GEMEENTERAADSVERKIEZINGEN 2014 AANDACHT VOOR VITALE KLEINE KERNEN IN TOEKOMSTIG GEMEENTELIJK BELEID

Transcriptie

1 GEMEENTERAADSVERKIEZINGEN 2014 AANDACHT VOOR VITALE KLEINE KERNEN IN TOEKOMSTIG GEMEENTELIJK BELEID In maart 2014 zijn er weer gemeenteraadsverkiezingen. De politieke partijen starten binnenkort met het schrijven van hun verkiezingsprogramma s en daarin mogen de speerpunten voor kleine kernen niet ontbreken. In dit document staan actuele aandachtspunten die ook in uw gemeenschap van groot belang zijn voor de leefbaarheid. Wij, als Vereniging Kleine Kernen Federatie Dorpshuizen Gelderland, doen u deze handreiking voor vitale kleine kernen.

2 Zelhem, juni 2013 DE DORPSBEWONERS ZIJN DE OGEN EN OREN VAN HUN DORP Veel initiatieven ter verbetering van de leefbaarheid en het versterken van gemeenschapsvoorzieningen komen van de dorpsbewoners zelf. Daar ligt de basis voor innovatie. Ook de komende jaren zal de betrokkenheid en het verantwoordelijkheidgevoel voor de eigen omgeving voor veel dorpsbewoners van de kleine kernen vanzelfsprekend zijn. In deze handreiking staan veel gehoorde aandachtspunten voor leefbaarheid van kleine kernen die niet mogen ontbreken in verkiezingsprogramma s. De dorpsbewoners in uw gemeente kunnen hier specifieke invulling aan geven. Bijvoorbeeld dorpsbelangenorganisaties kunnen aangeven welke breed gedragen ideeën er in hun gemeenschap leven. Energie in het dorp Gehoord worden en ruimte krijgen om eigen initiatieven te kunnen ontplooien, zijn de randvoorwaarden voor de dorpsbewoners om energie te steken in de verbetering van de leefomgeving en gemeenschapsvoorzieningen. Het betrekken van bewoners bij het gemeentelijk beleid biedt kansen. Actieve inwoners en de gemeente hebben een gezamenlijk belang: het in stand houden en vergroten van de leefbaarheid van de kleine kernen. Basis voor samen invulling en uitvoering geven aan beleid is wederzijds vertrouwen en goede communicatie. Input van onderaf Welke onderwerpen uit deze handreiking vormen de speerpunten voor de kleine kernen? Hierbij is input van onderaf onmisbaar. Met behulp van dorpsbezoeken, gesprekken en bijeenkomsten komen veel zaken aan bod. Ook kunnen dorpsbelangenorganisaties aangeven welke onderwerpen in hun dorp prioriteit hebben en waar volgens de inwoners de accenten liggen. Wellicht zijn er unieke aandachtspunten voor een specifiek dorp. Tot slot kunnen inwoners meedenken over het eigenaarschap van bepaalde zaken. Het terrein van gemeentelijke taken vervaagt wanneer betrokken inwoners met verantwoordelijkheidsgevoel steeds meer taken overnemen. Top 10 Wat vinden inwoners de 10 belangrijkste speerpunten voor het dorp? Deze lijst kan in het verkiezingsprogramma worden opgenomen. 2

3 ACTIEF INSPELEN OP DEMOGRAFISCHE ONTWIKKELINGEN ZOALS MEER OUDEREN, MINDER JEUGD EN KRIMP Demografische ontwikkelingen zijn aanleiding om in alle kleine kernen de toekomstige leefbaarheid te definiëren waarbij uiteenlopende thema s integraal worden opgepakt. Hierbij wordt binnen de kernen en tussen de kernen gezocht naar nieuwe kansen, slimme combinaties en optimale verdelingen. Demografische veranderingen hebben invloed op de leefbaarheid. Welke behoeftes ontstaan er in de kern, rekening houdend met de prognoses. Belicht hierbij de harde aspecten; bijvoorbeeld nieuwe functies voor vrijkomende gebouwen, woonruimte, bereikbaarheid van voorzieningen, maar ook de zachte aspecten: slimme samenwerkingsverbanden met buurdorpen als het gaat om voorzieningen, maar ook activiteiten met, door en voor doelgroepen die steeds belangrijker worden! PASSENDE WOONRUIMTE, MET NAME VOOR JONGEREN EN OUDEREN Vanuit een woningbehoefteonderzoek kijkt de gemeente samen met bewoners, corporaties en projectontwikkelaars naar een passende invulling van deze behoefte. Hierbij wordt ruimte gegeven aan nieuwe mogelijkheden of experimenten. Een woningbehoeftenonderzoek schept duidelijkheid. Verken alternatieve woonvormen in relatie met de behoefte en kom tot slimme oplossingen. Bijvoorbeeld kangoeroe-woningen, woningsplitsing of transformatie van gebouwen. Het uitgangspunt moet zijn dat mensen zo lang mogelijk zelfstandig kunnen blijven wonen en zorg en ondersteuning kunnen ontvangen uit de eigen omgeving. Een andere mogelijkheid om aan de behoefte te voldoen is nieuw bouwen voor bepaalde doelgroepen in een betaalbare prijsklasse. CPO (collectief particulier opdrachtgeverschap) biedt hiervoor de kansen. Het mooie van CPO is dat de toekomstige bewoner vanaf het 3

