Module Technische werken

Transcriptie

1 Module Technische werken De CO 2 -voetafdruk van dit drukwerk is berekend met ClimateCalc en gecompenseerd bij: treesforall.nl Cert. no. CC /NL

2 Colofon Auteur Willem Heuseveldt Redactie Ramon Verwijst Beeldverwerking Arka Media Het Ontwikkelcentrum heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Bent u desondanks van mening dat we u hebben benadeeld, dan kunt u contact met ons opnemen. Eerste druk, Ontwikkelcentrum, Nederland info@ontwikkelcentrum.nl Internet: Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opname of op enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het Ontwikkelcentrum.

3 Inhoudsopgave Inleiding 5 Hoofdstuk 1 Uitzetten van technische werken Oriëntatie Matenplan en technische tekening lezen Uitzetten van hoekpunten, lengtematen en hoogtes Uitzetten van haakse hoeken en diagonalen Het uitzetten van vlakke verharding Samenvatting Opdracht 22 Begrippenlijst 23 Hoofdstuk 2 Arborichtlijnen, omgang met machines en materialen Oriëntatie Arborichtlijnen Gebruik PBM s Omgang met machines Omgang met materialen Samenvatting Opdracht 41 Begrippenlijst 42 Hoofdstuk 3 Aanleg verhardingen, cunet en onderbaan Oriëntatie Uitgraven cunet met juiste afmeting Materialen voor de onderbaan Aanleggen van de onderbaan Samenvatting Opdracht 60 Begrippenlijst 61 Hoofdstuk 4 Aanleg verhardingen Oriëntatie Aanleggen kantopsluiting Verwerken verharding Verharding invoegen en afwerken Samenvatting Opdrachten 74 Begrippenlijst 76

4 Hoofdstuk 5 Aanleg halfverhardingen Oriëntatie Halfverharding en onderbaan Een kantopsluiting voor halfverharding Aanleg halfverharding Samenvatting Opdracht 91 Begrippenlijst 92 Hoofdstuk 6 Aanleg bouwkundige constructies Oriëntatie Rekening houden met materiaaleigenschappen De keuze voor de bevestiging bepalen Aanleggen bouwkundige constructie Samenvatting Opdrachten 111 Begrippenlijst 112 Hoofdstuk 7 Aanleg bouwkundige prefab constructies Oriëntatie Plaatsen Prefab In elkaar zetten en plaatsen prefab constructie Plaatsen voorgevormde prefab vijver Samenvatting Opdracht 124 Begrippenlijst 125 Hoofdstuk 8 Aanleg waterpartijen Oriëntatie Keuze voor type vijver bepalen Vijverkuil in profiel brengen en vijver aanleggen Samenvatting Opdrachten 138 Begrippenlijst 139

5 Inleiding KWALIFICATIEDOSSIER GROENE RUIMTE De module Technische werken is onderdeel van een serie modulen van het Ontwikkelcentrum voor het kwalificatiedossier Groene ruimte. De inhoud van deze module sluit aan bij het Basisdeel (B1-K1) van dit kwalificatiedossier en bij de profieldelen 1, 4 en 7 (Kan (half-)verhardingen ( ) en bouwkundige werken aanleggen). De module is geschikt voor niveau 3 en 4. De beginnend beroepsbeoefenaar: heeft kennis van de vaktaal/het jargon van de heeft kennis van diverse berekeningsmethoden ten behoeve van landmeten, uitzetten en branche heeft kennis van in het bedrijf geldende kwaliteitsnormen heeft kennis van eenvoudige bouwkundige inhoudsberekening heeft kennis van materialen en hun kenmerken elementen heeft kennis van relevante weten regelgeving heeft kennis van veiligheid (volgens de regels kan arbo-richtlijnen toepassen van het VCA) kan de meest voorkomende machines bedienen kan (eenvoudige) bouwkundige werken aanleggen (zoals bankjes, prullenbakken, bruggetjes, kan meetkundige berekeningen maken kan persoonlijke beschermingsmiddelen hanteren kan dode materialen toepassen en verwerken etc.) kan tekeningen lezen kan eenvoudige tekeningen maken kan verschillende werkmethoden en technieken toepassen heidsprincipes kan keuzes maken op basis van de duurzaam- heeft kennis van actuele ontwikkelingen ten kan vijvers en waterpartijen/waterberging aanzien van de werkzaamheden aanleggen heeft kennis van de mogelijkheden van digitale kan werken met laserapparatuur systemen ten behoeve van uitzetten en landmeten INHOUD VAN DE MODULE Deze module besteedt aandacht aan het uitzetten en aanleggen van verhardingen, halfverhardingen en bouwkundige constructies. Daarbij wordt ingegaan op de omgang met materialen, machines en persoonlijke beschermingsmiddelen en het lezen van uitzet- en werktekeningen. De beschrijvingen van de handelingen en werkwijzen worden ondersteund door duidelijke afbeeldingen. Op deze manier komen alle belangrijke aspecten van technische werken op een praktische wijze aan de orde. DUURZAAMHEID EN INNOVATIE In de huidige tijd is er veel aandacht voor duurzaamheid en milieu. In deze module zijn duurzaamheidsen milieuaspecten verweven in het geheel van de leerstof. Daarnaast is er aandacht voor nieuwe ontwikkelingen. Denk hierbij in het bijzonder aan ontwikkelingen die het werken aantrekkelijker en minder zwaar maken. De studielast van deze module bedraagt 40 studiebelastingsuren (sbu). Wij wensen je veel leerplezier en succes bij het bestuderen van de inhoud van deze module. Het Ontwikkelcentrum.

