Hbo-ba Climate & Environment. De Haagse Hogeschool. 9 juli NVAO Toets Nieuwe Opleiding

Transcriptie

1 Hbo-ba Climate & Environment De Haagse Hogeschool 9 juli 2008 NVAO Toets Nieuwe Opleiding Paneladvies

2 Inhoudsopgave 1 Samenvattend advies 3 2 Inleiding en verantwoording Werkwijze panel Opbouw paneladvies 6 3 Beschrijving van de opleiding Algemeen Profiel instelling Profiel opleiding 7 4 Beoordeling per onderwerp Doelstellingen opleiding Programma Inzet personeel Voorzieningen Interne kwaliteitszorg Continuïteit 29 5 Overzicht advies 31 Bijlage 1: Samenstelling panel 32 Bijlage 2: Programma site visit 34 Bijlage 3: Overzicht van bestudeerde documenten 35 Bijlage 4: Lijst met afkortingen 36 pagina 2

3 1 Samenvattend advies De aanvragende instelling (De Haagse Hogeschool:HHS) heeft een informatiedossier aangeleverd dat voldoet aan de eisen van het Toetsingskader nieuwe opleidingen hoger onderwijs 1. Dat dossier en de op verzoek van het panel nog nader verstrekte schriftelijke informatie hebben het panel, tezamen met de mondeling - ter gelegenheid van het locatiebezoek - gegeven nadere toelichtingen, in staat gesteld om tot een weloverwogen beoordeling van de voorgedragen opleiding te komen. Gemeten naar de doelstellingen is het voorgedragen programma in voldoende mate domeinspecifiek te noemen. Het programma is uitgewerkt aan de hand van eindkwalificaties die in samenspraak met het beroepenveld zijn ontwikkeld. Van de kant van dat werkveld werd het belang van het realiseren van de voorgedragen opleiding met klem onder de aandacht van het panel gebracht. Het panel onderschrijft het belang van de opleiding, zoals voorgedragen, op bachelor niveau en met een duidelijke praktijkgerichte hbo-oriëntatie. Wel beveelt het panel aan om in de eindkwalificaties ook tot uitdrukking te doen komen dat een opgeleide in staat is tot innovatief en levenscyclus denken vanuit termen van duurzaamheid. Het programma kent een didactisch concept dat overeenstemt met de visie van de instelling op leren. Gekozen is voor een concentrische opbouw van competenties, waarbij de begeleiding van de kant van de docenten geleidelijk aan vermindert, onder gelijktijdige toename van de studiezelfstandigheid van de student. De werk- en toetsvormen waarvoor in het programma is gekozen sluiten goed aan bij dit door de instelling gekozen didactisch concept. Het programma is competentiegericht en kent drie leerlijnen. Per blok staat beschreven aan welke competenties wordt gewerkt. De eindkwalificaties zijn vertaald in leerdoelen, die per blok weer concreet zijn uitgewerkt. Het programma is zowel in horizontale als verticale zin samenhangend te noemen en kent een acceptabele studielast. Het programma voldoet tot slot aan de wettelijke minimumduur voor een bacheloropleiding. Ook het onderwerp inzet van personeel waardeert het panel over de hele linie als voldoende. De kwantiteit van het in te zetten personeel is toereikend om de opleiding te kunnen starten en te continueren. De kwaliteit van de in te zetten docenten in vaste dienst is gedegen te noemen, met een duidelijke praktijkoriëntatie. De ruime inzet van specialistische gastdocenten waardeert het panel als bijzonder positief: de snelle ontwikkeling van het vakgebied maakt een dergelijke ruime inzet naar het idee van het panel ook gewenst en nodig. De materiële voorzieningen voldoen aan de daarvoor geldende eisen. Voorzover het panel ter plekke heeft kunnen waarnemen zijn er voldoende en moderne onderwijsruimten en faciliteiten beschikbaar om de opleiding te kunnen aanbieden. De leerondersteunende voorzieningen, waaronder de bibliotheek, de audiovisuele middelen, de digitale leeromgeving (Blackboard) en de verschillende labs zijn van goede kwaliteit. De voor de opleiding benodigde CAD programmatuur en simulatiepakketten zijn aanwezig en voor een 1 Hierna kortweg aan te duiden als: het Toetsingskader pagina 3

4 ruim aantal gebruikers toegankelijk en operationeel. Verder zijn ook de studiebegeleiding en de informatievoorziening van een adequaat niveau. De kwaliteitszorg is ingebed in de uitgangspunten van het basiskwaliteitszorgsysteem van de HHS en de daarop gebaseerde richtlijnen. Door de Academie Technologie & Environment (waar de voorgedragen opleiding wordt ondergebracht) is een Handboek kwaliteitszorg samengesteld, waarin noodzakelijke begrippen worden verhelderd en de visie op kwaliteitszorg wordt geëxpliciteerd. Het Handboek bevat heldere beschrijvingen van de onderwerpen die de opleiding in haar kwaliteitszorg betrekt, zoals: doelstellingen, onderwijsprogramma, inzet personeel, voorzieningen, interne kwaliteitszorg en geboekte resultaten. Ook de wijze(n) waarop de onderscheiden stakeholders (docenten, studenten, werkveld en alumni) bij de zorg voor de kwaliteit betrokken worden is (zijn) daarin aangegeven en nader uitgewerkt. Het panel is van oordeel dat de beschreven systematiek voor de kwaliteitszorg ten volle beantwoordt aan de in het Toetsingskader vermelde eisen. De condities voor continuïteit zijn aanwezig, zowel wat betreft de afstudeergarantie als waar het gaat om de investeringen en de financiële voorzieningen. De initiële kosten die gemoeid zijn met het realiseren van de opleiding worden afgedekt via een voorfinanciering uit het innovatiefonds van de HHS, terwijl verder eventuele aanloopverliezen uit de gewone middelen van de HS en de collegegelden van de studenteninstroom zullen worden bekostigd. Alles overziend adviseert het panel de NVAO om positief te besluiten ten aanzien van de kwaliteit van de nieuwe opleiding Bachelor Climate & Environment van De Haagse Hogeschool. Den Haag, 9 juli 2008 Namens het panel ter beoordeling van de toets nieuwe opleiding Hbo Ba. Climate & Environment van De Haagse Hogeschool, drs. C. Horsman (voorzitter) mr. dr. Th.L. Bellekom (secretaris) pagina 4

