4,7. Beeldende kunst en muziek: Samenvatting door een scholier 2070 woorden 31 maart keer beoordeeld. Nederlands. Nederlands middeleeuwen

Transcriptie

1 Samenvatting door een scholier 2070 woorden 31 maart ,7 104 keer beoordeeld Vak Nederlands Nederlands middeleeuwen Historische achtergrond Bestuur: vroeger hoorde West Europa tot het Wet Romeinse rijk, tot 3e, 4e eeuw na Chr. In het noorden ontstonden germaanse rijkjes, b.v. Franken, tijdens Karel de grote ( ) was Franken van Spanje- Polen, Italië- noordzee. Dat enorme gebied werd bestuurd door Feodale stelsel/ leenstelsel. Koning/ leenheer leende grond aan leenmannen/ adel, die moesten het beschermen, mochten opbrengst houden, trouw aan hun leners, vaak zetten ze dat op lager niveau voort. Frankische rijk= verzameling onafhankelijke staatjes, na de dood van Kaler de Grote werd het west en oost. West= 12e eeuw= ontwikkelde zich tot centraal geregeerde frankrijk. Oost= veel vorstendommen= Duitse rijk, 19e eeuw= samensmelten tot Duitsland. Ned en België= graafschappen (vlaanderen, holland) hertogdommen (brabant, gelre) ze gingen steeds meer een eenheid vormen. Duitse keizer Karel V ( ) werd heer van de Nederlandse gewesten. Cultuur: middeleeuwen ( )= 3 perioden. Vroege Middeleeuwen( )= germanen versloegen het romeinse rijk, nieuwe beschaving, 6e eeuw= franken tot christendom= grote rol, priester hadden onderwijs in handen= lezen schrijven, de samenleving was theocentrisch, priesters waren de geestelijke macht 1e stand, 2e stand= adel, wereldlijke macht, daarom 2e hoofdkenmerk van middeleeuwen= ridderlijk, alles in de middeleeuwen was gericht op adel en de kerk (onderwijs, kunst, wetgeving) Hoge Middeleeuwen( )= eerste steden in west Europa, standsrechten= werden rechten van zelfstandigheid in gezet (tegen betaling). 3e stand= stedelijke burgerij, handel nijverheid, 1e gotische kathedralen, universiteiten. Hier begint ook literatuurgeschiedenis, van daarvoor is bijna niets bewaard gebleven. Late Middeleeuwen( )= burgerij werd machtiger, 3e hoofdkenmerk van middeleeuwen= burgerlijke, leenstelsel verdween, nationale staat kwam. Naast vlaanderen was brabant ook een economisch centrum. 16e eeuw= holland werd belangrijker en Vlaanderen en brabant niet meer Beeldende kunst en muziek: middeleeuwse kunst= theocentrisch, ontspanning en les. Kathedralen= verbondenheid tussen God en de mens. Romaanse stijl ( )= oudste stijl, ronde bogen, massieve muren, kleine vensters, zware steunberen. Gotische kathedralen ( )= spitse bogen, grote ramen, luchtbogen, veel Pagina 1 van 5

2 beeldhouwwerken. Schilderkunst= Romaans= wandschilderingen in kerken, miniaturen(boek). Gotiek= veel uit Ned. Ook wel Vlaamse primitieven genoemd vanwege onrealistisch karakter. Naast theocentrisch is ridderlijk 2e hoofdkenmerk. Talrijke kastelen, dappere vrome ridders in schilderijen. 13e eeuw= burgerlijk karakter, gotische stadhuizen, gildenhuizen, portret van je gezin. Gregoriaans= officiële kerkmuziek, genoemd naar Gregorius de Grote(± 600)= eenstemmig, vocaal, a capella. 1325= paus verbood meerstemmig gregoriaans. 11e eeuw= mensen gingen notenbalken gebruiken. Vroege wereldmuziek= eenstemmig, luit, vedel, schalmei. 13e eeuw= meerstemmig. 14e eeuw= componisten/ schrijvers gingen organiseren in gilden (Meistersinger). Guillaume de Machaut= belangrijkste componist uit Hoge Middeleeuwen. Late middeleeuwen= Nederlandse of Bourgondische muziekscholen, waarvan Henegouwer Josquin des Prés ( ) de voornaamste vertegenwoordiger was. Literatuur en taal: Literatuur: tot eind 11e eeuw= schrijven in Latijn (geleerden), volkstalen- mondeling. 