6 Leerdoelen Aan het eind van dit hoofdstuk: kun je werken uitzettekeningen lezen; kun je hoogtes, lengtes en hoekpunten uitzetten met de juiste gereedschappen en hulpmiddelen; kun je richtingen uitzetten, zoals een haakse hoek en een diagonaal; kun je de juiste hulpmiddelen gebruiken bij het uitzetten van een vlakke verharding met kantopsluiting.

7 HoofDSTUK 1 Uitzetten van technische werken 1.1 ORIËNTATIE Het uitzetten van technisch werk is tijdrovend. Wanneer jij voor een opdrachtgever een tuin gaat aanleggen met diverse technische werken, zoals verharding, een vlonder en een vijver, dan doorloop je een aantal stappen: Je hebt een gesprek met de opdrachtgever. Er wordt een tuinontwerp gemaakt. Als er een pergola is gepland, is de vraag: Waar komt de pergola te staan en hoe groot en hoe hoog moet deze te worden? Na overeenstemming over het tuinontwerp wordt het matenplan en de technische tekening gemaakt. Met behulp van de gemaakte tekeningen kun je de tuin gaan aanleggen. Eerst op hoofdpunten. Daarna op detailpunten. Alle afmetingen moeten kloppen. De volgende vragen komen aan de orde: Hoe en waarmee ga ik uitzetten? Hoelang ben ik ermee bezig? Kan ik het beste alleen werken of met zijn tweeën?

8 8 Uitzetten van technische werken 1.2 MATENPLAN EN TECHNISCHE TEKENING LEZEN Matenplan Technische werken MATENPLAN Een matenplan is een tekening waarmee je alle lengten, hoekpunten en hoogtes van technische werken kan uitzetten. In deze tekening staan de maten, hoogtes en hoekpunten van de technische werken, zoals verharding in de tuin. Je werkt vanuit een vaste hoogte. Deze is van te voren bepaald en staat aangegeven op de tekening. Dit heet een vast punt of plaatselijk peil. Vaak is dat de dorpel van het huis of het peil van de brandgang. Een dorpel of drempel is de onderkant van de omlijsting van de deur. Een brandgang is een pad tussen de huizenblokken waarmee je via de achterkant de tuinen kunt bereiken. Technische tekening TECHNISCHE TEKENING Een technische tekening, ook wel detailtekening genoemd, is een tekening waarmee je complexere details van technische werken kunt uitvoeren. In deze tekening staat de informatie waarmee je een technisch object, zoals een vlonder, kunt uitzetten. De afmetingen van de planken en de breedte van de voegen staan bijvoorbeeld vermeld. Het uitzetten van zowel het matenplan als een technische tekening luistert erg nauw. Je wilt namelijk geen meetfouten maken. Om dit te voorkomen zijn de tekeningen op schaal gemaakt en voorzien van maatvoering van een noordpijl en een legenda. Tekst Er staat korte en noodzakelijk informatie op de uitzettekening. De titel geeft aan om wat voor constructie het gaat. Verder staat er bijvoorbeeld informatie over welk soort straatverband je moet leggen of wat voor soort houtverbinding je moet maken. Schaal Schaal De schaal is de verhouding tussen een grootte op een tekening en die in werkelijkheid. Uitzettekeningen van verhardingen zijn vaak op schaal 1 : 50 of 1 : 100 getekend. Schaal 1 : 100 betekent dat 1 cm op de tekening in werkelijkheid 100 cm is. Constructies zijn op detail vaak lastig om te maken. Daarom worden detailtekeningen groter afgebeeld. Dan is schaal 1 : 20 een prettige schaal om goed de details te kunnen zien. 1 cm op de tekening is dan 20 cm in werkelijkheid. Tip: teken op schaal 1 m 2 in de uitzettekening. Je krijgt dan een goed gevoel voor de verhoudingen in de tuin. Noordpijl Hoe moet je de tekening houden als je in de tuin staat? Je wilt de werktekening niet per ongeluk op zijn kop houden. Een noordpijl voorkomt dat. Dat is namelijk een pijl die het noorden aangeeft. Op elke tekening moet een

