DOEL VISIE BELEID 1 DOEL VAN DE STICHTING 2 OPRICHTING GESCHIEDENIS

Transcriptie

1 DOEL VISIE BELEID 1 DOEL VAN DE STICHTING In de statuten van de Stichting tot Instandhouding van Molens in de Alblasserwaard en de Vijfheerenlanden (SIMAV) is de volgende doelomschrijving opgenomen: De stichting heeft ten doel het bevorderen van de instandhouding en het tot een levend industrieel erfgoed voor komende generaties laten zijn van koren-en watermolens en roedenloodsen in de Alblasserwaard en de Vijfheerenlanden, die beschermd zijn op grond van de Erfgoedwet 2015 en voorts het verrichten van alles wat daarmede in de meest uitgebreide zin verband houdt of daartoe bevorderlijk kan zijn. 2 OPRICHTING GESCHIEDENIS De Molenstichting SIMAV is 10 maart 1956 opgericht. Maanden vóór maart 1956 werd al om de oprichting van een organisatie gevraagd die de krachten zou bundelen in een poging de molens in onze regio te redden. Allerlei machines werden ingezet om de polders droog te houden, want het gebruik van windkracht was uit de tijd. Daarmee waren de molens essentieel niet meer van belang. Rond 1950 nam burgemeester Van Rappard van Gorinchem de pen ter hand om zich tot zijn collega s te richten, in een poging hen te bewegen gezamenlijk de laatste molens in de polders te behoeden voor ondergang. Uiteindelijk werd in Gorinchem de stichtingsakte getekend door Ridder van Rappard en gemeentesecretaris Van Kekem. Zij deden dat bij volmacht namens de gemeente- en polderbesturen in onze streek: van Vianen tot Alblasserdam, van Gorinchem tot Everdingen. De vijf molens van de polder Streefkerk met Kortenbroek stonden op instorten. Het polderbestuur wilde ervan af. Er was geen geld in kas om nog langer voor de molens te zorgen. Het verval stond om de hoek en sloop dreigde. Het bestuur van SIMAV kocht deze vijf molens voor één gulden. Met financiering vanuit de gemeenten zijn deze molens opgeknapt. Inmiddels bezit de Molenstichting SIMAV 33 molens, 2 molenrestanten, een weidemolen en een roedenloods. Qua omvang is het hiermee de derde molenstichting van het land. Het merendeel van de molens zijn poldermolens die ingezet werden voor het waterbeheer. De vier stellingmolens van de SIMAV werden gebruikt om graan te malen. SIMAV is vanaf het begin een club van vrijwilligers. Ieder heeft veel deskundigheid in huis en werkt op vrijwillige basis. Soms schept dit wat verwarring, alsof je als vrijwilliger niet deskundig zou kunnen zijn. Gelukkig is het in ons geval ook een professionele vrijwilligersorganisatie. Het is fijn dat de vele professionele vrijwilligers van SIMAV vanuit De Liefde - met een enorme inzet - ervoor willen zorgen dat haar molens in het landschap van de Alblasserwaard en Vijfheerenlanden behouden kunnen blijven.

