Dragerschapsscreening

Transcriptie

1 Dragerschapsscreening Dr. Lidewij Henneman Afdeling Klinische genetica,

2 (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium of andere (financiële) vergoeding Aandeelhouder Andere relatie, namelijk Onderzoeksgeld van voor onderzoek en VIMP dragerschapsscreening bieden dragerschapsscreening aan (zonder winstoogmerk)

3 Inhoud Dragerschapsscreening: waarom? Ontwikkelingen en toepassingen Waar staan we nu? Waar gaan we naar toe?

4 Dragerschapsscreening Identificeren paren met verhoogd risico (autosomaal) recessieve aandoening Zonder belaste familieanamnese Vergroten reproductieve autonomie Keuzes kunnen bijdragen aan vermindering perinatale morbiditeit/ mortaliteit

5 Bieden reproductieve keuzes Afzien van kinderen Risico accepteren Prenatale diagnostiek (CVS/AP/.NIPD?) Pre-implantatie genetische diagnostiek (PGD) Donoreicel /-zaad Adoptie Bij voorkeur preconceptie

6 Oorsprong dragerschapsscreening Screening subpopulaties ( afkomst : etniciteit/geografisch) voor beperkt aantal aandoeningen: Ashkenazi Joodse populatie (Tay-Sachs => uitbreiding) Landen met ernstige erfelijke bloedarmoede; hemoglobinopathieën (HBP, sikkelcelziekte, thalassemie) Middellandse Zee gebied Genetisch geïsoleerde gemeenschappen (founder)

7 Maar, iedereen is drager Circa 1 op 100 paren = dragerpaar Frequent in NL: 1 op 30 drager van cystic fibrosis (CF) > 1100 recessieve aandoeningen Individueel zeldzaam, gezamenlijk hoge ziektelast (1 op 400) Dragers zijn gezond: niet bewust van dragerschap Ouders meestal onverwacht geconfronteerd met geboorte ziek kind Hadden we dit eerder kunnen weten?

8 Dragerschapsscreening: wat en wie? Internationale aanbevelingen, o.a.: ACOG/ACMG (2001): screening voor CF (Caucasian) ACOG/ACMG (2008/2009): 4-8 ziekten voor Ashkenazi Jewish ACMG (2008): screening voor Spinal Muscular Dystrophy (SMA) WHO (2011): HBP screening gebaseerd op ethniciteit ACOG (2011): update screening voor CF (pan-ethnic) ACOG (2017): screening for genetic conditions (CF, SMA, HBP, Tay Sachs,..)

9 Engeland NHS: HBP dragerschapsscreening Family History Questionnaire

10 In NL: Rapport Gezondheidsraad 2007 Advies: grootschalige pilotstudie naar dragerschapscreening CF en HBP

11 Huidige setting in NL Geen standaard aanbod van dragerschapsscreening ingebed in de reguliere gezondheidszorg Wat is er wel?

12 Resultaten uit 20 jaar onderzoek Amsterdam UMC: 6 proefschriften, >45 artikelen Henneman 2002 Weijers-Poppelaars 2003 Lakeman 2008 Jans 2012 Holtkamp 2017 Mathijssen 2018

13 Ervaring met pilot CF dragerschapsscreening Deelname in verschillende scenario s GGD Huisarts n= jaar Groepsconsult 9% 12% Consult huisarts 25% 25% Henneman et al. Community Genet 2003

14 Belangrijkste conclusies o Positieve houding doelgroep/professionals o Geen overtuigend morele bezwaren o Beperkte: psychologische impact, discriminatie/stigmatisatie o Barrières implementatie: o Gebrek aan kennis/bewustzijn bij verwijzers o Gebrek aan infrastructuur en richtlijnen o Doelgroep lastig te bereiken, geen vraag vanuit doelgroep Holtkamp et al. Eur J Publ Health 2017 BMC Health Services Res 2017

15 Kinderwensspreekuur in Volendam (>2012) Dragerschapstest vier zeer ernstige aandoeningen, o.a. pontocerebellaire hypoplasia type 2, osteogenesis imperfecta Kans drager 1 op 3 Dragerpaar 1 op 25 Spreekuur elke maand vol Paren zeer tevreden met test/aanbod Mathijssen et al. Eur J Med Genet 2015 Eur J Hum Genet 2018

