Hoofdstuk 10 AFWIJKINGEN VAN HET ZENUWSTELSEL

Transcriptie

1 Hoofdstuk 10 AFWIJKINGEN VAN HET ZENUWSTELSEL STOORNISSEN VAN HET BEWUSTZIJN EN KRAMPAANVALLEN Congenitale / erfelijke aandoeningen Traumatische oorzaken Infectieuze oorzaken Metabole oorzaken Toxische oorzaken Nutritionele oorzaken Tumorale oorzaken UITVAL VAN KOPZENUWEN Congenitale oorzaken Traumatische oorzaken Infectieuze, ontsteking- of immuungemediëerde oorzaken Toxische oorzaken Nutritionele oorzaken SCHEVE KOP, CIRKELGANG, NYSTAGMUS Traumatische oorzaken Infectieuze oorzaken Toxische oorzaken CEREBELLAIRE AANDOENINGEN Congenitale / erfelijke aandoeningen Traumatische aandoeningen Infectieuze aandoeningen Toxische oorzaken AANDOENINGEN VAN HET RUGGEnMERG Congenitaal / erfelijk Traumatische aandoeningen Infectieuze, ontsteking- of immuungemediëerde aandoeningen Toxische oorzaken Nutritionele oorzaken Tumorale oorzaken Aandoeningen van de perifere zenuwen gedragsafwijkingen Hoofdstuk 10 AFWIJKINGEN VAN HET ZENUWSTELSEL Zenuwstoornissen bij grote huisdieren zijn vaak een diagnostische uitdaging. Vrijwel identieke symptomen kunnen door vele oorzaken uitgelokt worden en de differentiaal diagnostische mogelijkheden zijn op het levende dier eerder beperkt en om economische of technische redenen vaak onvoldoende beschikbaar. Bijkomend is de prognose ook vaak vrij slecht en zijn de resultaten van de behandeling eerder teleurstellend. De benadering van de patiënt met neurologische stoornissen kan in eerste instantie gebeuren door middel van een grove indeling in de anatomische lokalisatie van de afwijking. Daarna wordt binnen die eerste indeling geprobeerd door middel van uitsluiting en door middel van bijkomende onderzoeken een etiologische diagnose te stellen.

2 Veelal kan de definitieve diagnose pas na lijkschouwing gesteld worden en daarom zal in de praktijk meestal een vrij algemene en breedspectrum behandeling ingesteld worden. Als mogelijke indeling in functie van de anatomische lokalisatie van het letsel kan het volgende systeem gebruikt worden: -Stoornissen van het bewustzijn en krampaanvallen -Uitval van kopzenuwen -Scheve kop, cirkelgang, nystagmus -Cerebellaire aandoeningen -Aandoeningen van het ruggenmerg -Perifere zenuwletsels Bepaalde aandoeningen kunnen echter symptomen geven die in meerdere van deze rubrieken vallen, zo kan bijvoorbeeld listeriose bewustzijnsstoornissen, uitval van kopzenuwen en een scheve kophouding induceren. In dit hoofdstuk zal vooral de nadruk op de differentiaal diagnose liggen. Details over de verschillende oorzaken zijn terug te vinden in de cursussen over infectieuze ziekten, toxicologie, diervoeding... en in de handboeken over neurologische aandoeningen bij de grote huisdieren. De lijst met differentiaal diagnosen is evenmin volledig: omwille van de duidelijkheid en de praktische bruikbaarheid worden enkel de meest voorkomende aandoeningen vermeld. Voor een meer volledig overzicht kan naar de desbetreffende handboeken verwezen worden.

3 1. STOORNISSEN VAN HET BEWUSTZIJN EN KRAMPAANVALLEN 1.1. CONGENITALE / ERFELIJKE AANDOENINGEN Hydrocephalus Hypertensieve hydrocephalus Meestal is dit een congenitale afwijking en bij het rund zijn ook meerdere erfelijke vormen beschreven. De aandoening berust op een toename van het cerebrospinale vocht door obstructie van de afvoer of door verminderde resorptie van dit vocht. Vitamine A tekort zou door beenderdeformaties in zeldzame gevallen aanleiding kunnen geven tot hydrocephalus. De diagnose bij uitgesproken vormen is gemakkelijk door de uitwendig zichtbare schedeldeformatie. Bij minder uitgesproken vormen of bij interne hydrocephalus kan RX of CT scan de diagnose bevestigen. De prognose is afhankelijk van de graad van verlies van hersenfunctie en is meestal slecht Hydranencephalie Normotensieve hydrocephalus Bij deze aandoening is meestal geen uitwendige deformatie zichtbaar, maar is een (groot) deel van het hersenweefsel vervangen door cerebrospinaal vocht ten gevolge van onvolledige aanleg van hersenweefsel of ten gevolge van afsterven van hersenweefsel. Dit wordt meestal in verband gebracht met intra uteriene virale infecties (BVD, Border Disease, Akabane ). De symptomen zijn symptomen van cerebrale aantasting (dummy, blindheid) en eventueel gecombineerd met cerebellaire symptomen of andere congenitale afwijkingen zoals arthrogryposis. De diagnose wordt meestal op lijkschouwing gesteld, RX en vooral CT scan zouden ante mortem kunnen gebruikt worden. Virologisch onderzoek kan het onderzoek aanvullen Anencephalie Deze zeldzaam voorkomende afwijking is niet leefbaar en bijgevolg is het een lijkschouwingbevinding Stapelziekten Stapelziekten vormen een groep van meestal erfelijke aandoeningen waarbij zenuwstoornissen ontstaan door intracellulaire opstapeling van metabolieten als gevolg van enzymdefecten. Vooral bij de mens en in mindere mate bij kleine huisdieren is dit goed gedocumenteerd. Enkele voorbeelden zijn citrullinemie, gangliosidose, lipofuscinose, Dit laatste is ook bij het schaap beschreven. Deze aandoeningen kunnen vroeg of pas na enkele maanden tot uiting komen. De diagnose kan gesteld worden aan de hand van de symptomen, aan de hand van het optreden bij meerdere genetisch verwante dieren en aan de hand van enzymhistochemie of bloedonderzoek Epilepsie Epilepsie is bij grote huisdieren beduidend minder belangrijk dan bij kleine huisdieren. Het kan een verworven aandoening zijn, maar de meeste literatuur gaat over de congenitale of

