Kanker en vitaminen LWDO Standpunt: evidence based. Saskia Rulof Canisius Wilhelmina Ziekenhuis
|
|
- Stefan de Veer
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Kanker en vitaminen LWDO Standpunt: evidence based Saskia Rulof Canisius Wilhelmina Ziekenhuis
2 Inhoud Inleiding Voor- en nadelen van suppletie Noodzaak van suppletie Voorschrijfgedrag Veilige dosis en aandachtspunten
3 Waarom vitamines? 55%-73% patiënten slikt vitaminesupplementen (Meyer 2004-Gupta 2005) Meestal zonder medeweten arts Antioxidanten staan in de belangstelling door hun preventieve werking Niet uitgesloten dat antioxidanten werking van behandeling teniet doen
4 Relevantie Indruk uit praktijk Patiënt: Wil graag ziekteproces positief beïnvloeden Wordt verleid door industrie en internet Is afhankelijk van informatie van hulpverleners Hulpverleners: Vragen naar gebruik supplementen? Zijn op de hoogte van zin en onzin van vitaminesupplementen?
5 5 fasen 1. Literatuurstudie 2. Formuleren voorlopig standpunt 3. Inventarisatie voorschrijfgedrag hulpverleners 4. Toetsen voorlopig standpunt bij specialisten 5. Aanbevelingen voor de patiënt en hulpverlener
6 Vraagstelling 1 Welke voor- en nadelen kan suppletie met antioxidanten (vitamine A, C, E, β-caroteen en selenium) tijdens chemo- en/of radiotherapie hebben?
7 Werking chemotherapie Chemotherapie beïnvloed processen waardoor celgroei wordt geremd of gedood Hierbij ontstaan meer of minder vrije radicalen DNA-verdubbeling Mitose
8 Werking chemotherapie Cytostatica waarbij meer vrije radicalen ontstaan zijn: Alkylerende middelen (Chloorambucil, Cyclofosfamide, Melfalan) Cisplatine Anthracyclinederivaten (Doxorubicine en bleomycine) Topo-isomeraseremmers (Irinotecan)
9 Werking radiotherapie Ioniserende straling beschadigt kankercellen zodanig dat ze doodgaan Atomen worden geïoniseerd waarbij vrije radicalen ontstaan Apoptose = proliferatieve celdood Vrije radicalen beschadigen het DNA in een cel waarbij de cel bij een volgende deling ten gronde gaat of relatief kort na de bestraling (1-2 dagen)
10 Werking vrije radicalen Vrije radicaal mist elektron en neemt er één van gewone, gezonde molecuul, hierdoor ontstaat schade aan gezonde cellen en organen
11 Werking antioxidanten Antioxidanten neutraliseren vrije radicalen door elektron af te geven zonder zelf een vrije radicaal te worden en beschermen zo het lichaam.
12 Theorieën antioxidanten Antioxidanten doen het therapeutisch effect teniet Neutraliseren vrije radicalen en beschermen de tumorcel Antioxidanten versterken de therapie Neutraliseren vrije radicalen waardoor de celcylcus niet verstoord wordt en cytostatica effectief is en stimuleren de apoptose bij radiotherapie Antioxidanten verminderen de bijwerkingen Selectieve werking waarbij gezonde cellen worden beschermt, maar de kankercellen niet
13 Literatuur Zoektermen: [ Neoplasms ] in combinatie met [chemotherapy OR radiotherapy] in combinatie met [ beta carotene OR vitamin E OR vitamin A OR ascorbic acid OR selenium ]. Alleen humane onderzoeken bij volwassenen Januari 2001 t/m 30 juli 2006 Nederlands, Engels
14 Literatuur Guideline (Norman 2003): American Institute for Cancer Research 2 Systematic reviews (Ladas 2004, Hofhuis 2004) 6 RCT s Elsendoorn 2001 (n=27) Weijl 2004 (n=48) Sieja 2004 (n=62) Pathak 2005 (n=136) Bairati 2005 (n=540) Mirsiloglu 2006 (n=66)
15 Aanvullende literatuur systematic reviews (Block) 19 RCT s over effectiviteit en overleving 33 RCT s over toxiciteit 1 review (Moss) 1 overzichtsartikel (Lawenda) 9 RCT s chemo- en 16 RCT s radiotherapie 2 reviews (Simone) 36 observationele en 14 RCT s
16 Conclusie algemeen De zeggingskracht van de gelezen literatuur is beperkt als gevolg van de over het algemeen matige kwaliteit van de studies (niet dubbelblind en/of placebogecontroleerd, power te laag) Het totaal aan bewijs is zeer wisselend doordat studies variëren in studieopzet, tijdstip van interventie/observatie, protocol, soort tumor en behandeling, dosering en type supplement
17 Conclusie chemotherapie De beschikbare literatuur geeft geen bewijs voor de veronderstelling dat antioxidanten de werking van cytostatica (die werken via de vorming van vrije radicalen) negatief beïnvloeden Over het algemeen wordt geen significant gewenste vermindering gevonden van de toxiciteit (bijwerkingen van de therapie), al zijn er wel enkele indicaties in die richting
18 Conclusie radiotherapie De beschikbare literatuur bij radiotherapie suggereert dat het gebruik van antioxidanten bij diverse soorten kanker de effectiviteit niet nadelig beïnvloed Er zijn onvoldoende gegevens beschikbaar om uitspraken te doen over vermindering van de toxiciteit en de bijwerkingen van de therapie
19 Conclusie radiotherapie Een uitzondering betreft de studie van Bairati, die een statistisch significant verminderde overleving na 52 maanden, en meer recidief vindt in de interventiegroep die gesuppleerd werd met vitamine E (na 8 jaar was overleving in beide groepen gelijk) Er zijn relatief weinig goed opgezette studies beschikbaar zoals deze van Bairati (n= 540, placebogecontroleerd, normale hoeveelheid vitamine E)
20 Conclusies Over de veiligheid van suppletie met antioxidanten kunnen nog geen duidelijke uitspraken worden gedaan Meer studies zijn nodig, met name goed opgezette RCT s met voldoende power Het gebruik van hoge dosis antioxidanten tijdens chemo- en radiotherapie dient vermeden te worden totdat duidelijk bewijs beschikbaar is dat de voordelen boven de mogelijke risico s uitstijgen
