Inhoud. Presentatie Mirtha Vásquez
|
|
- Lodewijk Devos
- 5 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Titel: Mijnbouw in Peru: de Conga Case. Locatie: Karel de Grote Hogeschool Antwerpen Datum en uur: 26 februari 2013, 18:30-20:30 Verslaggever: Charlotte Christiaens en Inge Boudewijn Aantal aanwezigen, beschrijving doelpubliek: ca. 180 aanwezigen, voornamelijk studenten. Mirtha Vásquez Mirtha Vásquez uit Peru is advocaat in sociaal management,milieurecht,bestuurenmensenrechten. Verder is zij de uitvoerend secretaris en hoofd van de juridische afdeling van de NGO Grufides,die de rechten van boerengemeenschappen in Peru verdedigt, lid van de nationale Peruaanse mensenrechtencommissie,en hoogleraar milieurecht aan de nationale universiteit van Cajamarca,waar ze zelf ook gestudeerd heeft. Reinaldo Rodríguez Cruzado Reinaldo iseveneens afkomstig uit Peru. Hij is geoloog met een specialisatie in geotechniek,milieubeheer en ontwikkelingsfinanciering. Verder is hij adviseur aan het seniormanagement van de ontwikkelingscorporatie van Cajamarca,beschikt hij over uitgebreide kennis van mijnbouwproblematiek in en de hierbij gerelateerde problemen en is hij consultant in de grondmechanica en voor ontwikkelingsprojecten. Bovendien is hij de directeur van de school voor geologische techniek en de school voor mijnbouwkunde in Peru. Inhoud Charlotte Christiaens geeft een introductie voor GOUD:EERLIJK? Ze vertelt over de drie verschillende vzw's die de goudcampagne organiseren en hun verschillende doelen en rollen in de campagne. Ze legt uit waarom goudmijnen zo'n groot probleem vormen voor ontwikkelingslanden, het gigantische verbruik van water, giftige stoffen en erts, en de effecten op de lokale bevolking. Dan introduceert ze Mirtha Vásquez en Reinaldo Rodríguez, de gastsprekers van de avond. Presentatie Mirtha Vásquez Mirtha Vásquez vertelt hoe de problemen in het mondiale Zuiden ons in het noorden ook allemaal aangaan. Latijns-Amerika is bijvoorbeeld rijk aan natuurlijke grondstoffen, waardoor er grote
2 exploitatie plaatsvindt; deze grondstoffen gaan via grote bedrijven echter allemaal naar het Noorden, waar de vraag naar dergelijke grondstoffen groot is en ze duur verkocht kunnen worden. Zo zijn het de consumenten in het Noorden die uiteindelijk baat hebben bij de grondstoffen rijkdom van Zuid-Amerika. Tegenwoordig is Zuid-Amerika dus het werelddeel waar de meeste exploitatie van natuurlijke grondstoffen wereldwijd plaatsvindt; vroeger waren Europa en Afrika de belangrijkste exploitatie gebieden. Peru, waar Mirtha Vásquez zelf vandaan komt, is nu echt een mijn land geworden, maar het land krijgt maar een klein deel van de opbrengsten van de mijnbouw. De meeste winst verdwijnt in de zakken van de exploiterende mijnbouwbedrijven, vaak uit landen als Noord- Amerika, Engeland en Zuid-Afrika. Het is echter wel de lokale bevolking die rond de mijnen woont die met de nadelen van mijnbouw moet leven. Dit geldt zeker voor de regio Cajamarca in het noorden van Peru, wat momenteel de belangrijkste regio in Zuid-Amerika is voor goudmijnbouw. In de regio Cajamarca woont de bevolking voornamelijk in rurale gebieden, en de bewoners hielden zich traditioneel bezig met landbouw en veeteelt. Omdat het een van de regio's van Zuid- Amerika is waar het meeste goud in de grond zit, is inmiddels echter meer dan 50% van de regio overgegeven voor exploitatie van natuurlijke grondstoffen, en worden veel mensen als gevolg van hun grondgebied verjaagd. Yanacocha is het grootste mijnbouwbedrijf in de regio, vier keer zo groot als de nabij gelegen stad Cajamarca, en is in handen van Newmont Mining (uit de VS), Buenaventura (uit Peru) en de Wereldbank. In de Yanacocha mijn wordt al meer dan 15 jaar goud ontgonnen, maar de directe omgeving heeft hier geen voordelen uit gehaald: Cajamarca is de op één na armste regio van Peru. Goudmijnbouw in Peru gebeurt via open pit mining: men gebruikt explosieven om de aarde kapot te maken, en besproeit die vervolgens met de giftige stof cyanide om het goud van de rest van de grond te scheiden. Wat er uiteindelijk achterblijft is vervuilde grond. Daarom is het op andere plekken op aarde, zoals in de VS, verboden om op deze manier mijnbouw te bedrijven; en ook in de Europese Unie is men bezig met een wetsvoorstel om dergelijke praktijken te verbieden. Wat het probleem van vervuiling nog verergert is dat veel mijnen zich hoog in heuvels bevinden, terwijl veel dorpen en steden lager liggen. De lagunes rond de mijnen verdwijnen of worden vervuild, wat zeer ernstige gevolgen heeft voor de watertoevoer naar de lager gelegen dorpen. De lokale bevolking is vaak sterk afhankelijk van dit water, niet alleen voor henzelf, maar ook voor hun gewassen en dieren. Zodra deze watertoevoer dus vervuild wordt zijn de gevolgen niet te overzien.
