Barometer culturele kwaliteit nul-, een- en tweemeting

Transcriptie

1 Barometer culturele kwaliteit nul-, een- en tweemeting Beschermd, bekend en beleefbaar cultureel erfgoed Gedeputeerde Staten van Zuid-Holland hebben voor de periode de beleidsvisie cultureel erfgoed Erfenis, erfgoed en erfgoud 1 opgesteld. Met deze beleidsvisie concentreert de provincie zich op bescherming, beleving en benutting van erfgoed. De provincie Zuid-Holland ziet het als haar taak om het cultureel erfgoed te beschermen door het beleefbaar te maken. Wanneer het cultureel erfgoed gewaardeerd wordt, een publiek en investeerders krijgt, kan erfgoed een nieuwe blijvende bestemming krijgen. Het beschermen en beleven van het cultureel erfgoed in Zuid-Holland is vertaald in acht meetbare indicatoren, zoals opgenomen in het overzicht Begrotingsindicatoren van de Provincie Zuid-Holland 2. Deze indicatoren geven weer welke effecten de provincie in de periode wil bereiken op het gebied van cultureel erfgoed. In deze notitie worden de gegevens gepresenteerd van de nulmeting (gegevens over 2012), de eenmeting (gegevens over 2013, voor zover beschikbaar) en de tweemeting (gegevens over 2014). De gegevens uit de een- en tweemeting zijn vergeleken met de nulmeting. De ontwikkeling wordt weergegeven door middel van een index, waarbij de indicatoren voor 2012 een waarde 100 krijgen. Gemiddeld aantal omwentelingen molens Zuid-Holland telt 228 molens. Zij verlevendigen het landschap in Zuid- Holland. Om de molens in goede conditie te houden is het van belang dat zij draaien, zo stelt de provincie in haar culturele beleidsvisie. Voor de periode heeft de provincie dan ook de subsidies voor de instandhouding en het draaien van de molens verhoogd. De hoogte van de draaipremie is afhankelijk van het aantal omwentelingen 3. De indicator betreft het gemiddelde aantal omwentelingen van de 228 molens. Voor de nulmeting wordt uitgegaan van de cijfers van In 2011 was dit gemiddelde In 2012 maakten deze molens gemiddeld omwentelingen. In 2013 maakten de molens gemiddeld omwentelingen. De cijfers voor deze indicator zijn door de provincie Zuid-Holland aangeleverd. 1 Provincie Zuid-Holland. Erfenis, erfgoed en erfgoud. Beleidsvisie cultureel erfgoed Den Haag: provincie Zuid- Holland, Provincie Zuid-Holland. Begrotingsindicatoren, versie 15 mei Den Haag: provincie Zuid-Holland, restauratiefonds.nl 4 Molenaars hebben tot april van het volgende jaar de tijd om het aantal omwentelingen van hun molen door te geven aan het Nationaal Restauratiefonds. Voor de nul-, een- en tweemeting is daarom uitgegegaan van de gegevens over het voorgaande kalenderjaar. Postbus Anna van Saksenlaan AA Den Haag 2593 HW Den Haag info@tympaan.nl 070

