maart H.A. Doelman-van Geest, P. Maas, J.P. de Wit Tympaan Instituut

Transcriptie

1

2

3 maart H.A. Doelman-van Geest, P. Maas, J.P. de Wit Tympaan Instituut

4

5 Inhoud blz 1 Inleiding 1.1 Aanleiding Vraagstelling Aanpak Leeswijzer 2 2 Resultaten van de enquête 2.1 Respons Aanwezigheid groenbeheerplannen Knelpunten bij groenbeheerplannen Kwaliteit molenbiotopen 7 3 Conclusies L Literatuur

6

7 1 Inleiding 1.1 Aanleiding In de Barometer Culturele Kwaliteit van de provincie Zuid-Holland zijn acht indicatoren voor het effect van het provinciale cultuur- en erfgoedbeleid opgenomen. Een van die indicatoren betreft de aanwezigheid van een groenbeheerplan bij molens met een matige tot slechte molenbiotoop. Onder molenbiotoop wordt verstaan een molenbeschermingszone in het gebied rondom de molen met een straal van 400 meter vanuit het middelpunt van de molen dat van essentieel belang is voor de vrije windvang en het zicht op de molen. De provincie Zuid-Holland heeft richtlijnen voor de hoogten rondom de molens opgenomen in de Provinciale Verordening Ruimte. In 2010 is een onderzoek uitgevoerd onder 228 molens in Zuid-Holland naar de kwaliteit van de molenbiotoop. Daaruit bleek dat van 58 molens de biotoop als goed wordt beoordeeld, van 92 redelijk, van 49 matig en van 29 slecht (De Hollandsche Molens/ Laméris-Huis adviseurs 2010). Een middel om de molenbiotoop te verbeteren is een zogenaamd groenbeheerplan, aan de hand waarvan de begroeiing rondom de molen planmatig aangepast kan worden aan de vereisten van de molenbiotoop. Foto (P. Maas): Nieuwe Veenmolen, Den Haag Voor de Barometer Culturele Kwaliteit heeft de provincie Zuid-Holland het Tympaan Instituut gevraagd na te gaan in hoeverre er groenbeheerplannen zijn voor de molens die aan het onderzoek uit 2010 hebben meegedaan. In overleg met het Molennetwerk Zuid- Holland (een samenwerkingsverband tussen Erfgoedhuis Zuid-Holland, Zuid-Hollands Landschap en Landschapsbeheer Zuid-Holland) is de vraagstelling van de provincie verbreed. De aan- of afwezigheid van groenbeheerplannen zegt namelijk niet automatisch iets over de verbetering van de kwaliteit van de molenbiotoop. Daarnaast is het interessant om te weten wat de oorzaken zijn van eventuele afwezigheid van groenbeheerplannen. 1.2 Vraagstelling De centrale vraag is: In hoeverre hebben groenbeheerplannen geleid tot verbetering van de molenbiotopen van de Zuid-Hollandse molens sinds het onderzoek van 2010? Deelvragen: 1 In hoeverre hebben molens in Zuid-Holland groenbeheerplannen? 2 Indien er geen groenbeheerplan is, in hoeverre is hieraan behoefte? 3 Wat zijn knelpunten ten aanzien van groenbeheer rond de molens? 4 Wat is de kwaliteit van de molenbiotopen van de Zuid-Hollandse molens? Zijn zij verbeterd, hetzelfde gebleven of achteruitgegaan sinds 2010?)