1100= West- Europese literatuur begon, ze schreven volkstalen op. 12e en 13e eeuw= literatuur is theocentrisch en ridderlijk (ridderroman, heiligenleven). Eind 13e eeuw= didactische literatuur voor adel en burgerij. Troubadours= schrijvers/ componisten van middeleeuwse letterkunde. Jongleurs/ Minstrelen= brachten dat ten gehore, literatuur was poëzie. Er waren weinig boeken, men moest met de hand schrijven= handschriften. 1450= Johannes Gutenberg vond boekdrukkunst uit. Handschriften= initialen, door kloostemonniken. Door boekdrukkunst= goedkope boeken, ook proza. Wiegendrukken/ Incunabelen= boeken van Na 1500= schrijvers zetten hun naam in boeken. Middeleeuwse teksten= tot de gemeenschapskunst. Geen plagiaat= je kon andere schrijvers overnemen. Taal: geen eenheidstaal. Diets= dialecten uit Nederland. Wetenschappelijk= Middelnederlands. Oudste tekst is uit ij= ie, ui= uu. Is in sommige dialecten nog steeds zo. Geen uniforme spelling= dezelfde woorden werden anders geschreven. Ridderroman: de populairste teksten waren de ridderromans, uit adelijke kringen. Het ontstond in Noord- Frankrijk en verspreidde in 11e eeuw naar Europa (roelantslied (1200)= la chanson de Roland (1100), Karel ende elegast (1200)). Roelantslied= Karel de Grote in Spanje= op de terugweg wordt de achterhoede van zijn leger (geleid door Roland) aangevallen door de Saracenen in de Pyreneeën en vernietigd. Voor zijn dood blaast Roland op zijn hoorn om Karel te waarschuwen, Deze keert terug en verslaat de Saracenen, dan gaat Roland dood. Karel ende Elegast= Karel de Grote wordt op een nacht wakker van een stem die hem in naam van God 3 keer beveelt om te stelen. Dat doet hij en hij ontmoet Elegast (is verbannen en moet als roofridder aan de kost komen, van rijken) samen rijden ze naar het kasteel van Eggeric (zwager van Karel), Elegast ontdekt dat Eggeric de koning wilt doden. De volgende dag is er een hofdag (bijeenkomst van de hoge adel waarbij de koning o.a. rechtsprak), Eggeric ontkent de beschuldigingen en er komt een tweegevecht (volgens germaans gebruik), God zorgt dat de leugenaar verliest. Elegast en Eggeric vechten uren lang, totdat Elegast Eggeric s hoofd doormidden slaat, hij mag dan trouwen met Eggeric s weduwe. Die ridderomans wordn Frankische of Karelromans genoemd= ze spelen zich bij karel de grote, ridderidealen zij kracht en moed, ond= oorlogen en ontrouw. Hoofse romans= ridder is hoffelijk, Pagina 2 van 5

3 verfijnd, De jeeste van Walewein en het schaakbord. Door Penninc (1200) en voltooid door pieter vosteart (1215), orgineel vlaams. Verhaal= een schaakbord komt ineens het kasteel van koning arthur binnenvliegen, ridder walewien achtervolgt het en komt bij de eigenaar koning Wonder, die wil het hem geven in ruil voor een machisch zwaard in bezit van koning Amoraen. Die geeft het alleen als Walewien hem de indische prinses Ysabele geeft. Walewien haalt Ysabele die verlift is op walewien, bij Amoraen sterft ze. Hij krijgt het zwaart- schaakbord en gaat met Ysabele terug naar arthur s hof. Van den vos Reynaerde: beste dierenverhaal uit de wereldliteratuur. Belangrijkste dichtwerk uit onze middeleeuwse literatuur. Gebaseerd op Le roman de Renart uit Frankrijk ergens in Renard werd het nieuwe franse woord voor vos. Verhaal= koning Nobel de leeuw heeft een hofdag. Isengrijn de wolf, Cortoys de hond, Pancer de bever beschuldiger Reinaert van allerlei dingen. Reinaert is er niet maar wordt verdedigd door zijn neef Grimbeert de das. Bruun de beer moet Reinaert gaan halen, als die hem vind wordt hij door Reinaert in de val gelokt, zodat hij wordt afgetuigt door allemaal mensen, hij weet zonder oor