4 juveniele epilepsie bij veulens, vooral bij Arabische volbloed veulens. Symptomatisch kunnen deze veulens behandeld worden met valium ( mg/kg IV of op effect) of barbituraten (fenobarbital mg/kg IV), maar concrete informatie over langdurige en preventieve behandeling ontbreekt (fenobarbital 2 tot 11 mg/kg per os SID of BID). Daarnaast is de congenitale vorm bij het veulen ook vaak transiënt en verdwijnt als de veulens enkele maanden tot een jaar oud zijn Myoclonia congenita Neuraxiaal oedeem Zowel bij het MHB ras als bij Hereford runderen is een congenitale en erfelijke aandoening beschreven waarbij de dieren na de geboorte niet recht komen en heftige krampaanvallen vertonen. Deze krampaanvallen kunnen spontaan optreden maar zijn vooral duidelijk bij externe prikkeling (vb. bij aanraken). Soms vertonen de dieren reeds krampaanvallen bij de manipulatie tijdens de verlossing. Deze krampaanvallen kunnen dermate erg zijn dat zelfs beenderfracturen (afbreken femurkop) kunnen ontstaan. De diagnose wordt gesteld aan de hand van symptomen. Bij de aandoening van de MHB kalveren en sommige Hereford kalveren zijn histologisch geen afwijkingen te vinden. Bij de meeste gevallen in Hereford kalveren is er neuronaal oedeem zichtbaar. Een defect in de postsynaptische glycine receptoren van de inhibitorische interneuronen zou bij neuraxiaal oedeem de oorzaak van het syndroom zijn. Bij het MHB ras is hierover minder bekend. Er is geen behandeling mogelijk, tijdelijk kunnen Valium of sedativa de symptomen milderen Hypoxisch-ischemisch syndroom Neonatal Maladjustment Syndrome Dummy Barker Wanderer Etiologie Deze aandoening is vooral bij veulens beschreven, maar komt bij alle diersoorten voor. Ischemie voor (vroegtijdige placenta loslating, placentitis), tijdens (dystocie) of na (longproblemen) de geboorte is de belangrijkste oorzaak. De letsels aan het zenuwstelsel treden op vooral na reperfusie door onder andere vrije radicaal vorming. In sommige gevallen kunnen de symptomen dan ook pas na 12 of 24 uur duidelijk worden. Intracraniale bloedingen door dystocie worden ook vaak in verband gebracht met dit syndroom Symptomen Doelloos rondlopen, geen of abnormale zuigreflex en het uitbrengen van een abnormaal geluid (barkers) zijn de meest voorkomende symptomen. Bij erge gevallen zijn decubitus, comateuze toestand en krampaanvallen mogelijk. Vaak wordt de aandoening gecompliceerd door hypogammaglobulinemie en sepsis door onvoldoende opname en verhoogd verbruik van antistoffen. Multi-organ failure ontstaat vooral bij comateuze dieren door hypoperfusie ten gevolge van hypovolemie en hypotensie en door onvoldoende energieaanvoer Diagnose De diagnose wordt gesteld aan de hand van de klinische symptomen en het uitsluiten van primair infectieuze aandoeningen.

5 Bloedonderzoek (onder andere een hoog creatinine bij placentaletsels) kan behulpzaam zijn bij de diagnose. Hersenbeschadiging kan eventueel gevisualiseerd worden met CAT of MRI Behandeling Circulatoire, respiratoire, nutritionele en immunologische ondersteuning maken de basis uit van de behandeling. Goede resultaten worden enkel bekomen in intensive care units. Indien convulsies aanwezig zijn, dienen Valium (5 tot 20 mg IV) of barbituraten (pentothal 5-20 mg/kg IV) toegediend te worden. Hierdoor blijven de dieren rustig en kunnen ze hun problemen uitslapen, hierbij dient opgelet te worden voor hypoventilatie. Ontstekingsremmers worden enkel bij geselecteerde gevallen en zo kort mogelijk toegediend Narcolepsie cataplexie Etiologie Meestal is deze aandoening congenitaal of erfelijk (pony s). Verworven gevallen zijn beschreven bij de mens. Het betreft een stoornis in de reactie op uitwendige prikkels waarbij de dieren plots in slaap vallen onder rustgevende omstandigheden Symptomen De dieren vallen letterlijk in slaap op rustige momenten. Soms ziet men voorafgaand een doorknikken in de knieën waarbij de dieren nog rechtop blijven staan. Dikwijls verloopt de aandoening initieel onopgemerkt, soms wordt het opgemerkt bij borstelen en na een wandeling Diagnose De diagnose wordt gesteld aan de hand van symptomen en anamnese. Bevestiging kan gebeuren door het uitlokken van de narcolepsie door het creëren van geschikte omstandigheden (borstelen in een rustige en warme omgeving) of door middel van physostigmine (0.1 mg/kg traag IV) Behandeling Er is geen etiologische behandeling bekend. Imipramine zou de frequentie van de aanvallen verminderen, maar er zijn weinig gegevens over dosering en pharmacokinetiek bij de grote huisdieren.

6 1.2. TRAUMATISCHE OORZAKEN Schedeltrauma Etiologie Val, botsing, slag, dystocie, zijn de meest voorkomende oorzaken van schedeltrauma. Bij herkauwers komt dit minder voor gezien de botstructuur en de aanwezigheid van sinussen boven de hersenen. De symptomen zijn gecorreleerd met de graad van concussie, contusie, laceratie en bloedingen in of rond de hersenen Symptomen Initieel kan er bewusteloosheid zijn gedurende minuten tot uren. Daarna kan een variabele periode optreden van depressie, cirkelgang bij unilaterale of asymmetrische letsels, ataxie en eventueel convulsies. Blindheid kan optreden door retina of nervus opticus letsels. Verminderde pupilreflex, verwijde of asymmetrische pupillen kunnen een gevolg zijn van oculomotorius letsels. Bilateraal verwijde pupillen samen met een comateuze toestand zijn vaak prognostisch ongunstig Diagnose Anamnese en klinisch onderzoek zijn meestal voldoende voor de diagnose. Bij dieren die met zenuwsymptomen en zonder uitwendig zichtbare letsels van trauma aangetroffen worden, is de diagnose moeilijker en wordt ze vaak per uitsluiting gesteld. Bijkomend onderzoek zoals onderzoek van cerebrospinaal of lumbosacraal vocht kan uitgevoerd worden: de aanwezigheid van bloed in het punctaat is indicatief voor een traumatisch letsel. Verwijderen van grote hoeveelheden cerebrospinaal vocht is tegenaangewezen bij een vermoeden van hersenzwelling wegens het risico op het ontstaan van een hernia van de grote hersenen doorheen het tentorium. RX of CAT scan van het hoofd kan eveneens uitgevoerd worden Behandeling Circulatoire ondersteuning en het verminderen van de zwelling van het hersenweefsel vormen de eerste maatregelen bij erg hoofdtrauma. Hiervoor kunnen mannitol 20% (0.25 tot 1 g/kg in 20 minuten) en corticosteroïden (dexamethasone 0.1 tot 0.2 mg/kg om de 4 tot 6 uur) gebruikt worden. De klassieke diuretica zoals dimazon zijn minder aangewezen om de systemische bloeddruk niet te laten dalen.. NSAID s kunnen pijn en ontsteking onderdrukken en zijn bijgevolg ook aangewezen. Chirurgische decompressie wordt vooral bij de mens toegepast aangezien daar meer epi- en subdurale hematomen voorkomen. De prognose is vooral goed bij duidelijke positieve evolutie binnen de eerste uren of dagen. Bij decubitus die langer aanhoudt dan 3 tot 4 dagen, wordt de prognose bij grote huisdieren slechter, onder andere wegens de complicaties door decubitus letsels en uitputting.

