Boekverslag Nederlands Hersenschimmen door J.

Transcriptie

1 Boekverslag Nederlands Hersenschimmen door J. Bernlef Boekverslag door een scholier 2679 woorden 1 februari ,8 26 keer beoordeeld Auteur Genre J. Bernlef Psychologische roman Eerste uitgave 1984 Vak Nederlands. Praktische gegevens a) Titel & auteur: Hersenschimmen, geschreven door J. Bernlef (pseudoniem van Hendrik Jan Marsman). b) Plaats & jaar van uitgave: Amsterdam, c) Geleding: Het boek heeft geen genummerde hoofdstukken, maar wel ontelbare witregels. Het boek heeft 160 bladzijden. d) Datum boekverslag: Eerste les na de herfstvakantie e) Datum eerste druk: f) Er zijn geen illustraties in het boek. g) Motto: " A touching dream to wich we all are lulled But wake from separately. " Philip Larkin Betekent dat iedereen in slaap wordt gewiegd door een droom, maar ze worden op een verschillende manier wakker uit die droom. Dit zal wel te maken hebben met dementie en de verwijdering tussen de twee hoofdpersonen. 2. Inhoud en opbouw a) Genre: Het boek is een psychologische roman. Langzaam ziet de lezer de hoofdpersoon steeds meer aftakelen. b) Samenvatting: Is bijgevoegd. Pagina 1 van 7

2 c) Tijd: Het verhaal staat in een chronologische volgorde van gebeurte-nissen. De gebeurtenissen spelen zich af in de jaren tachtig. De verhaaltijd is ongeveer twee paar weken, naar mijn mening. De leestijd is ongeveer drie uur. Er is een belangrijke vertraging te vinden tussen de bladzijden 35 en 40, waar voor het eerst de duidelijke sympto-men van dementie blijken. Hier krijgt de lezer een idee over hoe het met de hoofdpersoon in het begin gesteld is. Rond bladzijde 90 is ook een belangrijke vertraging. Hier wordt een uitgebreide situatie weergegeven waaruit blijkt dat de demen-tie zeer zware vormen heeft aangenomen en hier wordt het dan ook niet meer ontkent door de hoofdpersoon zelf, of door zijn vrouw. Ik heb geen belangrijke versnelling met een functie in het verhaal kunnen vinden, wat ik altijd al een rare opgave heb gevonden. Er zijn een aantal flashbacks. Hierin herinnert de hoofdpersoon zich soms dingen van zeer lang geleden, terwijl hij moeite heeft met één minuut geleden. d) Ruimte: Het verhaal speelt zich af in de Verenigde Staten, in Glouce-ster vlak onder Boston. Het 1 echtpaar is daar 15 jaar eerder naartoe verhuisd uit een dorp in Nederland. In het begin speelt het zich allemaal in hun eigen huis af. Het huis is groot en ze zijn al in tijden niet boven geweest. Het echtpaar is vrij geïsoleerd van de buitenwereld, waarbij hun huis in die omgeving toch wel een belangenruimte is. Op het eind van het verhaal verhuist de man naar een verzorgingstehuis, waar de sfeer op een hele rare manier beschreven wordt. Het is er allemaal heel steriel en klinisch, met bewakers en dokters, etc. Ook dus een belangenruimte, waar je als een soort plantje behandeld wordt. e) Personen: Maarten Klein: Hij is de hoofdpersoon en tevens verteller van het boek. De lezer leert hem kennen als een rustige oude man van in de 70, met een niet heel erg zware vorm van vergeetach-tigheid. Langzamerhand blijkt dat Maarten steeds vergeetachti-ger raakt. Hij wil het niet aan zichzelf noch zijn vrouw toegeven. Hij veranderd zeer snel in een zwaar demente figuur. Hierdoor zorgt hij voor pijnlijke, zelfs gevaarlijke, momenten in zijn omgeving. Maarten is gek op zijn vrouw en naarmate het verhaal vordert erkent hij zijn probleem tegenover zichzelf en tegenover haar. Hij denkt vaak dat hij nog aan het werk is in de visserij of dat hij nog een kind is. Door zijn dementie kan hij niet meer gewoon leven en moet in een tehuis, dat hij ervaart als iets onvermijdelijks maar raars. Vera Klein: Zij is de vrouw van Maarten. Vera is al vijftig jaar samen met Maarten en ze kennen elkaar door en door. Vera is een sterke vrouw, want ze hebben samen al een zware tijd doorstaan. Dan doen de eerste verschijnselen van Maarten's dementie zich voor. Vera hecht hier meer waarde aan dan Maar-ten en schakelt dan ook een dokter in. Als het eenmaal bekend is dat het steeds slechte gaat met Maarten moet ook Vera steeds meer op Maarten letten om te zorgen dat er geen onge-lukken gebeuren. Hier blijkt dat het ware liefde is en dat Vera zeer geduldig en sterk is. Als de situatie eenmaal on-draaglijk is geworden neemt Vera de beslissing dat er niets anders op zit dan een tehuis waar Maarten verzorgd zal moeten Pagina 2 van 7

