9,1. Boekverslag door A woorden 24 maart keer beoordeeld. Psychologische roman Eerste uitgave 1984 Nederlands. 1.

Transcriptie

1 Boekverslag door A woorden 24 maart ,1 3 keer beoordeeld Auteur J. Bernlef Genre Psychologische roman Eerste uitgave 1984 Vak Nederlands 1. Schrijver Hersenschimmen Door: Hendrik Jan Marsman (J. Bernlef) 2. Biografische gegevens Schrijver, dichter en vertaler Hendrik Marsman schreef nooit onder zijn eigen naam maar onder zijn pseudoniem Bernlef, soms J. Bernlef, Jan Bernlef, of Henk Bernlef, naar de gelijknamige blinde Friese dichter uit de 8e eeuw. In zijn jonge jaren moest hij in dienst, en kwam door ziekte enkele maanden terecht in het legerhospitaal. Hier debuteerde hij onder zijn eigen naam met Mijn zusje Olga. Later verhuisde Bernlef naar Zweden waar hij vele boeken vertaalde van en naar het Zweeds. In de periode van 1959 tot aan zijn dood vorig jaar in 2012 produceerde hij vele werken, waaronder Kokkels waar hij in 1959 de Reina Prinsen Geerligsprijs won. Maar het meest bekend werd hij in 1984 met zijn pronkstuk Hersenschimmen, die vervolgens in 1987 zelfs werd verfilmd, en in 1989 de diepzee prijs verkreeg. In 2008 schreef Bernlef het boekenweekgeschenk: De Pianoman. 3. Titelverklaring De hoofdpersoon, Maarten, is een oude man die in een steeds verergerend proces van dementie zit. Hersenschimmen kan wijzen naar zijn schimmige verleden, maar ook naar de schimmige herinneringen die de hoofdpersoon herhaaldelijk ervaart. 4. Ondertitel N.v.t. 5. Opdracht N.v.t. 6. Motto A touching dream to which we all are lulled But wake from separately. Pagina 1 van 5

2 -Philip Larkin Een ontroerende droom waarin we allemaal worden gesust Maar afzonderlijk van wakker worden. Iedereen zit in dezelfde droom, lijkt te leven in dezelfde wereld. Alleen als men wakker word, als men ouder word, word Maarten wakker in een andere realiteit. 7. Eerste druk Samenvatting en belangrijkste gebeurtenissen Hersenschimmen vertelt het verhaal van iemand die langzaam maar zeker begint te dementeren en de gevolgen die dit voor hem en zijn omgeving heeft. Maarten en Vera Klein wonen al jaren gelukkig in Gloucester, Massachusetts (Verenigde Staten). Langzaam maar zeker begint Maarten echter heden en verleden door elkaar te halen. Het begin heel klein, op het moment dat hij niet meer weet welke dag het is en op een zondag wacht tot de schoolbus langs zal komen of als hij steeds vaker in gedachten verzonken is. Langzaam maar zeker kan hij zich dingen niet meer herinneren en als hij zich iets herinnert, gaat hij volledig in die herinnering op. Maar zo ook, denkt hij op een dag dat hij weer op de kleuterschool is en van de juf de potlodendoos mag halen. Als zijn vrouw hem uit de droom helpt, blijkt hij op de keukenstoel in hun washok te staan. Het wordt alsmaar erger. Na een tijdje kan hij geen normale antwoorden geven op doodnormale vragen, of uit het niets willekeurige woorden hardop roepen. Uiteindelijk gaat het nog een stapje verder als hij zichzelf op de anderen wachtend tegenkomt in de vergaderzaal van zijn vroegere werk. Ook vergeet hij dat mensen en dieren dood zijn en vraagt dus steeds naar hen als anderen langskomen. Een keer begint hij plotseling naar de snoepreepjes die zijn oma altijd voor hem achter in de buffetkast verstopte te zoeken.vera wordt steeds ongeruster en als Maarten weg begint te lopen van huis laat ze uiteindelijk een meisje, Phil Taylor, in huis wonen die op Maarten kan passen als zij weg is. Maarten vergeet echter herhaaldelijk wie ze is, en ziet haar aan voor een vriendin van zijn dochter, zijn vroegere pianolerares, en uiteindelijk voor zijn dochter zelf. Het eindigt zelfs in dat hij zijn eigen vrouw niet meer herkent. De belangrijkste gebeurtenissen in het boek zijn de momenten dat Maarten steeds meer symptomen krijgt van dementie. Ook is het belangrijk dat hij op een gegeven moment niet meer doorheeft dat hij in de war is, wat in het begin wel het geval is. De gebeurtenissen zijn minder belangrijk dan de gedachtes van hem, want het boek draait uiteindelijk om zijn gedachtes. Het verband tussen de gebeurtenissen is soms wel moeilijk te verklaren. 9. Thema Dementie (en hoe ermee om te gaan) 10. Motieven Het boek: Our Man in Havana? van Graham Greene, en de verfilming ervan komt steeds terug; hij herkent het soms wel, en soms niet, en vergeet soms dat hij het gelezen heeft. Dat hij is vergeten dat het zijn boek is, was ook de eerste hint die de lezer word gegeven dat hij aan het dementeren is. Pagina 2 van 5