3 Als uitbreiding van het Yanacocha project wordt nu de Conga mijn gepland. Ook hierbij zouden er weer lagunes verdwijnen: de bedrijven hebben beloofd artificiële reservoirs aan te leggen om boeren van water te voorzien. Hierbij wordt echter geen rekening gehouden met de unieke biodiversiteit die als gevolg van het opdrogen van de lagunes zal verdwijnen. Bovendien is de plaatselijke bevolking wijs geworden na zoveel jaar mijnbouw in hun regio: ze weten dat alles wat er achterblijft armoede en vervuiling is. Rond de Yanacocha mijn lekte in 2000 bijvoorbeeld nog 150 kilo kwik. De lokale bevolking wist niet dat dit een gevaarlijke stof is en raakte het aan. Veel mensen werden ziek, en nog steeds sterven er mensen als gevolg van deze ramp. De overheid en het Yanacocha bedrijf nemen geen verantwoordelijkheid. Rondom het komende Conga project daarom is een groot sociaal conflict ontstaan, in Cajamarca, maar ook in de rest van Peru. Het Conga project heeft op veel protest gestuit, dat echter met geweld wordt neergeslagen door de Peruviaanse overheid, met gewonden en doden als gevolg. De regio Cajamarca is volledig gemilitariseerd en de regering gooit het op een akkoordje met de grote bedrijven, die via deze weg in feite privé legers tot hun beschikking krijgen gesteld. Bovendien heeft de regering besloten dat protesteren nu een ernstig misdrijf is, en de bijbehorende celstraf kan langer zijn dan die voor doodslag. De politie wordt echter door de staat beschermd als zij tijdens de protesten mensen verwonden of vermoorden. Sociale leiders worden bespioneerd en bedreigd, vooral als zij actief actie willen ondernemen tegen de mijnbouwbedrijven. Vandaag de dag beweren veel bedrijven dat Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) een onderdeel is van hun filosofie. Dit is echter niet waar: de waarheid is dat ze gewoon veel geld in marketing stoppen om mensen dit te doen geloven. Ze bieden bijvoorbeeld de lokale bevolking kleine vergoedingen aan om weg te trekken uit het gebied, en vele mensen zijn zo arm dat ze dit aannemen. Dit is niet goed: bedrijven moeten een andere rol gaan opnemen in de globalisering. Ze moeten MVO niet meer zien als marketingtruc, filosofie of compromis, maar als een verantwoordelijkheid die ze daadwerkelijk op gaan moeten nemen. Het is niet meer genoeg dat bedrijven doen alsof ze hun verantwoording nemen terwijl ze verbergen dat er eigenlijk niets verandert. Ze moeten echt verantwoordelijkheid gaan nemen en inzien wat ze aanrichten, en plaatselijke bevolking en milieu met respect behandelen. Zoals het nu gaat, kan de globalisering niet doorgaan. Mevrouw Vásquez pleit voor sensibilisering van de consument in het Noorden. Hier moeten de mensen zich realiseren dat de spullen die wij gebruiken ergens vandaan komen; ze worden ergens ontgonnen en wat voor ons voordelen met zich meebrengt, brengt daar grote nadelen. In landen als Peru vechten de mensen nu voor hun omgeving, natuur en milieu.
4 Presentatie Reinaldo Rodríguez In 2008 beloofde het mijnbedrijf Yanacocha minería het reservoir San José te vullen als waterbevoorrading, ter compensatie voor het verdwenen meer. Deze reservoir werd echter nooit helemaal gevuld, vanaf 2010 stond hij ook gewoon helemaal droog. Het probleem was dat het reservoir dicht bij de mijn ligt. Door boringen en schokken in de mijn, is ook het nabijgelegen reservoir gebarsten. Het water loopt gewoon weg + mengt zich met het vervuilde grondwater dat zware metalen bevat. Voor het CONGAproject plant het mijnbedrijf ook een reservoir aan te leggen, maar het voorbeeld van San José toont dus dat dat plan niet realistisch en niet haalbaar is. De Yanacochamijn beloofde zuiver water aan de omwonenden maar in plaats van een helder rivierwater kregen ze behandeld water dat niet geschikt is voor menselijke consumptie. Bovendien beweert het mijnbedrijf maar twee meren te gaan vernietigen, maar geologen en hydrologen beweren dat door de geplande mijnactiviteiten 7 meren zullen verdwijnen: de hele watervoorraad waar de lokale bevolking en de stad Cajamarca van afhankelijk is. Ook beweren ze geen schade aan de oppervlakte te zullen aanbrengen, maar gezien de geplande open pit is dat ook totaal onhaalbaar. Er zullen 3000 hectares vernietigd worden in plaats van Mijnbedrijven moeten meer verantwoord ondernemen: investeren in saneringsmethodes, lokale bevolking consulteren en inlichten. En wat ze claimen, ook echt waarmaken en de regio duurzame perspectieven bieden. Mijnbedrijven zouden echt moeten investeren in duurzame ontwikkeling en economische welvaart brengen tot de regio. Nu brengen ze enkel vernieling en grote milieuschade. Ze geven zoethoudertjes aan de lokale bevolking: snoep aan de kinderen, wegen aanleggen voor hun mijnbouwactiviteiten, maar geen duurzame investeringen. Mijnbedrijven hebben in deze huidige tijd veel macht en domineren vaak de regering. Anders dan bij de eerste kolonisatiegolf zijn het nu bedrijven in plaats van staten die de grondstoffen weghalen uit het Zuiden. Het resultaat voor de bevolking in het Zuiden, blijft echter hetzelfde: vervuilde gronden + armoede. Het geldt dat deze grondstoffen opbrengen, vloeit niet terug naar de lokale bevolking, integendeel, het gaat integraal naar het Westen. Ook het Westers sociaal-economisch model moet aangepast worden. Momenteel is het volledig gericht op consumptie en uitputting van de grondstoffenreserves. Binnen enkele decennia raken de grondstoffen echter op, we staan dus allen samen nog voor grote uitdagingen in de toekomst!