21 Vraagstelling 2 Welke groepen van patiënten hebben een verhoogd risico van een tekort aan vitaminen en mineralen?
22 Wat is de behoefte? Gezondheidsraad advies Richtlijnen Goede Voeding Advies ADH vitamines/mineralen voor gezonde mensen Referentievoeding realiseert niet de ADH voor vitamine A en selenium Betekent echter nog geen tekort Oncoline; algemene voedings- en dieetbehandeling bij behandeling kanker LWDO (2005) Vitamines, mineralen en spoorelementen: een adequaat niveau van inname, afhankelijk van verliezen en/of verhoogde behoefte (Voedingsnormen Gezondheidsraad)
23 Hoe groot is risico op tekort? Bij 50-60% van de patiënten met kanker is bij diagnose sprake van relevant gewichtsverlies Onvoldoende intake voedingsstoffen en daarmee antioxidanten als gevolg van: Klachten door de plaats van de tumor Bijwerkingen van de behandelingen Psychosociale klachten Metabole ontregeling (kanker-cachexie)
24 Risicogroepen op een tekort Ouderen Rokers Mensen met een eenzijdig voedingspatroon Patiënten met bepaald medicatiegebruik Antibiotica Laxeermiddelen Kalmeringsmiddelen Pijnstillers Diuretica
25 Vraagstelling 3 Voorschrijfbeleid Wie spelen een rol bij de advisering van voedingssupplementen? Wat zijn de argumenten om wel of geen suppletie voor te schrijven?
26 Voorschrijfgedrag Kwalitatief onderzoek onder 69 diëtisten, 21 verpleegkundigen en 7 artsen (2007) Huidig voorschrijfgedrag Motieven om suppletie wel of niet aan te bevelen Meningen m.b.t. taakverdeling en verantwoordelijkheden
27 Resultaten voorschrijfgedrag Discrepantie tussen wat artsen en diëtisten wenselijk vinden en de praktijk Slechts 24% vraagt altijd supplementgebruik na tijdens de anamnese (1 van de 7 artsen en 19 van de 66 diëtisten) Het is een gezamenlijke taak van arts én diëtist om navraag te doen naar supplementgebruik Niet alle patiënten worden begeleid door een diëtist Diëtist heeft de meeste kennis over voeding en de arts over mogelijke interacties met therapie
28 Resultaten voorschrijfgedrag Het gebruik van een onvolwaardige voeding is in de eerste plaats reden om het gebruik van supplementen te starten Het is de taak van de diëtist om adviezen te geven t.a.v. supplementgebruik bij een onvolwaardige voeding, omdat de diëtist de deskundige is voor het beoordelen van de voeding
29 Resultaten voorschrijfgedrag Een multivitamine/mineralenpreparaat met maximaal 100% ADH wordt in bijna alle gevallen geadviseerd en als veilig gezien Het stoppen van het gebruik van supplementen wordt geadviseerd bij: Het overschrijden van de ADH Het starten met drink- en/of sondevoeding Het gebruiken van een volwaardige voeding
30 Vraagstelling 4 Wat is een veilige dosis? Praktische aandachtspunten voor de hulpverlener
31 Veilige dosis volgens LWDO De maximale dosering van supplementen met antioxidanten die nog als veilig wordt beschouwd volgens de gelezen literatuur bovenop een normale voedingsinname, is 100% van de ADH
32 Wanneer stoppen supplementen? Het stoppen met suppleren wordt geadviseerd als deze vastgestelde bovengrens wordt overschreden bij gebruik van: Drink- en/of sondevoeding Verrijkte voeding Volwaardige voeding Suppletie van vitamines/mineralen moet altijd worden afgeraden bij patiënten die een behandeling ondergaan in studieverband