5 2 Inleiding en verantwoording Bij brief van 20 december 2007 is door de voorzitter van het College van Bestuur van De Haagse Hogeschool - onder aanbieding van een informatiedossier 2 - bij de NVAO een aanvraag ingediend voor een toets nieuwe opleiding (Tno) ten behoeve van de hbo bacheloropleiding Climate & Environment. Na te hebben vastgesteld dat het aanvraagdossier in voldoende mate geschikt was om inhoudelijk te worden beoordeeld, is van de kant van de NVAO een aanvang gemaakt met de Tno-procedure. Met het oog op een in dat verband uit te brengen advies over de kwaliteit en het niveau van de voorgedragen opleiding is bij besluit van 6 mei 2008 door het bestuur van de NVAO een panel van deskundigen ingesteld. Voor de samenstelling van dat panel, alsmede een opgaaf van relevante kwalificaties van de afzonderlijke leden daarvan, zij verwezen naar Bijlage 1 bij dit advies. 2.1 Werkwijze panel Het panel heeft, na bestudering van het door de instelling samengestelde informatiedossier een voorbespreking gehouden, ter voorbereiding op een bij die instelling af te leggen locatiebezoek. Op dit vooroverleg, dat op 9 juni 2008 ten kantore van de NVAO in Den Haag plaatsvond, is een aantal uiteenlopende vragen en vraagpunten geformuleerd met de bedoeling om tijdens het locatiebezoek de verschillende facetten van het Toetsingskader bespreekbaar te maken. Voor een schriftelijke vragenronde, voorafgaand aan de dag van het geplande locatiebezoek (16 juni 2006) was er onvoldoende tijd. Niettemin wilde het panel de instelling op de dag van de site visit niet overvallen met vragen die van de kant van de instelling waarschijnlijk toch wat meer tijd aan voorbereiding, reflectie of naslagwerk vergden dan de ruimte die haar in de verschillende gespreksronden tijdens het locatiebezoek bemeten was. Het panel heeft daarom aan de instelling, ter voorbereiding op het locatiebezoek, nog in de loop van week 24 een lijst van vragen en vraagpunten doen toekomen, om de instelling een indruk te geven van het soort van vragen en kritiekpunten waarover het panel met haar van gedachten zou willen wisselen. Op de dag van de site visit bleek de instelling de antwoorden op de toegestuurde vragen toch ook al op schrift gereed te hebben. Ze werden de panelleden ter plekke ter hand gesteld. Het locatiebezoek aan de instelling heeft op 16 juni 2008 plaatsgevonden in de vestiging van de instelling aan het Westerdijkplein (nr. 75) te Den Haag. Tijdens dit bezoek heeft het panel zich in verschillende gespreksronden van nadere informatie voorzien, onder meer aan de hand van de tevoren toegestuurde vragen - en de daarop verkregen schriftelijke antwoorden - alsmede aan de hand van een aantal bijkomende vragen die het panel op het vooroverleg in Den Haag had aangemerkt als mondeling te stellen. Bijlage 2 bij dit advies geeft een overzicht van het programma van het locatiebezoek. Na afloop heeft het panel de bevindingen op basis van het materiaal en de uitkomsten van de verschillende gespreksronden onderling besproken en vertaald naar, aan het Toetsingskader gekoppelde, conclusies. Daarbij is eerst per facet afzonderlijk een beoordeling uitgesproken en is vervolgens per onderwerp een oordeel gegeven over de desbetreffende facetten in onderling verband, uitmondend in een voorlopig eindadvies. 2 Hierna ook wel aangeduid als aanvraagdossier. pagina 5

6 De secretaris (tevens procescoördinator) van het panel heeft daarna een concept paneladvies opgesteld dat, na verwerking van de daarop binnengekomen commentaren van de panelleden, is geworden tot het definitieve advies zoals dat hier voorligt. Het paneladvies is geaccordeerd door alle panelleden en definitief vastgesteld door de voorzitter op 9 juli Opbouw paneladvies Kern van het achterliggende advies vormt hoofdstuk 4, waarin het panel de kwaliteit en het niveau van de voorgedragen opleiding toetst aan de hand van de zes onderwerpen en de negentien facetten die het Toetsingskader daarvoor aanreikt. De opbouw is daarbij zo dat het panel, per facet, onder het kopje Bevindingen eerst een samenvatting geeft van de door de aanvragende instelling aangeleverde informatie. Het gaat dan om een weergave van feiten en argumenten, voor zover vermelding daarvan naar het oordeel van het panel relevant is. Na de Bevindingen volgen de Overwegingen van het panel, waarbij hetgeen aan bevindingen is gereleveerd wordt beoordeeld en gewogen, uitmondend in een (per facet) afsluitende Conclusie. Ook per onderwerp geeft het panel steeds een samenvattend oordeel, daarbij summier concluderend tot voldoende als ook de facetten eenduidig voldoende zijn gewaardeerd. Aan het kernhoofdstuk gaat een hoofdstuk (3) vooraf, waarin de voorgedragen opleiding kort wordt beschreven. In een afsluitend hoofdstuk (5) wordt met behulp van een tabel een samenvattend overzicht van de door het panel uitgesproken oordelen gegeven. Een samenvatting van zijn bevindingen en overwegingen die hebben geleid tot het eindoordeel waartoe het panel is gekomen, is te vinden in hoofdstuk 1. Aan het advies is een aantal bijlagen toegevoegd, met informatie over de samenstelling van het panel, het programma van het locatiebezoek, een overzicht van geraadpleegde stukken en lijst van veel gebruikte afkortingen. pagina 6

7 3 Beschrijving van de opleiding 3.1 Algemeen Land Nederland Instelling De Haagse Hogeschool Opleiding Climate & Environment (C & E) Niveau bachelor Oriëntatie hbo Locatie(s) Den Haag Variant voltijds Sector Techniek 3.2 Profiel instelling De Haagse Hogeschool profileert zichzelf, blijkens haar website 3, als de toonaangevende hogeschool van de regio, die werkt vanuit het concept nieuwsgierig maken en aanzetten tot denken. Met die Haagse aanpak zegt de instelling talent te kunnen ontdekken en ontwikkelen. Naar eigen zeggen biedt de instelling haar studenten een internationaal georiënteerde omgeving die prikkelt en uitdaagt, en waarbinnen studenten zich kunnen ontwikkelen tot denkende doeners. Een en ander gebeurt in een bonte verzameling van jonge en oude(re) mensen, van diverse culturele komaf en met verschillende intellectuele achtergronden. Voor het up to date houden van de opleidingen gaat de instelling - naar verluidt - continu samenwerkingsverbanden aan en zegt zij door permanente interactie met professionals in het veld voeling te houden met maatschappij en werkvloer. Die permanente interactie vindt, naar zeggen van de hogeschool, plaats doordat studenten, docenten en lectoren tijdens stages, afstudeeropdrachten, projecten en onderzoeken voortdurend kennis uitwisselen met onderwijsinstellingen, bedrijven en overheden in de regio, in Nederland en steeds vaker ook daarbuiten. 3.3 Profiel opleiding Achtergronden van de opleiding De ter erkenning voorgedragen hbo-bacheloropleiding Climate & Environment bedoelt in te spelen op internationale en nationale ontwikkelingen en afspraken in de sfeer van klimaatbeleid, gericht op geringere uitstoot van broeikasgassen (mitigatie) en op aanpassing aan klimaatsverandering (adaptatie). Genoemde ontwikkelingen en afspraken hebben de Academie voor Technology & Environment van de HHS doen besluiten onderzoek te doen naar de behoefte aan hbobachelors die de problematiek rond klimaatverandering integraal kunnen benaderen. Naast deskresearch heeft de opleiding een groot aantal bij dit onderwerp betrokken partijen gesproken. Enerzijds om de behoefte aan toekomstige hbo-bachelors op dit terrein te polsen, anderzijds om het profiel aan te scherpen. 3 Zie: Over de hogeschool pagina 7