2 3 OVERNEMEN VAN MOLENS De Molenstichting SIMAV heeft geen gelden beschikbaar om molens aan te kopen en vervolgens op haar kosten te restaureren. De afgelopen jaren zijn verschillende molens van gemeenten en waterschap overgenomen tegen een symbolische prijs van 1, waarbij de verkoper de restauratie bekostigde zodat de molens in goede staat kwamen. Het onderhoud wordt vervolgens door SIMAV geregeld, met behulp van subsidies door Rijk, Provincie en Gemeenten/Waterschap. SIMAV heeft geen intentie om molens buiten de Alblasserwaard / Vijfheerenlanden over te nemen en de instandhouding te verzorgen. Een groter werkgebied maakt het voor onze vrijwilligers veel lastiger, waardoor onze kwaliteit zou kunnen worden aangetast. 4 DE MOLENS ZIJN VAN DE GEMEENSCHAP AANSTURING VANUIT GEMEENSCHAP Hoewel het juridische eigendom bij de Stichting ligt, zien wij de Molens als gemeenschappelijk erfgoed van de inwoners van deze regio. Ons gezamenlijke eigendom, waarbij wij als gemeenschap de plicht hebben deze monumenten in stand te houden en te bewaren voor volgende generaties. SIMAV is opgericht door de gemeentelijke overheden en de polderbesturen. Dit weerspiegelt zich nog steeds in het Algemeen Bestuur en het College van Beschermlieden. De gemeentebesturen in onze regio worden ruim voorzien van informatie. Via onze beleidsbepalende AB-leden (veelal wethouders, met monumenten-/cultuurbeleid in hun portefeuille), maar ook is er rechtstreeks overleg over allerlei molenaangelegenheden met de Colleges. Via de Griffies worden alle Gemeenteraadsleden van de deelnemende Gemeenten voorzien van uitvoerige informatie. RECREATIEVE, EDUCATIEVE EN CULTUURHISTORISCHE INZET De molens zijn meer dan een monument dat enkel vanaf een afstand kan worden bewonderd. SIMAV streeft naar een hoge betrokkenheid van de bevolking met ons erfgoed. Wij doen dit door het verstrekken van informatie over de molens en door periodieke openstelling binnen de mogelijkheden die we hebben. Veel informatie over de SIMAV molens wordt via internet op onze zeer uitvoerige website weergegeven. Ook de vele grote renovatieprojecten die we deze eeuw hebben verwezenlijkt worden door uitgebreide fotoreportages ontsloten. Daarnaast wordt ook het beroep van molenaar op een bijzondere wijze belicht door korte filmpjes (portretten), die naast provinciale aandacht tevens landelijke aandacht vanuit Hilversum hebben getrokken.

3 De inwoners in de AV-regio worden via social media en de pers op de hoogte gehouden over de molens, de Molenstichting en de vele activiteiten. Met een facebook pagina, waarop veel beeldmateriaal van molens en molenaars wordt geplaatst. Met persberichten die gretig door de lokale media worden opgepakt, veelal afgedrukt met fraaie molenfoto s. De PR commissie van SIMAV is vaak aanwezig bij publieksevenementen om ieder te informeren. We willen de molens dienstbaar laten zijn aan de gemeenschap. Hoewel SIMAV zelf geen toeristische activiteiten zal ontplooien, willen we de molens wel mee laten helpen aan de recreatieve ambities van de regio, gemeenten en bevolking. Hiervoor zijn er nauwe contacten met VVV en andere toeristische organisaties, met recreatieve ondernemers (De Hâneker) en gemeenten. Ook zijn er goede banden met de (vaak forse) historische verenigingen in de regio. SIMAV heeft in een zeer grote oplage een uitvoerige molenfolder waarin alle 33 molens zijn beschreven. Deze folders worden via de toeristenorganisaties en recreatieve ondernemers verspreid onder hun gasten. Ook zijn er fietsroutes langs de molens gemaakt, die o.a. bij toeristische knooppunten in fysieke vorm worden verspreid. De folders zijn gesponsord door de lokale horeca. De educatie van onze scholieren heeft speciale aandacht. Door middel van lesbrieven leren we onze kinderen over de historie van dit gebied met zijn waterbeheer en de techniek van molens die daarbij een belangrijke rol speelde. Ook ontvangen we stelselmatig schoolklassen die we op de molens rondleiden. Waarbij wij hen informeren over historie, waterbeheer, techniek en weer/milieu. De algemene openstelling van de SIMAV molens is gering. Velen zijn bewoond en zijn vaak lastig toegankelijk in de polder (soms zonder parkeergelegenheid of openbare weg). Alle molens draaien en zijn toegankelijk op Nationale Molendag en Open Monumentendag. Vanaf 2018 is ook een speciale SIMAV Molendag gepland in oktober, waarbij we ons ook richten op de vele molenaars in het land die een andere molen willen bezoeken. SIMAV heeft vijf molens die standaard (in weekenden) kunnen worden bezocht. Hierbij is de molenaar aanwezig die bezoekers de molen tonen en vertellen over geschiedenis en techniek. Er worden plannen ontwikkeld om van Molen De Hoop een museummolen te maken. Deze molen staat op een toeristisch zeer aantrekkelijke plaats op de Dalemwal in het historische centrum van Gorinchem, uitkijkend over de rivier en uiterwaarden (richting slot Loevestein). Er is bij veel instanties enthousiasme dit de komende jaren, na de geplande renovatie van de molen, met elkaar te realiseren. Hierbij worden Gemeente, cultuurfondsen, historische verenigingen en stadherstel betrokken. Het moet voor jong en oud een historisch beeld geven van het belang van dergelijke stadmolens. Onlangs is besloten een informatiestand in te richten over de Oude Hollandse Waterlinie.