33 Taken Is de inname van antioxidanten boven de vastgestelde veilige bovengrens, dan moeten de patiënten voorgelicht worden over mogelijke risico s van suppletie De diëtist rapporteert haar bevindingen aan de behandelend arts en initieert zonodig overleg bij hogere doseringen Het is de verantwoordelijkheid van arts en diëtist om supplementgebruik na te vragen bij patiënt
34 Wanneer suppleren? Het gebruik van een onvolwaardige voeding is in de eerste plaats reden om het gebruik van supplementen te starten Daarnaast bij resorptiestoornissen die > 2 weken aanhouden Let op risicopatiënten Diëtist mag geen suppletie adviseren als therapie
35 Tot slot Rapport LWDO te downloaden via: _dietisten_oncologie/index.php NtVD Artikel december 2010 Diëtistendagen 8/9 april 2011 Vraag en antwoord, casuïstiek, discussie
36 Met dank aan (ex)lwdo-leden: Judith Knijnenburg en Rianne van Lieshout Ex-studenten diëtetiek Sina Hüneburg en Liane Ziska
Rapport Nut, noodzaak en risico s van antioxidanten tijdens chemo- en radiotherapie
Rapport Nut, noodzaak en risico s van antioxidanten tijdens chemo- en radiotherapie LWDO, 2010 Marlies Lagendijk Saskia Rulof Hester Wierda De LWDO is een platform van in oncologie gespecialiseerde diëtisten
Nadere informatieAanbevolen Dagelijks Hoeveelheden (ADH) voor zwangeren
Pagina 1 / 5 Aanbevolen Dagelijks Hoeveelheden (ADH) voor zwangeren Energie Energie De basaal stofwisseling neemt tijdens de zwangerschap geleidelijk toe. Aan het eind van de zwangerschap is de basaal
Nadere informatieANTIOXIDANTEN BIJ KANKERTHERAPIEËN STANDAARD KANKERTHERAPIEËN GEEN ANTIOXIDANTEN BIJ CHEMOTHERAPIE ANTIOXIDANTEN BIJ KANKERTHERAPIEËN?
ANTIOXIDANTEN BIJ ANTAGONISME OF SYNERGISME? Een literatuurstudie Drs. L.K. de Munck-Khoe STANDAARD Behoefte aan: Selectiviteit Lage toxiciteit Goede tolerantie Lage resistentievorming Verlenging levensduur
Nadere informatieSamenvatting. Wat is de achtergrond van dit advies? Regelgeving en onderzoek zijn volop in ontwikkeling
Samenvatting Wat is de achtergrond van dit advies? Regelgeving en onderzoek zijn volop in ontwikkeling Europese wet- en regelgeving en onderzoek op het gebied van vitamines, mineralen en spoorelementen,
Nadere informatieBehandelingen bij longkanker. inclusief klinische studie immuuntherapie
Behandelingen bij longkanker inclusief klinische studie immuuntherapie 1 Longkanker Longkanker is niet één ziekte: er bestaan meerdere vormen van longkanker. In deze brochure bespreken we de twee meest
Nadere informatieVoeding bij kanker: fabels en feiten. Dr. Sandra Beijer, diëtist-epidemioloog Afdeling onderzoek Integraal Kankercentrum Nederland
Voeding bij kanker: fabels en feiten Dr. Sandra Beijer, diëtist-epidemioloog Afdeling onderzoek Integraal Kankercentrum Nederland 11 juni 2015 Website www.voedingenkankerinfo.nl Superfoods Kurkuma is
Nadere informatie28-9-2014. Inhoud. Voeding en leefstijl bij en na kanker. 1. Voeding van vroeger tot nu. 1. Voeding van vroeger tot nu. 2.
Voeding en leefstijl bij en na kanker Malu van Geel Inhoud 1. Voeding van vroeger tot nu 2. Voeding en kanker 3. Aanbevelingen 4. Veel gestelde vragen 1. Voeding van vroeger tot nu 1 Hippocrates Laat voeding
Nadere informatieBESCHERMEN VOEDINGSSUPPLEMENTEN TEGEN LEEFTIJDGEBONDEN MACULA-DEGENERATIE?