8 1.3 Aanpak Om de onderzoeksvraag te kunnen beantwoorden is de volgende aanpak gevolgd: Het Tympaan Instituut heeft in overleg met het Molennetwerk Zuid-Holland een digitale vragenlijst gemaakt. Via het Molennetwerk Zuid-Holland is de vragenlijst begin november 2013 verspreid onder de eigenaren en in sommige gevallen onder de molenaars van de molens in Zuid- Holland. Alle molens in Zuid-Holland die in 2010 benaderd zijn, zijn ook nu betrokken bij het onderzoek. Van de vragenlijsten zijn er 182 via verstuurd, 36 schriftelijk via het contactadres zoals bekend bij het Molennetwerk Zuid-Holland. Er zijn 16 vragenlijsten naar het bezoekadres van de molens gestuurd. De contactgegevens van het Molennetwerk Zuid-Holland zijn aangevuld met molengegevens uit de Atlas voor de Samenleving van het Tympaan Instituut. Deze gegevens zijn gecontroleerd en aangevuld met behulp van diverse internetpagina s. Na drie weken hebben we een herinnering verstuurd. Met een dertigtal moleneigenaren en beheerstichtingen (voornamelijk die met een groot aantal molens) hebben wij telefonisch contact opgenomen om de respons te verhogen. Op basis van de verzamelde gegevens is dit rapport opgesteld. Hierin worden de onderzoeksvragen beantwoord. De gegevens over de aanwezigheid van groenbeheerplannen zijn ook opgenomen in een aparte factsheet met alle indicatoren van de Barometer Culturele Kwaliteit. 1.4 Leeswijzer In hoofdstuk 2 worden de resultaten van de enquête weergegeven. Hoofdstuk 3 bevat de conclusies. 2

9 2 Resultaten van de enquête 2.1 Respons In de uitnodiging om deel te nemen aan dit onderzoek is de moleneigenaar verzocht een online vragenlijst in te vullen voor elke afzonderlijke molen. Omdat sommige stichtingen veel molens in beheer hebben, is voorgesteld de vragenlijst eventueel door te sturen naar de betreffende molenaars. Dit om zo veel mogelijk molenspecifieke informatie te verzamelen. De vragenlijst is uiteindelijk ingevuld voor 124 van de 228 molens uit 2010, dit is een respons van 54%. Aanvullend is een belronde gehouden. Die heeft nog van enkele molens informatie opgeleverd. Daardoor weten we van 133 molens of er een groenbeheerplan is. Tabel 1 Respons op de vragenlijst Groenbeheerplannen en molenbiotopen respons algemeen aantal % van totaal aantal onderzochte en beoordeelde molens in aantal molens waarvoor uitgebreide vragenlijst is ingevuld vragenlijst niet ingevuld aantal molens waarvan bekend is of er een groenbeheerplan is Zoals blijkt uit tabel 2 is de vragenlijst in de meeste gevallen ingevuld door een bestuurslid van de molenstichting. Tabel 2 Wijze van betrokkenheid van respondenten bij de molen rol(len) waarin respondent betrokken is bij de molen (meerdere antwoorden mogelijk) aantal als molenaar 10 als eigenaar 13 als bestuurslid molenstichting 104 als gemeenteambtenaar 9 anders 31 Bij analyse van de ruimtelijke spreiding van respons en non-respons (kaarten 1 en 2) valt een relatief hoge respons in de regio's Holland-Rijnland en Alblasserwaard-Vijfheerenlanden op. Dit is vooral toe te schrijven aan de medewerking van enkele aldaar actieve grote molenstichtingen. 2.2 Aanwezigheid groenbeheerplannen Bij het onderzoek is onderscheid gemaakt naar kwaliteit van de molenbiotoop. Uitgangspunt hierbij is de in 2010 door de provincie Zuid-Holland uitgevoerde molenbiotoopinventarisatie Zuid-Holland (De Hollandsche Molens/Laméris-Huis adviseurs 2010) onder 228 Zuid-Hollandse molens. Daarbij werden 78 molenbiotopen als matig of slecht gekwalificeerd. In tabel 3 hieronder worden de groenbeheerplannen voor alle molens weergegeven inclusief de molens met een matige of slechte biotoop. 3