5 In Peru is het protest tegen het CONGAProject momenteel uitgegroeid tot een nationaal protest van meer dan mensen die zich in februari 2012 verenigden op het centrale plein te LIMA. De boodschap van de bevolking is duidelijk: CONGA NO VA! CONGA GAAT NIET DOOR! Op de presentaties van Mirtha Vásquez en Reinaldo Rodríguez volgde nog een afsluiting door Catapa, waarin uitgelegd werd wat wij in het noorden kunnen doen aan deze problemen. De nadruk lag op minder consumeren, meer recycleren (dus ook van oude Gsms en e-waste!) en niet investeren in mijnbouw of bedrijven die mijnbouw ondersteunen. Verder werd het Fair Trade & Fair Mined initiatief van FLO-ARM uitgelegd, wat kleinschalige artisanale goudmijnbouw ondersteunt. Dit label garandeert onder andere goede werkomstandigheden, maar kan niet beschouwd worden als oplossing voor de grootschalige open pit mijnbouw zoals de Yanachocha en Conga mijnen. Vragen/opmerkingen uit het publiek Werpt de sociale druk van de mensen op de overheid vruchten af? Antwoord Mirtha Vásquez: Er komt stilaan meer aandacht voor de problematiek, ook vanuit andere landen. Dit heeft soms tot gevolg dat de regering bepaalde projecten op pauze zet, maar tot op heden zijn er nog geen projecten afgelast als gevolg van sociale druk. Deze heeft echter wel ook tot gevolg gehad dat er meer mensen over de problematiek spreken, wat tot meer bekendheid van het probleem leidt, en dat is natuurlijk altijd positief. Is er, wat betreft Conga, een mogelijkheid tot bemiddeling voor een akkoord tussen de bevolking en de regering, of is het antwoord van de bevolking echt nee? Antwoord Mirtha Vásquez: In een land als Peru, met zoveel natuurlijke hulpbronnen, zal er altijd sprake zijn van ontginning en mijnbouw. De vraag is: hoe ver willen we dit laten gaan? En wat is onze verantwoordelijkheid ten opzichte van de boeren die in deze regio's wonen? En bovendien: wat als het goud op is? Er is een nieuw economisch model nodig, dat antwoord geeft op zulke vragen: het huidige model voldoet niet meer. Antwoord Reinaldo Rodríguez: Peru is een groot exportland van ertsen; ongeveer 92% van wat er gewonnen wordt wordt uitgevoerd, en de bijbehorende winsten gaan niet naar de lokale bevolking. Bovendien bieden de mijnen geen werk: slechts 3,2% van de bevolking die in de omgeving van een mijn woont werkt ook daadwerkelijk in de mijn. Het is dus niet zo alsof de mijn een positieve bijdrage biedt aan werkgelegenheid in een regio. Ondertussen heeft de mijn
6 Yanacocha wel circa 160 vierkante kilometer totaal vernield, en niets terugbetaald of teruggedaan door de boeren die hier zwaar onder lijden. Momenteel zijn er geen officiele wetten over hoe ver bedrijven mogen gaan, en hoeveel ze mogen ontginnen. Er is ook nog een gebrek aan wetenschappelijke studies die bekijken wat de lange termijn impact is van zo'n extreme ontginning als in Cajamarca aan de gang is.
Mirtha Vásquez uitvoerend secretaris en hoofd van de juridische afdeling Grufides lid van de nationale Peruaanse mensenrechtencommissie
Titel: Mijnbouw in Peru. Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen Locatie: Hogeschool Gent Datum en uur: 26 februari 2013, 11.00-12.30 Verslaggever: Inge Boudewijn Aantal aanwezigen, beschrijving doelpubliek:
Nadere informatieInhoud. - Er bevinden zich in Zuid-Amerika vele natuurlijke hulpbronnen;
Titel: Mijnbouw in Peru. Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen Locatie: Universiteit van Gent Datum en uur: 1 maart 2013, 11:30-12:45 Verslaggever: Inge Boudewijn Aantal aanwezigen, beschrijving doelpubliek:
Nadere informatieMijnbedrijven beloven ontwikkeling te brengen tot de streek, ze beloven economische welvaart, maar we zien het tegendeel.
Titel: Mijnbouw in Peru Locatie: Ugent, Universiteitstraat, Auditorium D Datum en uur: 4 maart: 13u00-15u00 Verslaggever: Charlotte Christiaens Aanwezig: +/- 40 studenten Reinaldo Rodriguez Cruzado Reinaldo
Nadere informatieAantal aanwezigen, beschrijving doelpubliek: 15, studenten politieke geografie
Titel: Mijnbouw in Peru: de Conga Case Locatie: Universiteit Gent Datum en uur: 1/03 14.30 17.15 Verslaggever: Machteld Laureyns Aantal aanwezigen, beschrijving doelpubliek: 15, studenten politieke geografie
Nadere informatiePERSDOSSIER: NGO s VRAGEN DEUTSCHE BANK NIET IN ONVERANTWOORDE MIJNBOUWPROJECTEN TE INVESTEREN TIJDENS HUN JAARLIJKSE SHAREHOLDERSBIJEENKOMST
PERSDOSSIER: NGO s VRAGEN DEUTSCHE BANK NIET IN ONVERANTWOORDE MIJNBOUWPROJECTEN TE INVESTEREN TIJDENS HUN JAARLIJKSE SHAREHOLDERSBIJEENKOMST Cajamarca Peru, Protest tegen de Newmont Mining Corporation,
Nadere informatieMarco gaat 1 plaats vooruit. Boeren verenigen zich en vormen een drukkingsgroep. Marco gaat 3 plaatsen vooruit
1 4 7 Marco investeert in materiaal om irrigatiekanalen aan te leggen op zijn landbouwgrond. Kato informeert naar de Fairphone, een Nederlands initiatief dat zo eerlijk mogelijke mobiele telefoons produceert:
Nadere informatiePaper Duurzaamheidsvraagstuk
Paper Duurzaamheidsvraagstuk Gold Rush in Spanje Naam: Lene Wuyts Vak: Actuele Topics Klas: 3 SA 3 Wat Al vanaf de Oudheid is men op zoek naar goud. Het edelmetaal is dan ook op verschillende plaatsen
Nadere informatieWerkboekje. Natuur en milieu educatie. Groep 7. Naam: Fruit in de mix. Dit is een product van Stichting Vogelpark Avifauna
Werkboekje Natuur en milieu educatie Naam: Groep 7 Fruit in de mix Dit is een product van Stichting Vogelpark Avifauna Werkblad 1 Waar komt ons fruit vandaan? Vul 1. Teken het klassikale woordenweb die
Nadere informatieHet Regenwoud in Amazonië
Het Regenwoud in Amazonië A. Situering B. Klimaat en vegetatie Warm en altijd nat. Tropisch regenwoud 1. Kenmerken van het tropisch woud Woudreuzen: 40 m hoog en kunnen vrij van de zon en lucht genieten.