BESCHERMEN VOEDINGSSUPPLEMENTEN TEGEN LEEFTIJDGEBONDEN MACULA-DEGENERATIE? special van de MaculaVereniging MaculaVereniging Postbus 2034 3500 GA Utrecht 030-298 07 07 info@maculavereniging www.maculavereniging.nl
Nadere informatieSuperfoods of doe maar gewoon? Coby Wijnen diëtist Spierziekten Nederland
Superfoods of doe maar gewoon? Coby Wijnen diëtist Spierziekten Nederland Chiazaad Goji bessen Zeewier Hennepzaad Tarwegras Macapoeder Superfoods zijn voedingsmiddelen waarvan gezegd wordt dat ze een hoog
Nadere informatieKanker en Voeding. een Alpe D HuZes/KWF leerstoel. Ellen Kampman, 14 mei 2014
Kanker en Voeding een Alpe D HuZes/KWF leerstoel Ellen Kampman, 14 mei 2014 Wat is gezonde voeding? Koffie verhoogt het risico op kanker Koffie verhoogt het risico op kanker Wat moet je eten als je kanker
Nadere informatie1 op de Voeding en borstkanker. Vragen? 1 op de 8 vrouwen krijgt borstkanker
Voeding en borstkanker Vragen? Haaglanden MC 18 oktober 2018 ellen.kampman@wur.nl 1 op de 8 vrouwen krijgt borstkanker 1 op de 3 In 2017 Incidentie: ~ 110.000 Prevalentie: ~450.000 1 op de 20 is erfelijk
Nadere informatieDe Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG. Datum 16 december 2009 Betreft Kamervragen. Geachte voorzitter,
> Retouradres Postbus 050 500 EJ Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 008 500 EA DEN HAAG Bezoekadres: Parnassusplein 5 5 VX DEN HAAG T 070 0 79 F 070 0 78 www.minvws.nl
Nadere informatieVoeding bij borstkanker. Drs. Rianne van Lieshout Diëtist Paramáx, Máxima Medisch Centrum 3 oktober 2012
Voeding bij borstkanker Drs. Rianne van Lieshout Diëtist Paramáx, Máxima Medisch Centrum 3 oktober 2012 Voeding en borstkanker Antioxidanten, het wondermiddel tegen kanker? Anti-oxidanten helpen kanker
Nadere informatieROL VAN DE DIËTISTE IN HET ONCOLOGISCH PROCES. Gebracht door Nadieh Verhoest
ROL VAN DE DIËTISTE IN HET ONCOLOGISCH PROCES Gebracht door Nadieh Verhoest Programma Nationaal kankerplan Kankercachexie Voedingsplan bij cachexie Andere voedingsrichtlijnen Nationaal kankerplan L. Onkelinx
Nadere informatieIt takes two to tango
It takes two to tango Voeding & leefstijl bij kanker 19 november 2016 Ilse Kavak-Scholten Inhoud Kanker Ondervoeding Kankercachexie Voedingsadviezen Beweging Feiten en fabels Rol fitnessprofessional Take
Nadere informatieRichtlijn Mammacarcinoom
Richtlijn Mammacarcinoom Truus Smit-Hoeksma Waterlandziekenhuis, Purmerend Fase in de richtlijnontwikkeling - uitwerken conclusie literatuursearch - schrijven aanbevelingen Aanleiding voor aanvullingen
Nadere informatieBasisbegrippen Oncologie
Basisbegrippen Oncologie Tumor afmeting Diagnose periode Behandel periode Preventie/interventie periode Invasie interventie Tijd Detectie drempel Van normale naar kankercel Normale cel Van celkern naar
Nadere informatieTrastuzumab (Herceptin )
Trastuzumab (Herceptin ) Borstkanker (mammacarcinoom) De diagnose borstkanker is bij u vastgesteld. Dit wordt ook wel een mammacarcinoom genoemd. De behandeling van een mammacarcinoom bestaat uit een operatieve
Nadere informatieOndersteunende zorg voor mensen met kanker
Ondersteunende zorg voor mensen met kanker Máxima Oncologisch Centrum (MOC) Inleiding Als u van uw behandelend arts te horen krijgt dat u kanker heeft, krijgen u en uw naasten veel informatie en emoties
Nadere informatieMedicijncombinatie kan kankerpatiënt schaden Kankerpatiënt slikt vaak riskante mix van medicijnen
Medicijncombinatie kan kankerpatiënt schaden Kankerpatiënt slikt vaak riskante mix van medicijnen Pas op met medicatie tijdens chemotherapie! Kankerpatiënten lopen risico dat medicijnen kanker behandeling
Nadere informatieONDERSTEUNENDE ROL VAN VOEDING BIJ KANKERTHERAPIE
ONDERSTEUNENDE ROL VAN VOEDING BIJ KANKERTHERAPIE ISABELLE HEYENS, DIËTISTE UZ GENT Isabelle.Heyens@uzgent.be Inleiding Wereldwijd worden er dagelijks mensen gediagnosticeerd met kanker. Talrijke onderzoeken
Nadere informatiesamenvatting de belangrijkste vraagstellingen van dit proefschrift zijn:
Samenvatting Hodgkin lymfoom en zaadbalkanker zijn beide zeldzame maligniteiten die voornamelijk bij jong-volwassenen voorkomen. Beide ziekten hebben tegenwoordig een uitstekende prognose, o.a. door de
Nadere informatiebehandelingen-bij-borstkanker/
https://www.isala.nl/patientenfolders/6682-borstkanker-pid-h3- behandelingen-bij-borstkanker/ Borstkanker (PID): H3 Behandelingen bij borstkanker Als borstkanker is vastgesteld, bespreekt een team van
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2012 2013 32 793 Preventief gezondheidsbeleid Nr. 64 BRIEF VAN DE MINISTER VAN VOLKSGEZONDHEID, WELZIJN EN SPORT Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der
Nadere informatieRadiotherapie Medische Oncologie Chemoradiotherapie gevolgd door chirurgie bij slokdarmkanker
Radiotherapie Medische Oncologie Chemoradiotherapie gevolgd door chirurgie bij slokdarmkanker Uitwendige bestraling van slokdarmkanker in combinatie met chemotherapie, voorafgaand aan een operatie van