7 1.3. INFECTIEUZE OORZAKEN Bij de grote huisdieren zijn infectieuze aandoeningen een veel voorkomende oorzaak van stoornissen van het bewustzijn. De belangrijkste etiologische agentia worden hieronder opgesomd. Voor de gedetailleerde beschrijving van deze aandoeningen wordt verwezen naar de betreffende cursussen. Bij het paard worden als virale oorzaken vooral rabiës en de verschillende equine encephalomyelitiden (Borna, Eastern, Western, ) vermeld. West Nile virus (flavivirus) krijgt sinds 1999 veel aandacht in de Verenigde Staten aangezien het daar nieuw is en aangezien het een zoönose is (vogels, paard en mens). Bacteriële oorzaken van bewustzijnsstoornissen zijn relatief zeldzaam bij het paard: bacteriële meningitis, meningo-encephalitis en hersenabcessen worden in zeldzame gevallen als opklimmende infectie bij onder andere tandproblemen vermeld. Tetanus en botulisme kunnen respectievelijk symptomen van excitatie of depressie veroorzaken, maar zijn in principe eerder perifere aandoeningen waarbij hetzij de inhibitorische interneuronen hetzij de neuromusculaire eindplaten bij betrokken zijn. Parasitair veroorzaakte bewustzijnsstoornissen zijn bij het paard eveneens erg zeldzaam, erratische parasitaire migratie is beschreven en sinds enkele jaren krijgt in de Verenigde Staten en stilaan ook in Europa vooral Equine Protozoaire Myeloencephalitis (EPM) veel aandacht. Bij het rund zijn in onze regio de belangrijkste virale of prion oorzaken van bewustzijnsstoornissen BSE,, aujeszky, IBR, rabiës en BKK. Granulomateuze encephalomeningitiden vormen een sporadisch voorkomende en nog onvolledig bekende groep van waarschijnlijk viraal veroorzaakte bewustzijnsstoornissen. Onder de bacteriële oorzaken van meningitis of meningo-encephalitis zijn vooral Hemophilus somnus en Listeria bekend, maar andere kiemen zoals bijvoorbeeld coliformen en Arcanobacterium worden eveneens frequent geïsoleerd. Hersenabcessen en vooral hypofyse abcessen komen ook beduidend meer voor bij het rund dan bij het paard. Nerveuze coccidiose (en Neospora caninum bij de fetus) zijn zowat de enige parasitaire oorzaken van bewustzijnsstoornissen bij het rund, op de zeldzame erratische migrerende parasieten na (vb. Hypoderma bovis, Parelaphostrongylus tenuis, Trypanosoma theileri). Bij de kleine herkauwers zijn de belangrijkste virale of prion oorzaken van bewustzijnsstoornissen scrapie, visna-maedi, Borna virus, het Louping Ill virus en het CAE virus. Bij de bacteriële oorzaken is vooral Listeria berucht bij het schaap. Coenurus cerebralis is vooral in Groot Britannië een belangrijke parasitair veroorzaakte oorzaak van centrale zenuwstoornissen bij het schaap. Bij het varken zijn vooral slingerziekte en Streptococcus suis infecties bekend en belangrijk als oorzaak van infectieuze centrale zenuwstoornissen. De diagnose van de verschillende infectieuze oorzaken van (meningo-)encephalitis is uitgebreid beschreven in de respectievelijke cursussen. Praktisch gezien zal lijkschouwing vaak de ultieme diagnostische test zijn. Bij het zieke dier kan onderzoek van cerebrospinaal vocht wel indicatief zijn voor een infectieus proces. Het normale celgehalte van cerebrospinaal vocht is laag, 0 tot 10 leucocyten per µl die vooral uit lymfocyten (60 tot 80%) en monocyten (20 tot 40%) bestaan. Het totaal eiwitgehalte bedraagt 0.1 tot 0.4 gr/l. Bij infectieuze processen is er vaak een stijging van het eiwitgehalte en het celgehalte. Bij bacteriële (meningo-)encephalitiden zien we neutrofielen verschijnen en bij virale

8 aandoeningen neemt het aantal monocyten vaak toe. Bij Listeriose wordt soms een stijging van neutrofielen waargenomen maar de veranderingen zullen vaak ook beperkt blijven tot een toename van de monocyten METABOLE OORZAKEN Meerdere metabole stoornissen hebben een effect op de functie van het centrale zenuwstelsel. De belangrijkste staan hieronder vermeld, meer details over deze aandoeningen zijn terug te vinden in de desbetreffende cursussen Hypoglycemie Vooral bij neonati kan hypoglycemie zenuwsymptomen veroorzaken. Initieel is er een toename van de activiteit, gevolgd door decubitus met eventueel fietsbewegingen en uiteindelijk coma bij erge daling van de glucose spiegels. Meten van de glucose spiegel is een onontbeerlijk onderdeel van de aanpak van neonati met zenuwsymptomen of veranderde mentale toestand. Bij volwassen grote huisdieren treedt hypoglycemie meestal pas op na erge vermagering. De behandeling van hypoglycemie berust op een IV infuus met glucose, ideaal onder monitoring van de bloed glucose spiegels Hypocalcemie Hypocalcemie is vooral bij het rund bekend als oorzaak van parese tot paralyse met verlies van mentale alertheid in de vroege postpartum fase. Bij het paard geeft hypocalcemie aanleiding tot tetanie en excitatie, ook hier is het optreden hoofdzakelijk beperkt tot de lactatie periode. IV toediening van calcium geeft op korte termijn herstel en dit wordt ook soms als diagnostische therapie gebruikt Hypomagnesiëmie Bij het rund is kopziekte of hypomagnesiëmische tetanie de bekendste oorzaak van acute krampaanvallen en zelfs acute sterfte. Nutritionele tekorten liggen vrijwel steeds aan de oorzaak van het probleem en de (diagnostische) behandeling met een magnesium infuus levert op korte tijd een duidelijke verbetering op Nerveuze ketonemie Nerveuze ketonemie is bewustzijnsstoornis bij herkauwers die veroorzaakt wordt deels door omzetting van aceton tot isopropanol in de pens en deels door hypoglycemie. Onrust, pica, speekselen en ataxie tot decubitus zijn hierbij de voornaamste symptomen. Een duidelijk positieve ketonentest en een diagnostische behandeling met glucose helpen deze aandoening te onderkennen Hepatische encephalopathie Hepatoencephalopathie is een complexe en in feite nog onvolledig gekende zenuwstoornis waarbij bewustzijnstoornissen optreden met dwangbewegingen, domkolder, ataxie en zelfs automutilatie als voornaamste symptomen. Hypoglycemie, ammoniak opstapeling, stijging van de verhouding aromatische aminozuren (tyrosine, phenylalanine, tryptofaan) ten opzichte