4 5 MOLENS ZIJN HISTORISCHE WERKTUIGEN Het molenbehoud is een combinatie van draai- en maalvaardige molens enerzijds en hun historische waarde als monument anderzijds. Dit vraagt om een zorgvuldige omgang met de monumentale waarden. Juist deze willen we behouden voor toekomstige generaties, zodat zij zien hoe onze voorvaderen molens bouwden en deze gebruikten. Maar in een werkende molen slijten onderdelen, ook zijn de gebruikte natuurlijke materialen aan verval onderhevig. Dit is in de afgelopen eeuwen niet anders geweest en moesten delen worden vervangen om de functie als werktuig te behouden. Ook dit zal in de toekomst bij het onderhoud van de molens plaats moeten vinden, maar altijd met respect voor de historische/monumentale waarden van de molen. SIMAV onderschrijft hierbij het Visiedocument Molenbehoud van De Hollandsche Molen (2009) waarin dit uitgangspunt nader is uitgewerkt. Maar zoals in het Visiedocument ook is verwoord, gaat het bij molens om meer dan het monumentale historische werktuig. Molenbehoud vraagt om een integrale benadering, waarbij de molen, zijn geschiedenis, biotoop, landschappelijke of stedenbouwkundige plek en bestemming en gebruik op elkaar worden afgestemd. 6 ZORGVULDIG MONUMENTENBEHEER De Molenstichting SIMAV beheert de molens in de Alblasserwaard en de Vijfheerenlanden voor de gemeenschap, min of meer als een regionale uitvoeringsorganisatie voor en van de lokale overheden (alle Gemeenten en Waterschap). De stichting houdt zich daarbij aan de uitgangspunten en richtlijnen die de deskundigen van de Rijksoverheid daarvoor aanreiken. Hierbij is de visie van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed leidend, zoals vastgelegd in de nota Een toekomst voor molens. Daarnaast zullen bij majeure beslissingen bij het zorgvuldig restaureren van molens, waar zinvol het advies van RCE-deskundigen worden gevraagd. Onderzoek naar en kennis van de bouwkundige, historische, architectuur en kunsthistorische, sociologische, landschappelijke en technische aspecten en naar de gebruiksgeschiedenis is een voorwaarde om tot verantwoord beheer te komen. Dergelijk onderzoek vormt de basis voor de wijze van gebruik, instandhouding en restauratie. Molenstichting SIMAV steunt daarbij vooral op de grote kennis bij haar Technische Commissie (bouwdeskundigen en molenmakers) en haar vrijwillige molenaars, maar zal bij bijzonderheden en restauraties hiervoor ook externe deskundigheid inschakelen om een gedegen restauratieplan op te stellen. Het onderhoud gebeurt planmatig. Ons doel is het onderhoud structureel en kwalitatief goed uit te voeren, met behoud van de historische constructies en bouwmaterialen, zodanig dat omvangrijke, vaak kostbare (deel)restauraties worden vermeden. Er wordt zorgvuldig met instandhouding omgegaan. Er worden geen zaken vervangen waarbij dit niet nodig is. Sober en doelmatig onderhoud is de norm.