Nadere informatieWerkstuk Biologie Hersenkanker/tumor
Werkstuk Biologie Hersenkanker/tumor Werkstuk door een scholier 1349 woorden 19 oktober 2003 6 70 keer beoordeeld Vak Biologie Inleiding: Mijn werkstuk gaat over hersentumoren. Ik heb het gekozen omdat
Nadere informatieBehandelingsmogelijkheden en trials bij het oesophagus- en maagcarcinoom M. Wumkes, Medische Oncologie VUmc
Behandelingsmogelijkheden en trials bij het oesophagus- en maagcarcinoom 2017 M. Wumkes, 21-09-2017 Medische Oncologie VUmc 1 Te bespreken Standaardbehandeling Studiebehandeling Ontwikkeling nieuwe medicijnen
Nadere informatieVoeding & kanker: feiten & fabels
Voeding & kanker: feiten & fabels Stichting Invitee Veenendaal 12 februari 2019 ellen.kampman@wur.nl Vragen? De vragen op voedingenkankerinfo.nl Is aangebrande en verkoolde voeding kankerverwekkend? Is
Nadere informatieVOEDINGSADVIES. bij kanker
VOEDINGSADVIES bij kanker VOEDINGSADVIES bij kanker Een gezonde eet- en leefgewoonte werkt preventief tegen een aantal kankersoorten. Gezonde voeding maakt echter geen deel uit van de behandeling en draagt
Nadere informatieDeze patiënteninformatie is eigendom van: Naam: Adres: Postcode: Woonplaats: Telefoon:
Deze patiënteninformatie is eigendom van: Naam: Adres: Postcode: Woonplaats: Telefoon: 14-06-2017 Inhoudsopgave: 1. Inleiding 2. Belangrijke namen en telefoonnummers 3. Wat is kanker (algemeen) 4. Behandeling
Nadere informatieDeze patiënteninformatie is eigendom van: Naam: Adres: Postcode: Woonplaats: Telefoon:
Deze patiënteninformatie is eigendom van: Naam: Adres: Postcode: Woonplaats: Telefoon: 14-06-2017 Inhoudsopgave: 1. Inleiding 2. Belangrijke namen en telefoonnummers 3. Wat is kanker (algemeen) 4. Behandeling
Nadere informatiede voedingskundige samenstelling + onderbouwing
de voedingskundige samenstelling + onderbouwing algemene informatie van de drinkvoeding, waarop de hoeveelheden van de ingrediënten zijn gebaseerd: Volledige voeding; drinkvoeding wordt zes keer op een
Nadere informatieSamenvatting. De achtergrond van dit advies. Regelgeving en onderzoek zijn volop in ontwikkeling.
Samenvatting De achtergrond van dit advies Regelgeving en onderzoek zijn volop in ontwikkeling. Europese wet- en regelgeving en onderzoek op het gebied van vitamines, mineralen en spoorelementen, de zogenaamde
Nadere informatieAntioxidanten bij radiotherapie
Antioxidanten bij radiotherapie Een literatuuronderzoek naar de invloed van hoge doseringen antioxidanten op de effectiviteit en op de bijwerkingen van radiotherapie Agnetha Hofhuis*, Annemarie L. Zuur*,
Nadere informatieDe zin en onzin van voedingssupplementen. Coby Wijnen diëtist Spierziekten Nederland
De zin en onzin van voedingssupplementen Coby Wijnen diëtist Spierziekten Nederland Voedingssupplementen zijn producten die alleen uit vitamines, mineralen of bioactieve stoffen bestaan. Bedoeld als aanvulling
Nadere informatieDeze patiënteninformatie is eigendom van: Naam: Adres: Postcode: Woonplaats: Telefoon:
Deze patiënteninformatie is eigendom van: Naam: Adres: Postcode: Woonplaats: Telefoon: Inhoudsopgave: 1. Inleiding 2. Belangrijke namen en telefoonnummers 3. Wat is kanker (algemeen) 4. Behandeling van
Nadere informatieKanker in het hoofd-halsgebied
Kanker in het hoofd-halsgebied Afdeling Keel- Neus- en Oorheelkunde Deze patiënteninformatie map is eigendom van: Naam: Adres: Postcode: Plaats: Telefoon: 10-2015-6094 Geachte... U heeft een bezoek gebracht
Nadere informatieReactie van de commissie Richtlijnen goede voeding 2015
Reactie van de commissie Richtlijnen goede voeding 2015 op het achtergronddocument over Kalium De commissie heeft op het achtergronddocument over kalium reacties ontvangen van de Federatie Nederlandse
Nadere informatie6.3 Niet-medicamenteuze symptomatische behandeling: voedingsinterventies
588 589 590 591 592 593 594 595 596 597 598 599 600 601 602 603 604 605 606 607 608 609 610 611 612 613 614 615 616 617 618 619 620 621 622 623 624 625 626 627 628 629 630 631 632 633 634 635 636 6.3 Niet-medicamenteuze
Nadere informatieVoeding en kanker. Kirsten Cardone. Click to add title. Diëtiste Ziekenhuis Oost Limburg Click to add subtitle
Voeding en kanker Click to add title Kirsten Cardone Click to add subtitle Diëtiste Ziekenhuis Oost Limburg kirsten.cardone@zol.be 1. Voedingsstoffen INHOUD 2. Gezonde voeding 3. Voeding tijdens de kankertherapie
Nadere informatieAlgemene informatie kinderkanker
Algemene informatie kinderkanker De behandeling van kinderen met kanker is in Nederland gecentraliseerd in 5 kinderkanker (kinderoncologische) centra en 2 beenmergtransplantatie centra. De 5 kinderkanker
Nadere informatieKanker in het hoofd-halsgebied
Kanker in het hoofd-halsgebied Afdeling Mond-, Kaak-, Aangezichtschirurgie Deze patiënteninformatie map is eigendom van: Naam: Adres: Postcode: Plaats: Telefoon: 09-2015-6212 Geachte... U heeft een bezoek
Nadere informatieDr.Klaas Riepma, apotheker: KANKER, WAT NU??