3 worden, omdat zij hem niet meer in de hand kan houden. Haar hele dag stond bijna in dienst van Maarten en zelfs met een extra hulp in huis kan ze niet genoeg voor Maarten zorgen, zó ernstig is hij er aan toe. Schematisch overzicht: (betreft slechts Maarten en Vera) Maarten Vera 2 f) Perspectief: Het boek is geschreven in de ik-vorm tot vlak voor het eind, wanneer Maarten naar een tehuis gaat. Vanaf daar wordt er gewisseld tussen een personale hij-vorm (ook wel de verborgen ik-vorm in dit geval) en de reguliere ik-vorm. Tijdens die hij-vorm heeft Maarten het nog wel steeds over zichzelf wat een heel raar effect heeft. Ook vreemd is het om te lezen hoe de ik-persoon zijn eigen ondergang navertelt tot op het diep-tepunt, terwijl het net is alsof hij dat boek achteraf geschreven is. g) Structuur: Het boek heeft een opening-in-het-verhaal. De lezer wordt meteen middenin het verhaal geworpen. Het boek heeft meer een gesloten einde dan een open einde. Dit omdat Maarten nu veilig in een tehuis zit en geen gevaar meer voor zichzelf of anderen kan vormen. Maar er is ook wel iets voor een open einde te zeggen, want als lezer weet je natuurlijk niet wat er hierna gebeurt. 3. Thema, motieven en taalgebruik a) Thema: Een man heeft moeite om zijn steeds erger wordende dementie en isolement te erkennen. Motieven: -Steeds erger wordende dementie en isolement: Blz 51 regel 20 t/m regel 29 op blz 52, blz 78 regel 33 t/m regel 11 op blz 79, blz 127 regel 29 t/m regel 24 Pagina 3 van 7

4 op blz Moeite om erger wordende dementie te erkennen: Blz 39 regel 13 t/m regel 9 op blz 40, blz 78 regel 22 t/m regel 29, blz 102 regel 13 t/m regel 22, blz 134 regel 4 t/m regel 12. b) Verklaring titel: Hersenschimmen wordt in het boek zelf een keer verklaard: inbeeldingen van het hoofd. Hiermee wordt de toestand van een demente persoon bedoeld. Die beeldt zich dingen in en kent de werkelijkheid niet meer. Hierop slaat dus ook de titel van het boek. c) Stijl: De zinsbouw van het boek is vrij eenvoudig en makkelijk te begrijpen tot op het laatste gedeelte van het boek. Vanaf dat punt zijn het geen volledige zinnen meer, maar zinsdelen die heel raar zijn weergegeven. Het is net alsof de persoon aan het ijlen is en daarom ook niet echt helder wat er nou bedoeld wordt. De woorden die in het boek gebruikt zijn, zijn gewoon alledaagse woorden waar niet veel bijzonders mee is Persoonlijke mening a) Ik had dit boek niet echt bewust gekozen op onderwerp, maar meer gewoon op de gok. Het was op zich niet wat ik ervan verwacht had. Ik had geen enkel idee van de ernst van dementie tot ik het hier las. Dat het leven van iemand zó beïnvloed zou kunnen worden door dementie als ik in dit boek heb gelezen verraste mij zeer. Ik heb het nooit als een volwaardige ziekte beschouwt, maar na dit boek te hebben gelezen ben ik van mening dat het een levensgevaarlijke ziekte kan zijn en ik hoop dan ook dat ik er nooit mee te maken zal krijgen. b) Echte aanmerkingen op het boek heb ik niet, omdat ik eigen-lijk niet weet hoe je anders zo'n verhaal moet vertellen. De lezer komt langzamerhand in het verhaal en krijgt ook een idee van wat dementie inhoudt en zodoende heb ik eigenlijk niets op het boek aan te merken. Ook het taalgebruik en de zinnen zijn goed begrijpbaar. c) Slotmening: Hersenschimmen is voor mij zeker een vernieuwend boek geweest. Ten eerste vanwege het, voor mij, Pagina 4 van 7