en huid van wangen en voorpoten te vluchten. De volgende die Reinaert moet halen is Tibeert de kater, die wordt op dezelfde manier in de val gelokt. Als derde wordt Grimbeert gestuurd, nu moet reinaert meekomen omdat hij anders vogelvrij wordt verklaard. Reinaert bekent en hij zal opgehangen worden. Maar dan komt hij met een nieuwe list: hij zegt dat reinaerts vader met Bruun, Isengrijn, Tibeert en grimbeert een opstand wilde financiëren tegen nobel met een schat. Reinaert zegt waar de schat zich bevind, Nobel laat hem vrij en laat de anderen gevangen nemen. Nobel gaat naar de schat, Reinaert gaat naar de Paus voor vergeving. Belijn de ram en Cuwaert gaan mee naar Maupertuus. Daar vermoord reinaert Cuweart en hij zegt tegen belijn dat die terug oet naar het hof met een brief (cuwaert s hoofd). Als belijn bij nobel komt beseft die dat hij weer is beetgenomen. Firapeel de luipaard stelt voor berlijn en zijn familie ter beschikking te stellen van de beer en de wolf. Ondertussen heeft reinaert zich met zijn familie terug getrokken in de wildernis. Van den vos reynaerde is een satire= bepaalde verschijnselen worden belachelijk gemaakt. Middeleeuwse adel= dierengemeenschap. Reinaert is een leugenaar, rover, moordenaar. Maar slim en zelfbeheerst. Maakt tegenstanders tot hulpeloze slachtoffers. En er is satire op rechtspraak. Maar het is ook een parodie= tekst waarin andere teksten op een spottende wijze worden nagebootst. Het is opgezet als hoofse ridderroman. Met talrijke citaten,en wijze van aanspreken. Het lied in de Middeleeuwen: middeleeuwse liederen zijn mondeling overgebracht, soms werden ze kort na de middeleeuwen opgeschreven in het Antwerps liedboek (1544) met 221 liederen. Andere werden in de 19e eeuw pas opgetekend b.v. Heer Halewijn. Ballade= van italiaanse balatta, danslied, kenmerken= verhaal wordt sprongsgewijs verteld, beschrijvind wordt afgewisseld met dialogen en tal van herhalingen. Elegie/ klaagzang= lyrisch gedicht naar aanleiding van de dood van een geliefd persoon, smart en wanhoop. Bekendste is Egidiuslied door Jan Mortoen ( ). Het middeleeuwse toneel: de grieken en romeinen hadden een bloeiende toneelcultuur, dit ging weg door de romeinse overheersing van West Europa, en ging helemaal weg dood de kerk die steeds machtiger werd. In de 14e eeuw begon men weer te schrijven. Belangrijkste stuk uit de Middelnederlandse cultuur: Die waarachtige ende zeer wonderlijke historie van Mariken van Nieumeghen (1500). Verhaal: buiten Pagina 3 van 5

4 Nijmegen woont Mariken bij haar oom gijsbrecht, die stuurt haar naar de stad om dingen te kopen en wil bij haartante slapen. Dat mag niet van haar tante, beschuldigd haar van alles. Dan gaat ze met moenen (duivel) mee, die leert haar 7 vrije kunsten (musica, logica, grammatica, geometria, aritmetica, astronomia, retorica) en alle talen van de wereld. Ze gaan via den Bosch naar antwerpen en richten allerlei kwaad aan. Na 7 jaar wil ze haar oom weer opzoeken. Zij ziet daar een wagenspel. God= rechter, maria= advocaat van mensheid, masschroen= advocaat van de duivel. Mariken wil dan ook vergeving. Moenen neemt haar mee in de lucht en gooit haar naar beneden, ze overleeft, vindt haar oom,biecht alles op. Gaan naar rome naar de paus voor vergeving. 