Dr.Klaas Riepma, apotheker: KANKER, WAT NU?? KANKER, WAT NU?? Doel van de lezing: Voorstel voor een complementair protocol voor een kankerpatient KANKER, WAT NU?? Apotheker, Mede-eigenaar van Curesupport
Nadere informatieVoedingsnormen voor vitamines en mineralen voor volwassenen. Nr. 2018/19. Samenvatting
Voedingsnormen voor vitamines en mineralen voor volwassenen Nr. 2018/19 Samenvatting Voedingsnormen voor vitamines en mineralen voor volwassenen pagina 2 van 5 De Gezondheidsraad heeft voor 25 vitamines
Nadere informatieRadiotherapie Medische Oncologie Curatieve chemoradiotherapie
Radiotherapie Medische Oncologie Curatieve chemoradiotherapie Uitwendige bestraling van slokdarmkanker in combinatie met chemotherapie Radiotherapie Medische Oncologie Inleiding Na verschillende onderzoeken
Nadere informatieUW BEHANDELING MET MELFALAN PREDNISOLONE VELCADE
UW BEHANDELING MET MELFALAN PREDNISOLONE VELCADE KANKERCENTRUM UZ GENT Onco_hemato_059 INHOUDSTAFEL 01 Welke chemotherapie (= behandeling met cytostatica) krijgt u? 3 02 Voorbereiding en verloop van de
Nadere informatieSamenvatting. Samenvatting
Samenvatting Dikkedarmkanker is een groot gezondheidsprobleem in Nederland. Het is de derde meest voorkomende vorm van kanker bij mannen en de tweede meest voorkomende vorm van kanker bij vrouwen. In 2008
Nadere informatieBelangrijkste punten van deze folder:
Longkanker: wat nu? HMC (Haaglanden Medisch Centrum) en het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) werken intensief samen binnen het Universitair Kankercentrum Leiden - Den Haag (UKC). De belangrijkste
Nadere informatieRole of nutrition in carcinogenesis and cancer prevention. Prof. dr. ir. Ellen Kampman Wageningen Universiteit & Academisch Medisch Centrum Nijmegen
Role of nutrition in carcinogenesis and cancer prevention Prof. dr. ir. Ellen Kampman Wageningen Universiteit & Academisch Medisch Centrum Nijmegen Rol van voeding in de carcinogenese en kankerpreventie
Nadere informatieUW BEHANDELING MET BEACOPP ESCALATED
UW BEHANDELING MET BEACOPP ESCALATED KANKERCENTRUM UZ GENT Onco_hemato_044 INHOUDSTAFEL 01 Welke chemotherapie (= behandeling met cytostatica) krijgt u? 3 02 Hoe verloopt uw behandeling? 4 03 Onderzoeken
Nadere informatieMOGELIJKE BEHANDELINGEN
Patiënteninformatiedossier (PID) PROSTAATKANKER onderdeel MOGELIJKE BEHANDELINGEN PROSTAATKANKER 2 Inhoud Behandelingen bij prostaatkanker... 4 Curatieve behandelingen... 4 Active surveillance... 4 Operatie...
Nadere informatieNoten en gedroogde zuidvruchten passen in een gezond voedingspatroon
Noten en gedroogde zuidvruchten passen in een gezond voedingspatroon Noten, rozijnen, gedroogde pruimen en andere gedroogde zuidvruchten bevatten veel gezonde vetten, vezels, vitamines en mineralen. Uit
Nadere informatieSamenvatting Vitamine K antagonisten zijn antistollingsmiddelen in tabletvorm. Ze worden voorgeschreven voor de behandeling en preventie van trombose.