9 Uitzetten van technische werken 9 noordpijl staan. Je dient dan wel te weten waar het noorden is. Via een app op je smartphone kun je dat precies zien. Schaalbalk Schaalbalk Een schaalbalk op de tekening is ook erg handig. Als de tekening gekopieerd wordt, verliest de tekening zijn maatvastheid. Een schaalbalk blijft echter in verhouding dezelfde grootte. Legenda Het matenplan heeft altijd een legenda. De legenda geeft aan wat de symbolen betekenen die in de werktekening voorkomen. Alle technische werken hebben hun eigen symboolaanduiding. Bij een vlonder zie je vaak alleen de bovenste planken getekend. Bij een tegelpad zie je de lijnen van de tegels. Meeteenheid De meeteenheid is afhankelijk van de grootte van het technische werk. Verharding in grote tuinen geef je vaak aan in meters, maar de details van een pergola bijvoorbeeld in centimeters of millimeters. Het bevestigingsmateriaal, zoals een schroef, wordt in millimeters weergegeven. Materiaalstaat in de technische tekening In de materiaalstaat vermeld je het soort materiaal met de bijbehorende maten. Als hovenier weet je dan ook dat het materiaal de maat bepaalt. Zo zal een terras met cm tegels een maat hebben met een veelvoud van 30 cm. Dan wordt het vierkante terras bijvoorbeeld cm of een rechthoekig terras cm. Boven-, zijaanzicht en isometrie Voor een goed overzicht voor het maken van een pergolaconstructie, heb je een boven- en zijaanzicht nodig. Een perspectieftekening of isometrie is soms nodig om meer duidelijkheid te krijgen.

10 10 Uitzetten van technische werken Afb. 1.3 Technische tekening met materiaalstaat. TECHNISCHE TEKENING MET MATERIAALSTAAT VRAGEN 1. Waarom maak je bij technische tekeningen boven- en zijaanzichten? 2. Op welk schaal maak je het beste een technische tekening? Twee antwoorden zijn goed. A. 1 : 10 B. 1 : 15 C. 1 : 20 D. 1 : Wat betekent schaal 1 : 100? A. 1 meter op de tekening is 100 cm in werkelijkheid. B. 1 cm op de tekening is 100 cm in werkelijkheid. C. 1 cm in werkelijkheid is 100 cm op de tekening. 4. Wat is de afmeting van een 50 x 50 cm tegel op de tekening als de schaal 1:100 is? A. 50 x 50 cm. B. 5 x 5 cm. C. 0,5 x 0,5 cm.

