Van dit verslag is een Engelse vertaling beschikbaar. This report is available in the English language.

Transcriptie

1 8 Inhoud 3 Bedrijfsprofiel 5 Voorwoord 6 Kerngetallen 7 Bestuur 8 Bericht van de Raad van Commissarissen 10 Gegevens Raad van Commissarissen 13 Verslag van de Raad van Bestuur 27 Gang van Zaken Jaarrekening Geconsolideerde balans in euro s 41 Geconsolideerde balans in guldens 42 Geconsolideerde winst- en verliesrekening in euro s 43 Geconsolideerde winst- en verliesrekening in guldens 44 Toelichting op de geconsolideerde balans en winst- en verliesrekening 54 Geconsolideerd kasstroomoverzicht in euro s 55 Geconsolideerd kasstroomoverzicht in guldens 56 Vennootschappelijke balans en winst- en verliesrekening in euro s 57 Vennootschappelijke balans en winst- en verliesrekening in guldens 58 Toelichting op de vennootschappelijke balans en winst- en verliesrekening in euro s 59 Toelichting op de vennootschappelijke balans en winst- en verliesrekening in guldens 9 Overige gegevens 61 Aandeelhoudersinformatie 62 Accountantsverklaring en Overige gegevens 64 Rapport Stichting Administratiekantoor van aandelen Ballast Nedam 65 Rapport N.V. Algemeen Trustkantoor ANT 66 Overzicht van belangrijkste cijfers in guldens 68 Overzicht van belangrijkste cijfers in euro s 70 Concernschema 72 Functionarissen Van dit verslag is een Engelse vertaling beschikbaar. This report is available in the English language. Foto omslag: Ondergronds bouwen als oplossing voor ruimtegebrek in binnensteden (ronde parkeergarage Ossenmarkt Groningen)

2 Bedrijfsprofiel Ballast Nedam is een nationaal en internationaal opererende bouwonderneming, actief in het gehele bouwproces: van initiatieffase, ontwikkeling, ontwerp en projectfinanciering tot en met de uitvoering, exploitatie en het onderhoud. Het hoofdkantoor is gevestigd in Amstelveen, Nederland. Vanuit deze thuisbasis is een sterke positie opgebouwd in het Midden-Oosten, Zuidoost-Azië en Zuid- en Midden-Amerika. In Europa behoort Ballast Nedam tot de veertig grootste aannemingsbedrijven. Het Verenigd Koninkrijk is inmiddels de tweede thuismarkt geworden. De traditie van Ballast Nedam ligt aan de waterkant: veel havenwerken, tunnels, bruggen en landaanwinningsprojecten zijn in de loop van de jaren gerealiseerd. Het activiteitenpakket is geleidelijk verbreed en bestrijkt nu bijna het gehele scala van de bouwnijverheid: baggeren, beton- en waterbouw, industriebouw, utiliteits-, woning- en wegenbouw. Onder de naam Industrie en toelevering is een groot aantal bedrijven geclusterd op het gebied van de winning van grondstoffen en de vervaardiging en toelevering van producten en diensten aan de bouwnijverheid Ballast Nedam heeft het accent verlegd van het traditionele aannemen naar het zo vroeg mogelijk participeren in het gehele bouwproces. Het beleid is erop gericht de bestaande ontwikkelingsactiviteiten verder te versterken en ook nadrukkelijk betrokken te zijn bij de ontwikkeling van grootschalige infrastructurele projecten. Hiertoe worden door intensieve samenwerking tussen de werkmaatschappijen kennis en kunde gebundeld ingezet bij het ontwikkelen en realiseren van integrale projecten. Het eigen ingenieursbureau, gespecialiseerd in ontwerp en engineering van bouwkundige en civieltechnische constructies, levert hierbij een substantiële bijdrage in de verwerving en uitvoering van projecten. Weten wat de klant wil is van eminent belang. Om goed in te kunnen spelen op de wensen van de opdrachtgevers, schaalvoordelen te behalen en risico s te spreiden, worden strategische allianties aangegaan. Daarbij wordt niet alleen aan het uitvoeren van projecten in combinaties gedacht, maar ook aan samenwerking met partijen uit de financiële wereld. Het doen van inventieve financieringsvoorstellen maakt steeds vaker deel uit van opdrachten. Ballast Nedam voert een actief vernieuwend human resources beleid. Door een modern opleidingsprogramma zijn de medewerkers op de nationale en internationale markt effectiever inzetbaar. Daarnaast levert het programma Totale Kwaliteit als activiteit binnen de gehele onderneming een grote bijdrage aan een vanzelfsprekende kwaliteitsinstelling die leidt tot efficiencyverbetering. Verantwoordelijkheden en bevoegdheden zijn decentraal geregeld en dat komt de slagvaardigheid ten goede. Ballast Nedam heeft ruim medewerkers, de omzet vertoont een stijgende lijn en ligt momenteel rond de 4,5 miljard gulden. De aandelen van Ballast Nedam zijn genoteerd aan de Amsterdamse Effectenbeurs. 3

3 Voorwoord In het afgelopen jaar was er sprake van grote verschillen in de economische ontwikkelingen in de landen waar Ballast Nedam werkzaam is. In Nederland en het Verenigd Koninkrijk was er sprake van een gezonde groei, terwijl buiten Europa de sector Bouw Internationaal te maken had met een teruglopende orderportefeuille als gevolg van de financiële crisis in Zuidoost-Azië en de lage olieprijs in het Midden-Oosten. De baggersector beleefde een goed jaar. Het resultaat over 1998 is gestegen met 5% tot 105,2 miljoen gulden. De omzet groeide tot 4,6 miljard gulden. Deze stijging bestond nagenoeg geheel uit autonome groei en was het hoogst in de sector Bouw Europa. Een belangrijke ontwikkeling in1998 was de toenemende belangstelling voor publiek private samenwerking bij overheidsprojecten. Door onze ervaring op dit gebied in binnen- en buitenland bekleedt Ballast Nedam hierin een vooraanstaande positie. Zo werd in het Verenigd Koninkrijk een grote opdracht verworven voor de financiering, bouw en exploitatie van vijf scholen in Schotland. In Nederland was vooral het door Ballast Nedam, ING Bank en ECT gepresenteerde plan voor de tweede Maasvlakte een belangrijk initiatief. Tevens werden op het gebied van publiek private stadsvernieuwingsprojecten nieuwe opdrachten ontvangen. Ballast Nedam hecht veel waarde aan het aantrekken van jonge medewerkers. Bij studenten van hogescholen en universiteiten heeft Ballast Nedam een uitstekende naam als innovatieve bouwer. Het is daarom verheugend te constateren dat vorig jaar veel jongeren de weg naar ons bedrijf hebben gevonden. Zij vormen het fundament van onze toekomst. Hoewel de crisis in Zuidoost-Azië haar dieptepunt lijkt te zijn gepasseerd, is een herstel van de markt in 1999 niet te verwachten. Daarom zal 1999, vooral door het uitblijven van nieuwe opdrachten, voor onze bouwactiviteiten buiten Europa een moeilijk jaar worden. De baggermarkt zal naar verwachting structureel blijven groeien. Geconstateerd wordt dat de concurrentie verscherpt. Positief achten wij de goede ontwikkeling van de orderportefeuille en het resultaat van de sector Bouw Europa, die zich naar verwachting in 1999 zullen continueren. De gekozen strategie om in een zo vroeg mogelijk stadium te participeren in het bouwproces begint vruchten af te werpen en zal in de komende jaren onverminderd worden voortgezet. In dit kader was in 1998 de bundeling van onze ontwikkelingsactiviteiten op het terrein van vastgoed- en infrastructuurprojecten in Ballast Nedam Ontwikkelingsmaatschappij een beduidende stap voorwaarts. De Raad van Bestuur wil de opdrachtgevers dank brengen voor het in Ballast Nedam gestelde vertrouwen. Daarnaast danken we vooral onze medewerkers voor de grote inzet die zij ook dit jaar weer betoonden. Ir. J.W. Ludwig voorzitter Raad van Bestuur 5