8 De bachelor Climate & Environment beperkt zich tot de gebouwde omgeving. Uit gesprekken met het toekomstige werkveld bleek dat men op zoek is naar bachelors die op het gebied van klimaatsverandering integraal kunnen denken maar ook voldoende technische diepgang hebben om de verschillende rollen op het terrein van klimaatsverandering te kunnen vervullen. Invalshoeken die tot de kern van het curriculum behoren zijn hierbij technische kennis van bouw, civiele techniek en energie. Andere invalshoeken die niet tot de kern horen zijn landelijk gebied, recreatie, natuur, landbouw of gezondheid. Vertrekpunt voor de opleiding zijn een viertal thema s, gebaseerd op het beleidsprogramma Nederlandse Overheid die - zij het in wisselende mate - het arbeidsterrein van de bachelor Climate & Environment sturen, te weten: (i) klimaat en energie, (ii)duurzame producten en systemen, (iii) samenhangende en duurzame ruimtelijke ontwikkeling en (iv) leven met water. Beschrijving van de opleiding op hoofdlijnen/programmaopbouw en -inhoud De bachelor Climate & Environment is gericht op het leveren van een bijdrage aan het managen van de vraagstukken op het vlak van mitigatie en adaptatie voor zover deze in relatie staan tot de geconstrueerde omgeving (gebouwde omgeving, wegen, en waterwerken). Afgestudeerden zijn, aldus de instelling, in staat om actuele ontwikkelingen binnen de uitoefening van het beroep te integreren en een actieve bijdrage te leveren aan de verdere professionalisering van dit beroep. In het competentieprofiel en curriculum van de opleiding is aandacht gegeven aan een viertal, specifiek Haagse accenten, te weten: (i) werkt samen over de grenzen van disciplines en beroepen, de hogeschool richting samenleving, afkomst, taal en cultuur en weet mensen samen te brengen; (ii) oefent het beroep uit in een internationa(a)l(e) en multiculture(e)le) context en perspectief; (iii) is zelfbewust en verantwoordelijk voor de ontwikkeling van zichzelf als professional, de ontwikkeling van het beroep en de organisatie en draagt bij aan de samenleving als geheel; en (iv) weet situaties te beoordelen, is besluitvaardig en handelt (pro-) actief en resultaatgericht. De opleiding baseert het eigen onderwijskundig perspectief op dat van de HHS en de eisen die het werkveld stelt, aldus nog steeds de instelling, die daar nog aan toe voegt dat het opleiden van studenten volgens de hierboven geformuleerde visie op het beroep om een dynamische opvatting over leren vraagt. De opbouw en globale inhoud van het programma zijn schematisch weergegeven in onderstaande tabel. De onderwijsperioden van de propedeuse (jaar 1) zijn tot op het niveau van leerdoelen uitgewerkt. Per onderwijsperiode zijn c.q. worden competenties; doelstellingen; (globale) inhoud, en toetsvorm vastgesteld. Voor de propedeuse is dit proces afgerond. Leerdoelen en toetsvormen voor de hoofdfase zijn in ontwikkeling. Zoals eerder gezegd is het programma opgebouwd vanuit een viertal centrale thema s (klimaat en energie, duurzame producten en systemen, samenhangende en duurzame ruimtelijke ontwikkeling en leven met water) die in de opeenvolgende jaren concentrisch terugkeren. In jaar 1 gebeurt dat in vier blokken vanuit een meer domeininhoudelijke benadering, waar dat in jaar 2 gebeurt vanuit het perspectief van de verschillende pagina 8

9 rollen/functies die een toekomstig bachelor C&E in het beroepenveld kan komen te vervullen. Ook in de jaren 3 en 4 vormen de vier centrale thema s in beginsel het uitgangspunt voor een nadere invulling van het programma, maar met de nodige keuzevrijheid voor de studenten in verband met het door deze gewenste persoonlijk ontwikkelingsplan (POP). JAAR 1 Periode 1 Periode 2 Periode 3 Periode 4 1: GEBOUW- 2: ENERGIE- 3: WATER- 4: VERKEER EN VERVOER CONSTRUCTIES HUISHOUDING HUISHOUDING JAAR 2 5: AANNEMERIJ 6: ADVISERING 7: PUBLIEK/PRIVAAT 8: OVERHEID JAAR 3 9: MINOR 10: STAGE + LEERKRING 11: VERDIEPING/ UITSTROOOMRICHTING JAAR 4 12: MINOR 14: AFSTUDEERSEMESTER 13: MINOR Nieuwe opleiding voor Nederland De opleiding is nieuw voor Nederland Nieuwe opleiding voor de instelling De opleiding is nieuw voor de instelling Studieomvang De voltijdse opleiding Climate & Environment omvat 240 studiepunten (credits), verdeeld over vier studiejaren. De propedeuse telt 60 studiepunten, de hoofdfase in totaal 180. Elk studiejaar is verdeeld in vier perioden van 15 studiepunten. pagina 9