9 van de vertakte aminozuren en endogene overproductie of onvoldoende afbraak van benzodiazepine-achtige moleculen zouden een rol spelen in de pathogenese. De diagnose gebeurt aan de hand van bloedonderzoek naar leverwaarden en de behandeling bestaat vooral een symptomatische en ondersteunende therapie en een aangepast dieet Hypoxie - hypercapnee Gasuitwisselingsstoornissen kunnen zenuwstoornissen veroorzaken door het onderdrukken van de celmetabolisme en in het geval van hypercapnee door een gestegen intracraniale druk als gevolg van het vasodilaterend effect van CO2. De diagnose wordt gesteld aan de hand van de symptomen aangevuld met bloedgasanalyse en de behandeling bestaat uit het herstel van de gasuitwisseling Erge shock (acidose toxemie hitteslag - ) Algemene metabole afwijkingen die het cellulaire metabolisme verstoren kunnen naast de symptomen van algemene orgaandysfunctie ook een veranderde mentale toestand induceren. Lichaamstemperaturen van > 41 C kunnen bijvoorbeeld een eiwitdenaturatie induceren waarbij enzymen, mitochondriën en celmembranen verstoord raken met collaps en coma tot gevolg Hyperkaliëmische Periodische Paralyse (HYPP) Etiologie HYPP is een erfelijke aandoening bij Quarter Horses. De hengst Impressive lijkt de belangrijkste verspreider van dit genetisch defect geweest te zijn. De afwijking berust op een defect ter hoogte van de Na kanalen in de celmembraan van de spiercellen waarbij een ongecontroleerde influx van natrium optreedt, waarschijnlijk uitgelokt door hoge extracellulaire kalium gehaltes. De overerving is autosomaal dominant Symptomen Tussen de aanvallen door vertonen de dieren geen symptomen en zijn ogenschijnlijk perfect normaal. De aanvallen worden meestal gekenmerkt door beven, zweten, stijfheid, prolaps van het derde ooglid en spierrillingen, eerst discreet en later sterk uitgesproken. Spierzwakte volgt op de initiële stijfheid en uiteindelijk kan decubitus met een slappe paralyse optreden. Een abnormale ademgeluid tot inspiratoire dyspnee met zelfs verstikkingsrisico is beschreven als gevolg van de paralyse van de farynxmusculatuur. Tijdens de aanvallen blijven de dieren alert en reageren ze op externe stimuli. De aanvallen treden vaak op tijdens of kort na inspanning. De symptomen worden doorgaans reeds bij jonge dieren opgemerkt (< 4 jaar oud) en het is reeds beschreven bij veulens van 2 maand oud Diagnose De diagnose wordt gesteld aan de hand van de symptomen en afstammingsgegevens. Bloedonderzoek tijdens een aanval toont een hoog kalium gehalte aan. Vroeger werd de

10 definitieve diagnose gesteld door middel van de KCl provocatie test, momenteel kan door middel van genetisch onderzoek en door EMG (fibrillatie potentialen, positive sharp waves, myotone ontladingen) de diagnose op een risicoloze manier gesteld worden Behandeling Bij milde aanvallen kan het dier gestapt of gelongeerd worden, de adrenaline die hierbij vrijkomt duwt de kalium terug in de cel. Het voederen van graan zal ook via de resulterende insuline vrijstelling kalium intracellulair duwen. Kalium eliminatie uit het lichaam kan gestimuleerd worden door het toedienen van diuretica zoals acetazolamide. Bij erge aanvallen kan een calcium en glucose infuus toegediend worden ( ml Caborogluconaat in 1 tot 2 liter 5% glucose). Calcium zal vooral cardioprotectief werken en de glucose zal de kalium spiegels normaliseren. Bij onvoldoende herstel kan nog bicarbonaat (1 meq/kg LG) of 2 tot 3 liter glucose 5% toegediend worden Preventie Preventief dient een kalium arm dieet gegeven te worden (geen luzerne, ) en dient een regelmatig arbeidsschema gevolgd te worden. Medicatie met acetazolamide kan overwogen worden. Wegens de overerfbaarheid dienen ook de gepaste restricties op voortplanting ingevoerd te worden TOXISCHE OORZAKEN Meerdere intoxicaties kunnen zenuwsymptomen veroorzaken en dit komt uitgebreid aan bod in de cursus toxicologie. Zowel organische, anorganische als schimmeltoxines kunnen aanleiding geven tot veranderingen van het bewustzijn. Hieronder worden enkel de meest voorkomende intoxicaties vermeld Anorganische giften zoals lood, strychnine, arseen, water, zout Loodintoxicatie was vroeger een veel voorkomende intoxicatie bij rundvee door opname van loodhoudende verf. Acute loodvergiftiging is gekenmerkt door een excitatief beeld met blindheid. De diagnose gebeurt door bepaling van lood in bloed, urine of organen en de behandeling bestaat uit het toedienen van chelatoren zoals bijvoorbeeld NaCaEDTA ( mgr/kg IV). Intoxicaties door strychnine en arseen zijn zeldzaam geworden en berusten vaak op kwaad opzet of onoordeelkundig gebruik als tonicum. De diagnose zal vaak pas postmortaal gesteld worden Organische giften zoals ammoniak, ureum, organische fosfaat esters, carbamaten, chloor kool waterstoffen, Ammoniak en ureumintoxicatie zijn vaak het gevolg van voederfouten of accidentele opname. Excitatie en dwangbewegingen domineren het klinische beeld en enkel een symptomatische therapie is mogelijk. Intoxicaties door organische fosfaatesters en carbamaten (vb. aldicarb Temik ) geven een beeld van cholinerge overstimulatie (speekselen, dyspnee door bronchoconstrictie, spierrillingen tot verlamming, centrale depressie, ). Herhaaldelijke toedieningen van atropine kunnen gebruikt worden om de symptomen te bestrijden (paard mg/kg, rund