4 begin inspraak heeft. CPOH (CPO voor Huurders) is ook een mogelijkheid waarbij een coöperatieve vereniging een woning of VAB (Vrijgekomen Agrarische Bedrijfslocatie) koopt en verhuurt aan leden van de vereniging. Voor nieuwe woonbestemmingen in het agrarisch gebied kan de plattelandswoning uitkomst bieden. Kijk ook naar inbreidingslocaties waar gebouwen in onbruik zijn geraakt of naar de toekomst geraken. In kerken of kloosters zijn misschien nieuwe woonvormen mogelijk. HET BEVORDEREN VAN WERKGELEGENHEID EN SOCAAL- ECONOMISCHE VITALITEIT IN EN RONDOM HET DORP Economische dragers zijn van belang voor werkgelegenheid en de sociaaleconomische vitaliteit van kleine kernen. De gemeenschap versterkt zichzelf door in de lokale economie te investeren. Hiervoor is het nodig dat de lokale economie in beeld wordt gebracht, gestimuleerd wordt en letterlijk en figuurlijk een prominente plek krijgt. Bestaande en nieuwe economische dragers zoals dagrecreatie, streekproducten, kleinschalige industrie, duurzame energie en ZZP ers dragen bij aan de sociaaleconomische vitaliteit van de kleine kernen. Lokale producten en diensten moeten een logische eerste keuze zijn voor klanten uit de kleine kern. Het zichtbaar maken van lokale producten en diensten kan hier een onderdeel van zijn, bijvoorbeeld door een gezamenlijk winkelpand waar lokale producten verkocht worden of een bedrijfsverzamelgebouw dat onderdak biedt aan diverse zelfstandigen of kleine bedrijven. Beschikbare ruimte in een gemeenschapsvoorziening, lege klaslokalen in de school of een VAB (Vrijkomende Agrarische Bedrijfslocatie) zijn mogelijk nieuwe plekken voor economische dragers. GEMEENSCHAPSVOORZIENINGEN ZOALS DORPSHUIZEN MET SPECIALE AANDACHT VOOR DE ZORG Er liggen kansen in vernieuwende oplossingen voor toekomstbestendige zorg die aansluit bij de behoefte in de kleine kern. Hiervoor onderzoeken inwoners, gemeente, ondernemers, zorginstellingen en andere instanties samen welke locaties, voorzieningen en faciliteiten er beschikbaar zijn of 4

5 komen voor de zorg. Ook worden de ideeën geïnventariseerd ten aanzien van het betrekken van inwoners bij zorg en de relatie tussen vrijwilligerswerk en professionele ondersteuning. De behoefte voor zorg zal de komende jaren sterk toenemen doordat de vergrijzing snel toe neemt. Bovendien krijgen gemeenten per veel AWBZ taken overgedragen en moeten daar invulling aan geven. Deze functieverschuiving raakt iedereen die op de één of andere manier zorg nodig heeft en geeft. Het gaat niet alleen om onze alleroudsten maar ook over mensen met een beperking die aangewezen zijn op voorzieningen in hun eigen omgeving. Actieve betrokkenheid van bewoners en dorpshuizen is daarbij noodzakelijk. Er zal een groter beroep worden gedaan op vrijwilligers die ondersteuning nodig hebben van professionals. Met de functie dorpscontactpersoon, een professionele vrijwilliger uit het dorp met een breed netwerk, zijn goede ervaringen opgedaan de afgelopen jaren. ZONDER VOLDOENDE ACTIEVE VRIJWILLIGERS STAAT HET DORPSLEVEN STIL Het ondersteunen, faciliteren en stimuleren van vrijwilligerswerk is een vanzelfsprekende taak voor de gemeente. Een slimme gemeente investeert in vrijwilligerswerk voor activiteiten die passen in de beleidsmatige doelstellingen van de gemeente. Hiermee worden behalve kostenbesparing ook sociale cohesie en gemeenschapszin bereikt. Het behouden en stimuleren van vrijwilligerswerk is in het belang van de gemeenschap én de gemeente. Een bruisende gemeenschap kent veel vrijwilligers. Denk hierbij aan vrijwilligers die actief zijn in verenigingen, in de zorg en ondersteuning van ouderen, voor beheer en onderhoud van het landschap, voor aanleg en onderhoud van wandel- en fietspaden door het landschap en de organisatie van jaarlijkse evenementen. Ook vrijwilligersgroepen rondom de kerkgemeenschap zijn actief op diverse terreinen, zoals het voorkomen van eenzaamheid of het omgaan met de dood. Het faciliteren van de ondersteuning van vrijwilligersgroepen zorgt voor continuïteit en deskundigheidsbevordering. 5