10 4 Beoordeling per onderwerp In dit hoofdstuk toetst het panel de aanvraag aan de hand van de zes onderwerpen en negentien facetten uit het toetsingskader. Per facet is telkens de letterlijke omschrijving ervan uit het toetsingskader overgenomen. Daarna volgen eveneens per facet een summiere samenvatting van de informatie verstrekt door de instelling, en de overwegingen en het oordeel van het panel. Tot slot geeft het panel per onderwerp een samenvattend oordeel. 4.1 Doelstellingen opleiding Voor een beschrijving van programma en de algemene doelstellingen van de opleiding wordt verwezen naar het voorgaande hoofdstuk 3. De doelstellingen, in termen van te behalen eindkwalificaties, worden in deze paragraaf besproken Domeinspecifieke eisen (facet 1.1) De beoogde eindkwalificaties van de opleiding sluiten aan bij de eisen die door (buitenlandse) vakgenoten en de beroepspraktijk gesteld worden aan een opleiding in het betreffende domein (vakgebied/discipline en/of beroepspraktijk). Bevindingen Bij het formuleren van de eindkwalificaties voor de bacheloropleiding C&E is de instelling uitgegaan van de domeincompetenties in de profielbeschrijving Bachelor of Built Environment, zoals die in 2006 door een ruime vertegenwoordiging van het beroepenveld werd gevalideerd. Aan de hand van deskresearch en gesprekken met professionals uit het werkveld heeft de instelling de domeinspecifieke eisen van de opleiding nader uitgewerkt en meer toegespitst op de rol van de toekomstige bachelor Climate & Environment in het beroepenveld. De klimaatdoelstellingen vormen daarin het uitgangspunt van een geïntegreerde aanpak van ruimtelijke vraagstukken binnen de bestuurlijke context. De door de instelling geformuleerde eindkwalificaties laten zich onderscheiden in vijf zgn. domeincompetenties, verdeeld over de verschillende fasen van het voortbrengingsproces te weten: (I) de programmafase, met eisen voor het ontwikkelen van een ontwerp; (II) de ontwerpfase, met eisen voor het maken en verantwoorden van een ontwerp; (III) de uitwerkfase, met eisen voor het specificeren van een ontwerp; (IV) de uitvoeringsfase, met eisen voor het sturen en bewaken van het uitvoeringsproces en (V) de gebruiksfase, met eisen ten aanzien van het implementeren van een beheersplan. De instelling werkt deze domeincompetenties nader uit in een aantal - per domein onderscheiden - beroepscompetenties, die zich blijkens de daaraan door de instelling gegeven invulling 4 ook laten aanmerken als opleidingscompetenties. In totaal gaat het om vijftien competenties die zich als volgt kort laten weergeven: [in staat om:] 1. op basis van de wensen en/of de behoefte van de opdrachtgever/klant een programma van eisen op te stellen voor een product/systeem/dienst dat/die voldoet aan de wensen van de opdrachtgever en realiseerbaar is; 2. de opdrachtgever/klant te adviseren; 3. kwalitatief en kwantitatief onderzoek te doen naar mogelijkheden en trends in de markt; 4 Tabel 3 op de pp van de eigenlijke aanvraag gelezen in samenhang met Bijlage 2 bij het aanvraagdossier. Waar in tabel 3 gesproken wordt van Beroepscompetenties heten deze in Bijlage 2 Opleidingscompetenties. pagina 10

11 4. samen met anderen het in het programma van eisen aangegeven product/systeem/dienst op gestructureerde wijze op conceptniveau te ontwerpen; 5. een product/systeem/dienst uit te werken tot een geheel dat samengesteld kan worden uit beschikbare deelproducten/ontwerp waarbij gebruikgemaakt wordt van beschikbare deelproducten/kennis; 6. het productieproces te optimaliseren door op basis van een analyse verbeteringen aan te brengen of zonodig innovatie te starten; 7. in een multidisciplinaire groep vanuit zijn specifieke achtergrond een bijdrage te leveren aan de totstandkoming van een projectplan waarmee kan worden voldaan aan de vraag van de opdrachtgever; 8. verantwoording af te leggen aan alle betrokkenen; 9. op basis van een projectplan de voortgang te bewaken en zonodig bij te sturen; 10. aan te tonen aan de opdrachtgever/klant dat geleverde product/systeem/dienst voldoet aan de specificaties; 11. met opdrachtgever/klant een duurzame relatie te onderhouden die voor zijn organisatie profijtelijk is; 12. service te verlenen en onderhoud te doen; 13. leveranciers en klanten te beoordelen en kiezen; 14. tot het uitvoeren van eenvoudige leidinggevende en managementtaken; 15. op basis van een analyse van een technisch systeem verbeteringen voor te stellen. De beroeps-/opleidingscompetenties nrs.1 t/m 3 vormen tezamen de uitwerking van domeincompetentie I, de nrs. 4 t/m 6 van domeincompetentie II, de nrs. 7 en 8 van domeincompetentie III, de nrs. 2 en 9 t/m 15 van domeincompetentie IV, en tot slot vormen de nrs. 2 en 5 t/m 8 de uitwerking van domeincompetentie V. Daarnaast maken van de eindkwalificaties ook nog deel uit de zgn. algemene hbocompetenties en de competenties met betrekking het beroepsmatig handelen. Als algemene hbo-competenties merkt de instelling in dit verband aan het vermogen van een beginnende bachelor C&E om: 1. vanuit een basishouding gericht op leven lang leren zelfstandig een leerdoel ( ten aanzien van persoonlijke ontwikkeling en het verwerven van beroepscompetenties ) en een leerstrategie te bepalen, uit te voeren en resultaat terug te koppelen naar het leerdoel (leren leren); 2. door reflectie op eigen gedrag, door het geven en ontvangen van terugkoppeling te formuleren wat zijn sterke/zwakke punten zijn, welke competenties hij heeft, welke rollen hij kan en wil spelen en in welke richting hij zich kan en wil ontwikkelen (reflectie); 3. op basis van zijn deskundigheid de communicatie met opdrachtgever/klant, ontwikkelaars, commerciële medewerkers en andere betrokkenen te onderhouden (communicatie). De competenties met betrekking tot het beroepsmatig handelen zien op de vier fases van het beroepsmatig handelen die in beginsel bij elke taak worden doorlopen, t.w. de fases van (i) inzicht krijgen, (ii) ontwerpen, (iii) plannen en (iv) uitvoeren. Overwegingen Het panel heeft kunnen vaststellen dat de door de instelling geformuleerde eindkwalificaties aansluiten bij de eisen die door de beroepspraktijk worden gesteld voor beroepen op het domein van de klimaatbestendigheid en duurzaamheid in relatie tot de gebouwde omgeving. Het panel heeft er verder ook kennis van genomen dat het werkveld zich uitdrukkelijk een voorstander van een geheel nieuwe opleiding betoont, eerder dan van het creëren van een afstudeerrichting binnen een bestaande opleiding. In het laatste geval zou pagina 11