4 Kerngetallen (in miljoenen, tenzij anders vermeld) in miljoenen euro s in miljoenen guldens Omzet en resultaat Netto omzet 2.067, , , ,0 Bedrijfsresultaat Resultaat voor belastingen Netto resultaat Netto resultaat als een percentage van omzet Netto resultaat als een percentage van gemiddeld eigen vermogen 59,7 51,5 51,8 49,0 47,7 45,5 2,3% 2,3% 18,6% 18,7% 131,5 113,4 114,1 107,9 105,2 100,3 2,3% 2,3% 18,6% 18,7% Financiële positie Eigen vermogen Eigen vermogen inclusief egalisatierekening / totale activa 261,5 251,3 33,9% 35,5% 576,3 553,8 33,9% 35,5% Algemeen Orderportefeuille Investeringen Desinvesteringen Afschrijvingen Cash flow Dividend Aantal werknemers (gemiddeld) Per aandeel van f 12,50 nominaal in guldens Netto winst Cash flow Eigen vermogen Dividend 1.463, ,6 50,6 56,3 13,6 30,1 41,5 39,4 89,2 84,9 22,7 22, ,115 4,77 4,55 8,92 8,49 26,15 25,13 2,27 2, , ,0 111,4 124,1 30,1 66,3 91,4 86,8 196,6 187,1 50,0 50, ,52 10,03 19,66 18,71 57,69 55,38 5,00 5,00 6

5 Bestuur Raad van Commissarissen prof. mr. P.C. van den Hoek, voorzitter (60) drs. H.C. Broeksma RA (53) prof. drs. C. Izeboud RA (53) dr.-ing. H-P. Keitel (51) mevrouw drs. N. Kroes (57) dr. jur. B.F-W.M. Peus (56) ir. R.B. Schermer (66) Raad van Bestuur ir. J.W. Ludwig, voorzitter (61) ir. Th. Mulder (50) drs. M.J.F. Weck (55) G.N.G. Wirken RA (50) 7

6 Bericht van de Raad van Commissarissen Hierbij bieden wij u het jaarverslag 1998 aan waarin opgenomen de jaarrekening opgesteld door de Raad van Bestuur en vastgesteld door de Raad van Commissarissen. De jaarrekening is gecontroleerd door KPMG Accountants N.V. te Amstelveen. De accountantsverklaring is in het jaarverslag opgenomen. Wij adviseren u de jaarrekening goed te keuren. Hoewel statutair is bepaald dat goedkeuring strekt tot decharge van de leden van de Raad van Bestuur en van de Raad van Commissarissen voor het door hen in het afgelopen jaar gevoerde beheer respectievelijk gehouden toezicht voor zover van dat beheer en toezicht daarop uit de jaarrekening blijkt, zal in de Algemene Vergadering van Aandeelhouders - conform de aanbevelingen van de Commissie Corporate Governance - het punt decharge apart worden behandeld. Bij goedkeuring van de jaarrekening - waarin opgenomen de winstverdeling - zal over het boekjaar 1998 een dividend van ƒ 5,-- per aandeel op alle uitstaande aandelen worden uitgekeerd. Zodra bovengenoemd dividend betaalbaar is gesteld worden de cumulatief preferente winstdelende aandelen van rechtswege in gewone aandelen geconverteerd. Krachtens het rooster van aftreden zullen de heren Izeboud en Peus per 1 juli 1999 aftreden als commissaris van onze vennootschap, en de heren Van den Hoek en Keitel per 1 juli De Raad van Commissarissen is voornemens de heren Izeboud en Peus per 1 juli 1999 opnieuw te benoemen. De redenen hiervoor zijn in de toelichting bij de agenda voor de Algemene Vergadering van Aandeelhouders vermeld. In het afgelopen jaar heeft de Raad van Commissarissen vijfmaal - nagenoeg steeds voltallig - met de Raad van Bestuur vergaderd. Daarnaast hebben wij ook tussentijds regelmatig schriftelijke informatie over de gang van zaken ontvangen. Voorts heeft - incidenteel, en tussen de voorzitters van de Raad van Commissarissen en de Raad van Bestuur regelmatig - informeel overleg plaatsgevonden. Besproken zijn onder meer de gang van zaken in het algemeen, het strategisch beleid, de financiële resultaten en prognoses, het jaarverslag, de rapportage van de externe accountant, het jaarplan, het personeelsbeleid, de risicoanalyse van grote projecten, en enkele acquisities en projecten. Bij de bespreking van het jaarbericht en het halfjaarbericht waren ook de accountants van de vennootschap aanwezig. Eén van de vergaderingen vond plaats bij Ballast Wiltshier PLC; deze vergadering is gevolgd door een bezoek aan het kantoor en enkele projecten van Ballast Wiltshier. Voorts heeft de Raad van Commissarissen buiten aanwezigheid van de Raad van Bestuur zijn eigen functioneren, de relatie tot de Raad van Bestuur en de samenstelling en beoordeling van de Raad van Bestuur waaronder opvolgings- en beloningsbeleid besproken. 8

7 Het onderwerp Corporate Governance is besproken in de Algemene Vergadering van Aandeelhouders op 21 april 1998, aan de hand van de bij de agenda gevoegde bijlage. Daarbij hebben wij uiteengezet dat de Raad van Bestuur en de Raad van Commissarissen als richtsnoer hanteren dat zij zowel het belang van aandeelhouders als van de onderneming als geheel voor ogen dienen te houden, dat zij verantwoording dienen af te leggen aan aandeelhouders, en dat zij dienen te streven naar transparante verhoudingen. Overigens werden de meeste aanbevelingen van de Commissie Corporate Governance in Nederland door Ballast Nedam al gevolgd voordat de commissie was geïnstalleerd. In dit kader melden wij tenslotte nog dat de Raad van Commissarissen reeds sinds 1994 een reglement heeft, en dat de Raad van Commissarissen, gezien zijn beperkte omvang, tot dusverre geen aanleiding heeft gezien over te gaan tot het instellen van commissies. Delegaties van de Raad van Commissarissen hebben enkele malen een overlegvergadering van de Centrale Ondernemingsraad bijgewoond, en informeel overleg met een delegatie van de Centrale Ondernemingsraad gevoerd. Tenslotte spreekt de Raad van Commissarissen zijn waardering uit jegens de medewerkers voor de toewijding waarmee zij zich in het verslagjaar voor de onderneming hebben ingezet. Amstelveen, 4 maart 1999 De Raad van Commissarissen, prof. mr. P.C. van den Hoek drs. H.C. Broeksma RA prof. drs. C. Izeboud RA dr.-ing. H-P. Keitel mevrouw drs. N. Kroes dr. jur. B.F-W.M. Peus ir. R.B. Schermer 9