1 Samenvatting Samenvatting Vitamine K antagonisten zijn antistollingsmiddelen in tabletvorm. Ze worden voorgeschreven voor de behandeling en preventie van trombose. Zowel arteriële trombose (trombose
Nadere informatieProstaatkanker. - Metastasen en dan? M. Berends Internist-oncoloog Canisius-Wilhelmina Ziekenhuis
Prostaatkanker - Metastasen en dan? M. Berends Internist-oncoloog Canisius-Wilhelmina Ziekenhuis Botmetastasen Lymfeklier-en levermetastasen Gemetastaseerd prostaatkanker Hormoongevoelig Hoeksteen van
Nadere informatieSamenvatting. Wat is de achtergrond van dit advies? Regelgeving en onderzoek zijn volop in ontwikkeling
Samenvatting Wat is de achtergrond van dit advies? Regelgeving en onderzoek zijn volop in ontwikkeling Europese wet- en regelgeving en onderzoek op het gebied van vitamines, mineralen en spoorelementen,
Nadere informatieNet de diagnose gekregen
Net de diagnose gekregen Vragen die u kunt stellen Hieronder vindt u een lijst met vragen die in verschillende stadia van het onderzoek, de behandeling en de verzorging van patiënten van pas komen. Deze
Nadere informatieMediaberichten over voedingssupplement suggestief
Mediaberichten over voedingssupplement suggestief In de afgelopen dagen zijn er in de media een aantal negatieve berichten over voedingssupple-menten verschenen op basis van een tweetal wetenschappelijke
Nadere informatieDocentenhandleiding. Niveau: expert. Lees de taal van de tumor Organisatieniveaus
Docentenhandleiding Niveau: expert Lees de taal van de tumor Organisatieniveaus Ontwikkeld door het Cancer Genomics Centre in samenwerking met het Freudenthal Instituut voor Didactiek van Wiskunde en Natuurwetenschappen
Nadere informatieSamenwerking binnen het UKC Gespecialiseerde behandelteams
Onze zorg voor u Voor het verlenen van optimale zorg aan patiënten met kanker, werkt HMC (Haaglanden Medisch Centrum) samen met het Leids Universitair Medische Centrum (LUMC) binnen het Universitair Kanker
Nadere informatieKanker en vitaminen. fundament of wankele basis voor suppletie? Ellen Kampman, Wageningen Universiteit, UMC St Radboud, VU Amsterdam
LWDO Kanker en vitaminen fundament of wankele basis voor suppletie? Ellen Kampman, Wageningen Universiteit, UMC St Radboud, VU Amsterdam Te onderscheiden Preventie van kanker Tijdens behandeling voor kanker
Nadere informatieTamil Study version 1.0 PatInfo (NKI)/ (AMC)
Titel van het onderzoek Onderzoek naar door de behandeling veroorzaakte veranderingen in de omringende cellen van het folliculaire Non Hodgkin lymfoom. De TAMIL studie Inleiding Geachte heer/mevrouw, Wij
Nadere informatieHodgkin lymfoom. Elly Lugtenburg 11 de nascholing hematologie verpleegkundigen 16 Maart 2018
Hodgkin lymfoom Elly Lugtenburg 11 de nascholing hematologie verpleegkundigen 16 Maart 2018 11 de nascholing Hematologie verpleegkundigen 16 Maart 2018 Disclosure belangen: PJ Lugtenburg Voor bijeenkomst
Nadere informatieParkinson en voeding. Melissa van der Plaats, diëtist Meander Medisch Centrum, voorheen ook Norschoten
Parkinson en voeding Melissa van der Plaats, diëtist Meander Medisch Centrum, voorheen ook Norschoten Wie ben ik? Diëtist Norschoten te Barneveld / Meander Medisch Centrum te Amersfoort Sinds 2012 aangesloten
Nadere informatieTherapeutisch versus niet-therapeutisch onderzoek bij minderjarige en wilsonbekwame proefpersonen
Therapeutisch versus niet-therapeutisch onderzoek bij minderjarige en wilsonbekwame proefpersonen In de Wet medisch-wetenschappelijk onderzoek met mensen (WMO) staat: Het is verboden wetenschappelijk onderzoek
Nadere informatieVoeding bij kanker. Elles Steenhagen, diëtist Oncologische Gastro-Intestinale Chirurgie
Voeding bij kanker Elles Steenhagen, diëtist Oncologische Gastro-Intestinale Chirurgie e.steenhagen@umcutrecht.nl Doel van de presentatie Kennis van (onder)voeding bij kanker tijdens en na de behandeling
Nadere informatieNut vitaminenen voedingssupplementen na gastric bypass
Leven na de Gastric Bypass Nut vitaminenen voedingssupplementen na gastric bypass Apr. Depreitere Visie Supplementen zijn er in overvloed In specifieke gevallen hebben ze hun nut Gebruik met gezond verstand
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
2 NEDERLANDSE SAMENVATTING VOOR NIET-INGEWIJDEN In gezonde personen is er een goede balans tussen cellen die delen en cellen die doodgaan. In sommige gevallen wordt deze balans verstoord en delen cellen
Nadere informatieKIEZEN VOOR MEER OF MINDER STRALING BIJ DE BEHANDELING VAN PROSTAATKANKER
KIEZEN VOOR MEER OF MINDER STRALING BIJ DE BEHANDELING VAN PROSTAATKANKER Informatie voor patiënten die betrokken willen worden bij de keuze tussen twee behandelplannen Afweging Bij het bestralen moet
Nadere informatieTRIPLE NEGATIEF BORSTKANKER. Nieuwe ontwikkelingen en onderzoek. Rianne Oosterkamp, internist-oncoloog Medisch Centrum Haaglanden
TRIPLE NEGATIEF BORSTKANKER Nieuwe ontwikkelingen en onderzoek Rianne Oosterkamp, internist-oncoloog Medisch Centrum Haaglanden Triple negatief borstkanker TNBC Geen ER Geen PR Geen HER2 (Nog) geen target
Nadere informatiehttp://www.lymmcare.nl/
http://www.lymmcare.nl/ Hoe krijgen we kankercellen dood Eric Eldering, afdeling Experimentele Immunologie, AMC 1. Het verschil tussen normaal weefsel en kankercellen 2. Met medicijnen willen we dit verschil
Nadere informatieVAN KLINISCHE ONZEKERHEID NAAR EEN ZOEKSTRATEGIE
VAN KLINISCHE ONZEKERHEID NAAR EEN ZOEKSTRATEGIE Drs. Willemke Stilma Docent verpleegkunde HvA Mede met dank aan dr. Anne Eskes 1 INHOUD 5 stappen EBP Formuleren van een klinische vraagstelling PICO Zoekstrategie
Nadere informatieMeet Joe Caruso. Happily ever after
22 mei 2007 Jaarbeurs Utrecht Verhalen Programma s Strategieën Renée den Haring, MANP verpleegkundig specialist oncologie Kennemer Gasthuis Meet Joe Caruso Happily ever after Begripsverheldering Meer dan
Nadere informatieVoedingbijhoofdhals-en slokdarmkanker: Wanneer aanvullende voeding opstarten?