10 Tabel 3 Beschikbaarheid groenbeheerplan in 2013 uitgesplitst naar kwaliteit van de molenbiotoop in 2010 is er een groenbeheerplan voor de molenbiotoop van de molen? kwalificatie 2010 ja nee weet niet onbeantwoord totaal goed redelijk matig slecht totaal Uit dit overzicht blijkt overduidelijk dat er zeer weinig groenbeheerplannen zijn. Dit geldt zowel voor de molens met een goede of redelijke molenbiotoop, als voor de molens met een matige of slechte biotoop. Voor 11% van de 133 molens die een antwoord hebben gegeven, is bevestigd dat er een groenbeheerplan is. Voor de molens met een matige biotoop is dat 19% en voor molens met een slechte biotoop 27%. In onderstaande kaarten is weergegeven hoe de vraag of er een groenbeheerplan voor de molenbiotoop bestaat per molen is beantwoord. In kaart 1a wordt dit getoond voor alle onderzochte molens en in kaart 1b wordt dit alleen getoond voor die molens waarvan de molenbiotoop in 2010 als matig of slecht gekwalificeerd werden. Bij de molens zonder groenbeheerplan zijn die molens waarvoor aangegeven is dat er geen behoefte is aan een dergelijk groenbeheerplan apart weergegeven. 4

11 Kaart 1 Beschikbaarheid van een groenbeheerplan (voor alle onderzochte molens) molens met groenbeheerplan (14) molens zonder groenbeheerplan (ook geen behoefte aan zo n plan) (32) overige molens zonder groenbeheerplan (62) respondent weet niet of molen groenbeheerplan heeft (25) o non respons (101) bron kaartondergrond (land/water): Imergis Organisatiebloei 5

12 Kaart 2 Beschikbaarheid van een groenbeheerplan (voor de 78 molens met een matige of slechte molenbiotoop anno 2010) molens met groenbeheerplan (9) molens zonder groenbeheerplan (ook geen behoefte aan zo n plan) (6) overige molens zonder groenbeheerplan (22) respondent weet niet of molen groenbeheerplan heeft (4) o non respons (37) bron kaartondergrond (land/water): Imergis Organisatiebloei 6

13 2.3 Knelpunten bij groenbeheerplannen Uit paragraaf 2.2 blijkt dat slechts een beperkt aantal molens beschikt over een groenbeheerplan. In de meeste gevallen is het plan nog (grotendeels) actueel en wordt het ook (grotendeels of gedeeltelijk) uitgevoerd. Er zijn verschillende knelpunten die de uitvoering van het groenbeheerplan belemmeren. De belangrijkste zijn: gebrekkige samenwerking/medewerking van betrokken partijen (zeven keer genoemd), onvoldoende prioriteit bij betrokkenen en wet- en regelgeving (allebei zes keer genoemd) en financiële belemmeringen (vijf keer genoemd). Van de respondenten die hebben aangegeven dat er geen groenbeheerplan is, heeft maar liefst 90% ook geen behoefte aan een groenbeheerplan. Er worden verschillende redenen aangegeven waarom er geen groenbeheerplan is: geen prioriteit bij de betrokkenen, onduidelijkheid over wie dit plan moet opstellen, onvoldoende financiële middelen, geen overeenstemming met te betrekken partijen, recente restauratie, er vindt direct overleg plaats met partijen in omgeving en/of gemeente. Belangrijkste redenen echter zijn dat er een alternatieve aanpak is, zoals een schouw door een biotopenadviseur (dit geldt voor 29 molens) of de verwijzing naar algemeen geldende regels voor het onderhoud van het molenerf en de molenbiotoop voor elke molenaar/molen (43 molens). De respondenten gaven nog de volgende andere suggesties om het groenbeheer rond de molen te verbeteren: overleg met de gemeente; bemiddeling bij communicatie met de gemeente; aandacht voor bedreigingen voor de molenbiotoop in de vorm van bestemmingsplannen en geluidswerende voorzieningen rond wegen en spoor; eigenaren van particulier groen betrekken. 2.4 Kwaliteit molenbiotopen Van de 133 molens die gereageerd hebben kwalificeert 65% de kwaliteit van de molenbiotoop als goed, 19% redelijk, 11% matig en 5% als slecht. Bij 12% is de molenbiotoop verbeterd sinds 2010, inderdaad vooral door de groenbeheerplannen. Bij 4% van de molens is de kwaliteit van de molenbiotoop verslechterd sinds Het groenbeheerplan heeft hierbij geen rol gespeeld. Over het algemeen zijn de respondenten tevreden over het huidige groenbeheer van de molenbiotoop. Slechts 9% is hierover ontevreden. Overigens zijn deze percentages niet vergelijkbaar met het onderzoek in 2010, omdat de kwaliteit van de molenbiotoop op andere wijze is gemeten in