12 namelijk toch altijd de perceptie van de oorspronkelijke opleiding het overheersende uitgangspunt blijven. Het beroepenveld heeft echter duidelijk behoefte aan een opleiding waarin de problematiek van de klimaatverandering centraal staat en waarin studenten vanaf de start leren die problematiek integraal aan te pakken vanuit een samenhangende perceptie van mitigatie van de uitstoot van broeikasgassen en aanpassing van de ruimtelijke inrichting aan het veranderende klimaat. Met de voorgedragen opleiding wordt in die behoefte voorzien. Het panel onderschrijft de eindkwalificaties die met de opleiding worden beoogd te bereiken. Het zag daar alleen nog graag één domeincompetentie aan toegevoegd. In de totale opleiding mist het panel namelijk aandacht en ruimte voor innovatief en levenscyclus denken, vanuit termen van duurzaamheid. In de tabellen passen deze wellicht in de gebruiksfase en de innovaties ontstaan waarschijnlijk vanzelf als van het geheel van de opleiding een cyclisch proces wordt gemaakt, met input van nieuwe ideeën of ideeën die voortkomen uit een evaluatie van zaken of studieopdrachten. Vanzelfsprekend moeten eerst de basisbeginselen zijn geborgd, maar aan innovatief en levenscyclus denken ware in het programma toch ook wel de nodige aandacht te besteden. Conclusie Het panel beoordeelt het facet 1.1 Domeinspecifieke eisen als voldoende Bachelor (facet 1.2) De beoogde eindkwalificaties van de opleiding sluiten aan bij algemene, internationaal geaccepteerde beschrijvingen van de kwalificaties van een bachelor. Bevindingen Met het formuleren van de eindkwalificaties, als weergegeven onder (facet 1.1), meent de instelling tegelijk ook al op substantiële wijze invulling te hebben gegeven aan het hbo bachelor-niveau van de opleiding, zoals de Dublin descriptoren dat als maatstaf voor een bachelor formuleren. Maar daar laat de instelling het niet bij, voor elk van de componenten die de Dublin descriptoren behelzen beargumenteert zij waarom een opgeleide bachelor C& E de daarin begrepen (internationale) standaard haalt. Zij doet dat door per descriptor steeds een domeinspecifieke uitwerking te geven aan het met de opleiding te behalen niveau. Voor de component kennis en inzicht luidt die uitwerking als volgt: Een afgestudeerde bachelor C& E heeft aantoonbare kennis van de producten en processen zoals die in de gebouwde omgeving worden gerealiseerd en functioneert op een niveau waarop - met ondersteuning van gespecialiseerde informatiebronnen/leveranciers - aspecten voorkomen waarvoor kennis van de laatste ontwikkelingen in het vakgebied vereist is. Een afgestudeerde bachelor kwalificeert zich met de opgedane kennis voor (i) het zelfstandig uitvoeren van taken van een beginnende beroepsbeoefenaar, (ii) het functioneren binnen een arbeidsorganisatie en voor (iii) verdere professionalisering van de eigen beroepsbeoefening c.q. het beroep. Ten aanzien van de component toepassen van kennis en inzicht claimt de instelling dat een opgeleide onder meer tot het volgende capabel is: Definieert zelfstandig een probleem bij een (complexe) praktijksituatie. Pakt de problemen uit het vakgebied stelselmatig aan op basis van relevante kennis en (theoretische) inzichten. Ontwikkelt en past zinvolle (nieuwe) oplossingsstrategieën toe en kan de effectiviteit hiervan beoordelen. Kan vraagstukken uit de beroepspraktijk analyseren, ook als het probleem op voorhand niet duidelijk is omschreven en standaardprocedures niet van toepassing zijn. [.] Is creatief, heeft zicht op (on)mogelijkheden en denkt vanuit de gebruiker(s) en werkt zowel sturend als pagina 12

13 participerend in multidisciplinaire teams. En is in staat problemen op te lossen waarbij de invloed van de omgeving een rol speelt. Voor de component oordeelsvorming komt de domeinspecifieke uitwerking van het niveau van een uitstromende bachelor volgens de instelling op het volgende neer: Hij/zij is omgevingsbewust en in staat een oordeel te vormen over probleemstellingen waarbij sprake is van zowel maatschappelijke impact als invloed op de verschillende schaalniveaus binnen het domein. Stelt realistische doelen en pakt werkzaamheden planmatig aan, reflecteert op het (beroepsmatig) handelen op basis van het verzamelen en analyseren van relevante informatie. Heeft een professionele beroepshouding en betrekt daarin relevante ethische, normatieve en maatschappelijke aspecten. Ten aanzien van de component communicatie gaat de instelling ervan uit dat een opgeleide: in staat is te communiceren (in de breedste zin des woords) en samen te werken met anderen in een multiculturele, internationale en/of multidisciplinaire omgeving. Een opgeleide voldoet tevens aan de eisen die gelden voor het participeren in een arbeidsorganisatie. Hij/zij is in staat eenvoudige leidinggevende- en managementtaken uit te voeren. Tot slot geeft de instelling aan de component leervaardigheden de volgende domeinspecifieke uitwerking van het te behalen niveau: Een opgeleide kan kennis, inzichten en vaardigheden toepassen in uiteenlopende beroepssituaties. Is blijvend toegerust met vaardigheden voor het ontwikkelen van actuele kennis die aansluit op recente kennis, inzichten, concepten en onderzoeksresultaten, alsmede op de (internationale) ontwikkelingen in het beroepenveld. Op basis daarvan is een opgeleide in staat zich verder te professionaliseren in de beroepsuitoefening c.q. het beroep. Overwegingen De instelling is er, naar het oordeel van het panel, op overtuigende wijze in geslaagd te onderbouwen dat de door haar geformuleerde eindkwalificaties van de opleiding aansluiten bij de algemeen geaccepteerde internationale beschrijvingen van de kwalificaties van een (hbo-) bachelor. Er is door de instelling op inzichtelijke en zorgvuldig wijze invulling gegeven aan de kwalificaties waarover een afgestudeerde bachelor C& E beschikt. Uit de gegeven beschrijvingen valt op eenduidige wijze af te leiden dat op alle vijf de competentiedomeinen van de Dublin descriptoren opgeleiden de internationale standaard van een bachelor zullen behalen en deels zelfs overtreffen. De door de instelling gegeven beschrijvingen van te behalen kwalificaties worden gestaafd door de beschrijving van het programma, het niveau van de literatuur en dat van de toetsen en het concentrisch didactisch concept met betrekking tot de aan te leren competenties, zoals het panel die uit de aanvraag, de overgelegde blokboeken en de overige verstrekte informatie heeft kunnen opmaken. Het bachelor niveau staat met dat alles voor het panel buiten kijf. Conclusie Het panel beoordeelt het facet 1.2 Bachelor als voldoende Oriëntatie hbo (facet 1.3) De beoogde eindkwalificaties van de opleiding sluiten aan bij de volgende beschrijvingen van een bachelor in hbo: De beoogde eindkwalificaties zijn mede ontleend aan de door (of in samenspraak met) het relevante beroepenveld opgestelde beroepsprofielen en/of beroepencompetenties. pagina 13