8 Gegevens Raad van Commissarissen Prof. mr. P.C. van den Hoek De heer Van den Hoek is in 1939 geboren; hij heeft de Nederlandse nationaliteit. Hij is advocaat te Amsterdam, partner van Stibbe Simont Monahan Duhot, en voorzitter van het Centraal Bestuur van de maatschap. Daarnaast is hij hoogleraar Ondernemingsrecht aan de Postdoctorale Controllersopleiding van de Vrije Universiteit te Amsterdam. Hij vervult commissariaten bij de volgende bedrijven: ASMI N.V. (voorzitter), Ballast Nedam N.V. (voorzitter), Buhrmann N.V. (voorzitter), Maxeres N.V. (voorzitter), SCA Hygiene Products B.V., Robeco N.V., Rolinco N.V., Rorento N.V., Robeco Groep N.V., A.E.X. N.V. en Financieele Dagblad Holding B.V. (voorzitter). De heer Van den Hoek is voor het eerst in 1988 tot commissaris van Ballast Nedam benoemd; zijn huidige zittingsperiode loopt af op 1 juli Drs. H.C. Broeksma RA De heer Broeksma is in 1945 geboren; hij heeft de Nederlandse nationaliteit. Hij is sinds 1990 lid concerndirectie Koninklijke Wessanen N.V. Hij is lid van de Raad van Commissarissen van Delta Lloyd Verzekeringsgroep N.V., voorzitter van het Bestuur Stichting Preferente Aandelen Koninklijke Ahrend N.V., en voorzitter/bestuurslid van een aantal sociaal/culturele instellingen (o.m. HVO, Rijksmuseum Fonds, Stichting Het Parool). De heer Broeksma is voor het eerst in 1994 tot commissaris van Ballast Nedam benoemd, zijn huidige zittingsperiode loopt af op 1 juli Prof. drs. C. Izeboud RA De heer Izeboud is in 1946 geboren; hij heeft de Nederlandse nationaliteit. Hij is hoogleraar Management Accounting aan de Vrije Universiteit te Amsterdam. Hij is voorts penningmeester Dutch Relieve and Rehabilitation Agency, lid van de Raad van Toezicht van het Woningbedrijf Utrecht, van de TRIODOS-DOEN Stichting en van het Regionaal Opleidingscentrum (ROC) Amsterdam, en lid Curatorium van de opleiding Certified Management Accountants. De heer Izeboud is op voordracht van de COR, voor het eerst op 16 januari 1996 tot commissaris van Ballast Nedam benoemd; zijn huidige zittingsperiode loopt af op 1 juli Dr.-Ing. H-P. Keitel De heer Keitel is in 1947 geboren; hij heeft de Duitse nationaliteit. Hij heeft een zeer ruime internationale ervaring als raadgevend ingenieur en aannemer. Sinds 1990 is hij lid van de Raad van Bestuur van Hochtief AG en vanaf 1992 voorzitter. Tevens is hij lid van de Raad van Bestuur van RWE AG. Hij is commissaris van Lahmayer AG, Iveco AG, Raab Karcher Veba Immobilien AG, Pilkington PLC en Leighton Holdings Ltd. De heer Keitel is voor het eerst op 8 maart 1994, op voorstel van Hochtief, tot commissaris van Ballast Nedam benoemd; zijn huidige zittingsperiode loopt af op 1 juli

9 Mw. drs. N. Kroes Mevrouw Kroes is in 1941 geboren; zij heeft de Nederlandse nationaliteit. Zij is sinds 1991 President van Universiteit Nijenrode; daarvoor is zij onder meer Staatssecretaris ( ), en vervolgens ( ) Minister van Verkeer en Waterstaat geweest. Zij is president-commissaris van de Nationale Investeringsbank N.V. en commissaris bij VIB N.V., Brambles Industries (Australië), Koninklijke Nedlloyd N.V. en NCM Holding N.V. en voorts onder meer voorzitter Bestuur Stichting Kunsthal, adviseur PricewaterhouseCoopers N.V. en lid Competitiveness Advisory Group to the Chairman of the European Commission. Mw. Kroes is voor het eerst in 1990 tot commissaris van Ballast Nedam benoemd; haar huidige zittingsperiode loopt af op 1 juli Dr. jur. B.F-W.M. Peus De heer Peus is in 1942 geboren; hij heeft de Duitse nationaliteit. Hij heeft verschillende juridische en commerciële functies bij Hochtief vervuld, en is thans lid van de Raad van Bestuur van Hochtief AG. Hij is commissaris bij een aantal Hochtief deelnemingen. De heer Peus is voor het eerst op 8 maart 1994, op voorstel van Hochtief, tot commissaris benoemd van Ballast Nedam; zijn huidige zittingsperiode loopt af op 1 juli Ir. R.B. Schermer De heer Schermer is in 1932 geboren; hij heeft de Nederlandse nationaliteit. In 1982 is hij lid van de Raad van Bestuur van Ballast Nedam geworden; van 1993 tot eind 1996 is hij voorzitter van de Raad van Bestuur van Ballast Nedam geweest. Hij is commissaris bij Rodamco N.V., RoProperty Services B.V. en Koninklijke G. Wijma & Zonen B.V. (voorzitter) te Kampen. De heer Schermer is voor het eerst in 1997 tot commissaris van Ballast Nedam benoemd; zijn huidige zittingsperiode loopt af op 1 juli Commissarissen bezitten gezamenlijk certificaten van aandeel in Ballast Nedam; zij hebben geen opties in Ballast Nedam. 11