6 DORPSHUIS ALS HUIS VAN HET DORP Elk dorp heeft een laagdrempelige ontmoetingsplek nodig, waar het bruist van de activiteiten: de gemeenschapsvoorziening. Dit kan een Kulturhus, multifunctionele accommodatie (MFA) of een dorpshuis zijn. Hier moet een goede visie en goed plan aan ten grondslag liggen. Ten behoeve van de leefbaarheid trekt de gemeente het zich aan als haar taak om te investeren in het huis van het dorp waarbij de provincie en fondsen bij goede plannen bereid zijn om te cofinancieren. In steeds meer dorpen zijn slimme combinaties in het dorpshuis te vinden met de school, het kinderdagverblijf, de buitenschoolse opvang, ondernemers, een zorginstelling of andere organisaties die overdag actief zijn in het dorp. Ook krijgen bestaande gebouwen nieuwe functies zodat een duurzame exploitatie mogelijk is zonder overheidssubsidie. In een aantal situaties zal nieuwbouw van een gemeenschapsvoorziening onvermijdelijk zijn. Inwoners kunnen, met ondersteuning van vrijwillige procesbegeleiders vanuit VKK-FDG, een goede visie en een goed plan ontwikkelen voor hun huis van het dorp. BEREID JE VOOR OP DE NIEUWE JEUGDWET In de aanloop naar de nieuwe jeugdwet zet onze gemeente zich in om zaken omtrent jeugd te regelen. Onderdelen hiervan zijn ondersteuning via het Centrum Jeugd & Gezin, voldoende speelruimte en sportfacilteiten, preventieprogramma s en uiteraard het inhoudelijk betrekken van de jeugd bij jeugdbeleid. Per worden gemeenten verantwoordelijk voor het hele jeugdbeleid en de jeugdzorg. Op lokaal niveau zal vooral invulling worden gegeven aan lichte vormen van ondersteuning via het Centrum voor Jeugd en Gezin maar van groot belang is natuurlijk dat er voldoende ruimte is voor de jeugd om te bewegen en elkaar te ontmoeten. Bijvoorbeeld een onderdak voor de jeugd in de vorm van een jeugdhonk of een studieruimte in de gemeenschapsvoorziening. Ook het faciliteren van jeugdclubs met ondersteuning en deskundigheidsbevordering draagt bij aan goede jeugd- en jongerenvoorzieningen. De inrichting van de openbare ruimte en het voldoen aan de 3% norm voor speelruimte 6

7 zou een speerpunt moeten zijn evenals voldoende sportfaciliteiten in de eigen kern of goed bereikbare sportfaciliteiten in de directe nabijheid. Een slimme combinatie is het integreren van dergelijke faciliteiten met naschoolse opvang. Daarnaast zijn preventieve programma s m.b.t. tot alcoholpreventie en overgewicht natuurlijk belangrijk. Het betrekken van de jeugd bij het beleid en de uitvoering is een vanzelfsprekende voorwaarde. BETROKKEN BEWONERS EN OVERHEIDSPARTICIPATIE Participatie van de bewoners van dorp of buurtschap is essentieel bij de onderwerpen die direct invloed hebben op hun gemeenschap. Hoe hoog men op de participatieladder klimt hang af van het onderwerp, maar tegenover iedere trap op de ladder van bewonersparticipatie staat ook een trap van overheidsparticipatie. Voor een optimale samenwerking investeert onze gemeente in overheidsparticipatie. Met bewonersparticipatie wordt de creativiteit, zelfwerkzaamheid en het netwerk van de lokale gemeenschap benut. Een dorpsbelangenorganisatie speelt hierbij een verbindende rol en vervult een aanjaagfunctie. De overheid kan dit proces stimuleren door dorpsbelangenorganisaties te faciliteren. Essentiële aspecten hierbij zijn goede communicatie, heldere afspraken in een samenwerkingsconvenant en vaste contactpersonen. Bijvoorbeeld een kerncontactfunctionaris (in het kader van dorps- en wijkgericht werken) en een wijkwethouder met de kleine kernen in zijn of haar portefeuille. Om deze samenwerking te ontwikkelen heeft de Vereniging Kleine Kernen Federatie Dorpshuizen Gelderland de Verdiepingsslag Overheidsparticipatie ontwikkeld. Hierbij zijn er diverse modules beschikbaar voor raadsleden, collegeleden en ambtenaren maar ook voor medewerkers van professionele organisaties. 7