5 nieuwe onderwerp dementie. Ten tweede omdat ik eigenlijk nog nooit een boek had gelezen waarin het leven van oude mensen werd beschreven. Je zou denken dat het leven van ouderen per definitie saai en oninte-ressant is, maar er zitten dus ook intrigerende en herkenbare kanten aan; niet alles verschilt van jongeren. Natuurlijk kan er geen sprake zijn van identificatiemogelijkheden of verplaatsing in de hoofdpersoon, maar dat is ook helemaal niet nodig in dit verhaal. Ik vond het gewoon beter om van een afstandje het leven van de hoofdpersoon te doorgronden zonder er zelf in verwikkeld te raken. Wat ik een sterk punt van het boek vind, is het perspec-tief. Doordat het grotendeels in de ik-vorm verteld wordt, kreeg ik het idee dat Maarten als een soort figuur van buiten-af over zichzelf vertelt. Net alsof hij helemaal is hersteld van de dementie en weergeeft hoe het was. Heel raar op zich. De hoofdpersonen zijn goed denkbaar in deze context. De man die niet wil toegeven aan zijn dementie en de vrouw die hem door dik en dun blijft steunen en dan op het eind de onvermij-delijke scheiding tussen deze twee. Ik heb dus best genoten van dit boek, waarschijnlijk alleen omdat ik nog nooit wat over dementie gelezen had. Ik zou dan ook nu niets meer daarover hoeven te lezen, één keer is toch wel genoeg. 4 Samenvatting: De 71- of 72-jarige Maarten Klein woont met zijn vrouw Vera in Gloucester, aan de oostkust van de Verenigde Staten, even ten noorden van Boston. In de jaren zestig zijn ze uit Nederland naar Amerika ge migreerd. Hun twee kinderen bleven in Nederland wonen. Maarten werkte tot zijn pensionering bij de Intergovernmental Maritime Consultative Organisation (IMCO), een instituut voor visserijonderzoek in Boston. Op een winterse dag kijkt hij uit naar de schoolbus met kinderen die elke morgen bij zijn huis stopt. Hij denkt terug aan zijn vader, die griffier bij de rechtbank was en thuis temperatuurgrafieken bijhield en aantekeningen over het weer maakte. Uit opmerkingen van zijn vrouw wordt duidelijk dat Maarten een beetje verstrooid begint te worden: het is zondag, dus de kinderen hoeven niet naar school.. Hij denkt dat het ochtend is, maar het is al middag. Eerder vergat hij al zijn koffie op te drinken en voor Vera hout uit de schuur te halen, hoewel ze hem daar twee maal om had gevraagd. Hij zoekt de schuld van zijn Pagina 5 van 7

