welkom Inspiratie-seminar pesten

Transcriptie

1 welkom Inspiratie-seminar pesten Programma Update over pesten Prof. dr. Ron Scholte Pesten anders bekeken drs. Patrick van Veen Vragen en Discussie Koffie 2 1

2 Programma Observaties in de praktijk Hoe bereidt u leerkrachten voor op de toekomst? Handvaten voor een curriculum in het onderwijs Vragen en discussie Afronding en borrel 3 EenVandaag 4 november % van de PABO studenten zegt nooit les te hebben gehad over pesten nig_aandacht_voor_pesten_op_pabo_s_?autoplay=1 2

3 Herkent u zich hierin? Eens Oneens Ron Scholte Hoogleraar Radboud Universiteit Directeur Praktikon Pesten: interventies, werkzame factoren en aandachtspunten Update over pesten 6 3

4 -Pesten: achtergrondinformatie -Plan van aanpak overheid - Interventies Interactief -Pesten: achtergrondinformatie 4

5 Definitie van pesten Herhaaldelijke en negatieve handeling van 1 of meer personen t.o.v. ander persoon die zich niet (voldoende) kan verweren herhaaldelijk negatief machtsongelijkheid (sociale of psychologische macht) Onderscheid tussen: Verbaal, fysiek, relationeel Direct vs indirect (niet face-to-face; roddelen, buitensluiten) Primair onderwijs =/= voortgezet onderwijs 5

6 Hoe vaak komt het voor (prevalentie)? Gepest worden: 12 26%, Nederland rond 15% Pesten: 4-17 %, Nederland 11-15% Belangrijk: vaak beperkte visie op betrokkenheid Dader, slachtoffer ( dader-slachtoffer ), nietbetrokken Onderzoek toont aan: 85% van klasgenoten is betrokken meerdere rollen 6

7 Rollen bij pesten Onderzoek van Salmivalli: dader, slachtoffer - assistent (actief) - aanmoediger - omstander ( publiek ) - verdediger van slachtoffer Veel daders noemen zich aanmoediger Pesten is dus een sociaal proces groepsbenadering dader & assistent & aanmoediger (& omstander) versus slachtoffer & verdediger 7

8 Gepest worden: factoren mishandeling huiselijk geweld ouderlijke depressie etniciteit sociaal economische status groepsnormen UITERLIJK? zelfwaardering stemmingsstoornissen teruggetrokken gedrag schoolklimaat agressief gedrag Misvatting #1: kinderen worden gepest vanwege hun uiterlijk reactie, gedrag bepaalt (verder) verloop Implicatie voor interventies: Individuele kenmerken risico factor ook in andere situaties (andere school, klas) interventie op individueel niveau Groepskenmerken risicofactor binnen deze groep; geen hoog risico binnen andere groep 8

9 Groepskenmerken risicofactor binnen deze groep. sociale rollen, reputaties mogelijk: slachtoffer gedraagt zich als ieder ander, maar blijft toch gepest. mismatch tussen dader en slachtoffer (dyadisch) andere sociale groep = problemen verdwijnen (context afhankelijk, ligt niet aan kenmerken van het kind) Kan een leerkracht dit weten? Oorzaken voor pesten gezinsfactoren : dysfunctionele opvoeding mishandeling etc. individuele kenmerken: minder zelfwaardering? agressief minder geliefd minder sociale vaardigheden?? Nee! Sommige daders juist niet 9

10 Hoe pesten en gepest worden beste te meten? Twee gangbare manieren met specifieke voordelen/nadelen: zelf-rapportages voordeel: individu is altijd aanwezig zelfs hele subtiele vormen waarnemen verstoord nadeel: subjectieve waarneming (emoties, ervaringen anders interpreteren sociale interacties) ontkenning en verdringing Hoe pesten en gepest worden beste te meten? Twee gangbare manieren met specifieke voordelen/nadelen: peer-nominaties (groepsgenoten) voordeel: veel beoordelaars = betrouwbaarheid nadeel: subtiele (indirecte) vorm minder goed waarnemen? reputatie beïnvloedt perceptie Opvallend: zelf-rapportage en peer-nominaties hange niet heel sterk samen verschillen! 10

11 verschillen tussen wat kinderen zelf zeggen en wat omgeving vindt Alleen volgens zichzelf gepest: emotionele maar geen sociale problemen Alleen volgens anderen gepest: geen emotionele maar wel sociale problemen Volgens zelf én anderen gepest: ernstigste problemen Dus de manier waarop gemeten wordt is cruciaal Hoe pesten en gepest worden beste te meten? Derde manier: leerkrachten? waarneming wordt beïnvloed door verwachtingen mbt leerlingen houding/ attitude ten opzichte van pesten ( hoort er nu eenmaal bij ) kennis over pesten 11