2 Groenbeheerplannen met kwalificatie matig of slecht Vrije windvang is een van de belangrijkste voorwaarden voor een goed functionerende molen. Hiervoor dient de molenbiotoop van goede kwaliteit te zijn. De molenbiotoop is de omgeving van een molen, voor zover die van invloed is op het functioneren van de molen als maalwerktuig én als monument. De provincie Zuid-Holland geeft in haar culturele beleidsvisie aan dat zij de molens in Zuid-Holland wil beschermen door de molens te laten draaien. De molenbiotoop is dan ook een voorschrift uit de provinciale Verordening Ruimte 5 en als zodanig een verplichting voor gemeenten. In 2010 is een inventarisatie gemaakt van de biotopen van alle 228 molens in Zuid-Holland. De molenbiotoop van 78 molens werd als matig of slecht beoordeeld 6. Tabel 1 Beoordeling Zuid-Hollandse molenbiotopen 2010 alle windmolens goed 58 redelijk 92 matig 49 slecht 29 bron: Molenbiotoopinventarisatie 2010 In het najaar van 2013 heeft het Tympaan Instituut door middel van een enquête en een aanvullende telefonische inventarisatie onder moleneigenaren in kaart gebracht hoeveel van deze 78 molens een groenbeheerplan hebben. Uiteindelijk is de vraag Heeft uw molen een groenbeheerplan? voor 41 molens beantwoord (respons 53%). Van 37 molens is uiteindelijk bekend of ze wel of geen groenbeheerplan hebben, van vier molens is dat onbekend 7. Negen van de 37 molens blijken een groenbeheerplan te hebben, dus 24% van de molens heeft een groenbeheerplan 8. Gegevens over het peiljaar 2012 zijn niet beschikbaar. In 2014 zijn de molens waarvan bekend was dat ze geen groenbeheerplan hadden, opnieuw benaderd met de vraag of er inmiddels wel een groenbeheerplan is. Een aantal molens bleek dat inmiddels te hebben, zodat het percentage molens met een groenbeheerplan toenam van 24 naar 32%. 5 Provinciale Staten van Zuid-Holland. Visie op Zuid-Holland. Actualisering Provinciale Structuurvisie en Verordening Ruimte, vastgesteld op 30 januari Molenbiotoopinventarisatie De respondent (moleneigenaar) weet niet of de molen een groenbeheerplan heeft. 8 Aannemende dat de molens in de inventarisatie representatief zijn voor alle molens met de beoordeling matig of slecht voor hun molenbiotoop. 2

3 Aantastingen cultuurhistorische kroonjuwelen De provincie heeft dertien kroonjuwelen binnen het Zuid-Hollandse landschap benoemd. Dit zijn cultuurhistorische ankerpunten van uitzonderlijke kwaliteit. Uit de culturele beleidsvisie van de provincie Zuid-Holland blijkt dat zij het behoud van deze kroonjuwelen van groot belang acht. Met de Verordening Ruimte hebben gemeenten de verplichting om de zorg voor de kroonjuwelen in het ruimtelijke beleid op te nemen. Gegevens eenmeting Eind 2013 is nagegaan in hoeverre de gemeentelijke bestemmingsplannen de kroonjuwelen beschermen. De kroonjuwelen vallen binnen het gebied van 21 bestemmingsplannen. Het kroonjuweel de landgoederenzone loopt voor een deel door Leiden. Voor dit gebied in Leiden is geen bestemmingsplan gevonden. Er zijn dus 22 mogelijke bestemmingsplannen waarin de kroonjuwelen kunnen worden beschermd. Per mogelijk bestemmingsplan worden punten gegeven voor de beschrijving van het kroonjuweel in de toelichting en voor het opnemen van het kroonjuweel in de planregels. Omdat de indicator uitgaat van aantastingen, worden er (straf)punten gegeven wanneer de toelichting of planregels het kroonjuweel niet (optimaal) beschermen. (Straf)punten naar aanleiding van de toelichting bij het bestemmingsplan: 0 punten Beschreven als kroonjuweel in de toelichting op het bestemmingsplan. 1 punt Genoemd als gebiedsprofiel, topgebied, landgoedbiotoop en dergelijke. 2 punten Niet genoemd/beschreven/geen bestemmingsplan. (Straf)punten naar aanleiding van de planregels: 0 punten Duidelijk beschermende regels voor gebieden met cultuurhistorische waarden. 1 punt Enkele beperkende regels. 2 punten Geen regels gevonden die gebieden met cultuurhistorische waarden beschermen. Op deze wijze zijn 39 strafpunten toegekend. De waarde voor de indicator van het aantal aantastingen van cultuurhistorische kroonjuwelen is dus 39 voor de eenmeting (peiljaar 2013). Gegevens over het jaar 2012 zijn niet verzameld. In 2014 zijn de bestemmingsplannen opnieuw bekeken. Hoewel er enkele wijzigingen geconstateerd werden, hadden deze geen nadere invloed op de bescherming van de kroonjuwelen. Percentage met erfgoed bereikte leerlingen De provincie wil erfgoed doorgeven door het beleefbaar te maken. Hiervoor richt de provincie zich op zeven erfgoedlijnen, zeven gebieden die een cultuurhistorisch verhaal vertellen over dat gebied. Dit zijn: de landgoederenzone, de Waterdriehoek, de Atlantikwall, de Oude Hollandse Waterlinie, de Limes, Goeree-Overflakkee en de Trekvaarten. De waardering voor cultureel erfgoed hangt samen met de kennis erover. Erfgoededucatie wordt daarom verbonden met het erfgoedbeleid. Voorgaande beschrijft de provincie in haar culturele beleidsvisie