16 2011: NHG standaard Preconceptiezorg, ook KNOV Dragerschapstest HBP bespreken bij: Afkomst gebieden met een hoge dragerschapsfrequentie HBP (Middellandse Zeegebied, Afrika, Azië, Midden-Oosten, Caribisch gebied) HBP-test kan in 1 e lijn aangevraagd worden ( => NB. Testen op dragerschap is niet WBO vergunningplichtig

17 2018: Preconceptie Indicatielijst (PIL) Beschrijft op hoofdlijnen inhoud preconceptiezorg en samenwerkingsafspraken Multidisciplinair ontwikkeld i.s.m. Ook handvatten praktijk dragerschapstesten bij verhoogd risico, o.a. HBP, consanguiniteit (bijv. neef-nicht)

18 Praktijk: (incidenteel?) aanbod HBP

19 Inhoud Dragerschapsscreening: waarom? Ontwikkelingen en toepassingen Waar staan we nu? Waar gaan we naar toe?

20 Verbreding aanbod Nieuwe technieken (Next Generation Sequencing) maken screening meerdere ziekten tegelijk mogelijk (minder kosten) Universeel aanbod (verhoogd toegankelijkheid, minder stigmatisatie) Méér aandoeningen Bredere doelgroep

21 Internationaal: toename commercieel aanbod Dragerschapsscreening >100+ aandoeningen

22 Counseling? Follow-up? Late-onset en milde aandoeningen? Borry et al., Hum Reprod

23 Wat vindt NL publiek van breed aanbod? Stel: test op 50 aandoeningen? Online survey 2014 (doelgroep n=500) 1/3 zou test willen 44% voorkeur aanbod via huisarts 58% wil betalen (~ 75) Plantinga et al. Eur J Hum Genet 2016

24 UMCG: pilot (2016) Start pilot aandoeningen, niet in hielprik (geen CF, HBP) Via 13 huisartsen, 117 paren, ~13% uptake paren-uitslag (geen individuele uitslagen) => 2018: Overgang naar breder aanbod o.a. neef-nicht huwelijken Schuurmans et al. Eur J Hum Genet 2019

25 AMC: brede dragerschapstest 50 ziekten CF, SMA, Sikkelcelziekte, Bèta-thalassemie, Ashkenazi joodse aandoeningen, founder mutaties Beschikbaar voor paren die dit wensen: online aanmelden genetische counseling AMC Risicogroepen > medische indicatie mét vergoeding

26 Hoe verder.?

27 Wat is haalbaar en wat is wenselijk?

28 aanpassen partnerkeuze?

29 Europese aanbevelingen Responsible implementation of expanded carrier screening Recommendations of the European Society of Human Genetics Lidewij Henneman, Pascal Borry, Davit Chokoshvili, Martina C. Cornel, Carla G. van El, Francesca Forzano, Alison Hall, Heidi C. Howard, Sandra Janssens, Hülya Kayserili, Phillis Lakeman, Anneke Lucassen, Sylvia A. Metcalfe, Lovro Vidmar, Guido de Wert, Wybo J. Dondorp and Borut Peterlin on behalf of the European Society of Human Genetics (ESHG) Eur J Hum Genet 2016; e1-12

30 In NL nieuwe richtlijn: hoog-risico groepen Stichting Kwaliteitsgelden Medisch Specialisten (~2020) Preconceptie Dragerschapsscreening Hoog-risico groepen In kaart brengen beschikbare testen en formuleren indicaties

31 Samenvatting: wat is er beschikbaar? (in NL) Kinderwensspreekuur Volendam (>2012) Eerste lijn (incidenteel) HBP (zwangerschap) Testen voor Joodse Gemeenschap Consanguiniteit Commerciële testen Brede dragerschapstest UMCG (>2016) Brede dragerschapstest AMC/VUmc (>2016)

32 Publieksinformatie:

33 Professionals:

34 Dank aan AMC Prof. Hanne Meijers-Heijboer Prof. Marcel Mannens Dr. Bert Redeker Dr. Silvana van Koningsbruggen Dr. Olav Mook Dr. Inge Mathijssen Dr. Merel van Maarle Dr. Mieke van Haelst Dr. Floor Duijkers Arjan Bouman Cecile Ottenheim Irma van Beek Michèl Tromp Dr. Sonna Stolk VUmc Prof. Hanne Meijers-Heijboer Prof. Martina Cornel Dr. Phillis Lakeman Gita Tan-Sindhunata Hanna Rusticus Ivy van Dijke Margot Hankel