Nadere informatieSpanningen en ecologische problemen binnen regio s 11
Geogenie p. 76-83 Atlas p.... Spanningen en ecologische problemen binnen regio s 5.. Amazoniië,, van werelldwiijjd bellang 1. De ecologie van het regenwoud Noteer met behulp van je atlas de jaarlijkse
Nadere informatieStellingen over de uitdagingen voor de boeren in de Cordillera
Stellingen over de uitdagingen voor de boeren in de Cordillera MIJNBOUW AKKOORD OF NIET AKKOORD? STELLING 1 Bodemrijkdommen moeten ingezet worden voor de ontwikkeling van het land De overheid in de Cordillera:
Nadere informatiePraktische opdracht Economie Derde Wereld schuld
Praktische opdracht Economie Derde Wereld sc Praktische-opdracht door een scholier 2339 woorden 17 juni 2001 6,5 243 keer beoordeeld Vak Economie Voorwoord Ons verslag gaat over de Derde-Wereldsc. Wij
Nadere informatieGrondstof tot nadenken
Grondstof graad 3 Grondstof tot nadenken Lesvoorbereiding Bij lesmateriaal, bij deze les op de site, vind je het nodige lesmateriaal voor deze les: Print en knip de gevallen zin uit voor elke leerling
Nadere informatie5. De overheidsbril - Hoe is kinderarbeid in Nederland afgeschaft en wanneer wat waren de maatregelen van onze overheid?
Boekverslag door S. 1702 woorden 8 maart 2004 6.3 168 keer beoordeeld Vak Maatschappijleer 1: Inhoud. 2. inleiding. 3. normen en waarden bril -waar komt kinderarbeid voor en in welke soort ervan. 4. De
Nadere informatieSamenvatting Aardrijkskunde H3 Paragraaf
Samenvatting Aardrijkskunde H3 Paragraaf 2.1 2.2 Samenvatting door J. 1113 woorden 6 februari 2013 7,9 11 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand Hoofdstuk 3 paragraaf 2.1 en 2.2 2.1 Een
Nadere informatieHoog tijd voor een écht duurzame landbouw
nnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnn... Hoog tijd voor een écht duurzame landbouw een visie over de hervormingen in de landbouw Oktober 2013 nnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnn... Inleiding Landbouwbeleid heeft grote invloed op
Nadere informatieGebeurtenis Gebeurtenis MNO MNO Gebeurtenis Gebeurtenis MNO MNO Gebeurtenis Gebeurtenis MNO MNO Gebeurtenis Gebeurtenis MNO MNO
De grote exportlanden (Ecuador, Costa Rica en Colombia) hebben je een contract aangeboden om nieuwe plantages te bouwen in hun landen. Je kan nu meer bananen telen en verkopen. Je winst stijgt enorm en
Nadere informatieNigeria. 1. Bevolking en welvaart in Nigeria 2. Voedselvoorziening in Nigeria 3. Nigeria in de wereldeconomie 4. Gezond in Nigeria
Nigeria 1. Bevolking en welvaart in Nigeria 2. Voedselvoorziening in Nigeria 3. Nigeria in de wereldeconomie 4. Gezond in Nigeria Marèl Smit & Anne Jekel H3T3 1.Bevolking en welvaart in Nigeria Nigeria
Nadere informatieDe kloof wordt breder. Boekverslag door H woorden 15 februari keer beoordeeld. Aardrijkskunde
Boekverslag door H. 1034 woorden 15 februari 2007 6.6 80 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand Hoofdstuk 2 het Noorden tegenover het Zuiden 2 Noord- Zuidverhoudingen 2.1 De kloof wordt
Nadere informatieEn de boerin uit Namibië? (Uit: RECHT-vaardig, menswaardig)
En de boerin uit Namibië? (Uit: RECHT-vaardig, menswaardig) In een rollenspel ervaren de deelnemers de invloed van beleidsbeslissingen in het ene land op het leven van mensen in een ander land. De meerderheid
Nadere informatieVoedselvoorziening in het tijdperk van verstedelijking
Voedselvoorziening in het tijdperk van verstedelijking Prof.dr.ir. Han Wiskerke Wageningen Universiteit Leerstoelgroep Rurale Sociologie http://www.rso.wur.nl/uk/ http://ruralsociologywageningen.wordpress.com/
Nadere informatieBuitenlandse handel. Europese Schoolagenda De volgende pagina s zijn afkomstig uit de Europese Schoolagenda 2009/2010.
Buitenlandse handel Europese Schoolagenda De volgende pagina s zijn afkomstig uit de Europese Schoolagenda 2009/2010. Link naar editie 2008/2009 van de Europese Schoolagenda: www.ec.europa.eu/consumers/empowerment/cons_education_en.htm#diary
Nadere informatieAardrijkskunde inhouden (PO-havo/vwo)
Aardrijkskunde inhouden (PO-havo/vwo) Sectoren kerndoelen primair onderwijs kerndoelen onderbouw havo bovenbouw exameneenheden vwo bovenbouw exameneenheden Kernen 1. Burgerschap 36: hoofdzak de Nederlandse
Nadere informatieGrondstofconflicten of duurzame energie
Grondstofconflicten of duurzame energie Symposium Vredesweek 19 september 2012 Kennisbijeenkomst over toenemende wereldwijde schaarste aan grondstoffen en oplossingen van Twentse bodem. Diverse experts
Nadere informatieDe termen HIV, Aids en Seropositief worden nogal eens door elkaar gebruikt. Toch zijn het niet dezelfde dingen.
Spreekbeurt door een scholier 1684 woorden 22 november 2002 7.2 312 keer beoordeeld Vak Nederlands Dit is een condoom, als je die niet gebruikt bij het vrijen kun je seksueel overdraagbare aandoeningen
Nadere informatieTomaten in de puree. dag 1. Hallo,
Tomaten in de puree dag 1 Mijn naam is Valérie en ik woon in Togo, één van de kleinste landen in Afrika. Veel mensen in mijn land zijn arm. Vroeger teelden mijn mama en papa katoen. Maar toen zij het katoen
Nadere informatieCelendín, waar de muren spreken. 'Conga komt er niet door!' - Foto: Hanne Cottyn
PERSDOSSIER: CATAPA VRAAGT INTERNATIONAL FINANCE CORPORATION ZICH TERUG TE TREKKEN UIT MINERA YANACOCHA TIJDENS ALGEMENE VERGADERING VAN DE WERELDBANK IN OKT 2015 TE LIMA, PERU Celendín, waar de muren
Nadere informatieBos en klimaatverandering
Bos en klimaatverandering 19/08/2009 De mondiale trend van klimaatverandering brengt vele klimaateffecten met zich mee. Temperatuurstijging, de verandering van regenvalpatronen, hiervan kunnen we in Suriname
Nadere informatieSchoon water voor iedereen?