11 0.5 tot 1 mg/kg). De diagnose is vaak moeilijk wegens de vlugge metabolisatie van deze producten, bepaling van cholinesterase in het bloed kan indicatief zijn. Organische chloorkoolwaterstof insecticiden (lindaan, DDT, ) worden minder gebruikt en komen bijgevolg minder voor als oorzaak van intoxicatie. De symptomen zijn symptomen van neurologische overstimulatie met angstig en agressief gedrag, dwangbewegingen, spierrillingen tot zelfs tonisch-klonische convulsies, speekselen, diarree, versnelde ademhaling, pupildilatatie, Behalve symptomatisch is er geen echte behandeling voor deze intoxicatie. Een recent meer voorkomende intoxicatie door organische giftstoffen is de intoxicatie van jonge dieren door ivermectines. Vooral moxidectine blijkt gevaarlijk te zijn voor veulens. Het klinische beeld bestaat uit stupor tot coma, maar met een ondersteunende therapie (vochttherapie, warm houden, blaassondage) is er een redelijke tot goede kans op herstel na enkele dagen zonder zichtbare lange termijn effecten Plantaardige giften ( adelaarsvaren, buxus, ) Adelaarsvaren en Equisetum (paardenstaart) kunnen na langdurige toediening symptomen van Vit B1 tekort geven bij paarden door de aanwezigheid van een thiaminase in de plant. Na een periode van excitatie komt het tot progressieve verlammingen met uiteindelijk decubitus. Gezien de grote hoeveelheden die de dieren hiervoor moeten opnemen, is dit een zeldzaam voorkomende intoxicatie. Wegens de toenemende verspreiding van Buxus als sierplant, wordt de kans op intoxicatie hiermee groter. Vooral paard en varken lijken gevoelig te zijn. Kort na de opname treden gastro-intestinale symptomen op (koliek, diarree) gevolgd door symptomen van excitatie met krampen en uiteindelijk decubitus en dood door ademhalingsparalyse. Een effectieve behandeling is niet bekend Schimmeltoxines Moldy corn Bij langdurige opname van beschimmeld krachtvoeder (graan) kunnen de daarin eventueel aanwezige Fusarium moniliforme toxines leiden tot cerebrale necrose. Dit is vooral bij het paard beschreven. De belangrijkste symptomen zijn een (traag) progressief toenemende sufheid, blindheid, cirkelgang, ataxie tot zelfs convulsies. Asymmetrische letsels door bijvoorbeeld uitval van kopzenuwen en icterus door leverletsels kunnen ook aanwezig zijn. De diagnose wordt gesteld aan de hand van de anamnese en onderzoek van het voeder. Bij bloedonderzoek wordt vaak leveraantasting aangetroffen. De prognose is redelijk voor mild aangetaste dieren en meestal slecht voor erg aangetaste dieren. De behandeling bestaat vooral uit het verwijderen van het beschimmeld voeder en een symptomatische therapie (leverondersteunend, Vit B1, ) Tremorogene toxines Bewustzijnsstoornissen en krampaanvallen worden beschreven bij een aantal schimmelinfecties van grassen. Raaigras staggers zijn daar het bekendste voorbeeld van. Het gaat hierbij vooral om herkauwers die op weides met raaigras grazen en daarbij het lolitrem toxine van Acremonium loliae opnemen. De symptomen bestaan uit een stijve, atactische tot hypermetrische gang gevolgd door krampaanvallen met fietsbewegingen vooral na opjagen van de dieren. Na verwijderen van de dieren van het aangetaste weiland verdwijnen de

12 symptomen meestal spontaan over het verloop van een aantal dagen. Claviceps paspalli kan eveneens bepaalde grassen infesteren en daarbij de nerveuze vorm van ergotisme induceren met ataxie, tremor en zelfs convulsies tot gevolg. De diagnose van deze schimmelintoxicaties is moeilijk en wordt vaak na uitsluiting vermoed. Een andere behandeling dan verwijderen van de weide en symptomatische anti-convulsieve therapie is niet bekend NUTRITIONELE OORZAKEN Cerebro Corticale Necrose, Polioencephalomalacie Etiologie CCN berust op een primair of secundair Vit B1 tekort. Een primair tekort is het gevolg van een onvoldoende endogene productie bij digestiestoornissen, diarree of orale antibiotica toediening. Het secundaire tekort kan een gevolg zijn van thiaminasen in pens (bacterieel), thiamine analogen in voeder (amprolium) of een hoog S gehalte in voeder (verhoogde thiamine behoefte) Symptomen De symptomen zijn traag of vlug opkomend. Meestal is er depressie, soms is er excitatie. Milde opisthotonus en tremoren zijn mogelijk. Een scheve pupilstand werd vroeger als pathognomonisch beschouwd Diagnose Een gestegen pyruvaat gehalte in bloed is indicatief, maar niet specifiek. Beter is de bepaling van transketolase in RBC, maar deze bepaling is niet routinematig beschikbaar. Fluorescentieonderzoek en histologie van hersenen na lijkschouwing is het ultieme diagnostische middel. In de praktijk wordt de diagnose gesteld aan de hand van de symptomen en het resultaat van een diagnostische therapie Prognose Zoals voor vele aandoeningen is de prognose goed voor lichte gevallen en slecht voor gevallen met uitgesproken symptomen zoals bijvoorbeeld decubitus Therapie Vit B1 IV, IM of PO (1 gr/100 kg) is de behandeling bij uitstek en geeft bij milde gevallen binnen één of enkele dagen een duidelijke verbetering van de symptomen.

13 1.6.2 Vit A deficiëntie Etiologie Te lang bewaard voeder en langdurig gebrek aan groen voeder kan vitamine A deficiëntie veroorzaken. Meestal wordt het gezien bij jonge mestdieren (< 1 jaar oud) Symptomen Een vroeg symptoom van vit A deficiëntie is nachtblindheid, maar dit wordt meestal niet opgemerkt. Perifere blindheid door retinaletsels (negatieve pupilreflex) en midriasis kan hierop volgen. De aandoening wordt meestal pas opgemerkt wanneer intermitterende epileptiforme aanvallen optreden Diagnose De diagnose kan vermoed worden aan de hand van de klinische symptomen en de anamnese. Definitieve bevestiging volgt uit vit A bepaling in het serum Behandeling Vit A injecties (440 IU/kg) vormen de behandeling op korte termijn, voedercorrectie is de behandeling op lange termijn Cobalt deficiëntie Cobalt tekort bij schapen wordt meestal geassocieerd met slecht gedijen, anemie en soms conjunctivitis. Bij langdurig cobalt tekort kan er ook vettige degeneratie van de lever ontstaan, waarschijnlijk ten gevolge van gedaalde activiteit van B12 gerelateerde enzymes en peroxydatie van vetten. Dit kan aanleiding geven tot leverinsufficiëntie met hepatoencephalopathie tot gevolg: ataxie, head pressing, blindheid en sopor tot coma. Bepaling van Vit B12 in leverweefsel is nodig voor d ediagnose en supplementatie met cobalt en Vit B12 is uiteraard de behandeling TUMORALE OORZAKEN Bewustzijnsstoornissen door hersentumoren zijn zeldzaam bij GHD. Bij oudere paarden kan een pseudotumor voorkomen, namelijk het plexuscholesteatoom. Deze afzetting van cholesterol in een vaatrijke matrix kan de oorzaak zijn van een tijdelijk of meer continue bemoeilijkte afvoer van het cerebrospinaal vocht. Recidiverende aanvallen (dwangbewegingen tot epileptiforme aanvallen) of progressief toenemende zenuwsymptomen kunnen deze aandoening doen vermoeden. De diagnose wordt gesteld door CAT/MRI of lijkschouwing.