11 Uitzetten van technische werken Wat is de afmeting van een 50 x 50 cm tegel op de tekening als de schaal 1:50 is? A. 0,25 x 0,25 cm B. 5 x 5 cm. C. 1 x 1 cm. 6. Vraag een technische tekening op bij jouw BPV-bedrijf of zoek een technische tekening op internet. Kijk of je alle onderdelen op de tekening kan uitvoeren. Zo niet, vul de gegevens aan. 1.3 UITZETTEN VAN HOEKPUNTEN, LENGTEMATEN EN HOOGTES Hoe en met welk gereedschap en hulpmiddel ga je een matenplan uitzetten en wat is de volgorde? Het uitzetten van de juiste hoogtes, afstanden en richtingen is heel belangrijk. Deze gegevens moet je allemaal kunnen aflezen van je werktekeningen. Het is een goede volgorde om van groot naar klein te werken. Eerst zet je de grote lijnen uit van de technische werken zoals de verharding, de pergola en de vijver. HOEKPUNTEN Het markeren van hoekpunten van toekomstige objecten doe je met piketpaaltjes. Piketten zijn gepunt rechthoekig hout van 60 of 80 cm hoog. De bovenkant wordt vaak geschilderd zodat ze opvallen in het werkveld. LENGTEMATEN De uitzetlijn gebruik je voor de richting en de hoogte. Voor het uitzetten van deze lengtematen gebruik je: Een stevig uitzettouw: dit is verkrijgbaar in vele opvallende kleuren zoals rood, geel en groen. Je wilt namelijk niet graag struikelen over de touwen. Meetpennen: hiermee veranker je het uitzettouw. Meetpennen zitten aan een ring met 11 meetpennen. Vaak maak je als hovenier je eigen meetpennen van zware bouwstaalstaven. De uitzetpennen zijn dik, niet buigzaam, voorzien van een oog of haak en bij voorkeur ook gekleurd. Door de kleur valt de uitzetlijn beter op. Vanuit het beginpunt zet je een lijn uit. De afstand langs de uitzetlijn kun je bepalen met een rolmaat, meetband, of duimstok. Je kunt ook een digitale afstandsmeter gebruiken. De meetband Voor het uitzetten van lengtes van meer dan een paar meter is een meetband handig. De meetband is vaak 20 à 30 meter lang, maar er zijn ook meetbanden van 50 meter lang. Belangrijk is dat je goed kijkt waar het nulpunt zit op de meetband. Er zit vaak een lus van metaal of plastic aan. Daar kan je een

12 12 Uitzetten van technische werken meetpen in zetten voor het verankeren. Bij de ene meetband is de maat inclusief de lus en bij de andere begint de maat na de lus. Let dus goed op waar het begin van de meetband zit. De meetband heeft een haspel met een handvat en een slinger om het lint weer op te rollen. Zorg dat je bij het uit- en oprollen de meetband schoonhoudt. Als er vuil inkomt, rolt de meetband slecht af. Dat geld ook voor een rolmaat. WIST JE DAT? NIET ALLE MEETBANDEN DE JUISTE MAAT AANGEVEN? De precisie van de meting hangt af van hoe nauwkeurig jij meet, maar het hangt ook af van de kwaliteit van de meetband. In een meetband kan een afwijking zitten. Let daarom op het keurmerk. Goede meetbanden hebben een EG-ijknorm klasse I t/m III, waarbij klasse I de beste kwaliteit is. De rolmaat en de duimstok De rolmaat en de duimstok zijn geschikt om kleine afstanden te meten. De maximale afstand die je precies kunt meten bedraagt enkele meters. Eisen aan een houten duimstok: het hout moet recht, maatvast en sterk zijn en niet splinteren. Hij moet aan beide zijden een millimeterverdeling hebben en uitgevoerd zijn met sterke metalen scharnieren. De digitale afstandsmeter De laser afstandsmeter heeft een bereik van 0,05 tot 100 m. Het heeft een grote precisie bij afstandsmeting en oppervlaktemeting. Dit hulpmiddel kun je goed gebruiken om de lengte te bepalen bij het uitzetten, maar ook om de lengtemaat te checken. Een nadeel is dat bij veel zonlicht de laserstraal moeilijk te zien is. Als een tweede persoon een donker object aan het einde van de laserstraal houdt dan wordt dit nadeel deels voorkomen.