5 Bij restauratie staat de instandhouding van monumentale waarden voorop, worden wijzigingen die de status van rijksmonument in gevaar brengen in principe niet verricht en als er onderdelen van een molen moeten worden vervangen, zal dit in goed overleg met alle betrokkenen worden uitgevoerd. Leidend bij restauraties is het beschrevene in de RCE-nota (hoofdstuk 4.4, blz. 39): Voor het behoud van de monumentale waarden is het van groot belang dat waar mogelijk oorspronkelijke technieken en materialen worden toegepast. Molens zijn in de loop van hun bestaan als economisch belangrijke werktuigen weliswaar altijd doorontwikkeld, maar hun huidige waarde als monumentale getuigen van de geschiedenis vereist terughoudendheid met technische en materiaalkundige innovaties. De Stichting ERM heeft de Restauratieladder ontwikkeld die een voorkeursvolgorde geeft voor het type ingreep in een monument. SIMAV neemt deze volgorde ter harte om de noodzakelijke ingrepen zo min mogelijk de monumentale waarden van de molen aan te tasten. Deze volgorde is: 1. Conserveren / onderhouden Het gaat daarbij om (passief) conserveren, louter gericht op reinigen en/of beschermende maatregelen. 2. Repareren Het actief conserveren, waarbij bijvoorbeeld beschadigde stenen worden aangeteeld en her en der voegwerk wordt vernieuwd. 3. Vernieuwen Er zijn verschillende mogelijkheden, ook hier steeds in een afnemende voorkeursvolgorde. Het kan gaan om: a. Kopiëren: vernieuwen met dezelfde detaillering & profilering, in hetzelfde materiaal en dezelfde verbindingstechniek als het origineel b. imiteren: vernieuwen met dezelfde detaillering & profilering als het origineel, maar waarbij afwijkend materiaalgebruik en/of een afwijkende verbindingstechniek is toegestaan; c. verbeteren: vernieuwen met dezelfde profilering als het origineel, maar waarbij een afwijkende detaillering, afwijkend materiaalgebruik en/of een afwijkende verbindingstechniek is toegestaan. Slechts daar waar de monumentale waarden niet in het gedrang komen, bestaat ruimte voor de toepassing van innovaties. Soms zijn die zelfs gewenst, vooral daar waar ze de veiligheid of de levensduur aanzienlijk verhogen of het oorspronkelijke bouwmateriaal niet of nauwelijks meer voorhanden is. Zo worden er innovatieve restauratietechnieken toegepast voor het oplossen van eeuwenoude problemen, bijvoorbeeld in geval van vochtdoorslag bij rompen van stenen molens of bij het vervangen van ingerotte balkkoppen. Bijzondere aandacht verdient ook het gebruik van de molen als woning voor het molenaarsgezin. Daar zal het gebruik van moderne installaties niet te voorkomen zijn om de molen bewoonbaar te houden. Maar altijd met respect voor de monumentale waarde van de molen. De molen is als monument niet los te zien van zijn historische plaats in het landschap of stad. De binding tussen een molen en zijn plek en omgeving vormt op zich een belangrijke monumentale waarde, een waarde die geschaad wordt als een molen wordt verplaatst.