Doelen Kerndoel 43: De leerlingen leren hoe je weer en klimaat kunt beschrijven met behulp van temperatuur, neerslag en wind. Kerndoel 47: De leerlingen leren de ruimtelijke inrichting van de eigen omgeving
Nadere informatieMens en maatschappij (aardrijkskunde, economie, geschiedenis, godsdienst)
Mens en maatschappij (aardrijkskunde, economie, geschiedenis, godsdienst) Kerndoelen 36. De leerling leert betekenisvolle vragen te stellen over maatschappelijke kwesties en verschijnselen, daarover een
Nadere informatieTekst lezen en moeilijke woorden
Tekst lezen en moeilijke woorden 1. Lees de tekst met het stappenplan. Zet tijdens het lezen een lijn onder de woorden die jij moeilijk vindt. 2. Lees de uitleg. In een tekst staan soms woorden die je
Nadere informatieHelder water door quaggamossel
Helder water door quaggamossel Kansen en risico s Een nieuwe mosselsoort, de quaggamossel, heeft zich in een deel van de Rijnlandse wateren kunnen vestigen. De mossel filtert algen en zwevend stof uit
Nadere informatieNieuwe uniformen. Nieuwsbrief Juli/Augustus 2014
Nieuwsbrief Juli/Augustus 2014 Beste mensen, Hij is er weer; de onregelmatig verschijnende nieuwsbrief van de Omara Foundation! Met 170 kinderen op de Omara Foundation scholen, 5 sponsorkinderen in andere
Nadere informatieKeurmerk: Duurzame school
Keurmerk: Duurzame school Doorlopende leerlijn voor duurzame ontwikkeling van basisonderwijs (PO) t/m voortgezet onderwijs (VO) PO-1 Kennis en inzicht (weten) Vaardigheden (kunnen) Houding (willen) Begrippen
Nadere informatieArm en Rijk. Hoofdstuk 2: Arm en rijk in de Verenigde Staten
Arm en Rijk Hoofdstuk 2: Arm en rijk in de Verenigde Staten 2.1 Rijk en arm in de Verenigde Staten De rijke Verenigde Staten Je kunt op verschillende manieren aantonen dat de VS een rijk land is. Het BNP
Nadere informatieBlood in the Mobile. Opdrachtenblad. Regie: Frank Piasecki Poulsen Jaar: 2010 Duur:
Blood in the Mobile Frank Piasecki Poulsen 2010 52 minuten www.moviesthatmatter.nl Digibordles: www.spons.nl/moviesthatmatter 1 Kijkopdracht Waar gaat de film over? Documentairemaker Frank Poulsen komt
Nadere informatiemaatschappijwetenschappen pilot vwo 2019-II
Opgave 1 Goud Bij deze opgave horen de teksten 1 en 2. Inleiding (1) Goud wordt al duizenden jaren als waardevol metaal gezien en kent in al die tijd uiteenlopende toepassingen. Al in het oude Egypte was
Nadere informatieRegionalisering als alternatief voor neoliberale globalisering Zaterdag 12 april Utrecht
4e Dag van Alternatieven Regionalisering als alternatief voor neoliberale globalisering Zaterdag 12 april 2008 - Utrecht Workshop 15 Wetenschappelijk onderzoek en onderwijs over regionalisering Inleiding:
Nadere informatieDe Drievoudige Bottom Line, een noodzakelijke economische innovatie
De Drievoudige Bottom Line, een noodzakelijke economische innovatie Feike Sijbesma, CEO Royal DSM In de loop der tijd is het effect van bedrijven op de maatschappij enorm veranderd. Vijftig tot honderd
Nadere informatieHandleiding voor leerkrachten. Digitale les Bovenbouw basisonderwijs
Handleiding voor leerkrachten Digitale les Bovenbouw basisonderwijs Verantwoording Syrië, Irak, Zuid-Soedan, de Centraal-Afrikaanse Republiek en het door ebola getroffen West-Afrika. Nooit eerder werden
Nadere informatieINTERNATIONAAL PERSDOSSIER
INTERNATIONAAL PERSDOSSIER Een campagne van het Front voor Duurzame Ontwikkeling van de Noordgrens van Peru, het Netwerk Muqui (CooperAcción en Fedepaz) en de Belgische organisatie CATAPA (Technisch Academisch
Nadere informatieParadoxaal genoeg hebben juist veel landarbeiders geen toegang tot betaalbaar groenten en fruit
DAAR PLUKKEN DE BOEREN DE VRUCHTEN VAN HET SUCCES VAN GRUPO HUALTACO Groenten en fruit zijn niet alleen gezond voor ons lichaam, maar ook voor de wereldeconomie. De groente- en fruitsector is een van de
Nadere informatieWe gaan nu eens op dezelfde manier naar voedsel telen en kopen kijken als naar een verkeerslicht.
Betaalbaar en gezond Goedkope groenten aangeboden in de supermarkten vinden wij meestal betaalbaar. Maar zijn die goedkope groenten ook allemaal even gezond? Bevatten ze de essentiële vitaminen die we
Nadere informatieMINDER ARMOEDE MILLENNIUMDOEL 1. Beantwoord de volgende vragen en gebruik daarbij de kaart MINDER ARMOEDE.
MILLENNIUMDOEL 1 MINDER ARMOEDE kaart MINDER ARMOEDE. 1. Wat betekent de extreme armoedegrens? 2. In welk werelddeel liggen de meeste landen waar mensen onder de armoedegrens van 1,25 dollar per dag leven?