3 Winter: al in de eerste zin van het boek klaagt Maarten over de sneeuw van het winterweer, en gedurende het verhaal komt steeds weer het winterweer terug. En in de laatste zin van het boek word verteld dat het eindelijk lente is. Ik zie hier een verband in; net zoals de sneeuw langzaam wegsmelt, smelt ook Maartens realteit. En als het in de laatste zin eindelijk lente is, is hij ook vol gedementeerd. Taal: taal kunnen spreken en begrijpen is heel belangrijk. Vanaf het begin al is Maarten bezig met taal, het begint met een puzzel waar hij de woorden niet meer voor kan vinden. Later beseft hij dat hij zich niet meer goed kan uitdrukken. Hierdoor is hij de greep op zijn bestaan en werkelijkheid helemaal kwijt. Regelmaat: alles in het leven van Maarten heeft regelmaat. De schoolbus met kinderen die hij dagelijks opwacht, hoe Vera haar koffie drinkt, zijn baan als notulist bij IMCO, en vele andere punten. Langzaam maar zeker, hoe verder het boek vordert, verliest hij zijn regelmaat, en dat slaat zelfs over in complete chaos. 11. Idee Het gehele boek gaat over dementie en hoe ermee om te gaan. Aan de ene kant gaat het verhaal er namelijk over hoe Maarten zelf met zijn dementie omgaat, maar aan de andere kant lees je het verhaal van twee mensen die al jarenlang op elkaar vertrouwen, maar doordat Maarten dementeert toch afstand creëren. De achterliggende vraag van beide verhaallijnen: hoe moet je met dementie omgaan? Helaas geeft de schrijver hier geen duidelijk antwoord op. 12. Historische tijd Waarschijnlijk in dezelfde tijd als dat het boek geschreven is; de winter van 1983 op Eén duidelijk feitelijk bewijs: Maarten is reeds gepensioneerd, naar schatting ergens in de 70. Hij werkte tot voor kort bij IMCO (International Maritime Consultive Organization), een bestaande organisatie, die hun naam in 1982 veranderde naar IMO. (Bron: Wikipedia) 13. Tijdsduur Een paar maanden; het verhaal begint ergens aan het begin, of in het midden van de winter, en eindigt aan het begin van de lente. Elk hoofdstuk representeert een willekeurige dag (wel op chronologische volgorde) uit dit seizoen. 14. Tijdsvolgorde Het verhaal is chronologisch opgebouwd, maar rust op de vele flashbacks en herinneringen. 15. Perspectief Het verhaal is geschreven vanuit het opzicht van Maarten, een ik-verteller in de tegenwoordige tijd. 16. Belangrijkste personages Maarten Klein (betekent: de krijgshaftige; Sint Maarten, de barmhartige): Is de verteller in het verhaal/ Hij is van oorsprong Nederlands, heeft rechten gestudeerd en is samen met zijn vrouw Vera naar de VS geëmigreerd, waar hij jarenlang voor een internationaal bedrijf gewerkt heeft dat onderzoeken deed naar visvangst. Samen met Vera heeft hij twee kinderen, Kitty en Fred, maar die komen (bijna) nooit langs. In de tegenwoordige tijd van het boek is hij ergens in de 70, en begint hij te dementeren. Pagina 3 van 5