10 Verslag van de Raad van Bestuur Marktontwikkelingen Nederland Evenals in 1997 kon de Nederlandse bouwindustrie in 1998 profiteren van een gezond economisch klimaat. De totale productie nam met 2% toe tot circa 77,5 miljard gulden. Een vergelijkbaar groeipercentage wordt voor 1999 verwacht. Met een omzet van 2 miljard gulden in Nederland behoort Ballast Nedam tot de vijf grootste bouwbedrijven op de Nederlandse markt. Over de verschillende marktsegmenten kan het volgende gemeld worden: Zo mogelijk de grootste aandacht kregen de plannen van de overheid met betrekking tot de ontwikkeling van de infrastructuur. De aanleg van onderdelen van de Betuwelijn is reeds enige tijd aan de gang. In juli 1998 hebben de Ministeries van Financiën, Verkeer en Waterstaat en VROM een Consultation Document het licht doen zien. Middels dit document werd de private sector uitgenodigd met suggesties en voorstellen te komen met betrekking tot de realisatie van de Hoge Snelheidslijn (HSL) en aan te geven hoe in dit verband aan publiek-private samenwerking inhoud gegeven kan worden. De eerste prekwalificatie-procedures voor de verschillende onderbouwclusters van de HSL hebben reeds plaatsgevonden. Sinds 1 januari 1999 is een Kenniscentrum Publiek-Private Samenwerking operationeel bij het Ministerie van Financiën met als doel op lange termijn de samenwerking tussen publieke en private partijen te versterken. Dit Kenniscentrum PPS gaat aan het werk met als uitgangspunt dat optimale taakverdeling tussen publieke en private partijen tot meer efficiëntie kan leiden en daardoor de realisatie van bepaalde projecten mogelijk maakt en dichterbij brengt. In samenwerking met de verantwoordelijke ministeries is een selectie van projecten gemaakt ten behoeve van de investeringsagenda van de regering. Het gaat hier om een investeringsprogramma van ruim 71 miljard gulden over een periode van 12 jaar: 29 miljard gulden tot en met 2003 en 42 miljard gulden in de periode van 2004 tot en met Ballast Nedam is alert op deze ontwikkelingen en beschikt kwalitatief en kwantitatief over de organisatie om daarop in te spelen. Het herstel van de markt voor utiliteitsbouw heeft zich in 1998 verder doorgezet. Onder invloed van de gunstige conjunctuur was de vraag binnen de particuliere sector naar nieuwe bedrijfsgebouwen groot. Daarnaast is de onderhoudsmarkt voor gebouwen in omvang gegroeid. Naar het zich laat aanzien zal het hoge productieniveau in de utiliteitsbouw in de komende jaren worden vastgehouden. Naast het goede economische klimaat is de bijzonder lage rentestand een heel belangrijke factor voor de woningbouw gebleken. De vraag naar nieuwe woningen was onverminderd groot en de productie kon daar maar nauwelijks aan voldoen, onder meer door de slechte weersomstandigheden in de maanden juni, september en oktober. Gezien de lage rentestand blijven veel woonconsumenten een duidelijke voorkeur hebben voor een koopwoning. Mede als gevolg van een restrictiever ruimtelijk ordeningsbeleid zal naar verwachting de productie van nieuwbouwwoningen in de volgende jaren afvlakken. Dat heeft op termijn mogelijk invloed op het ontwikkelingstijdspad van een aantal Vinex-locaties. Binnenstedelijke ontwikkelingen en herstel en verbouw van woningen - de renovatieproductie is in 1998 met ruim 2,5 procent toegenomen - zullen zich naar verwachting op een relatief hoog productieniveau handhaven. 13

11 De markt voor toelevering aan de bouw vormde geen uitzondering op de goede ontwikkelingen in de bouwnijverheid in De verwachte verdere industrialisatie van de bouwnijverheid biedt goede kansen voor de toelevering aan de bouw en schraagt de veronderstelling dat de branche een groei zal kunnen registreren die uitgaat boven de groei van de bouwindustrie als geheel. Dit biedt de toeleverende bedrijven grotere ruimte om investeringen te doen en daarmee de door hen geleverde toegevoegde waarde op te voeren. Omzet 1998 naar geografisch gebied in procenten Overig Europa (5%) Zuidoost-Azië (6%) Rest van de wereld (7%) Nederland (42%) Midden-Oosten (18%) Verenigd Koninkrijk (22%) Verenigd Koninkrijk In 1998 heeft in de utiliteitsbouw, waarin wij in het Verenigd Koninkrijk voornamelijk actief zijn, het in 1997 ingezette herstel verder doorgezet. Dit heeft zich echter nog niet vertaald in een beter prijspeil op de traditionele aanbestedingsmarkt, waar de marges uitermate scherp blijven. Enerzijds heeft dit te maken met de blijvende grote concurrentie, anderzijds met de mate van toegevoegde waarde, die door de bouwondernemingen aan opdrachtgevers geleverd kan worden. De markt voor civieltechnische projecten - Ballast Nedam is daar slechts op kleine schaal in actief - bleef ook in 1998 moeilijk. Toch verwacht men, dat deze markt in de komende jaren enigszins zal aantrekken, hetgeen aanleiding voor ons bedrijf is ons te blijven oriënteren op groeimogelijkheden in deze deelsector. Het Private Finance Initiative beleid, zoals dat door de Britse conservatieve regering was ingezet, is door de Labour regering voortgezet en zo mogelijk inhoudelijk verder gesubstantieerd. Dit overheidsbeleid biedt bouwbedrijven de mogelijkheid in samenwerking met financiers en andere partners projecten aan te bieden, waarin ontwerp, bouw, financiering en exploitatie als één pakket aangeboden kunnen worden. De bij deze projecten benodigde toegevoegde waarde stelt hogere eisen aan het onderscheidend vermogen van de daarvoor in aanmerking komende bouwbedrijven. De naar verhouding hoge voorbereidingskosten en benodigde sterke financiële basis zorgen er bovendien voor, dat in de praktijk het aantal aanbieders per selectieproces beperkt is. Andere Europese landen De Duitse bouwmarkt bleef ook in 1998 uiterst moeizaam. De concurrentie in vrijwel alle sectoren was bijzonder groot en dat blijft leiden tot een niet aflatend te laag prijsniveau. De enorme bouwactiviteit in en rond Berlijn zal naar verwachting nog geruime tijd voortduren. De logistieke problematiek als gevolg van de grote veranderingen in de infrastructuur, alsmede de budgettaire beperkingen bij de locale en de centrale overheid, zorgen voor een complexe situatie, zeker voor de daar actieve bouwbedrijven. De verwachtingen voor de bouwmarkt in 1999 zijn gematigd, ook omdat het tijdpad van de implementatie van het beleid van de nieuwe Duitse regering nog niet duidelijk is. 14