Nadere informatieBroederlijk Delen vzw. Doelstelling. Activiteiten. In het Zuiden. In Vlaanderen. Thema's. Huidevettersstraat 165
Broederlijk Delen is een niet-gouvernementele organisatie gespecialiseerd in ontwikkelingssamenwerking. Gevolgd door Donorinfo sinds: 2005 02/502 57 00 info@broederlijkdelen.be www.broederlijkdelen.be
Nadere informatieBroederlijk Delen komt op voor het recht op voedsel, duurzaam beheer van natuurlijke rijkdommen en vrede
Broederlijk Delen komt op voor het recht op voedsel, duurzaam beheer van natuurlijke rijkdommen en vrede Gevolgd door Donorinfo sinds: 2005 02/502 57 00 info@broederlijkdelen.be http://www.broederlijkdelen.be
Nadere informatieHandleiding Strategieles Sleutelschema s niveau A
Handleiding Strategieles Sleutelschema s niveau A Een onderdeel van Nieuwsbegrip Zilver zijn de strategielessen. De strategielessen zijn bedoeld om de strategieën voor begrijpend lezen bij de leerlingen
Nadere informatieStrategisch Beleidsplan 2013-2015
Strategisch Beleidsplan 2013-2015 Switch, samen naar duurzaam en rechtvaardig Switch stimuleert gedrag dat bijdraagt aan een duurzame en rechtvaardige wereld. Hier én daar, nu én in de toekomst. Switch
Nadere informatieWelke richting volg je? In welke mate ga je akkoord met volgende stellingen?
Groepsnummer: Nummer respondent: Beste leerling, Hieronder vind je een aantal vragen. Lees de opdrachten aandachtig en probeer zo nauwkeurig mogelijk te antwoorden. Laat geen vragen open. Als je iets niet
Nadere informatieVoorbereiding en planning van een thema
Voorbereiding en planning van een thema Thema: Bouw / groep(en): Periode: Doelstellingen: Kernbegrippen relatie kerndoelen en vakken: Wat is de inbreng van kinderen? (Wat zijn de interesses van leerlingen
Nadere informatieMijn werkstuk gaat over MEXICO
Mijn werkstuk gaat over MEXICO blz 1 Luca Dhanis groep 7 LBB de meerpaal INHOUDSOPGAVE Titel pagina blz 1 Inhoudsopgave blz 2 Inleiding blz 3 Welk land blz 4 Geschiedenis blz 5 Bevolking blz 6 Cultuur
Nadere informatieSamenvatting Aardrijkskunde Paragraaf 1.1 t/m , 1.8
Samenvatting Aardrijkskunde Paragraaf 1.1 t/m 1.4 + 1.7, 1.8 Samenvatting door K. 958 woorden 9 november 2013 6,5 13 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand Samenvatting aardrijkskunde paragraaf
Nadere informatie"De financiële sector is het probleem,
1 van 5 22-2-2019 07:44 sg.uu.nl "De financiële sector is het probleem, niet de oplossing" 6-8 minuten Investeren in een duurzamere wereld? Als het aan de aandeelhouders ligt, liever niet. Onderzoeker
Nadere informatieVrijwilligerswerk in het buitenland
Infobrochure http://www.jobstop.be/vrijwilligerswerk-buitenland is ideaal voor wie op zoek is naar een zinvulle en avontuurlijke uitdaging, voor zij die genoeg hebben van de dagelijkse sleur en wie de
Nadere informatieEuropa. De plannen van D66 voor Europa Begrijpelijke versie. Tekst: D66 en Merel van Beeren
Voor Europa De plannen van D66 voor Europa Begrijpelijke versie Tekst: D66 en Merel van Beeren 1 De plannen van D66 voor Europa D66 vindt Europa heel belangrijk. Wij denken dat Nederland sterker is als
Nadere informatieFairtrade kerk Maarssen
Fairtrade kerk Maarssen Fairtrade presentatie 7 februari 2012 Over Fairtrade producten Informeren Inspireren Invullen Iedereen Missie Het bevorderen van eerlijke handel, in hoofdzaak door de exploitatie
Nadere informatieSlappe normen voor luchtkwaliteit zijn gevaar voor de gezondheid
Slappe normen voor luchtkwaliteit zijn gevaar voor de gezondheid Adviesbureau Royal HaskoningDHV (RHDHV) heeft in opdracht van Milieudefensie onderzocht hoeveel bescherming verschillende normen (wettelijke
Nadere informatieIntroductie. Figuur 1 De actie van Coca Cola
Inhoud Introductie... 2 Maatschappelijk verantwoord ondernemen... 3 Duurzaamheid... 4 Maatschappelijk betrokken ondernemen... 5 Het verschil tussen MVO en MBO... 6 Bronnelijst... 7 MBO... 7 MVO... 7 Introductie
Nadere informatieWONEN MET EEN GROEN WOONT ENERGIE NEUTRAAL COMFORTABEL WONEN EN TOCH GELD BESPAREN. Lodewijk Hoekstra NIEUW! DE ENERGIE-EXPERT Steeds meer
ELEKTRISCH RIJDEN ZONNEPANELEN DE ENERGIE-EXPERT 64 39 26 Steeds meer Kosten, opbrengst & Nul-op-de-meter in betaalbare modellen salderingsregeling een jaren 80-woning NIEUW! Lodewijk Hoekstra WOONT ENERGIE
Nadere informatiePROTOS onderschrijft volop de Millenniumdoelstellingen!
PROTOS onderschrijft volop de Millenniumdoelstellingen! De doelstellingen van PROTOS zijn de armsten onder ons te voorzien van rechtvaardig, duurzaam en participatief drinkwater, water voor landbouw, en
Nadere informatieHoofdstuk 1 - Het noorden tegenover het Zuiden. 2 Noord-Zuidverhouding
Samenvatting door O. 1373 woorden 20 april 2013 6.9 9 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand Hoofdstuk 1 - Het noorden tegenover het Zuiden 2 Noord-Zuidverhouding De kloof wordt breder Noord-Zuid
Nadere informatieDonderdag 22 maart 2012. Toespraak van JOKE SCHAUVLIEGE VLAAMS MINISTER VAN LEEFMILIEU, NATUUR EN CULTUUR
Donderdag 22 maart 2012 Toespraak van JOKE SCHAUVLIEGE VLAAMS MINISTER VAN LEEFMILIEU, NATUUR EN CULTUUR Wereldwaterdag - Basisschool Heiende, Lokeren Geachte directeur en leerkrachten, Geachte burgemeester
Nadere informatieWat doen... 4. Door de grote vraag werden dan ook massaal bomen omgehakt.