14 2. UITVAL VAN KOPZENUWEN 2.1. CONGENITALE OORZAKEN Dropped jaw syndrome wordt beschreven bij kalveren en lammeren. Dit kan het gevolg zijn van dystocie, waarbij vaak spontaan herstel optreedt of ook het gevolg zijn van een aangeboren aantasting van de kauwspieren (vb. Vit E deficiëntie). Bij MHB kalveren kan een aangeboren hypertrofie van de tong aanwezig zijn met afhangen en zelfs deformatie kaak tot gevolg. Dit lijkt op het dropped jaw syndrome maar hierbij zijn geen neurologische letsels aanwezig TRAUMATISCHE OORZAKEN Traumatische aandoeningen kunnen de functie van de kopzenuwen verstoren door zowel centrale als perifere aantasting. Dit kan optreden na hersentrauma, hoofdtrauma (perifere facialisparalyse), trauma na vastzitten in bindstelsel, trauma na afweerbewegingen bij mondinspectie (o.a. gecombineerd met fractuur van de tongbeentjes) enz 2.3. INFECTIEUZE, ONTSTEKING- OF IMMUUNGEMEDIËERDE OORZAKEN Bij de meeste (meningo-)encephalitiden kan ook uitval van kopzenuwen optreden. Dit kan als nevensymptoom of als hoofdsymptoom optreden, afhankelijk van de graad van hersenstamaantasting. Bij rabiës kan bijvoorbeeld initieel een bulbair paralyse aanwezig zijn en in het latere stadium kunnen de bewustzijnsveranderingen gaan domineren.. EPM, luchtzakmycose, hypofyse abcessen en vooral listeriose zijn bekende voorbeelden van infectieuze aandoeningen waarbij uitval van één of meerdere kopzenuwen een veel voorkomend symptoom is. Polyneuritis equi is een waarschijnlijk auto-immuun veroorzaakte granulomateuze ontstekingsreactie van de perifere zenuwen waarbij uitval van één of meerdere kopzenuwen aangetroffen wordt. Naast de uitval van de kopzenuwen wordt ook een cauda equina paralyse aangetroffen (ongevoeligheid perineum, atonie anus, blaasparalyse en incontinentie, rectumparalyse, spieratrofie, dystrofische huidveranderingen, ) en in sommige gevallen ook ataxie. De diagnose wordt gesteld aan de hand van de klinische symptomen, bepaling van circulerende antistoffen tegen het P2 myeline eiwit en histologisch onderzoek van de zenuwen (cauda equina, kopzenuwen) na lijkschouwing. De aandoening heeft een gereserveerde prognose en behalve een symptomatische en immuun suppressieve behandeling (corticoïeden) zijn er weinig therapeutische mogelijkheden. Minder voorkomende oorzaken van uitval van kopzenuwen bij grote huisdieren zijn otitis interna en/of media en erratische parasitaire larven 2.4. TOXISCHE OORZAKEN De meest bekende toxische oorzaken van uitval van kopzenuwen bij grote huisdieren zijn botulisme (bulbair paralyse) en loodintoxicatie bij het paard (bilaterale cornage).

15 2.5. NUTRITIONELE OORZAKEN De oogboldraaiing bij Vit B1 deficiëntie is een nutritionele oorzaak van uitval van kopzenuwen. De symptomen van cerebrale uitval domineren echter het klinische beeld. 3. SCHEVE KOP, CIRKELGANG, NYSTAGMUS 3.1. TRAUMATISCHE OORZAKEN Kop en/of hersentrauma kan behalve bewustzijnsstoornissen ook aanleiding geven tot een abnormale kophouding. Dit wordt vaak als overblijvend symptoom na het verdwijnen van de bewustzijnsstoornissen opgemerkt. Centrale of perifere vestibulaire letsels liggen meestal aan de basis van deze head-tilt INFECTIEUZE OORZAKEN Meerdere infectieuze of immuun-gemediëerde aandoening kunnen vestibulaire symptomen uitlokken. Enkele van de meest bekende voorbeelden zijn otitis media en/of interna, (meningo) encephalitiden, hypofyse abces, listeriose, EPM, polyneuritis equi en erratische parasitaire larven. Vaak komen andere zenuwafwijkingen voor samen met de hierboven beschreven afwijkingen TOXISCHE OORZAKEN Aminoglycoside intoxicatie is de meest bekende oorzaak van vestibulaire letsels.

16 4. CEREBELLAIRE AANDOENINGEN 4.1. CONGENITALE / ERFELIJKE AANDOENINGEN Intra-uteriene infecties Van intra-uteriene infecties zoals met BVD virus, Aujeszky virus en Akabane virus is bekend dat naargelang het drachtstadium waarop de infectie gebeurt, er een ontwikkelingsstoornis van het cerebellum kan ontstaan. Bij infectie met het BVD virus kan dit een duidelijk zichtbare cerebellaire hypoplasie op lijkschouwing tot gevolg hebben met de typische sterrekijker kalveren als klinisch symptoom. Mildere vormen zijn ook mogelijk waarbij tremor, paradepas en cerebllaire ataxie kan aanwezig zijn Cerebellaire abiotrofie Cerebellaire abiotrofie is een erfelijke aandoening bij meerdere diersoorten zoals paard (Arabische Volbloed, Oldenburger), rund, varken, schaap, De aandoening veroorzaakt een progressieve degeneratie van het cerebellum. Bij Arabische volbloeden betreft het een autosomaal recessief overgedragen kenmerk met onvolledige penetrantie. Meestal zijn de dieren normaal bij geboorte. Daarna (meestal binnen de 4 maand) treedt een progressief toenemende tremor van het hoofd op met ataxie en paradepas. De dieren kunnen moeilijk achteruit stappen en nemen vaak een compensatoire wijdbeense stand aan. De aandoening is meestal progressief evolutief in de volgende levensmaanden. De diagnose wordt gesteld aan de hand van de anamnese en de klinische symptomen en bevestigd door histologie van de kleine hersenen (verlies purkinjecellen, mineralisatie in thalamus). De prognose is slecht en euthanasie is meestal het gevolg Congenitale cerebellaire hypoplasie Deze aandoening is als een erfelijk defect beschreven bij bepaalde runderrassen (Hereford, Shorthorn, ) 4.2. TRAUMATISCHE AANDOENINGEN Alle oorzaken van kop of hersentrauma kunnen ook cerebellaire letsels induceren INFECTIEUZE AANDOENINGEN Cerebellaire afwijkingen kunnen bij vele infectieuze aandoeningen van het centrale zenuwstelsel een deel van de symptomatologie uitmaken. Een aantal aandoeningen zijn meer specifiek bekend omwille van hun cerebellaire symptomen. Scrapie, Louping ill, Borna Disease, erratische parasitaire larven en EPM zijn daar een paar voorbeelden van.