4 Voor deze indicator is er voor de nulmeting en eenmeting nog geen waarde. Het Erfgoedhuis Zuid-Holland ontwikkelt in 2013 educatieve leerlijnen. De implementatie van de leerlijnen binnen schoolcurriculae was voorzien vanaf In 2014 zijn de eerste educatiepakketten ontwikkeld door Erfgoedhuis Zuid-Holland voor vier erfgoedlijnen. Deze zijn toegestuurd naar een aantal erfgoedorganisaties, zoals musea en historische verenigingen. De organisaties die deze pakketten hebben ontvangen, is gevraagd door te geven hoeveel leerlingen van het basis- of voortgezet onderwijs zij in het schooljaar 2013/2014 op bezoek hebben gehad. Hieruit bleek dat dit 0,86% van het totaal aantal leerlingen in Zuid-Holland betrof. Dit geldt dan als de nulmeting voor deze indicator. Aantal bezoekers Archeologiehuis Zuid-Holland In de culturele beleidsvisie is te lezen dat het archeologiebeleid van de provincie zich richt op het beschermen en onaangeroerd bewaren van archeologische waarden in de bodem. Toch neemt het archeologisch depot in omvang toe. De provincie wil meer bekendheid geven aan deze vondsten. Dit wordt gedaan door een deel van de vondsten uit het archeologisch depot te tonen in het Archeologiehuis Zuid- Holland. De indicator betreft het totaal aantal (betalende én niet-betalende) bezoekers aan het Archeologiehuis Zuid-Holland. In 2012 bezoeken personen het Archeologiehuis. In en in Er is dus sprake van een bestendige toename. Aantal bezoekers Werelderfgoed Kinderdijk Het Werelderfgoed Kinderdijk is benoemd als een van de kroonjuwelen van het cultureel erfgoed in Zuid-Holland. In de culturele beleidsvisie van de provincie Zuid-Holland wordt aangegeven dat erfgoed beleefbaar dient te zijn. Het doel van beleven is een plek creëren waar mensen graag zijn en vaker komen. Dit is vertaald in deze indicator. Deze indicator betreft de bezoekers aan de museummolen en het bezoekerscentrum. Het aantal bezoekers dat de molens aan de buitenkant bekijkt zonder een kaartje te kopen voor de museummolen of het bezoekerscentrum wordt niet geregistreerd. In 2012 telt Kinderdijk betalende bezoekers, in 2013 was dit aantal gegroeid naar , in 2014 is het nog verder toegenomen naar Beleving ruimtelijke kwaliteit Zuid-Holland In de culturele beleidsvisie geeft de provincie Zuid-Holland aan, dat zij door middel van haar beleid op het gebied van cultureel erfgoed de beleving en waardering van de leefomgeving door inwoners van Zuid-Holland wil vergroten. Bovendien hangt cultureel 4