12 Als gevolg van de relatief gunstige verwachtingen voor de Nederlandse bouwmarkt is het niet onaannemelijk dat Europese bouwbedrijven en dan met name Belgische, Franse en Duitse ondernemingen - een aantal heeft reeds een vertegenwoordiging en werkervaring in ons land - zullen willen inspelen op de ontwikkelingen in Nederland, vooral op het gebied van de infrastructuur. Midden-Oosten De verdere erosie van de olieprijs in 1998 noopt een aantal landen in het Midden-Oosten tot herijking van de overheidsbestedingen, hetgeen tot vertragingen leidt bij het aanbesteden van nieuwe projecten. Onze huidige activiteiten in de regio hebben daar onder te lijden. Overigens geldt in zijn algemeenheid dat de grootschalige projecten, waarbij Ballast Nedam veelal betrokken is, tot stand komen op basis van commitments voor langere termijn. Ballast Nedam s aanwezigheid in de regio (reeds meer dan 35 jaar) en de jarenlange ervaring zijn voor het betrokken worden bij dergelijke projecten van groot belang. Zuidoost-Azië Gedurende een lange periode heeft Zuidoost-Azië een grote economische expansie gekend, die echter in de zomer van 1997 abrupt is onderbroken. De crisis is begonnen op de valutamarkten, hetgeen heeft geleid tot grote onrust op de effectenbeursen met als gevolg sterke dalingen van de koersen. Dit op zijn beurt heeft tot een economische crisis geleid, die zelfs zijn weerslag heeft gehad op de bestedingen in de economisch sterkste landen in de regio. Bij de zwaarst getroffen landen is Indonesië, waar wij reeds vele jaren succesvol werkzaam zijn. Het blijft moeilijk in te schatten, wanneer met name in Indonesië, maar ook in de andere landen in de regio de economie zal herstellen. Voor buitenlandse aannemers - evenals trouwens voor locale aannemers - is het een periode van onzekerheid, omdat de verwerving van nieuwe projecten bijzonder traag verloopt. Zuid- en Midden-Amerika De economieën in een aantal landen van dit werelddeel hebben na een langdurige stagnatie in de afgelopen jaren een groei te zien gegeven. In 1998 echter - en dat geldt met name voor Brazilië - is deze groei tot stilstand gekomen als gevolg van de crisis in Zuidoost-Azië, waarvan de effecten ook in Latijns-Amerika merkbaar waren. Wel moet opgemerkt worden, dat de veerkracht in verschillende landen sterk is toegenomen, doordat regeringen in de afgelopen jaren het politieke draagvlak hebben weten te creëren om daadkrachtig te kunnen optreden. Dit heeft de verhouding met de Verenigde Staten sterk verbeterd. Zeker is interessant in dit verband te memoreren, dat de regering van Argentinië onderzoek doet naar de mogelijkheid om de Amerikaanse dollar in het land als officieel betaalmiddel in te voeren, om daarmee de economische stabiliteit een goede basis te geven. Naast de bestaande activiteiten in het Caribisch gebied willen we onze aandacht voor projecten ook in andere regio s in dit werelddeel vergroten. Verenigde Staten van Amerika Er zal geen twijfel over kunnen zijn dat de grootste bouwmarkt in de wereld ook aan buitenlandse bouwbedrijven kansen biedt. In 1998 heeft de overheid kenbaar gemaakt dat een grootscheepse modernisering van de infrastructuur in het land noodzakelijk is. Het is een positief gegeven dat in de Verenigde Staten voor het eerst sinds vele jaren de aanzienlijke tekorten op de overheidsbegroting zijn omgebogen in een overschot, een toonbeeld van de grote flexibiliteit van de Amerikaanse economie. Met name de ontwikkelingen op het gebied van de infrastructuur zouden voor Ballast Nedam interessant kunnen zijn. 15

13 Strategie De strategie van Ballast Nedam is erop gericht het creëren van aandeelhouderswaarde te realiseren door middel van groei van de winst en van de winst per aandeel. Deze doelstelling wordt op de volgende wijze nagestreefd: verbetering van de efficiency van de Nederlandse bedrijven - de bedrijven hebben inmiddels de benodigde kritische massa - tot het niveau van de best presterende concurrenten in iedere deelsector; betrokkenheid in de initiatieffase van projecten, waardoor een grotere toegevoegde waarde voor de klant kan worden gecreëerd door participatie in de planvorming, ontwerp en financiering (voorwaartse integratie); enigszins in het verlengde van het voorgaande punt: het entameren van projecten waarin de gebundelde kracht van de verschillende Ballast Nedam ondernemingen synergievoordelen oplevert (integrale projecten); versterking van de winstgevendheid van het Engelse utiliteitsbouwbedrijf. Dit zal worden bereikt door scherpe kostenbewaking en door het vergroten van de omzet uit onderhandelde contracten. In het Verenigd Koninkrijk worden steeds meer projecten aanbesteed op grond van het Private Finance Initiative (PFI). Inmiddels heeft Ballast Wiltshier ervaring op dit gebied opgedaan en er wordt gestreefd naar verdere verdieping van het activiteitenpakket; acquisities van goed winstgevende ondernemingen in Nederland in de sectoren Woningbouw en Industrie en Toelevering, die resulteren in een versnelde groei van de winst per aandeel, mede door de toegevoegde waarde in de initiatieffase; handhaven van de strategische positie in de sector Baggeren; in 1999 zal een belangrijke vervangingsinvestering worden verricht; een omzetniveau op de internationale bouwmarkt van voldoende kritische omvang, mede op basis van allianties. Omzet De omzet groeide in 1998 met ruim 5% tot 4,6 miljard gulden. In 1998 werd de groei voornamelijk behaald door een autonome omzetontwikkeling; in 1998 gepleegde acquisities hadden slechts een bescheiden invloed (circa 1%) op de omzettoename. Omzet per activiteit in miljoenen guldens Bouw Europa Bouw Internationaal Infrastructuur 16

14 Twee van de drie sectoren, waarin de activiteiten van het concern zijn gebundeld, vertoonden groei. Bouw Europa gaf een omzetstijging te zien met 11% van miljoen tot miljoen gulden. De omzet van alle in deze sector gegroepeerde bedrijven steeg. De toename was het sterkst bij Ballast Wiltshier PLC; bij dit bedrijf steeg de omzet met circa 14%. Na enkele moeizame jaren van herstructureringen en tegenvallende resultaten was het verheugend te kunnen constateren dat Ballast Wiltshier PLC het jaar kon afsluiten met een - nog bescheiden - winst. Het beleid om dit bedrijf te positioneren in een marktsegment, waar de waardetoevoeging groter is, begint vruchten af te werpen. De Nederlandse bouwbedrijven en het (project)ontwikkelingsbedrijf die onderdeel uitmaken van Bouw Europa vertoonden een groei van de omzet tot ruim 900 miljoen gulden. Ballast Nedam Industrie en Toelevering versterkte de marktpositie in de aan de bouw toeleverende industrie. In 1998 werd Hoco in Weert overgenomen, een bedrijf gespecialiseerd in betonelementen voor zowel de woningbouw als de utiliteitsbouw. Omzetgroei werd in het verslagjaar ook gerealiseerd door Bouw Internationaal, ondanks het nagenoeg tot stilstand komen van de verwerving van nieuwe bouworders in Zuidoost-Azië. In het Midden-Oosten kon, op grond van de goede orderportefeuille aan het begin van het verslagjaar, de omzet nog iets worden opgevoerd. Naast de orders voor de bouw aan en het onderhoud van installaties op vliegvelden, werd er ook baggerwerk uitgevoerd. In de sector infrastructuur wist Ballast Nedam Baggeren het hoge omzetniveau van 1997 (circa 450 miljoen) vast te houden. Vooral in Zuidoost-Azië en Zuid-Amerika werd een aanzienlijke omzet gerealiseerd. Door de afronding van een aantal projecten in Duitsland - waarvan de top van de productie in 1997 werd gerealiseerd - daalde de omzet van Ballast Nedam Grond en Wegen, ondanks een toename van de activiteiten in Nederland. Ballast Nedam Grond en Wegen ondervond in Nederland vertragingen in de productie in het tweede halfjaar door de extreem natte herfst. Dit laatste effect beïnvloedde ook de gang van zaken bij Ballast Nedam Beton en Waterbouw (BNBW); voorts ondervond BNBW vertraging bij de verwerving van een groot infrastructureel project. Resultaten De winst nam in 1998 toe van 100,3 miljoen tot 105,2 miljoen gulden. Het rendement op het eigen vermogen bedroeg 18,6% (1997: 18,7%). Het bedrijfsresultaat vertoonde een groei van 113,4 miljoen tot 131,5 miljoen gulden. Netto resultaat exclusief bijzondere lasten