17 4.4. TOXISCHE OORZAKEN Bepaalde toxische planten (Solanum melongena) en organische giftstoffen (foetaal contact met organofosfaten) kunnen cerebellaire symptomen induceren. 5. AANDOENINGEN VAN HET RUGGENMERG 5.1. CONGENITAAL / ERFELIJK Cervicale vertebrale malformatie / malarticulatie Wobbler Etiologie Vooral bij jonge (jaarlingen) en meestal snel groeiende en goed gevoederde paarden wordt deze aandoening opgemerkt. Een erfelijke of op zijn minst conformationele predispositie wordt hierbij vooropgesteld. Een bijkomende factor in de veruitwendiging van de aandoening zou de voeding zijn: een hoog voederniveau en een minerale wanbalans worden hierbij vermeld Symptomen De symptomen bestaan uit een progressieve ataxie, meest uitgesproken ter hoogte van de achterhand, veroorzaakt door een instabiliteit van de halswervels (vooral C4 tot C6). In ergere gevallen zijn ook afwijkingen aan de voorhand aanwezig. De symptomen kunnen geleidelijk of vrij abrupt optreden Diagnose De anamnese en symptomen zijn meestal voldoende om een waarschijnlijkheidsdiagnose te stellen. De slap test kan afwezig zijn en blinddoeken doet de symptomen vaak verergeren. RX (met contraststudie) van het cervicale ruggenmerg (stenose wervelkanaal) kan de diagnose bevestigen Behandeling Stalrust gedurende weken tot maanden, ontstekingsremmers in het acute stadium en rantsoeneren samen met een optimalisatie van de mineralen balans zijn de meest toegepaste behandeling, maar een volledig functioneel herstel komt zelden voor. Momenteel wordt meer hoop gesteld op de chirurgische stabilisatie van de halswervels, maar momenteel zijn de resultaten daarvan ook nog variabel. Preventief wordt vooral via een beperkt rantsoen en een optimale mineralenvoorziening gewerkt Occipito-atlanto axiale malformatie Etiologie Deze congenitale aandoening is vooral bij Arabische Volbloeden beschreven, maar ook bij andere paardenrassen en bij kalf en schaap werd het aangetroffen. Bij Arabische Volbloeden zou de aandoening erfelijk zijn.

18 Symptomen Ataxie van bij de geboorte of later optredend (jaarlingen) is het voornaamste symptoom Diagnose Bij erge malformatie is er soms een voelbare deformatie ter hoogte van atlas en axis. Vaak is er ook een abnormale (gestrekte) koppositie aanwezig. RX is nodig om de diagnose te bevestigen Behandeling Er is geen bevredigende behandeling bekend Spinale musculaire atrofie Dit is een erfelijke aandoening die beschreven is bij o.a. Brown Swiss en MHB runderen. Vanaf de geboorte of na enkele dagen tot weken komen de dieren moeilijk recht en na rechthelpen kunnen ze moeilijk gaan liggen. Hierbij vallen ze vaak om als een plank. Vaak zijn er ook slikbezwaren en hoest ten gevolge van verslikken aanwezig. Aan de hand van de typische symptomen en aangevuld met histologie van het lumbosacrale ruggenmerg wordt de diagnose gesteld. Er is geen behandeling bekenden vaak is er sterfte door verslikkingspneumonie of cachexie. In zeldzame gevallen kunnen de dieren opgroeien maar een uitgesproken atrofie van de achterhand kan ontstaan tijdens het opgroeien Progressieve ataxie bij Charolais Progressieve degeneratieve myeloencephalopathy bij Brown Swiss 5.2. TRAUMATISCHE AANDOENINGEN Vertebraal trauma Een slag of val, soms spontane wervelfracturen bij decalcificatie / osteomyelitis /.. kunnen een traumatisch letsel aan het ruggenmerg veroorzaken. Meestal gaat het om een plots optredende aandoening en de functionele gevolgen van het trauma kunnen variabel zijn naargelang de onderliggende oorzaak. Het kan gaan van een milde Wobbler-achtige ataxie tot een volledige hemi- of tetraparese. Eventueel kunnen zelfs uitwendig zichtbare deformaties zichtbaar zijn. Soms is de anamnese voldoende om de diagnose te stellen, wanneer geen trauma opgemerkt werd is een volledig klinisch onderzoek (palpatie wervelkolom, flexie hals, panniculus reflex, stelreflexen, hoge of lumbaal punctie..) eventueel aangevuld met RX nodig om tot een etiologische diagnose te komen. EMG (eerste denervatie tekenen pas na 7 tot 10 dagen) en MMEP kunnen het onderzoek aanvullen indien beschikbaar. De behandeling is sterk vergelijkbaar met de behandeling van een cerebraal trauma en omvat ontstekingsremmers, rust en eventueel stabilisatie (mechanisch of chirurgisch) van het letsel. Euthanasie kan aangewezen zijn bij langdurige decubitus of volledig functioneel verlies. Discospondylose is in tegenstelling tot andere diersoorten zelden een oorzaak van ruggenmergbeschadiging bij de grote huisdieren.

19 5.3. INFECTIEUZE, ONTSTEKING- OF IMMUUNGEMEDIËERDE AANDOENINGEN EHV 1 rhinopneumonie Bij het paard is de neurologische vorm van EHV-1 de meest bekende en gevreesde virale oorzaak van spinale paralyse. Tijdens of kort na griepuitbraken op paardenbedrijven kan deze vorm optreden waarbij één of meerdere dieren aangetast raken. De symptomen beginnen vaak ter hoogte van de achterhand en zijn bij een aantal gevallen vlug evolutief waarbij de dieren op een paar uur tijd verlamd kunnen raken. Andere paarden vertonen enkel ataxie maar blijven rechtstaan. De diagnose wordt gesteld aan de hand van de anamnese en de symptomen, virologisch onderzoek kan gebeuren door gepaarde sera, virusisolatie uit bloed of naso-faryngeale swabs of PCR. Op lijkschouwing wordt een non-purulente vasculitis aangetroffen. De behandeling is vooral symptomatisch (ondersteunen in singel, NSAID, eventueel blaassondage en rectum leegmaken bij cauda equina uitval) en heeft vooral/enkel zin bij paarden die nog kunnen rechtstaan CAE, visna-maedi, Scrapie, Border Disease virus Deze virale aandoeningen geven meestal traag progressieve parese tot paralyse en zijn vooral belangrijk bij de kleine herkauwers (zie cursus virologie) EPM EPM of equine protozoal myeloencephalitis is vooral in de Verenigde Staten verantwoordelijk voor veel gevallen van ataxie en zenuwstoornissen. Sarcocystis neurona wordt als oorzaak vermeld. De cyclus van de aandoening raakt stilaan volledig bekend (tussengastheren opossum, armadillo en stinkdier). Tot voor kort bleek het enkel in de VS voor te komen en in Europa werd het enkel bij ingevoerde paarden waargenomen. Momenteel zijn er serologische indicaties dat de aandoening ook in Frankrijk zou voorkomen bij paarden die nooit in de VS geweest zijn. De diagnose kan gesteld worden aan de hand van de (unilaterale) uitvalsverschijnselen aangevuld met serologisch onderzoek of beter nog onderzoek van cerebrospinaal of lumbosacraal vocht. De behandeling bestaat uit sulfamiden/pyrimethamine of het antiprotozoaire middel ponazuril. Een andere mogelijke oorzaak van protozoaire zenuwaantasting is Neospora caninum (en N. Hughesi). Ook deze parasiet krijgt momenteel meer aandacht als mogelijke oorzaak van incidentele verlammingsgevallen Erratische parasitaire larven of Hypoderma (december-maart) Erratische parasitaire migratie kan in zeldzame gevallen ruggenmerg pathologie veroorzaken. Een beter bekend fenomeen is de verlamming die kan optreden bij runderen na behandeling met ivermectines in de winterperiode, waarbij Hypoderma larven die zich ter hoogte van het ruggenmerg bevinden lokaal afsterven en hierbij reactie veroorzaken.