12 Aandachtspunten: leerkrachten. alleen duidelijk waarneembaar gedrag maar geen subtiele, relationele vormen van pesten?. afhankelijk van hun definitie van pesten. halo effect? Verwachtingen en attitude. pesten gebeurt buiten zicht van de leerkracht. leerkrachten niet in opgeleid in herkennen? Twee belangrijke vragen m.b.t. meten van pesten:. Hoe belangrijk zijn subjectieve belevingen van slachtoffer. Incident registraties beperken zicht tot duidelijk waarneembaar gedrag (subtiele, relationele vormen blijven buiten beeld) 12

13 -Pesten: achtergrondinformatie -Plan van aanpak overheid -Interventies Plan van aanpak tegen pesten. aanleiding: gevolgen van pesten in de media. scholen moeten optreden: alleen nog maar evidence based anti-pest programma s. onoverzichtelijk aanbod van programma s. veel twijfel aan effectiviteit NJI commissie onderzoekt alle anti-pest programma s 13

14 Vraag: welke interventies, beleid is er op uw school, hoe effectief is dat (en waar baseert u dat op?) Hoeveel interventies tegen pesten in Nederland, en hoeveel bewezen effectief? Zie internet: heel veel (goedbedoelde) initiatieven zelfs groots opgezet met trainers, stichtingen etc. Commissie Anti-pest programma s, 61 programma s ingedeeld in 4 categorieën 1. Goedgekeurd 2. Voorlopig goedgekeurd 3. Vooralsnog afgewezen 4. Afgewezen 14

15 Hoeveel anti-pest programma s zijn goedgekeurd? 0!! Voorlopig goedgekeurd: Schoolbreed: antipest: KiVa, Prima, algemeen: Kanjertraining, Vreedzame school Klassikaal: algemeen: Programma Alternatieve Denkstrategie (PAD), Taakspel Geïndiceerd: Alles Kidzzz, Plezier op school, Sta sterk Hoeveel anti-pest programma s zijn goedgekeurd? Vooralsnog afgewezen: (hebben potentie maar moeten zich nog bewijzen) SWPBS Omgaan met elkaar Zippy s vrienden Pestkoppen stoppen 48 anti-pest programma s voldoen niet aan gestelde criteria en zijn afgewezen (Wil niet zeggen dat ze niet effectief zijn, maar bewijs ontbreekt) 15

16 Hoe effectief zijn programma s wereldwijd? wat is volgens u effectief? Meest effectieve programma: Olweus 1994: 50% reductie in gepest worden (nooit gerepliceerd) nooit volledig voorkomen van pesten! (ipv 20% nog 10% slachtoffers, gemiddeld 2 per klas..) klein effect op zelf-gerapporteerd gepest worden nauwelijks effect op anderen pesten Echter Op totale aantal schoolgaande kinderen en jeugd: klein effect = grote aantallen die niet meer gepest worden 16

17 -Pesten: achtergrondinformatie -Plan van aanpak overheid -Interventies 3-5% Enkele leerlingen (hoog risico) Individuele interventies 7-10% Sommige leerlingen (risicoleerlingen) Interventies in de klas, in kleine groepen Selectieve interventies (o.a. sociale vaardigheid, gedragsregulatie) Selectieve interventies (o.a. sociale vaardigheid, gedragsregulatie) 85-90% Alle leerlingen schoolbrede aanpak universele preventie 17

18 Interventieprogramma s richten zich verschillende niveaus: - Individueel - Groep/klas - School Individueel niveau: specifiek richten op dader of slachtoffer (zie ook NCJ JGZ-Richtlijn tegen pesten) - sociale vaardigheden - agressie regulatie - cognities (zelfvertrouwen) - empathie, inzicht Individueel niveau: (gedrag, cognities, empathie) Zijn individuele benaderingen effectief? niet overtuigend (soms zelfs toename van pesten) 18

19 Groeps/klassikale benadering Achterliggende gedachte: alle klasgenoten hebben een verantwoordelijkheid (en aandeel) in pesten Veranderen van kennis en attitude, en groepsnormen t.o.v. pesten gedragsverandering Focus op de omstanders (en assistenten, aanmoedigers) verander hun aandeel = haal brandstof weg Is groeps- of klasbenadering effectief? Wetenschappelijk onderzoek: niet effectief 19

20 Waarom zijn weinig programma s succesvol, onafhankelijk van de inhoud? a) implementatie van programma niet optimaal b) programma s zijn stand-alone, niet ingebed in bestaande en systematische behaviour support programma s ( ontbrekend draagvlak in school) c) verwachtingspatroon leerkrachten, schoolleiding (korte termijn perspectief) d) motivatie leerlingen Theoretisch en wetenschappelijk meest belovend: meerdere niveaus (1) ALLE leerlingen 85% betrokkenen binnen de klas (Europese benadering) met name aandacht voor grote groep omstanders (2) vaardigheidstraining waar nodig. sommige kinderen lopen veel risico vanwege individuele kenmerken (sociale vaardigheden, gedragsregulatie) 20