15 Het bedrijfsresultaat bedroeg 2,9% (1997: 2,6%) en was per sector afgezet tegen de omzet als volgt in miljoenen guldens: Omzet Bedrijfsresultaat Marge in% Bouw Europa ,0 29,6 2,5% 1,5% Bouw Internationaal ,2 46,0 4,2% 4,2% Infrastructuur ,8 38,4 2,9% 3,2% Overige (6,5) (0,6) ,5 113,4 2,9% 2,6% De marge in Bouw Europa stond in 1997 nog onder druk door geleden verliezen in het Verenigd Koninkrijk. In 1998 waren de resultaten van Ballast Wiltshier licht positief. De resultaten van de Nederlandse bedrijven binnen Bouw Europa vertoonden een stijging. Het bedrijfsresultaat van Bouw Internationaal bleef op peil. Binnen de sector Infrastructuur behaalde Ballast Nedam Baggeren bevredigende resultaten. De resultaten van Ballast Nedam Beton en Waterbouw en Ballast Nedam Grond en Wegen bleven achter bij de verwachtingen, onder meer door vertraging in de orderontvangst van grote infrastructurele projecten en de slechte weersomstandigheden in het tweede halfjaar in Nederland. De netto rentelasten stegen van 10,1 miljoen tot 21,8 miljoen gulden, doordat voor de financiering van werken in het Midden-Oosten gebruik werd gemaakt van bankfinanciering. Daardoor kwam de stijging van het bedrijfsresultaat van bijna 16% niet tot uiting in een belangrijke stijging van het resultaat voor belastingen. Het resultaat vóór belastingen nam toe met 5,8% van 107,9 miljoen tot 114,1 miljoen gulden. De winst per aandeel nam toe van ƒ 10,03 ( 4,55) tot ƒ10,52 ( 4,77). Rekening houdend met de potentiële verwatering als gevolg van de emissie van de converteerbare obligatielening en de verleende optierechten nam de winst op fully diluted basis toe van ƒ 9,50 ( 4,31) tot ƒ 9,94 ( 4,51) per aandeel. Orderportefeuille De totale orderportefeuille bleef in omvang in het verslagjaar nagenoeg gelijk. Er traden echter belangrijke wijzigingen op in de samenstelling. De opbouw van de orderportefeuille per activiteit is als volgt: (in miljoenen guldens) Bouw Europa Bouw Internationaal Infrastructuur

16 Alle bedrijven in de sector Bouw Europa beschikken over een gestegen orderportefeuille; de sterkste groei werd gerealiseerd door Ballast Wiltshier PLC. Dit bedrijf verkreeg onder meer opdracht voor het Private Finance Initiative (PFI) scholenproject in Falkirk (Schotland) en voor een omvangrijke verbouwing van het stadion van Newcastle United. De orderportefeuille van Bouw Internationaal stond sterk onder druk door de economische crisis in Zuidoost-Azië - waar nauwelijks nieuwe projecten werden verworven - en de door de lage olieprijs sterk teruggelopen orderontvangst in het Midden-Oosten. Ook buiten deze twee concentratiegebieden konden op de internationale markt weinig grote internationale infrastructuurprojecten worden verworven; de concurrentie is hevig, waardoor geen succesvolle offertes konden worden uitgebracht met een gezonde verhouding tussen risico en te behalen rendement. De orderverwerving in het Caribisch gebied - het derde concentratiegebied - was bevredigend. De orderportefeuille van de sector infrastructuur ontwikkelde zich goed; in Nederland werden opdrachten verworven voor enkele grote infrastructurele en baggerwerken. Ook in het buitenland was de orderontvangst van Ballast Nedam Baggeren bevredigend met de kanttekening, dat door de toegenomen capaciteit van de wereldbaggervloot de marges onder druk staan. Investeringen Onder aftrek van desinvesteringen bedroegen de investeringen in materiële vaste activa inclusief activa verworven bij acquisities 106 miljoen gulden (1997: 81 miljoen). Het merendeel van de investeringen betrof vervangingsinvesteringen. Ballast Nedam Bouwmaterieel is begonnen met het vervangen van een aantal oudere bouwkranen. Ballast Nedam Industrie en Toelevering heeft geïnvesteerd in modernisering en capaciteitsuitbreiding van diverse productie-installaties. Financiering en liquiditeit De netto kasstroom uit operationele activiteiten bedroeg 17 miljoen negatief (1997: 52 miljoen positief). De financiering van werkkapitaal - vooral voor onderhanden werken en debiteuren - vergde in het verslagjaar circa 213 miljoen gulden (1997: 130 miljoen gulden). In de loop van het verslagjaar is de hiervoor benodigde financiering nog hoger geweest. Eigen vermogen (in miljoenen guldens)

17 In de post debiteuren wegens aangevraagde termijnen is begrepen een vordering van 306 miljoen gulden op het Koninkrijk Saoedi-Arabië. De opdrachtgever blijft achter bij het voldoen van de vervallen termijnbetalingen. De achterstand is ontstaan door budgettaire problemen van de opdrachtgever als gevolg van de lage olieprijs. Met deze opdrachtgever bestaat al enkele decennia een goede relatie; er bestaat geen twijfel over de volwaardigheid van deze vordering, maar het beslag dat hiermede gelegd wordt op de middelen van de vennootschap - er worden ook geen rentekosten vergoed - heeft een drukkend effect op de resultaten. In de herfst van 1997 is een converteerbare achtergestelde obligatielening uitgegeven van 120 miljoen gulden. De opbrengst van deze lening zal worden aangewend voor acquisities, vooral gericht op de sectoren Woningbouw en Industrie en Toelevering. In 1998 is circa 40 miljoen gulden aangewend voor acquisities. Een aantal andere acquisitiegesprekken heeft niet tot overeenstemming geleid, omdat het verwachtingspatroon aan de zijde van verkopende eigenaren naar onze mening veelal geen zinvolle basis vormde om tot een reële prijsbepaling te komen. Dividend Bij de beursgang in 1994 is als voornemen uitgesproken dat circa 50% van de netto winst beschikbaar zou worden gesteld aan de aandeelhouders voor dividenduitkering. Over 1997 is bij een winstniveau van ƒ 10,03 per aandeel een dividend vastgesteld van ƒ5,00 per aandeel. Voorgesteld wordt het dividend over 1998 (bij een winst van ƒ 10,52 per aandeel) te handhaven op ƒ 5,00 per aandeel. Gezien de in de toekomstverwachting uitgesproken onzekerheden over de winstontwikkeling in 1999 achten wij het thans niet opportuun om het dividend te verhogen. Evenmin achten wij het gewenst om thans een keuzedividend voor te stellen. Human resources en sociaal beleid Het gemiddeld aantal medewerkers steeg in het verslagjaar naar (1997: 8.115). Personeel (gemiddeld) Dienstverband voor onbepaalde tijd Dienstverband voor bepaalde tijd Krapte in delen van de arbeidsmarkt zou het in de toekomst moeilijker kunnen maken de juiste mensen aan te trekken. Ballast Nedam kan bogen op een sterk imago en een goede naamsbekendheid. Door onze prestaties en aantrekkelijke aspecten te presenteren aan de arbeidsmarkt kunnen wij dit in stand houden. 20