14 Een hbo-bachelor heeft de kwalificaties voor het niveau van beginnend beroepsbeoefenaar in een specifiek beroep of samenhangend spectrum van beroepen, waarvoor een hbo-opleiding vereist is of dienstig is. Bevindingen Bij de beschrijving van het profiel van de opleiding en bij facet 1.1 kwam al ter sprake dat de opleiding geënt is op de domeincompetenties, zoals die voor een Bachelor of Built Environment zijn uitgewerkt en in 2006 door het beroepenveld zijn gevalideerd. In 2007 is aan de hand van een ruim aantal interviews met vertegenwoordigers van voor de opleiding relevante werkvelden, het profiel van de opleiding Climate & Environment ontwikkeld en verder aangescherpt. Vertegenwoordigers met wie gesproken is, gaven aan graag betrokken te blijven bij de verdere invulling van de opleiding. Zij zullen de komende periode dan ook klankbord zijn bij de verdere ontwikkeling van het curriculum. Bij het van start gaan van de opleiding zal bij wederzijdse instemming hun rol geformaliseerd worden tot beroepenveldcommissie. Overwegingen Het voorgedragen programma en daarmee beoogde eindkwalificaties zijn onmiskenbaar in samenspraak met het beroepenveld opgesteld en ontwikkeld. Een en ander is mede gebeurd aan de hand van een door de Hoger onderwijsgroep Bouw & Ruimte opgesteld beroepsprofiel van een bachelor voor het domein Built Environment (BBE, van 2006). Met verschillende partners uit het werkveld zijn verder bilaterale gesprekken gevoerd; en beschikt de instelling over een aantal aanbevelingsbrieven van belangrijke spelers op het terrein van de gebouwde omgeving - waarbij steun wordt betuigd voor het door de HHS genomen initiatief om te komen een bacheloropleiding C&E - zoals Bouwend Nederland, het ministerie van VROM, het bouwconsortium BAM en het internationaal adviesbureau Ecofys. Op het tweede vraagpunt dat onder het onderhavige facet ter sprake wordt gebracht - namelijk of een opgeleide bachelor de kwalificaties heeft voor het niveau van een beginnend beroepsbeoefenaar in een specifiek beroep of een samenhangend spectrum van beroepen waarvoor een hbo opleiding vereist of dienstig is - geeft de instelling op het punt waar dat in de aanvraag verwacht mocht worden (paragraaf 1.3 op p. 12) geen expliciet antwoord. Uit andere passages van het aanvraagdossier valt niettemin op te maken dat de instelling daar impliciet wel een bevestigend antwoord op geeft. De instelling onderscheidt namelijk bij de beschrijving van het door de opleiding bestreken domein een veertiental beroepsrollen die zij in een matrix van thema s en werkvelden (pp van het aanvraagdossier) relateert aan organisaties en bedrijven waarbinnen die rollen worden vervuld; onderscheiden naar de vijf (hoofd)activiteiten die in het domein worden verricht. Uit het overzicht dat de instelling aldus presenteert valt eenduidig op te maken dat de opleiding gericht is op een samenhangend spectrum van beroepen waarvoor een hbo opleiding - gegeven het vereiste instapniveau van de beginnend beroepsbeoefenaar - onmiskenbaar wenselijk en nodig is. Gaat men uit van de twee uitstroomrichtingen die de opleiding telt (C&E - Energie en C&E- Water) is het wellicht juister te spreken van twee samenhangende spectra van beroepen; aan het gegeven van de wenselijkheid en de noodzakelijkheid van een hbo-georiënteerde opleiding voor de met die spectra bestreken beroepen doet dat niet af. Conclusie Het panel beoordeelt het facet 1.3 Oriëntatie hbo als voldoende. pagina 14

15 4.1.4 Samenvattend oordeel onderwerp 1 Doelstellingen opleiding De facetten domeinspecifieke eisen, bachelor en oriëntatie hbo heeft het panel als voldoende beoordeeld. Daarmee krijgt het onderwerp Doelstellingen opleiding als geheel een positieve beoordeling. 4.2 Programma Voor de beschrijving van het programma wordt verwezen naar het voorgaande hoofdstuk Eisen hbo (facet 2.1) Het beoogde programma sluit aan bij de volgende criteria voor het programma van een hboopleiding. Kennisontwikkeling door studenten vindt plaats via vakliteratuur, aan de beroepspraktijk ontleend studiemateriaal en via interactie met de beroepspraktijk en of (toegepast) onderzoek. Het programma heeft aantoonbare verbanden met actuele ontwikkelingen in het vakgebied/de discipline. Het programma waarborgt de ontwikkeling van beroepsvaardigheden en heeft aantoonbare verbanden met de actuele beroepspraktijk. Bevindingen Over dit facet valt in het aanvraagdossier onder meer het volgende te lezen: Studenten verdiepen zich in recente, wetenschappelijke literatuur met betrekking tot het aandachtsgebied van de opleiding. Het betreft een breed terrein dat in ontwikkeling is. In de eerste jaren zullen de studenten zich breed oriënteren, in het vervolg van de studie vindt verdere specialisatie plaats. Binnen De Haagse Hogeschool zijn verschillende mogelijkheden aanwezig voor verdieping en verbreding van de opleiding. Daar waar deze specialisatie niet in huis is, wordt in samenspraak met de studieloopbaanbegeleider en betrokken docent(en) de student met externe experts in contact gebracht. Met het verstrekken van uitdagende opdrachten met een toenemend niveau van complexiteit, wil de opleiding de ontwikkeling van studenten stimuleren tot een beroepsbeoefenaar die hoogwaardige kennis uit verschillende disciplines in de uitvoering van het beroep integreert. Bij dit alles wordt van studenten een toenemende mate van studiezelfstandigheid verwacht. Binnen de conceptuele en competentiegerichte leerlijnen wordt de gelegenheid geboden om de opgedane inzichten uit te wisselen en te toetsen, zowel tussen studenten onderling als met de docent. Naast frequente bedrijfsbezoeken maken studenten zowel in het derde als het vierde jaar in de vorm van stage kennis met de beroepspraktijk. Studenten reflecteren tijdens de stage niet alleen in verslagen op de praktijk maar ook in leerkringen. Deze laatste bieden de student de mogelijkheid zijn inzicht in het werkveld te verbreden (middels ervaringen van andere studenten) en te verdiepen (middels het gezamenlijk verder uitdiepen van gesignaleerde problematiek). Overwegingen De kennisontwikkeling door studenten vindt inderdaad plaats aan de hand van relevante vakliteratuur, zo heeft het panel kunnen vaststellen aan de hand van de door de instelling ter gelegenheid van het locatiebezoek ter inzage gelegde blokboeken van het eerste studiejaar. Ook wordt gebruik gemaakt van aan de beroepspraktijk ontleend pagina 15