Wat doen... 4 Bomenteelt in ontwikkelingslanden. Aran staat er een beetje mistroostig bij. Alweer heeft een van de straatolifanten een spoor van vernieling getrokken door de stad. In heel wat Thaise steden
Nadere informatieZA5223. Flash Eurobarometer 290 (Attitudes of Europeans Towards the Issue of Biodiversity, wave 2) Country Specific Questionnaire Netherlands
ZA5223 Flash Eurobarometer 290 (Attitudes of Europeans Towards the Issue of Biodiversity, wave 2) Country Specific Questionnaire Netherlands FLASH 290 BIODIVERSITY Q1. Hebt u ooit gehoord van de term biodiversiteit?
Nadere informatieOp tocht met de New Star. Haal je GSM uit elkaar
Techniek graad 3 Op tocht met de New Star. Haal je GSM uit elkaar Lesvoorbereiding Zet de wakkerste burger-krant klaar op het smartboard. Projecteer de foto's op het smartboard. Print de tekst aankomst
Nadere informatieLeerlingenbundel: Waterschaarste het spel
Leerlingenbundel: Waterschaarste het spel Millenniumdoelstelling 7: Een duurzaam leefmilieu 1 Inhoud Voorwoord... 3 Waterproblemen in Namibië... 4 Acties ter plaatse... 7 Waterschaarste... 8 Voeg de afbeelding
Nadere informatieRegionale. bijdrage aan. een stapsgewijze oplossing van een. wereldprobleem
Regionale bijdrage aan een stapsgewijze oplossing van een wereldprobleem De vraag naar opbrengst van land (voedsel, hout, biobrandstof en katoen) zal in 2050 met 30 tot 80% verder toenemen. Planbureau
Nadere informatieWoordenschat hoofdstuk /2017. Les 1
Woordenschat hoofdstuk 1 2016/2017 Les 1 De acteur: iemand die een rol speelt, bijvoorbeeld in een film of in een toneelstuk. De chirurg: een dokter die mensen opereert. De journalist: iemand die vertelt
Nadere informatieHet mysterie: Moord op Lumumba
Het mysterie: Moord op Lumumba Lumumba was de eerste premier van onafhankelijk Congo in 1960. Twee weken na zijn aantreden werden Lumumba en zijn regering afgezet tijdens een staatsgreep en werd Lumumba
Nadere informatieIn een notendop. 1 De Visie van het Netwerk Stadslandbouw Antwerpen. Het Netwerk stadslandbouw Antwerpen is
1 De Visie van het Netwerk Stadslandbouw Antwerpen In een notendop Het Netwerk stadslandbouw Antwerpen is Een netwerk van lokale boeren en andere betrokken partners Een aanspreekpunt voor Stadslandbouw
Nadere informatieAchter het correctievoorschrift zijn twee aanvullingen op het correctievoorschrift opgenomen.
Examen HAVO 2018 tijdvak 1 dinsdag 22 mei 9.00-12.00 uur aardrijkskunde Bij dit examen hoort een bijlage. Gebruik De Grote Bosatlas, 54e druk. Achter het correctievoorschrift zijn twee aanvullingen op
Nadere informatieIndependent Order of Odd Fellows
Introductie 1 (IOOF) U heeft deze presentatie geopend om meer te weten te komen over de Odd Fellows. Graag informeren wij u op de volgende pagina s hierover. Het kost u ongeveer 5 minuten. 2 Odd Fellows?
Nadere informatieSpreekbeurt Nederlands Amnesty International
Spreekbeurt Nederlands Amnesty International Spreekbeurt door een scholier 1518 woorden 28 november 2003 6,3 51 keer beoordeeld Vak Nederlands Mijn spreekbeurt gaat over Amnesty International. Amnesty
Nadere informatieeconomische mogelijkheden sociale omgeving ecologisch kapitaal verborgen kansen
economische mogelijkheden sociale omgeving ecologisch kapitaal verborgen kansen REDD+ een campagne voor bewustwording van suriname over haar grootste kapitaal Wat is duurzaam gebruik van het bos: Duurzaam
Nadere informatieKruip in de rol van een duurzame bosbeheerder
Kruip in de rol van een duurzame bosbeheerder Leerdoel: De leerlingen kunnen illustreren dat de mens de aanwezigheid van organismen beïnvloedt. De leerlingen kunnen met concrete voorbeelden uit hun omgeving
Nadere informatieModule 7 Staatsinrichting en rechtsstaat
Module 7 Staatsinrichting en rechtsstaat 7.1 Onze democratie Tekst 1: Wie is de baas in Nederland? Nederland is een democratie. Dat betekent: de bevolking is de baas. Maar je kunt niet 16,7 miljoen bazen
Nadere informatie8 6 Samenwerking in de wereld. Lees het verhaal Bijna de derde Wereldoorlog.
Lees het verhaal Bijna de derde Wereldoorlog. Dirk komt thuis. Dirk heeft gewonnen met voetballen. Hij is heel blij. Maar dan ziet hij zijn moeder. Zijn moeder kijkt niet blij. De moeder van Dirk denkt
Nadere informatieJagers & boeren Waarvan leefden de jagers-verzamelaars? Jagers & boeren Waarvan leefden de boeren? Van de jacht en van vruchten en planten
Jagers & boeren Waarvan leefden de jagers-verzamelaars? Jagers & boeren Waarvan leefden de boeren? Van de jacht en van vruchten en planten Van de oogst van hun land en van hun dieren Jagers & boeren Wat
Nadere informatieVoorwaarden verzekering Milieuschade voor ondergrondse tanks
Voorwaarden verzekering Milieuschade voor ondergrondse tanks BTA 16-01 1/5 Klik op de titels om uw informatie snel te vinden. Wilt u gedetailleerd zoeken? Klik dan op Inhoud. Inhoud >> 1 Wat hebt u verzekerd?
Nadere informatieEEN DUIM VOOR DELEN. ik deel INFOFICHE. daar wordt iedereen beter van
daar wordt iedereen beter van EEN DUIM VOOR DELEN INFOFICHE 1 1.1 DEFINITIE Delen is een vorm van consuminderen (minder verbruiken) en consumanderen (anders verbruiken). Bij delen ligt het accent op gebruiken
Nadere informatieWATER FOOTPRINT antwoordblad
Opdracht 1 In het filmpje ging het over watergebruik. Wat is de reden dat Charlotte zo veel water gebruikt? Ze denkt dat er genoeg water is. Ze vindt het heel gewoon dat er water uit de kraan komt. Jeannette
Nadere informatieNEDERLAND HELPT NEPAL KOM IN ACTIE!