6 vermoeidheid en concentratieverlies voorlopig bij de lange winter. Maarten piekert over zijn vergeetachtigheid. Er is iets mis, maar hij weet niet precies wat. Hij betrapt zich erop dat hij hardop in zichzelf praat. Woorden die hij alleen gebruikte op zijn werk duiken plotseling op in zijn conversatie met Vera. Zijn gedachten dwalen vaak door associaties af naar gebeurtenissen uit het verleden, vooral uit zijn jeugd, uit de Tweede Wereldoorlog en uit de tijd dat hij op kantoor werkte. Soms roepen de herinneringen handelingen op waarvan hij zich niet bewust is. Als hij terugdenkt aan het mislukte vlechtwerkje dat hij op de kleuterschool van stroken papier maakte, scheurt hij onbewust de krant aan repen. De juffrouw vroeg hem destijds de potlodendoos te halen en Maarten gaat hem zoeken, op een plank in het washok, waar hij met een stoel bijklimt. Als Vera hem daar vindt, beseft hij pas wat hij doet. Tijdens een wandeling met de hond Robert verliest hij zich weer in het verleden. In het meisje achter de bar van het café, waar hij even uitrust, herkent hij zijn eerste vriendin. Daarna komt hij in het antiquariaat waar hij kort daarvoor The Heart of the Matter van Graham Greene kocht. Maarten kan zich het boek op dat moment niet herinneren, hoewel hij er thuis af en toe een stukje in leest. Als hij mijmerend verderdwaalt door de stad, vindt Vera hem, ze maakte zich ongerust en is hem met de auto gaan zoeken. De symptonen van Maartens dementie worden duidelijker en heviger. Vera heeft de deur op slot gedaan toen ze even weg moest, maar Maarten breekt hem open om naar een IMCO-vergadering te gaan. Het gereedschap neemt hij mee in zijn aktentas. Hij gaat echter niet als vroeger met de trein naar Boston, maar loopt naar een vakantiehuisje, waarvan hij de deur ook forceert. Terwijl hij wacht op de anderen oefent hij zijn betoog, waarin hij zijn twijfel uitspreekt over de zin van de organisatie, die aan de hand van computerprognoses aanbevelingen doet over vangstquantums. Dan realiseert hij zich de situatie en gaat hij op weg naar huis; hij vergeet echter zijn tas.vera is bij dokter Eardly geweest. Hij heeft haar aangeraden met Maarten foto's te bekijken om de herinneringen te ordenen. Maarten herinnert zich tot in de details het verhaal bij een foto uit zijn jeugd, maar kan andere gebeurtenissen, zoals het bezoek van zijn kinderen uit Nederland drie jaar geleden, niet plaatsen. Later weet hij dat weer, maar als de deur wordt gerepareerd kan hij zich het niet herinneren dat hij hem heeft opengebroken. Op het bezoek van dokter Eardly reageert Maarten met een redevoering, die imponerend bedoeld is. Daarna realiseert hij zich met machteloosheid, woede en angst dat hij niet meer helemaal meester is over de taal: hij moet zinnen soms eerst vanuit het Nederlands in het Engels vertalen voordat hij ze kan uitspreken en heeft moeite met het benoemen van voorwerpen. Steeds meer vermengt Maartens verleden zich met zijn dage lijks leven. Maarten verwart Vera met zijn moeder en zijn huis met dat van zijn grootouders. Wat zijn vrouw hem het enen moment vertelt, kan hij direct daarna weer vergeten zijn. Als zij weg is, slaat Maarten een ruit in om de hond binnen te laten. Daarna vergeet hij het gas uit te zetten. Bij het volgende bezoek van de dokter ziet Maarten hem als een tegenstander in een moeilijke onderhandeling. Hij gaat hem verbaal te lijf met een vergaderstrategie van zijn ex-collega Karl Simic. Als de dokter hem een kalmerende injectie wil geven slaat hij hem de spuit uit handen. Op dat moment waant hij zich in de oorlog. Omdat de toestand gevaarlijk wordt, komt de gezinshulp Phil Taylor inwonen om op Maarten te letten. Deze vergeet steeds wie zij is en waarom ze er is, en verwart haar met zijn pianolerares van vroeger en met zijn dochter. Als hij tweemaal in een nacht door het huis dwaalt, geeft Phil hem een injectie. Maarten wordt wakker doordat hij in zijn bed heeft gepoept. Vera en Phil maken de riemen los waarmee hij was vastgebonden en wassen hem in het bad; Maarten krijgt daarbij een erectie. Pas als hij het aanraakt beseft hij vol schaamte dat het zijn geslacht is dat boven water uitkomt. Maarten ontsnapt nog een keer uit het huis en komt na een wandeling door de duinen terecht in het Pagina 6 van 7

7 zomerhuisje waar hij eerder zijn aktentas had laten staan. De vuurtorenwachter ziet hem lopen en brengt hem terug naar huis in zijn jeep, waardoor Maarten hem houdt voor een Amerikaanse soldaat tijdens de bevrijding. Even later komt dokter Eardly, die Maarten voor een soldaat in burger houdt. Als de dokter hem een kalmerende injectie wil geven denkt hij dat hij wordt verdacht van collaboratie. Als Maarten wakker wordt, maakt hij een vuur in de open haard en verbrandt hij uit het album de foto's waarop hij is afgebeeld. Hij herkent zichzelf niet meer. Vera en Phil binden hem op een stoel vast. Ook hen herkent hij niet meer. Dan wordt hij in een ziekenwagen naar een inrichting gebracht. Er dringen nog maar flarden van buiten tot Maarten door; zijn wereld is gekrompen tot zijn onsamenhangende, maar soms plotseling heldere gedachten, waarin de taal een belangrijke rol speelt. Het boek eindigt met een medede ling die hij nog wel opvangt, al beseft hij niet dat die van Vera komt: zij vertelt hem dat de lente op het punt staat te beginnen. Pagina 7 van 7