6 7 HERBESTEMMING VAN MOLENS De meeste molens waren vroeger bewoond, terwijl dat in sommige molens nu niet meer het geval is. SIMAV streeft naar bewoonde molens omdat dit ook voor het molenbehoud veel voordelen kent. Zo geeft permanente bewoning een beter toezicht op onze kapitale monumenten en wordt het risico van brandstichting door vandalisme in hoge mate verkleind. Met name bij eenzaam staande molens in de polder. Verder zal de bewoner/molenaar zelf veel klein onderhoud uitvoeren dat de instandhoudingskosten voor SIMAV verlaagd. Met verhuur van molenwoningen worden er ook extra inkosten gegenereerd, wat een beperkte financiële bijdrage kan leveren voor de bekostiging van het molenonderhoud. De grotere stellingmolens hebben hun economische functie bij het graan malen verloren. Getracht wordt om met behoud van de monumentale waarde naar een economisch rendabele invulling van de ruimtes te zoeken, vooral in de ruimten onder het molenwerk. Hier wordt invulling aan gegeven als vergaderruimte, kantoor of (molen)winkel. NB. de molen Nooit Volmaakt maalt wel weer graan. Ook is een meer recreatieve functie als trouwlocatie of museum is mogelijk. Of een koffie- en theeschenkerij langs toeristische fietspaden, zoals zomer 2018 in de (eerder afgebrande, deels herbouwde) Hoge Tiendwegmolen te Streefkerk is gestart. 8 VERZEKEREN EN HERBOUWEN VAN MOLENS SIMAV streeft geen reconstructie van vroegere molens na die ooit op een bepaalde locatie hebben gestaan. Maar indien na een calamiteit sprake is van gedeeltelijke verwoesting van onze molens, zullen wij de molen trachten te herstellen. Om die reden houden wij de molens tegen herbouwwaarde verzekerd om bij zo n calamiteit over de financiële middelen te beschikken om het monument weer in oude glorie te herstellen. De wens tot herstellen is zeker aanwezig als er nog sprake is van voldoende monumentale waarden en het herstel de monumentenstatus niet in gevaar brengt. Ook is herstellen uit landschappelijk oogpunt gewenst. We willen de molens in onze regio behouden voor toekomstige generaties. Indien we een dergelijk herstel kunnen combineren met het gebruik van materialen / delen van een ander monument dat verloren is gegaan of moet verdwijnen, zullen we de mogelijkheden daartoe nauwgezet onderzoeken. Zoals bij de Hoge Tiendwegmolen te Streefkerk waarbij een historische ondertoren uit Meerkerk kon worden ingezet. Een aloude droom van SIMAV is het Molencomplex Streefkerk te herstellen. Daar zijn een tweetal molens deels verloren gegaan en zouden weer herbouwd kunnen worden. Ook dient dan aandacht geschonken te worden aan de waterhuishouding om via een circuitbemaling het bemalen van een polder aan geïnteresseerden (en recreanten) te tonen.

7 9 DESKUNDIGE MOLENAARS SIMAV streeft naar molens die draaien en malen. Enerzijds om de bewegende delen in werking te houden, maar anderzijds ook om te voldoen aan het recreatieve plaatje van werkende molens in onze polders (of stad). Hierbij is het aantal van omwentelingen per jaar voor ons (en de Provincie Zuid-Holland) het absolute minimum. We streven naar veel hogere aantallen, die we ook gewend zijn van onze molenaars. Het laten draaien malen van molens wordt door vrijwillige molenaars uitgevoerd. Zij zijn per molen door SIMAV aangesteld via een formeel molenaarscontract waarin o.a. de regels omtrent het gebruik en de molen zijn vastgelegd. SIMAV hecht hoge waarde aan de deskundigheid van haar molenaars. Zij dienen in het bezit te zijn van het Getuigschrift Vrijwillig Molenaar, uitgereikt door de Vereniging De Hollandsche Molen, vereniging tot behoud van molens in Nederland. Tevens dienen zij lid te zijn van het Gilde van Vrijwillige Molenaars. Daarnaast wordt het functioneren van de molenaars bewaakt door de Technische Commissie. 10 MOLENBIOTOOP De aard van de omgeving (molenbiotoop) heeft invloed op het functioneren van de molen als een draai- c.q. maalwerktuig, maar ook als een monument. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen de wind- en waterbiotoop. Voor het behoud van een goede windbiotoop zijn planologische ontwikkelingen van belang. Bebouwing en hoog groeiende beplanting kunnen de vrije windvang van de molen beperken. De provincie Zuid-Holland heeft hiervoor stringente regels opgenomen in haar verordening voor bestemmingsplannen. Voor het gebied rondom de molen is een molenbeschermingszone ingesteld. SIMAV ziet er op toe dat de biotoop van de molens in de toekomst niet zal verslechteren, omdat dit schadelijk zal zijn voor het instandhouden van het historische monument. De waterbiotoop (voldoende water om te kunnen malen) is bij een aantal molens niet optimaal, door een in de loop der jaren verlaagd waterpeil. Wij beseffen dat het Waterschap met vele factoren en belangen rekening moet houden. In goed overleg met het Waterschap trachten we de maalvaardigheid van molens in stand te houden.