NEDERLAND HELPT NEPAL KOM IN ACTIE! NEPAL Nepal ligt in het werelddeel Azië en ligt tussen India en China. De oppervlakte van Nepal is 147.000 vierkante kilometer. Dat is vier keer groter dan Nederland.
Nadere informatieGlobalisering en gender: privatisering en liberalisering van handel in diensten onder GATS
Globalisering en gender: privatisering en liberalisering van handel in diensten onder GATS door Myriam Vander Stichele (SOMO) Presentatie voor het Belgisch Sociaal Forum Brussel, 21 september 2002 1. Privatisering
Nadere informatieOefenopgaven CHEMISCHE INDUSTRIE
Oefenopgaven CEMISCE INDUSTRIE havo OPGAVE 1 Een bereidingswijze van fosfor, P 4, kan men als volgt weergeven: Ca 3 (PO 4 ) 2 + SiO 2 + C P 4 + CO + CaSiO 3 01 Neem bovenstaande reactievergelijking over
Nadere informatieChocomelk. van eerlijke handel, biologische landbouw en lokale boeren! www.oww.be. Handel, uit respect.
Chocomelk van eerlijke handel, biologische landbouw en lokale boeren! > Handel, uit respect. We slaan de brug tussen boeren uit Noord & Zuid! www.oww.be > Kiezen Kiezen voor nóg meer duurzaamheid Oxfam
Nadere informatieDe Bilt, 7 februari 2019
De Bilt, 7 februari 2019 De Global Goals (1) Wereldwijde agenda met 17 doelen voor duurzame ontwikkeling: Sustainable Development Goals Duurzaamheid in de breedste zin In 2015 vastgesteld door VN Te realiseren
Nadere informatieSamenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 4
Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 4 Samenvatting door een scholier 990 woorden 24 februari 2018 4,2 7 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks Geschiedenis samenvatting hoofdstuk 3 + kenmerkende
Nadere informatieOpleiding Duurzaam Gebouw: Duurzame materialen: hoe kiezen? Leefmilieu Brussel
Opleiding Duurzaam Gebouw: Duurzame materialen: hoe kiezen? Leefmilieu Brussel Duurzaam materiaalgebruik: problematiek en uitdagingen Liesbet TEMMERMAN cera a asbl Doelstellingen van de presentatie Stilstaan
Nadere informatieVoorwaarden. Schadepolis Algemeen. Uw rechten & plichten. Nummer: AV-01-141
Voorwaarden Schadepolis Algemeen Uw rechten & plichten Nummer: AV-01-141 Wat wilt u weten? over de Algemene rechten & plichten Klik op de vraag om naar het antwoord te gaan. Schadepolis Algemeen 3 1. Wie
Nadere informatieWWW.HOPE-XXL.COM. Mede mogelijk gemaakt door de Iona Stichting en Vos/Abb
De meeste mensen in Nederland hebben het goed voor elkaar. We hebben genoeg eten, we hoeven niet bang te zijn voor oorlog en we zijn dan ook tevreden met ons leven. Maar dat is niet overal op de wereld
Nadere informatieOpleiding Duurzaam Gebouw: Duurzame materialen: hoe kiezen? Leefmilieu Brussel
Opleiding Duurzaam Gebouw: Duurzame materialen: hoe kiezen? Leefmilieu Brussel Duurzaam materiaalgebruik: problematiek en uitdagingen Liesbet TEMMERMAN cera a asbl Doelstellingen van de presentatie Stilstaan
Nadere informatieLaat uw leerlingen het artikel Tuinen van de toekomst lezen op pagina 12/13 van 7Days.
42 2017 NEDERLANDS INSTRUCTIE (20 MINUTEN) Introductie Laat uw leerlingen het artikel Tuinen van de toekomst lezen op pagina 12/13 van 7Days. Voorkennis activeren Vraag uw leerlingen wat zij al weten over
Nadere informatieThema-avond Duurzaamheid in de gemeente Donderdag 28 mei 2015
Thema-avond Duurzaamheid in de gemeente Donderdag 28 mei 2015 20.00 20.15 Erwin Keun 20.15 21.00 Bindert Kloosterman 21.00 21.30 Geurt van de Kerk Opening intro gasten Twitter: #ikbenduurzaam (#d66) https://kahoot.it:
Nadere informatieSamen Ondernemen met de Natuur
Samen Ondernemen met de Natuur Henk Gerbers Kleinschalig maakt gelukzalig, of is bulk beter? Naar een Voedselbeleid van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) Verhaal over Ondernemen
Nadere informatieOpdracht 1b. Welk soort afval is het meest schadelijk voor de natuur?
Opdracht 1a. In de tabel hieronder staan een aantal materialen. Bedenk per type materiaal 3 soorten afval die je tegenkomt onderweg naar school of op het schoolplein. Zoek per categorie van 1 soort afval
Nadere informatieFederatieplan Windenergie Wind werkt voor Flevoland
Federatieplan Windenergie Wind werkt voor Flevoland Lelystad, juli 2014 Het plan Het Federatieplan Windenergie bestaat uit onderlinge afspraken tussen bewoners, grondeigenaren en windmoleneigenaren in
Nadere informatie1. GEEN ARMOEDE 2. GEEN HONGER. Armoede uitroeien, in al zijn vormen en overal. Honger beëindigen, betere voeding en duurzame landbouw promoten
1. GEEN ARMOEDE Armoede uitroeien, in al zijn vormen en overal Ondanks de halvering van de extreme armoede in de wereld tijdens de afgelopen decennia, leeft nog steeds 1,3 miljard mensen in extreme armoede.
Nadere informatie14 God ging steeds voor hen uit, overdag in een wolk, s nachts in licht en vuur.
Psalmen Psalm 78 1 Een lied van Asaf. De lessen van het verleden Luister allemaal naar mijn woorden. Luister goed, want ik wil jullie iets leren. 2 Wijze woorden wil ik spreken, wijze woorden over het
Nadere informatieStrategieles Sleutelschema s niveau A
Strategieles Sleutelschema s niveau A Wat doe je in deze les? Bij Nieuwsbegrip lees je steeds een tekst. Bij de tekst maak je altijd een schema. Dan kun je snel zien waar de tekst over gaat. Zo'n schema
Nadere informatie