13 Uitzetten van technische werken 13 UIT DE PRAKTIJK In een blok rijtjeshuizen waren de bewoners dolgelukkig toen de gemeente hen vroeg of zij de aangrenzende boomgaard bij hun achtertuin wilden trekken. Uiteraard moest er wel voor de grond betaald worden. Alle bewoners gingen akkoord en al snel wilde men de nieuwe perceelgrenzen in kaart hebben gebracht. Gelukkig was een van de bewoners landmeter van beroep en bleek dit een koud kunstje te zijn. De man stelde zijn apparatuur op en ging aan het werk. Of liever gezegd, hij liet de apparatuur het werk doen. Toen de metingen achter de rug waren, werden de gegevens vanuit zijn apparatuur uitgeprint en g d naar de andere bewoners. Bij een latere controle van het Kadaster werd overigens geen enkele fout geconstateerd. Waterpas Reilat Hoogtesteen HOOGTES UITZETTEN Hoogtes op kleine afstanden Bij het overbrengen van hoogtes van kleine technische werken, zoals verhardingen van enkele meters, gebruik je een lange waterpas, met of zonder voetjes, van circa 2 meter. Je kunt ook een kleine timmermanswaterpas gebruiken die je vasttapet op een reilat. Je brengt de hoogte van de ene naar de andere hoogtesteen over. Een reilat is een lat waarmee je de hoogtes van de hoogtestenen overbrengt of waarmee je het zandbed van een verharding egaliseert. Vandaar de term afreien zandbed. In dit geval gaat het om het overbrengen van hoogtes. De reilat moet kaarsrecht en stevig zijn. Afb. 1.4 Timmermanswaterpas met voetjes en een verticale en horizontale libelle. Hoogtes op grote afstanden Hoogtes van grote technische werken, zoals grote stukken straatwerk, worden met een laser uitgezet. Met een laser kun je eenvoudig hoogtes overbrengen over een afstand van 50 m of meer. Lasers kunnen een bereik van 250 m hebben en bij sommige lasers kun je ook het gewenste afschot instellen. Daar waar je de hoogtes wilt vastleggen in jouw zandbed voor het straten of voor de kantopsluiting, gebruik je hoogtestenen of piketten. Hoogtestenen noem je ook wel peilstenen. Een stevige, niet al te grote, steen werkt het best, zoals een betonklinkerkei (BKK) van cm (l b h). Statief met laser Zet je statief waterpas op een plek waar de laser niet in de weg staat en waar je mogelijk alle objecten kan zien en bereiken. Een waterpas (doosniveau) gemonteerd op het statief helpt je daarbij. Zet de laserkop op het statief en druk op de knop waarmee de laserkop zichzelf op de juiste hoogte stelt. Dat

14 14 Uitzetten van technische werken Zelfnivellerende laser noem je een zelfnivellerende laser. De laserlijn staat op deze wijze horizontaal. WIST JE DAT? JE KAN CHECKEN OF EEN LASER NOG GOED MEET? Zet een laser waterpas en laat de laserlijn neerkomen op een lichte muur. Zet een stip waar de laserlijn op de muur komt. Draai de laserkop 180. Nu moet de laserstraal precies op hetzelfde punt uitkomen. Je moet een laser elk jaar kalibreren. Spanklem De laserbaak met handontvanger Met de handontvanger op een laserbaak ga je de juiste hoogte bepalen. Als de ontvanger dezelfde hoogte heeft als de laserlijn dan geeft de ontvanger een signaal. Je kunt de hoogte ook aflezen op de display. Pijltjes geven aan wanneer je de exacte hoogte hebt. Als je naar een volgend object gaat dat hoger of lager staat, dan zal de handontvanger op de laserbaak een andere aflezing geven. Als je de spanklem ontspant, kun je de ontvanger op de baak omhoog of omlaag schuiven. Wat je nu afleest is de nieuwe hoogte. Het voordeel van een laser is dat je eenvoudig in je eentje de hoogtes kunt uitzetten en checken. Dat laatste is zeer belangrijk. Foutjes zijn snel gemaakt. Door een controle haal je de gemaakte fouten eruit. WIST JE DAT? Afb. 1.5 Laserset EEN LASERBUNDEL EEN STERKE GECENTREERDE LICHTBUN- DEL IS DIE VERSCHILLENDE WAARDEN KAN HEBBEN? Die waarde staat aangegeven op de laserkop en is vaak gelijk aan 2. Deze klasse is veilig bij incidentele instraling in het oog. Langer dan 0,25 s in de bundel staren, kan gevaarlijk zijn. VRAGEN 7. Wat zijn de voor- en nadelen van een laser ten opzichte van het gebruik van een timmermanswaterpas? 8. Welke hulpmiddelen heb je nodig om hoogtes uit te zetten? 9. Wat is een zelfnivellerende laser?