5 erfgoed samen met andere opgaven van de provincie Zuid-Holland op het gebied van ruimte, namelijk groen, water, landschap en mobiliteit. Gegevens nulmeting Deze indicator is gebaseerd op zeven vragen uit de vragenlijst Mooi Zuid-Holland uit 2012, beantwoord door 383 leden van het Seniorenpanel van het Tympaan Instituut. Elke leefomgeving 9 heeft een aantal kenmerken, dat de omgeving maakt tot wat die is, bijvoorbeeld afwisseling van water en groen, aanwezigheid van historische elementen, gevoel van ruimte et cetera. Deze kenmerken bepalen hoe inwoners van Zuid-Holland de ruimtelijke kwaliteit van hun leefomgeving waarderen. De score voor de beleving van ruimtelijke kwaliteit wordt voor de helft bepaald door een rapportcijfer voor de aantrekkelijkheid van de leefomgeving. De andere helft van de waarde van de indicator wordt bepaald door het gemiddelde van zes vragen over de waardering voor het erfgoed in de leefomgeving en de mening over de aansluiting tussen erfgoed en andere elementen in de omgeving. Het ging om de volgende aspecten/uitspraken: De aantrekkelijkheid van uw woonomgeving. Belang van aanwezigheid van erfgoed. Er is voldoende erfgoed aanwezig. Het erfgoed wordt goed onderhouden. Er is een goede verhouding tussen de hoeveelheid erfgoed en nieuwe elementen. Nieuwe elementen passen goed bij het erfgoed. Er zijn voldoende mogelijkheden om te genieten van erfgoed. Deze meting leverde een gemiddelde rapportcijfer van 6,6 op. Een selectie van deze vragen is in 2014 opnieuw gesteld aan de leden van het Seniorenpanel. Daaruit bleek dat het gemiddelde rapportcijfer voor de beleving van de ruimtelijke kwaliteit inmiddels een 7,1 was. Het multipliereffect van de modernisering monumentenzorg De provincie Zuid-Holland laat in haar culturele beleidsvisie weten, dat zij in de periode jaarlijks 1,5 miljoen euro beschikbaar stelt voor de restauratie van onrendabele rijksmonumenten buiten de erfgoedlijnen. Om voor deze gelden in aanmerking te komen moet sprake zijn van minimaal 50% cofinanciering. Bij elkaar kan op die manier minimaal drie miljoen euro per jaar worden verdeeld over de onrendabele monumenten buiten de erfgoedlijnen. Gegevens eenmeting De subsidie van 1,5 miljoen euro voor de restauratie van rijksmonumenten in Zuid-Holland is in 2013 volledig benut. Er waren zelfs meer aanvragen dan waarvoor geld beschikbaar was. Hierdoor moesten Gedeputeerde Staten een afweging maken op basis van rangschikkingscriteria. Hieronder vallen de bouwtechnische staat van het monument, de hoogte van de cofinanciering, herbestemming, bevordering van de werkgelegenheid en het creëren van leer- 9 Bij het begrip leefomgeving in de vragenlijst gaat het om een gebied met een straal van circa 10 kilometer rondom het huis. Meestal omvat dat zowel woongebied als buitengebied (het gebied buiten de bebouwde kom). 5

6 lingwerkplaatsen. Voor de restauraties waarvoor in 2013 subsidie is verleend, ligt de cofinanciering op gemiddeld 63%, ruim meer dus dan de eis van 50%. Voor de nulmeting zijn geen gegevens beschikbaar, aangezien de betreffende subsidie pas sinds 2013 beschikbaar is.daarom geldt het percentage van 63 als nulmeting. In 2014 bleek het percentage iets afgenomen te zijn naar 57. Tabel 2 Indicatoren culturele kwaliteit indicator bron nulmeting meting index meting index 1 gemiddeld aantal omwentelingen de molens 1 2 aantal groenbeheerplannen voor molenbiotopen met de initiële kwalificatie matig of slecht 3 aantal aantastingen van cultuurhistorische kroonjuwelen provincie zuidholland tympaan instituut bestemmingsplannen op ruimtelijke plannen nl; bewerking tympaan instituut geen meting gedaan geen meting gedaan 4 percentage met erfgoed erfgoedhuis beschikbaar bereikte leerlingen 2 vanaf aantal bezoekers archeo-logiehuis zuidholland 6 aantal betalende bezoekers werelderfgoed kinderdijk 7 beleving ruimtelijke kwaliteit door inwoners zuid-holland 8 het multipliereffect van de modernisering monumentenzorg gemiddelde over acht indicatoren archeologiehuis zuid-holland stichting werelderfgoed kinderdijk 24% % beschikbaar vanaf ,86% tympaan instituut 6,6 geen meting gedaan provincie zuidholland 100 7,1 108 nvt 63% % Dit betreft het gemiddelde aantal omwentelingen in het voorgaande kalenderjaar. 2 De lesprogramma s worden verspreid onder scholen in de buurt van de erfgoedlijnen. Hier is echter gepercenteerd op alle leerlingen basisonderwijs en voortgezet onderwijs in Zuid-Holland (bron: DUO, voorlopige cijfers schooljaar ). Dit omdat niet exact bekend is in welke regio s volgende jaren de lesprogramma s aangeboden gaan worden. Colofon maart H.T.G. Konings, J.P. de Wit Tympaan Instituut Dit is een gratis uitgave van het Tympaan Instituut en is onder vermelding van 0692 te bestellen bij het Tympaan Instituut. 6