16 studiemateriaal, in de vorm casuïstiek en projectopdrachten. Over de gebruikte vakliteratuur is het panel tevreden. De thema s zoals die in de blokboeken voor het eerste jaar nader zijn uitgewerkt behelzen actuele problemen en ontwikkelingen van het vakgebied en getuigen tevens van praktijkgerichtheid. De basale thema s van het programma zijn ontleend aan het lenteplan van het kabinet-balkenende 5 en worden geconcretiseerd aan de hand van opdrachten die door bedrijven of overheidsinstanties uit de dagelijkse praktijk worden aangeleverd. Het programma voorziet verder in twee praktijkstages in het 3 e en het 4 e jaar en de inzet van veel gastdocenten uit het relevante beroepenveld. Verder stelt het panel in dit verband nog vast dat de competentieleerlijn nauwkeurig wordt beschreven (zowel in de aanvraag als de blokboeken) en uitdrukkelijk gekoppeld wordt aan de uiteenlopende beroepsrollen die een opgeleide wordt geacht te kunnen vervullen in het beroepenveld. Het panel zou de instelling nog wel willen adviseren de internationale focus van de opleiding expliciet gestalte en invulling te geven. In de invulling die nu aan het programma is gegeven ontbreekt die dimensie nagenoeg geheel. Als van docenten in vaste dienst een internationale oriëntatie wordt verlangd (zie facet 3.3), is het niet meer dan logisch dat die dimensie ook in het onderwijsprogramma tot uitdrukking komt. Quod non. Het panel vindt dat de invulling die door de instelling in het aanvraagdossier is gegeven aan met name het derde en vierde jaar eigenlijk te summier. Tijdens het locatiebezoek heeft het panel zich aan de hand van het zgn. opleidingsplan, de blokboeken voor het eerste jaar en de mondelinge toelichting van de programmaverantwoordelijken voor de jaren daarop volgende wel een helder beeld weten te vormen van de invulling die aan het programma na het eerste jaar gegeven gaat worden, maar dat had de instelling naar het idee van het panel eigenlijk al in het aanvraagdossier behoren te doen. Voor het panel is die invulling nu wel duidelijk, maar voor een willekeurige buitenstaander zal dat op basis van het onderhavige advies niet zonder meer duidelijk zijn. In de verdere presentatie van de voorgedragen opleiding doet de instelling er dan ook goed aan de jaren, volgende op de propedeuse, meer concreet inhoudelijke invulling te geven. Conclusie Het panel beoordeelt het facet 2.1 Eisen hbo vooralsnog als voldoende Relatie tussen doelstelling en programma (facet 2.2) Het beoogde programma, het didactisch concept, de werkvormen en de wijze van toetsing weerspiegelen de te bereiken eindkwalificaties van de opleiding. De te bereiken eindkwalificaties zijn aantoonbaar vertaald in leerdoelen van (onderdelen van) het beoogde programma. Bevindingen Met betrekking tot het onderhavige facet meldt het aanvraagdossier o.a. de volgende relevante gegevens: Het programma is gebaseerd op het competentieprofiel en vormgegeven aan de hand van de visie op beroep en leren en de daaruit voortvloeiende uitgangspunten. Het curriculum is opgebouwd rond de beroepsrollen die een bachelor C&E in de praktijk mogelijk zal gaan vervullen en georganiseerd in onderwijsperioden (van 10 weken) waarin steeds een aantal (deel)competenties centraal staat. Het programma is zodanig opgebouwd dat de gevraagde 5 Bedoeld is het Beleidsprogramma van 14 juni 2007 pagina 16

17 beroepsspecifieke en algemene (bachelor) competenties meerdere malen aan de orde komen op een steeds complexer wordend niveau. In de buitenschoolse componenten van de opleiding worden de competenties geïntegreerd toegepast, zodat een hoog niveau van complexiteit wordt bereikt. De opleiding maakt voor de (didactische) ordening gebruik van drie leerlijnen, te weten: de competentiegerichte leerlijn, de conceptuele leerlijn en de studieloopbaan leerlijn. In de competentiegerichte leerlijn wordt onderwijs aangeboden waarbij kennis, vaardigheden en houding in praktische leeropdrachten moeten worden geïntegreerd. De praktische leeropdrachten worden in een vakoverschrijdende beroepscontext geplaatst. De toetsing vindt plaats op basis van productindicatoren en gedragsindicatoren uit het bijbehorende competentieprofiel. In de conceptuele leerlijn worden kennis en vaardigheden die voorwaardelijk zijn voor de praktische leeropdrachten uit de competentiegerichte leerlijn getoetst. Het betreft reproduceerbare kennis en vaardigheden. De leeropdrachten kunnen worden geplaatst in een vakgerichte context. De toetsing vindt plaats op basis van kennis- en vaardighedenbeschrijvingen van de K&V lijst. In de loop van de studie zal de student steeds meer sturing kunnen geven aan het verkrijgen van kennis en vaardigheden. Deze leerlijn loopt halverwege de studie af. De student zal dan het verwerven van reproduceerbare kennis en vaardigheden in samenspraak met vakdocent en studieloopbaanbegeleider zelf sturen. De keuzes zullen geleid worden door (het niveau) van competenties die de student wil beheersen. In de studieloopbaan leerlijn leert de student zijn eigen studie en loopbaanambities sturen. De student kiest een studie en beroep die bij hem passen en stippelt een leerroute uit op zijn studie- en beroepsperspectief. De studieloopbaan leerlijn is sterk verweven met de conceptuele en competentiegerichte leerlijn en gekoppeld aan de opleidingscompetenties. In het verloop van de opleiding is er sprake van afnemende externe sturing en toenemende zelfstandigheid van de student. De conceptuele leerlijn zorgt in eerste instantie voor een sterke externe sturing; deze leerlijn wordt alleen in de eerste twee jaar van de opleiding aangeboden. De competentiegerichte leerlijn zorgt voor een meer geïntegreerde, praktijkgerichte wijze van kennisverwerving en veronderstelt een grotere zelfstandigheid. De sturing door de opleiding binnen deze leerlijn neemt in het verloop van de eerste twee jaar af. In het tweede deel van de opleiding wordt aan de inhoud van deze leerlijn geen sturing meer gegeven maar krijgt de student d.m.v. coaching de mogelijkheid tot zelfregie. De vaststelling of en in welke mate de afzonderlijke deelcompetenties daadwerkelijk zijn verworven vindt plaats volgens de bij de verschillende leerlijnen aansluitende toetsvormen. In de competentieleerlijn is sprake van het toetsen van alle aspecten van de competenties (kennis, houding en vaardigheden). De andere leerlijnen en de toetsing daarvan spelen hierbij een ondersteunende rol omdat in dat geval deelaspecten van de competenties aan de orde komen (d.i. specifieke kennis- of vaardigheidselementen). Voor het toetsen binnen de conceptuele leerlijn wordt gebruik gemaakt van combinaties van gesloten en open vragen, deze toetsen kunnen zowel formatief als summatief zijn. De toetsen binnen de competentiegerichte leerlijn hebben de vorm van een assessment. De beoordeling van de buitenschoolse curriculumonderdelen vindt plaats door de opleiding en de praktijkbegeleider. Hierbij heeft de opleiding de eindverantwoordelijkheid. In het kader van de studieloopbaanbegeleiding worden bewijsstukken en reflectieverslagen vanuit de verschillende onderwijsonderdelen door de student in diens portfolio bijeengebracht als bewijsmateriaal voor de ontwikkeling van algemene hbo- en beroepscompetenties. pagina 17