21 Theoretisch en wetenschappelijk meest belovend: meerdere niveaus (3) betrek leerkrachten. leerkrachten maken deel uit van systeem, groep. leerkrachten zijn rolmodellen. leerkrachten hebben machtspositie, hun gedrag heeft meer betekenis Echter: leerkrachten zien minder dan leerlingen Overwegingen: Schoolbrede aanpak is beste. leeftijdsadequaat: op PO meer effect dan op VO. culturele verschillen (Nederland =/= USA). tailor-made : aanpassen aan kenmerken van de school (zie ook reactie PO en VO op plan van aanpak) 21

22 Hoe komen we verder? Nu: veel nadruk op testen van verschillende programma s (plan van aanpak staatssecretaris) programma A programma B programma C Echter: waarschijnlijk veel overlap tussen programma s programma B programma C 22

23 Mogelijke stap vooruit: Maak een toolkit van werkzame elementen in anti-pest programma s Scholen, klassen stellen zelf programma vast via werkzame elementen De rol van de leerkracht is daarbij essentieel Dank voor uw aandacht 23

24 Patrick van Veen Bioloog Directeur Apemanagement Pesten: gedragsonderzoek, herkennen pesten Pesten anders bekeken 47 Een school is de basis voor een onveilige omgeving Eens Oneens 24

25 Waarom apen als een model? 25

26 Waarom apen als een spiegel voor het gedrag van kinderen? Mensen en apen zijn zeer sociaal. Ons gedrag wordt deels bepaald door onze genen. We hebben een lange kindertijd. Zelfherkenning 26

27 Pesten bij apen 27

28 Belangrijk te weten: waarom pesten (apen-)kinderen? Ontdekkingstocht Leren Groepsafbakening Onzekerheidsvermijding Dominantie (vanaf adolescentie) Normstelling? 28

29 Verschillen mens-aap Sociale isolatie 29

30 Verschillen mens-aap Sociale isolatie Op verschillende leeftijden pesten Groepsafbakening Omstanders Waar ligt de verantwoordelijkheid Verbaal en Cyberpesten 30

31 Vragen? 31

32 pauze Marijke van Liempt Kelly Tomberg Observaties uit de praktijk 32

33 33

34 Ethogram Resultaten onderzoek Gepeste en pester vertoont signaalgedrag Niet alle pestgedrag heeft dezelfde intentie Kinderen hebben goed inzicht in dynamiek 34

35 Handvaten voor een curriculum in het onderwijs Hoe zien we een mogelijk curriculum voor uw studenten 35

36 Curriculum mogelijkheden m.b.t. pesten Leerdoelen 1. Verhogen kennis over pesten als sociale interactie in de klas of school 2. Beter herkennen van pesten binnen de klas of school 3. Vergroten van de mogelijkheden om effectief te handelen m.b.t. pesten binnen de klas of school Kennis 36

37 Leerdoel: Kennis Definities en wetenschappelijke inzichten oorzaken, motieven, en gevolgen (incl. cyberpesten) groepsdynamiek en pestrollen invloed van de klas context rol van de leerkracht Leerdoel: Kennis deskundig kritische blik (meningen vs. feiten) in staat te communiceren met betrokkenen (ouders) rolmodel naar leerlingen 37

38 Herkennen Leerdoel: Herkennen Vaardigheden en inzicht om pesten effectiever te herkennen inzicht verkrijgen in sociale verhoudingen definitie pesten, plagen, spelen, agressie observeren gedrag praktische methoden voor in de klas 38

39 Praktijk: Herkennen Observeren (objectief) Inventariseren Ethogram Pesten Classificeren (conclusie) Pestprotocol / normen en waarden Voorbeeld stellen voor anderen Actie 39

40 Belangrijk vaststellen wat is: 1. Pesten 2. Plagen 3. Spelen 4. Agressie 5. Dominantie 6. Overspronggedrag signaleringsgedrag Wat is zichtbaar? Let op: - Eindigheid - Doel - Rollen - Verzoening 40

41 Gedrag beoordeling waarneming gedrag vs pesten in de klas 1 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 Referentie Nauwelijks Matig Ernstig 0,3 0,2 0, Film nummer 41

42 Observeren 10 Tips 1. Breng focus aan 2. Observeer kinderen ad random 3. Houd een logboek bij 4. Let op omgevingsfactoren 5. Zorg dat je ook niet pestgedrag herkent 6. Let op signaal gedrag 7. Observeren kost weinig tijd 8. Gebruik je ethogram 9. Voorkom discussie 10. Doe het 42

43 Handelen Leerdoel: Handelen Wetenschappelijke inzichten in mogelijke interventies effectiviteit van interventies (claim vs. realiteit) werkzame bestanddelen & valkuilen rol van leerkracht, klas, school, en ouders 43

44 Praktisch 7 losse modules 10 dagdelen (als het gehele programma wordt gevolgd) inclusief eindopdracht Vragen discussie 44

45 Vervolg Presentaties en aanvullend materiaal beschikbaar via website (u ontvangt met link) U kunt naar aanleiding van deze ook laten weten of u op de hoogte gehouden wilt worden van onderzoek en beschikbaar materiaal Bedankt 45