4 Vera Klein (betekent: waarheid, geloof, vertrouwen): Vera is Maartens echtgenote. Het verhaal vertelt alleen dat ze in de VS lange tijd bij een bibliotheek heeft gewerkt en dat zij en Maarten erg veel van elkaar houden. Ze heeft het steeds zwaarder naarmate Maarten verder aftakelt, maar besluit uiteindelijk toch dat het beter is als hij in een verzorgingstehuis komt. Tot het laatste moment blijft ze hem steunen, als ze in de laatste zin hem fluistert dat de lente begint. Phil Taylor: Door Vera ingehuurde verzorger voor Maarten, die 24/7 op hem let. Ze is jong genoeg om in Maartens ogen de vriendin van zijn dochter te zijn (waar hij ook steeds van uitgaat), dus ergens in de 20 of 30. Van haar word alleen duidelijk dat ze piano kan spelen, en Maarten haar verward met zijn vroegere pianolerares waar hij een oogje op had. 17. Structuur Het boek bestaat uit 9 hoofdstukken, die elk een dag uit het winterseizoen beschrijven van het leven van Maarten. 18. Invloed biografische gegevens (Hiervoor ben ik gaan brainstormen) Bernlef is geboren in 1937, vlak voor de tweede wereldoorlog, en heeft deze bewust meegemaakt. Dit thema komt herhaaldelijk terug in het boek. Ook heeft voor een lange tijd in Zweden gewoond, in het buitenland. In het verhaal is Maarten ook naar het buitenland verhuisd. Maarten was vroeger notulist, een baan waarbij je schrijft, net als het beroep van de schrijver. In het verhaal heeft Maarten een lieve, zorgzame, betrouwbare vrouw, Vera. Het zou een ode kunnen zijn aan Bernlefs vrouw, sinds je met die letters de naam van zijn vrouw kunt spellen: Eva. 19. Relatie tussen inhoud en tijd van ontstaan Hersenschimmen is een tijdloos verhaal. Nergens worden kenmerken gegeven dat het zich daadwerkelijk afspeelt in de jaren 80. Misschien de afwezigheid van geavanceerde elektronica, zoals computers of mobieltjes. Maar, we zien het verhaal vanuit het oogpunt van een gepensioneerde man, en elektronica is een ontbrekende factor in het leven van vele bejaarden tegenwoordig. 20. Waardering door middel van recensies Ik ben op het ogenblik bezig met een boek dat zich heel letterlijk met het vergeten bezig houdt. Het gaat over een man die, vrij plotseling, gaat dementeren. Wat gebeurt er in dat proces. Niemand die het precies weet. Je kunt het alleen aan de buitenkant signaleren. Maar als je het van de buitenkant observeert wordt het al gauw zielig. Ik wilde mij op dat onbekende gebied van een dementerende geest begeven. Het moest dus een boek worden dat zich in de binnenwereld van de hoofdpersoon afspeelt. Dat had ik jaren niet meer gedaan. Het boek heet Hersenschimmen en dat is tenslotte alles wat er van je leven overblijft. -Willem Roggeman "...doordat Bernlef er met zijn ingehouden stijl in slaagt te laten vergeten dat je woorden leest. De lezer is rechtstreeks aangesloten op het gedachtenleven van Maarten Klein." Pagina 4 van 5

5 -Hans Vervoort 21. Eigen mening Persoonlijk vond ik Hersenschimmen een van de mooiste boeken die ik ooit heb gelezen. Het verhaal beschrijft op een fantastische maar droevige manier, het proces van een dementerende man, en hoe zijn omgeving daarop reageert. De gebeurtenissen zijn niet heel spannend, maar je wilt wel erg graag doorlezen. De schrijver legt de gebeurtenissen, redelijk aan het eind van het verhaal, niet helemaal uit en je moet dus zelf verbanden leggen. Voor de lezer is het gehele verhaal een grote puzzel, die je pas aan het einde kunt oplossen. Sommige gebeurtenissen zijn tamelijk hard; bijvoorbeeld als hij zijn trouwe, liefdevolle, behulpzame vrouw waarmee hij al tientallen jaren gelukkig is, niet meer herkent, en dat Vera zich alsnog zo voor hem blijft inzetten. Maar het allermooiste en ontroerendste uit het hele verhaal vind ik de eindzin: Als het al dag is en GOOD MORNING en iemand zegt... fluisterend... de stem van een vrouw en je luistert... je luistert met gesloten ogen... luistert alleen maar naar haar stem die fluistert... dat het raam is gemaakt... dat waar eerst die oude deur voor zat gespijkerd... dat daar nu weer glas zit... glas waar je doorheen kunt kijken... naar buiten... het bos in en de lente die bijna begint... zegt ze... fluistert ze... de lente die op het punt staat te beginnen... Zijn vrouw die hem na alles wat hij (onbewust en onbedoeld) emotioneel heeft aangedaan, is hem nog altijd trouw. En ze fluistert hem in dat de winter waaraan hij altijd zo n hekel heeft, voorbij is en dat de lente begint. Absoluut een aanrader voor iedereen! Pagina 5 van 5