14 8

15 3 Conclusies Aanwezigheid van groenbeheerplannen Uit het onderzoek blijkt dat 11% van de molens in Zuid-Holland een groenbeheerplan heeft, van een aantal is dat onbekend en voor de meeste molens is er geen groenbeheerplan. Van de molens met een matige biotoop heeft 19% een groenbeheerplan en van de molens met een slechte biotoop 27%. Behoefte aan groenbeheerplannen Er worden verschillende redenen aangegeven waarom er geen groenbeheerplan is: geen prioriteit bij de betrokkenen, onduidelijkheid over wie dit plan moet opstellen, onvoldoende financiële middelen, geen overeenstemming met te betrekken partijen, recente restauratie, er vindt direct overleg plaats met partijen in omgeving en/of gemeente. Een groot deel van de molens die niet beschikken over een groenbeheerplan heeft hieraan echter ook geen behoefte. De vraag is ook of het in die gevallen nodig is, omdat er andere manieren zijn om het groenbeheer rond de molen op orde te houden of te verbeteren, zoals een schouw door een biotopenadviseur of gewoon handhaving van bestaande regels. Knelpunten bij het groenbeheer Voor zover er groenbeheerplannen zijn, zijn er verschillende knelpunten die de uitvoering belemmeren. De belangrijkste zijn: gebrekkige samenwerking/medewerking van betrokken partijen (zeven keer genoemd), onvoldoende prioriteit bij betrokkenen en wet- en regelgeving (allebei zes keer genoemd) en financiële belemmeringen (vijf keer genoemd). Kwaliteit van de molenbiotopen Bij 12% van de molens is de biotoop verbeterd sinds 2010, bij 4% is die verslechterd. Voor zover de molenbiotoop verbeterd is, heeft een groenbeheerplan daar in de meeste gevallen aan bijgedragen. Resumerend De centrale vraag in dit onderzoek was: In hoeverre hebben groenbeheerplannen geleid tot verbetering van de molenbiotopen van de Zuid-Hollandse molens sinds het onderzoek van 2010? Het antwoord op deze vraag is dat de groenbeheerplannen, voor zover ze er zijn, inderdaad een rol hebben gespeeld bij de verbetering van de molenbiotopen. De moleneigenaren ervaren wel knelpunten bij de uitvoering van het groenbeheerplan. Er is een grote groep die geen groenbeheerplan heeft en hieraan ook geen behoefte heeft, omdat het groenbeheer op een andere manier wordt aangepakt. 9

16

17 L Literatuur Schriftelijke documentatie De Hollandsche Molens/Laméris-Huis adviseurs, in opdracht van de provincie Zuid-Holland. Molenbiotoopinventarisatie Zuid-Holland Amsterdam/Vlist: De Hollandsche Molen/Laméris-Huis Adviseurs, Websites Tympaan Instituut Provincie Zuid-Holland (Cultuurhistorische Atlas) Molennetwerk Zuid-Holland Erfgoedhuis Zuid-Holland Vereniging De Hollandsche Molen Vereniging De Hollandsche Molen Nederlandse Molendatabase (werkende èn verdwenen molens) Tevens is gebruikgemaakt van websites van in het onderzoek betrokken molens en moleneigenaren.

18

19