18 Daarnaast wordt specifiek aandacht besteed aan de instroom van jongeren. Medewerkers hebben vaak een langdurig dienstverband met ons bedrijf. De meeste mensen die het bedrijf verlieten waren dan ook werkzaam op tijdelijke basis, meestal gekoppeld aan projecten. Wij willen onnodige uitstroom beperken en onze medewerkers meer mogelijkheden bieden intern van baan te veranderen. Daarom is een Loopbaan Advies en Bemiddelings Centrum (Loopbaan ABC) opgericht. Het Loopbaan ABC kan helpen uitstroom van medewerkers wier kwaliteiten elders in het concern nodig zijn, te beperken. Doel van het Loopbaan ABC is de mobiliteit van de medewerkers te bevorderen. De medewerkers van Ballast Nedam kunnen bij het Loopbaan ABC terecht voor persoonlijke adviezen en begeleiding over de ontwikkeling van hun loopbaan. Ook zal het centrum een actieve rol spelen bij het samenbrengen van vraag en aanbod op de interne arbeidsmarkt. Belangrijke hulpmiddelen daarbij zijn de interne vacaturebank en de formatieplanning waarmee de mogelijkheden voor medewerkers op middellange en lange termijn in beeld kunnen worden gebracht. In het verslagjaar zijn de kerncompetenties vastgesteld waarop managers en potentiële managers beoordeeld worden. Daarbij ligt de nadruk met name op ondernemingszin, commercieel inzicht en leiderschap. Een bijpassende nadere vertaalslag naar het wervings- en selectiebeleid, het loopbaanbeleid en de opleidingsplannen is in voorbereiding. Een belangrijk aandachtspunt van het Management Development programma is het versnellen van de loopbaantrajecten voor medewerkers met de potentie om door te groeien. Het Initial Management Programme, een tweejarige opleiding waarbij de cursisten vertrouwd raken met managementtechnieken en Ballast Nedam methoden, is voor de zesde keer van start gegaan. In 1998 is ook een Initial Management Programme aangevangen bij Ballast Wiltshier. Opleiding en training van onze medewerkers blijft voor ons van het grootste belang. Dit blijkt uit een toename van het opleidingsbudget met 8%. Nadruk lag in het verslagjaar meer dan in de voorgaande jaren bij opleidingen op het gebied van automatisering en Arbo en veiligheid. Veel medewerkers volgen opleidingen om bij te blijven in hun vakgebied, evenals trainingen en opleidingen die het mogelijk maken mee te doen in een moderne arbeidsorganisatie. Trainingen op het gebied van sociale vaardigheden, communicatie en managementopleidingen zijn daarvan voorbeelden. In de markt ontstaan nieuwe variaties op het gebied van belonen. Variabele beloning is daarvan een onderdeel. Een werkgroep onder meer bestaande uit enige algemeen directeuren en hoofden Personeel en Organisatie van onze bedrijven zal met een advies komen over mogelijke wijzigingen in de beloningssystematiek. Verder is het afgelopen jaar de discussie gevoerd welke arbeidsvoorwaarden en regelingen centraal geregeld blijven, welke in de vorm van een raamwerk door de werkmaatschappijen nader ingevuld kunnen worden en welke in hun geheel decentraal bepaald en bijgehouden worden. Als uitgangspunt geldt dat, afhankelijk van de marktsituatie van een onderneming, de kostenbeheersingen voor het concern of de gevolgen die een regeling kan hebben voor de mobiliteit van medewerkers bepalend is voor de keuze voor een centrale dan wel een decentrale regeling. Sinds 1994 schommelt het ziekteverzuimpercentage van Ballast Nedam tussen de 4,5% en 5%. Ook de gemiddelde duur van het verzuim blijft redelijk stabiel en schommelt al enkele jaren rond de tien dagen. Vergelijking met landelijke verzuimcijfers en met name met cijfers van de bedrijfstak bouw is na de invoering van de Wet Terugdringing Ziekteverzuim en de Wet Uitbreiding Loondoorbetaling bij ziekte moeilijk doordat er sprake is van onderregistratie. Ten opzichte van het lage percentage in 1997 van 4,6% is het verzuim in 1998 licht gestegen. Dit wordt vooral veroorzaakt door een hoger percentage bij enkele bedrijven onder het bouwplaats- en productiepersoneel als gevolg van fysieke klachten. 21

19 Daarom volgen juist deze bedrijven het verzuim op de voet en voeren een actief verzuimbeheersings- en arbeidsomstandighedenbeleid om het risico van uitval van medewerkers zo klein mogelijk te maken en de verzuimkosten te beheersen. Zij besteden onder meer extra aandacht aan verzuimgesprekken, proberen bij medewerkers in de meest risicovolle posities door voorlichting en taakroulatie de fysieke belasting te verminderen en maken belasting- en belastbaarheidsanalyses van de individuele werkplekken. Er zijn verschillende preventieprogramma s om te voorkomen dat mensen in de toekomst overbelast raken. Verder is in 1998 een begin gemaakt met het invoeren van zorgaccountmanagement. Op basis van analyses van kengetallen van ziektekostenverzekeraar, Arbo-diensten en Ballast Nedam bedrijven wordt bepaald met welke middelen een zo effectief mogelijk beleid kan worden gevoerd gericht op preventie en beheersing van verzuim en verzuimkosten. Ballast Nedam hecht veel waarde aan het overleg met haar medewerkers in ondernemingsraden, Groepsondernemingsraad en Centrale Ondernemingsraad. Beide partijen plukken daar de vruchten van. Een belangrijk onderwerp in het verslagjaar was de eventuele verplaatsing van het hoofdkantoor naar Nieuwegein. Milieuzorg De milieuzorg speelt een belangrijke rol in de bedrijfsvoering van Ballast Nedam. Werkzaamheden worden zo georganiseerd dat het milieu zoveel mogelijk wordt ontzien. De zorg voor het milieu is geïntegreerd in een systeem voor kwaliteitszorg en arbeidsomstandigheden (KAM: kwaliteit, arbo en milieu). Milieubeleidsverklaringen zijn opgenomen in de beleidsvoornemens van de verschillende bedrijven. Er wordt op grote schaal gebruik gemaakt van secundaire grondstoffen en milieuvriendelijke bouwmaterialen. Bouwafval wordt gescheiden en er wordt continu gestreefd naar vermindering ervan. Ballast Nedam Milieutechniek en Recycling Maatschappij Feniks zijn gespecialiseerd in milieutechnische projecten. Ballast Nedam Industrie en Toelevering besteedt permanent aandacht aan toepassing van puingranulaten in betonproducten en van afvalhout in houtvezelproducten. Het bedrijf maakt milieueffectrapportages en herstructureringsplannen bij grondstoffenwinning en sluit milieuconvenanten af op brancheniveau ter reductie van energieverbruik. De door Ballast Nedam Woningbouw ontwikkelde milieuvriendelijke Groen-Plus woning wordt spoedig in uitvoering genomen in Eindhoven en Roosendaal. Energiebesparing, groene financiering en het gebruik van milieuvriendelijke materialen zijn de kenmerken van deze milieuvariant van de 600-gulden woning. Bij Ballast Wiltshier is een speciale milieu-coördinator benoemd en er is een begin gemaakt met het invoeren van een uitgebreid milieu management systeem. Bij een onder de bouwnijverheid uitgevoerd vergelijkend onderzoek kwam Ballast Wiltshier met goede resultaten naar voren. Ballast Nedam International voldoet aan de internationaal erkende milieueisen volgens ISO