18 Overwegingen Het programma kent een didactisch concept dat overeenstemt met de visie van de instelling op leren. Gekozen is voor een concentrische opbouw van competenties, waarbij de begeleiding van de kant van de docenten geleidelijk aan vermindert, onder gelijktijdige toename van studiezelfstandigheid van de student. De werk- en toetsvormen waarvoor in het programma is gekozen sluiten naadloos aan bij dit door de instelling gekozen didactisch concept. Het programma is competentiegericht en kent drie leerlijnen. Per blok staat beschreven aan welke competenties wordt gewerkt. De eindkwalificaties zijn vertaald in leerdoelen, die per blok weer concreet zijn uitgewerkt. De te bereiken eindkwalificaties zijn, naar het oordeel van het panel, aantoonbaar vertaald in leerdoelen van het beoogde programma. Momenteel is voor het panel nog onvoldoende duidelijk op welke wijze aan het eind van het 4 e jaar wordt getoetst of de studenten alle competenties in samenhang hebben verworven. In dit verband steunt het panel het idee om het werkveld als gecommitteerden in te schakelen bij de (eind) beoordeling. Conclusie Het panel beoordeelt het facet 2.2 Relatie tussen doelstelling en programma als voldoende Samenhang programma (facet 2.3) Het beoogde programma is inhoudelijk samenhangend. Bevindingen Volgens de instelling vertoont het programma zowel horizontale als verticale samenhang. Zij beargumenteert dat als volgt. [Horizontale samenhang] De koppeling tussen de verschillende leerlijnen in elke onderwijsperiode borgt de inhoudelijke samenhang van het curriculum. Deze samenhang wordt nog versterkt door de thematische opbouw die concentrisch is ontworpen: alle beroepscompetenties komen meerdere malen aan bod, in steeds complexere situaties. - Binnen de conceptuele leerlijn wordt waar mogelijk (bij probleemstellingen en illustraties) aangesloten bij de thema s. Dit betekent voor de onderwijsuitvoering in de conceptuele leerlijn dat de docenten de blokthema s goed kennen. - De kennis die wordt opgedaan binnen de conceptuele leerlijn vindt daar waar relevant direct toepassing in de conceptuele leerlijn. Dit is echter geen doel op zich, conceptuele vakken zoals wiskunde en natuurkunde worden aangeboden en getoetst met het doel voldoende basiskennis aan te reiken voor de beginnende beroepsbeoefenaar. - De studieloopbaanbegeleiding legt het verband tussen conceptuele en competentiegerichte leerlijn en de afspraken die met de student in de vorm van POP worden gemaakt. [Verticale samenhang] De onderlinge samenhang (inhoud, vorm) tussen de verschillende modulen is duidelijk in het curriculum aanwezig en komt in grote lijnen op de volgende wijzen tot uitdrukking: pagina 18

19 - alle competenties komen meerdere keren aan bod, op een steeds complexer niveau; Voor het curriculum betekent dit dat in de propedeuse begonnen wordt met oriënterende thema s die in het tweede jaar overgaan in beroepen en werkvelden. De thema s blijven in het tweede jaar in principe gelijk maar de context en het uitgangspunt van waaruit de thema s worden benaderd verandert; - de opleiding kent een concentrische opbouw. In de eerste fase van de opleiding wordt met betrekking tot het ontwikkelen van de competenties een steeds complexer niveau aangeboden. In de tweede helft van de opleiding bouwt de student deze competenties verder uit. De student neemt ervaringen uit eerdere buitenschoolse curriculumonderdelen zoals excursies, externe cursussen en stage mee als uitgangspunt voor de voorbereiding van het volgende (buitenschoolse) curriculumonderdeel zoals minors, verdieping uitstroomrichting, internationaal project en afstuderen; - de studieloopbaanbegeleiding is door de gehele opleiding heen geweven. Reflectie op ervaringen in de ene onderwijsperiode worden gebruikt om activiteiten van een volgende onderwijsperiode voor te bereiden en het persoonlijk ontwikkelingsplan te actualiseren. Overwegingen Het panel meent dat de instelling er op overtuigende wijze in is geslaagd om aan te geven en te onderbouwen dat het programma zowel in horizontale als verticale zin samenhang vertoont. Aan de door de instelling gegeven onderbouwing op dit punt heeft het panel niets toe te voegen of af te doen. Conclusie Het panel beoordeelt het facet 2.3 Samenhang programma als voldoende Studielast (facet 2.4) Het beoogde programma is studeerbaar doordat factoren die betrekking hebben op dat programma en die de studievoortgang belemmeren zoveel mogelijk worden weggenomen. Bevindingen Volgens opgave van de instelling omvat de voorgedragen opleiding 240 studiepunten (ECTS), verdeeld over vier studiejaren. De propedeuse telt 60 studiepunten, de hoofdfase in totaal 180. Elk studiejaar is verdeeld in vier perioden van 15 studiepunten. Op deze wijze wordt een gelijkmatige spreiding van de studielast gerealiseerd, aldus de instelling. In het kwaliteitssysteem is voorzien in een evaluatie van geplande studielast in relatie tot door studenten ervaren studielast. De studieloopbaanbegeleider ondersteunt de student bij het plannen van diens studie. Gezamenlijk bewaken zij de studievoortgang. De verdeling van studiepunten over het programma en de keuzeruimte daarbinnen ziet er schematisch als volgt uit: pagina 19

20 Studiefase PROPEDEUSE -060 ECTS Studiepunten REGULIER - 60 ECTS00 HOOFDFASE ECTS MAJOR ECTS* * MINOR - 45 ECTS Waarvan 60 ECTS stage en afstuderen met stage Overwegingen Het panel heeft geen reden om aan te nemen dat er factoren zijn die in significante zin belemmerend zouden kunnen werken op voortgang van de studie. De door de instelling in het aanvraagdossier opgevoerde factoren als de gelijkmatige spreiding van de studielast, de voorziene (en met regelmaat te houden) evaluatie van de reële studielast in relatie tot de geplande studielast en de voorziene studieloopbaanbegeleiding duiden eerder op het tegendeel. Van de zijde van programmaverantwoordelijken en docenten werd tijdens het locatiebezoek nog benadrukt dat alles in het werk wordt gesteld om mogelijke studiebelemmerende factoren weg te nemen. Conclusie Het panel beoordeelt het facet 2.4 Studielast als voldoende Instroom (facet 2.5) Het beoogde programma sluit qua vorm en inhoud aan bij de kwalificaties van de instromende studenten: hbo-bachelor: vwo, havo, middenkaderopleiding of specialistenopleiding (WEB) of daarmee vergelijkbare kwalificaties, blijkend uit toelatingsonderzoek. Bevindingen De Academie voor Technology en Environment streeft naar een instroom in de opleiding Climate & Environment van 60 studenten in 2008, oplopend naar 80 studenten in 2009 en 100 studenten in Aankomende studenten hebben een HAVO of VWO achtergrond of zijn afkomstig uit het middelbaar beroepsonderwijs. Indien een student instroomt met eerder verworven competenties (EVC s), kan een aangepast studieprogramma worden geboden. Gegeven de multiculturele samenstelling van de bevolking in de Haagse regio en de Randstad wil de opleiding Climate en Environment tenminste een proportioneel aantal studenten van allochtone afkomst opleiden. Een en ander sluit aan bij het geformuleerde beleid van De Haagse Hogeschool. Bij de werving wordt gebruik gemaakt van de expertise die elders in de hogeschool is opgedaan alsmede van reeds bestaande contacten van De Haagse Hogeschool. Overwegingen Het panel heeft er kennis van genomen dat de instelling er rekening mee houdt dat het vooropgezette aantal instromers de eerste jaren niet zal worden behaald. Op de langere termijn verwacht het panel dat dit echter wel geval zal zijn. De gestelde instroomkwalificaties sluiten naar het oordeel van het panel aan bij het niveau en de oriëntatie van de opleiding. pagina 20