3 ijzeren ringen, in maastricht in het klooster vallen ze eraf. 2 jaar later sterft ze. Buitenlandse cultuur: Chanson de geste: 11e eeuw= in frankrijk noorden= ridderroman zuiden= liefdeslyriek. Chansons de geste= oudste ridderromans, ook frankische of ridderromans genoemd. Schrijvers= trouvères, uitvoerenden= jongleurs met luit. Meeste romans= karel de grote= goede leenheer, met ontrouwe vazal. Soms rollen omgedraaid. Werden 250 jaar na de dood van karel opgeschreven. Gebaseerd op historische gegevens, met veel dingen erbij verzonnen. Belangrijkste chanson is La chanson de Roland (1100). Verwant aan El cantar de mio cid (1140). Over Spaanse edelman die stierf in na verwikkeld te zijn geweest in militaire n politieke gebeurtenissen. De Provencaalse lyriek: in zuid frankrijk= andere literatuur in Occitaans, nu uitgestorven taal. Een dialect daarvan is Provencaals. Troubadours/ trouvère= componisten/ schrijvers. Behoorden tot adel maakten hoofse liederen. Grootste troubadour= Bernard de Ventadour ( ). Geliefde vrouw werd met Midons aangesproken. Hoofse roman: vanuit frankrijk in 12e eeuw naar de rest van Europa. Chanson = voorhoofse roman, kwam ervoor. Ridder= verfijnd, ontwikkeld, ridderidealen= hulpvaardigheid, hoffelijkheid, rechtvaardigheid, gaan over helpen van verdrukten, bevrijden van jonkvrouwen, en opsporen van geheimzinnige voorwerpen. 3 typen= keltische, oosterse, klassieke. Klassieke= griekse en romeinse verhalen (troje). Oosterse roman= invloed van kruistochten (1096). Arabische cultuur, andere cultuur werd een christelijke, alleen uiterlijkheden van arabische beschaving bleven over. Keltische roman= keltische cultuur= overheersend volk van west Europa, tot 1e eeuw voor Christus, Noord franse trouvères leerde het kennen door verovering van de normandiërs in de 11e eeuw. Keltische romans= 3 groepen. Tristan en Isolde= Tristan moet van zijn oom mark de bruid van cornwall, isolde van ierland gaan halen. Ze drinken bijde een liefdesdrank waardoor ze een verhouding krijgen. Isolde maakt daar een eind aan, tristan gaat naar frankrijk gaat daar dood, isolde sterft ook. Ze worden aan weerszijden van een kerk begraven, een struik groeit naar elkaar toe. Arthur romans= koning arthur en ridders van de ronde tafel. Bestond arthur?? Verhaal= arthur is onechte zoon van koning uther pendragon, hij bewijst zijn afstamming door excalibur uit een rots te trekken. Hij sticht vrede, en richt de ronde tafel op, die vrede haven, rechtvaardigheid. Niemand zat aan het hoofd, arthurs vrouw Guinevere bedriegd hem met lancelot. Lancelot moet terug naar zijn eigen rijk, mordred (arthurs buitenechtelijke zoon) komt in opstand, dan komt er een veldslag tussen Arthur en mordred. Pagina 4 van 5

5 Arthur sneuveld, of niet. In ieder verhaal heeft de hoofdpersoon een queeste. Graalromans= lid van de ronde tafel heeft een queeste naar een graal. Die wordt bewaard op de berg van Monsalvat en bewaakt door graalridders. Sommige waren eerst van de ronde tafel, later graalridders. Belangrijkste schrijver van keltische romans= Chrétien de troyes ( ) schreef lancelot (1170) en Perceval (1982) invloed op west Europese literatuur. Italië: de provencaalse literatuur= drong door in italië, hoofse troubadourspoëzie tot dolce stil nuovo vooral in florence. = liefde voor ander, dichter tot God. Dante Alighieri ( ) was misschien wel de grootste dichter, werken= la vita nuovo(1293) en La divina commedia (1321), is geen komedie maar werk mat blij einde. Tochten door 3 rijken (hel, vagevuur, aardse paradijs) rond de aarde zijn 9 hemelsferen met planeten en sterren. De 10e sfeer is voor God en de engelen. Op de tocht naar hel en vagevuur wordt hij door de romeinse dichter vergilius begeleid, en in het paradijs door beatrice. Hel= vroegere leermeesters, politici, paul nicolaas III en judas. Vagevuur= boete doen voor naar de hamel. Hemel= heiligen en beatrice. Ontmoetingen leiden tot uiteenzetting over politiek, geschiedenis, moraal en gedsdienst. Pagina 5 van 5