8 BEREIKBAARHEID VAN ONS PLATTELAND EN VERDER KIJKEN DAN DE EIGEN KERN Digitale en fysieke bereikbaarheid, ook in het buitengebied, is essentieel voor de leefbare in kleine kernen. Bereikbaarheid door middel van een goede infrastructuur, openbare vervoersmiddelen (buurtbus) en de digitale bereikbaarheid, zoals breedband internet (glasvezel) is nodig om kleine kernen vitaal en leefbaar te houden. Wanneer voorzieningen niet meer aanwezig zijn in de eigen kern, is het belangrijk dat die voorzieningen in buurdorpen of in de stad wel goed bereikbaar zijn. Met een bovendorpse visie t.a.v. leefbaarheid kunnen grotere netwerken ontstaan. Een bovendorpse visie stimuleert eveneens de samenwerking tussen dorpen. Laat dit proces van onderop ontstaan en leg het gebiedsgericht werken niet van bovenaf op. DE KLEINE COÖPERATIES VAN NU Voor het in stand houden of realiseren van diensten en voorzieningen wordt steeds vaker het beproefde coöperatieve model gebruikt. In de vorm van een coöperatie blijken voorzieningen wél haalbaar te zijn en kunnen overheidsdiensten waarop wordt bezuinigd wél behouden blijven. De gemeente stimuleert en ondersteunt daarom het ontstaan van coöperaties. Enthousiaste en betrokken inwoners kunnen vanuit eigen kracht en inzet voorzieningen of realiseren die breed gedragen zijn. Coöperaties zijn een middel om een doel te bereiken, zoals het oprichten van een dorpswinkel of zelf huishoudelijke en medische zorg leveren. Een ander voorbeeld is collectieve inkoop van duurzame energie of aanleg van een glasvezelnetwerk. Het is de taak van de overheid om ruimte te bieden aan deze initiatieven en de dorpskracht en inzet van onderaf te stimuleren. In een tijd waarin de overheid taken moet loslaten, zijn de kleine coöperaties van nu een middel om kleine kernen vitaal te houden. 8

9 MAAK SAMEN EEN DORPSVISIE/DORPSPLAN De gemeente moedigt haar kleine kernen aan om een dorpsplan voor de komende jaren te maken. Met een dorpsplan worden de speerpunten voor de toekomst van het dorp duidelijk. Inwoners geven zelf aan waar de prioriteiten liggen. Daarbij leidt het dorpsplanproces tot slimme combinaties en het afstemmen van projecten, zelfwerkzaamheid en het aangaan van nieuwe samenwerkingsverbanden met lokale organisaties. Een dorpsplan of dorpsvisie dat ook gebruikt kan worden als bouwsteen voor de gemeentelijke structuurvisie. VKK-FDG heeft een bewezen methodiek om dit bottom-up proces met vrijwillige procesbegeleiders te begeleiden. Bij de totstandkoming en uitvoering van een dorpsplan blijft de inhoudelijke, procedurele en financiële ondersteuning vanuit de gemeente een essentiële plek innemen. Echter, een dorpsplan leidt tot meer saamhorigheid en concrete speerpunten waaraan de dorpsbelangenorganisatie de komende jaren ook zelf kan werken met inwoners, buurdorpen, lokale organisaties, enzovoorts. ONDERWIJS OP HET GELDERSE PLATTELAND De basisschool is een essentieel onderdeel van de beoordeling van de leefbaarheid van kleine kernen door inwoners. Een basisschool vervult en centrale rol en functioneert als ontmoetingsplek. Het behouden van ten minste één basisschool per kleine kern is daarom een speerpunt. Voor het behoud van de basisschool moet gezocht worden naar mogelijkheden zoals de samenwerking tussen scholen van verschillende signatuur. Ook kunnen de ouders meedenken over de toekomstige spreiding van scholen op het platteland, waarbij onderwijskwaliteit, leefbaarheid en bereikbaarheid de uitgangspunten zijn. 9

10 Voor vragen of meer informatie neem contact met ons op via: Telefoon: Dr. Grashuisstraat CL Zelhem