20 5.3.5 Osteomyelitis wervels Bacteriële aandoeningen van het ruggenmerg zijn voornamelijk het gevolg van osteomyelitis. De diagnose wordt gesteld aan de hand van klinisch onderzoek en vooral radiografie en de behandeling bestaat uit een langdurige antibioticatherapie Stiff Horse Syndrome Dit is een immuun gemediëerde aandoening die recent bij het paard beschreven is naar analogie met het Stiff Man Syndrome. Hierbij worden overdreven spiercontracties en verkrampen van de dieren gezien in aansluiting op externe prikkels. Antistoffen gericht tegen GAD (glutamine zuur dehydrogenase) zorgen voor een verstoring van de GABA synthese waardoor ter hoogte van de spinale interneuronen een onvoldoende inhibitie optreedt. De diagnose wordt gesteld aan de hand van EMG en bloedonderzoek (aantonen antistoffen). De behandeling bestaat uit anxiolytica (Valium) en corticoïeden TOXISCHE OORZAKEN Botulisme is de meest bekende toxische oorzaak van paralyse bij grote huisdieren. Intoxicatie gebeurt door opname van B, C of D toxines en de symptomen zijn de symptomen van een slappe paralyse door een neuromusculaire blokkade. De diagnose wordt gesteld aan de hand van de anamnese en de symptomen; aantonen van het toxine kan gebeuren uitgaande van verdacht voeder, serum, maagdarminhoud of leverweefsel (zie cursus bacteriologie). Intoxicaties door planten, schimmeltoxines (Aspergillus clavatus) en organische giften (delayed organofosfaat ester intoxicatie) zijn ook beschreven als oorzaak van verlamming door perifere zenuwaantasting (zie cursus toxicologie) NUTRITIONELE OORZAKEN Swayback Cu tekort Koper tekort zal vooral bij jonge herkauwers aanleiding geven tot demyelinisatie en motiliteitsstoornissen. De diagnose gebeurt door koperbepaling in bloed of in leverweefsel. De behandeling bestaat uit aanpassen van het rantsoen om bijkomende gevallen te vermijden. De aangetaste dieren kunnen herstellen indien in een vroeg stadium gesupplementeerd wordt met koper Equine Degenerative Myeloencephalopathie EDM wordt vooral bij paarden beschreven en berust op een Vit E deficiëntie. Vooral jonge dieren, meestal slechts enkele maanden oud, zijn aangetast. De symptomen bestaan uit ataxie en zwakte, meestal op alle vier de ledematen. De huidreflexen ter hoogte van hals en romp kunnen wegvallen. De diagnose wordt gesteld aan de hand van de symptomen en bepaling vanvit E. Histologisch wordt een degeneratie van het ruggenmerg en soms zelfs van de hersenstam aangetroffen. De prognose is slecht voor ver gevorderde gevallen. Voor de andere veulens kan preventief Vit E per os toegediend worden ( IU/dag).

21 5.5.3 Equine Motor Neuron Disease (EMND) Vit E deficiëntie wordt als de belangrijkste oorzaak van EMND aanzien. Meestal betreft het volwassen paarden zonder (veel) weidebeloop met een goede tot zeer goede eetlust. De dieren beven en zweten, vertonen een vlugge spieratrofie, liggen veel neer, kunnen moeilijk blijven staan en vertonen daarbij weight shifting. Het hoofd wordt vaak laag gehouden en een opgetrokken buik, scheve en weggehouden staart en penisprolaps zijn ook veel voorkomende klinische symptomen. De diagnose wordt gesteld aan de hand van anamnese en symptomen en bevestigd door bloedonderzoek (matige stijging spierenzymes, laag Vit E gehalte) en eventueel door EMG (denervatiepotentialen). Histologisch is een degeneratie en verlies van motor neuronen aanwezig, soms zijn er ook letsels in hersenstam en autonome ganglia (een verband met Grass Disease werd daarom gesuggereerd). De behandeling bestaat uit rust en supplementatie met Vit E ( 6000 IU /dag per os) De prognose is variabel, sommige dieren recupereren volledig terwijl andere op een suboptimaal niveau stabiliseren of zelfs moeten geëuthanaseerd worden TUMORALE OORZAKEN Bij de grote huisdieren geven tumorale aandoeningen zelden letsels ter hoogte van het ruggenmerg, vertebrale lokalisatie van leucose is bij het rund beschreven. 6. AANDOENINGEN VAN DE PERIFERE ZENUWEN Traumatische oorzaken (wonde, druk, ) zijn de meest voorkomende oorzaak van uitval van perifere zenuwen. Deze aandoeningen worden voor het grootste deel in de cursus heelkunde behandeld. Een specifiek voorbeeld is het Horner syndroom. Dit is het gevolg van een beschadiging van de sympathische zenuwen ter hoogte van de hals of het voorste deel van de thorax. Traumatische, infectieuze, tumorale, oorzaken worden vermeld als oorzaak. Experimenteel kan het veroorzaakt worden door verdoving van het ganglion stellatum, door sectie van de cervicale sympathicus of truncus vagosympathicus. In de praktijk wordt het meest gezien na diep halstrauma ter hoogte van de vagosympathicus, na of tijdens (mycotische) luchtzakontsteking en soms na ontstekingen rond de vena jugularis. De volgende symptomen worden in meerdere of mindere mate gezien: gelokaliseerd zweten en lokaal verhoogde huidtemperatuur door vasodilatatie, ptosis van het bovenste ooglid, miosis, enoftalmie, protrusie van het derde ooglid en zwelling van de neusmucosa en/of conjunctiva. Laryngeale hemiplegie kan aanwezig zijn als ook de vagus in het proces betrokken is. De prognose voor Horner syndroom is sterk gereserveerd, enkele gevallen van spontaan herstel zijn beschreven. Behalve een behandeling van de onderliggende oorzaak is geen specifieke therapie bekend. 7. GEDRAGSAFWIJKINGEN Een domein in de diergeneeskunde dat nauw aanleunt bij de zenuwstoornissen, is het domein van de gedragsafwijkingen.voor meer details wordt verwezen naar de cursus gedragsleer. Bij