20 Technologie Om goed in te kunnen spelen op veranderingen en nieuwe ontwikkelingen in de maatschappij voert Ballast Nedam een actief technologiebeleid. Beheersing van technologische kennis en kunde vormt een belangrijk aspect van het concurrerend vermogen van de onderneming. Zo neemt Ballast Nedam een vooraanstaande plaats in bij het ontwerpen van belangrijke projecten in binnen- en buitenland. Vele technologieprojecten worden gevoed vanuit alle werkmaatschappijen. Brainstormsessies, proefnemingen en onderzoek leveren vaak nieuwe vindingen op die weer kunnen leiden tot alternatieve ontwerpen of een octrooiaanvraag. Ballast Nedam Engineering vormt het technische hart van de onderneming en neemt op het gebied van innovatieve ontwerpen een prominente plaats in. In brede zin houdt men zich bezig met procesanalyse, procesontwikkeling en procesinformatisering. Het ontwerpen met behulp van de computer maakt projecten steeds inzichtelijker. Er wordt binnen Ballast Nedam veel aandacht besteed aan de ontwikkeling van 3D ontwerpen. Dit schept nieuwe mogelijkheden voor alle processen, van visualisatie tot productie. De doorlooptijd van het ontwerpproces wordt verkort, hetgeen belangrijk is bij zowel inschrijving als realisatie van projecten. In het afgelopen jaar zijn binnen het concern op velerlei gebieden nieuwe ontwikkelingen gestart, waaronder speciale technieken voor de woningbouw, drainage van terreinen en geluidsarme spoorconstructies. Telecommunicatiemiddelen worden ingezet om projecten in uitvoering op afstand efficiënter aan te sturen en het samenwerken vanaf diverse locaties mogelijk te maken. Op het gebied van de export van watermanagementtechnologie is een belangrijke stap gezet door de oprichting van de Water Group Holland, waarin Ballast Nedam deelnemer is. Techniek verlegt grenzen voor het ondergronds bouwen. Hierdoor worden ook aan de wijze waarop men de ondergrondse omgeving beleeft, nieuwe voorwaarden gesteld. Op het gebied van beide aspecten neemt Ballast Nedam deel aan onderzoek en ontwikkeling. Het zogeheten boortunnelen neemt een speciale plaats in, waarbij de bouw van de Heinenoordtunnel als praktijkproject van vitale betekenis is. Om alle externe ontwikkelingen goed te kunnen volgen is het bedrijf vertegenwoordigd in de CUR, de Betonvereniging en de Combinatie Speurwerk Baggertechniek. Bij de laatste organisatie staat vooral het fundamenteel onderzoek voorop. Daarnaast participeren Ballast Nedam technici in talrijke netwerken voor zowel materiaalgericht als sectorgericht onderzoek. Ook aan onderwijs en opleidingen worden op structurele basis bijdragen geleverd. De euro conversie Dit onderwerp werd in ons 1997 jaarverslag nog aangekondigd onder de titel europroblematiek. Ten tijde van het verschijnen van het 1997 jaarverslag kon nog gesproken worden van problematiek, immers de euro was nog niet ingevoerd en de koersen van deelnemende landen stonden nog niet vast. Inmiddels is de euro een feit. De eurokoers met elf participerende landen staat vast. Dit mag met recht een prestatie van verstrekkend belang genoemd worden, daar deze stap de grootste bijdrage aan de eenwording van Europa tot nu toe heeft geleverd. Om dit te bereiken is een geweldige politieke inspanning geleverd, met name op het gebied van de beheersing van overheidsfinanciën. 23

21 Nu de monetaire eenheid binnen Europa een feit is, zou de volgende fase moeten zijn het bereiken van een politieke eenheid. De inspanningen en offers die nodig zijn om dat tot stand te brengen, zullen die van de euro-invoering vele malen overtreffen. Voor zover het ons bedrijf betreft, is destijds al vastgesteld dat geen specifieke problemen verwacht worden bij de invoering van de euro. Hierin is geen wijziging gekomen. Hoogstens is het zo dat sommige werkmaatschappijen naar aanleiding van de invoering van de euro en de millenniumproblematiek hun financiële administratie-systemen vernieuwen. Aangaande de kansen die de euro zou scheppen voor nieuwe concurrenten uit Euroland, zijn wij van mening dat de invoering van de euro op zich gedurende de komende jaren niet van doorslaggevend effect zal zijn. Dit kan anders worden indien een concentratie van capaciteit, door overnames of samenwerkingsverbanden gaat plaatsvinden welke zich uitstrekt over de grenzen van Euroland. Millenniumproblematiek In het verslagjaar heeft de centrale werkgroep onder leiding van een lid van de Raad van Bestuur beleidsrichtlijnen uitgegeven voor een gestructureerd plan van aanpak. Op grond van deze richtlijnen zijn in alle werkmaatschappijen de in gebruik zijnde systemen grondig doorgelicht. In enkele werkmaatschappijen is besloten bestaande programmatuur geheel te vervangen. Daarbij worden echter aanpassingen ontwikkeld om aan de door ons te stellen specifieke eisen te kunnen voldoen. Implementatie vindt in deze gevallen plaats binnen een strak tijdschema. Goede voortgang is gemaakt met een aantal technisch-operationele systemen, bijvoorbeeld op de baggerschepen en de fabrieksinstallaties van Industrie en Toelevering. Voorts is bij de meeste werkmaatschappijen een analyse uitgevoerd van eventueel te verwachten problemen bij door ons in het verleden uitgevoerde projecten, waar zich de millenniumproblematiek zou kunnen voordoen. De opdrachtgevers zijn in een aantal gevallen geadviseerd adequate maatregelen te treffen. 24