Voedingbijhoofdhals-en slokdarmkanker: Wanneer aanvullende voeding opstarten? Peter Schepens Diëtist Oncologie AZ Sint-Lucas Brugge Inhoud 1. Belang van screening op de voedingstoestand van de patiënt
Nadere informatieDisclosure belangen spreker
Disclosure belangen spreker Wondzorg Symposium 14 oktober 2014 (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium of
Nadere informatieMonique Bos Internist-oncoloog ErasmusMC KLINISCH ONDERZOEK BIJ PATIËNTEN MET GEMETASTASEERDE BORSTKANKER IN NEDERLAND
Monique Bos Internist-oncoloog ErasmusMC KLINISCH ONDERZOEK BIJ PATIËNTEN MET GEMETASTASEERDE BORSTKANKER IN NEDERLAND Disclosures: none Borstkanker komt veel voor in Nederland Niet iedereen krijgt uitzaaiingen
Nadere informatieVitamines en mineralen : nuttig, nodig of platte commercie? Info dag Obesitas
Vitamines en mineralen : nuttig, nodig of platte commercie? Info dag Obesitas Donderdag 21 juni 2018 Waarom supplementen? Waarom supplementen? Vitamines en mineralen vormen de bouwstenen van ons lichaam.
Nadere informatieRadiotherapie. Preoperatieve radiotherapie bij endeldarmkanker
Radiotherapie Preoperatieve radiotherapie bij endeldarmkanker Radiotherapie Inleiding Na verschillende onderzoeken is bij u endeldarmkanker vastgesteld. De arts die u behandelt, heeft met u besproken
Nadere informatieCyclofosfamide (Endoxan ) tabletten bij reumatische aandoeningen
Cyclofosfamide (Endoxan ) tabletten bij reumatische aandoeningen Uw behandelend arts heeft aangegeven u met het geneesmiddel cyclofosfamide te willen gaan behandelen. Deze folder geeft informatie over
Nadere informatieVoorwoord 1 0. Inleiding 1 1
Inhoud Voorwoord 1 0 Inleiding 1 1 1 Evidence-based diëtetiek: principes en werkwijze 1 3 Inleiding 1 3 1.1 Evidence-based diëtetiek 1 3 1.2 Het ontstaan van evidence-based handelen 1 5 1.3 Evidence-based
Nadere informatieKeuzehulp Uitgezaaide Borstkanker
Keuzehulp Uitgezaaide Borstkanker START Gemaakt door: In samenwerking met: Gefinancierd door: 2014 en Borstkankervereniging Nederland Hoe werkt deze Keuzehulp voor uitgezaaide borstkanker? Informatiekaart
Nadere informatieBossche Samenscholingsdagen MAMMACARCINOOM 2.0
Bossche Samenscholingsdagen MAMMACARCINOOM 2.0 3-10-2014 Dr. M. (Maud) Bessems Chirurg-oncoloog JBZ Malaga DOELSTELLING Update van de huidige standaard in zorg rondom het mammacarcinoom Sneak preview in
Nadere informatieNieuwe ontwikkelingen in de behandeling van gliomen. Dr J Bromberg, prof M.J. van den Bent Neurologen Erasmus MC Kanker Instituut Rotterdam
Nieuwe ontwikkelingen in de behandeling van gliomen Dr J Bromberg, prof M.J. van den Bent Neurologen Erasmus MC Kanker Instituut Rotterdam Nieuwe ontwikkelingen in de behandeling van gliomen Twee uitersten
Nadere informatiePersoonsgegevens. Naam. Adres. Postcode en woonplaats. Telefoon
Persoonsgegevens Naam Adres Postcode en woonplaats Telefoon Heeft u deze Behandelwijzer gevonden? Neemt u dan alstublieft contact op met de eigenaar. 1 Inhoudsopgave Pagina Persoonsgegevens 1 Allergie
Nadere informatieEr gaat niets boven Groningen! 1. Rol van dieet en samenstelling voeding. Inhoud. Waarom afvallen
Er gaat niets boven Groningen! Rol van dieet, samenstelling voeding en bewegen bij de behandeling van Nonalcoholic Fatty Liver Disease Saskia Tabak diëtist UMCG Inhoud 1. Rol van dieet en samenstelling
Nadere informatiePatiënteninformatie. Behandelwijzer Oncologie Longgeneeskunde
Patiënteninformatie Behandelwijzer Oncologie Longgeneeskunde Inhoudsopgave Pagina 1 Persoonsgegevens 5 Heeft u deze behandelwijzer gevonden? 5 Allergisch voor 6 Medicatie 7 2 De behandelwijzer 9 Het gebruik
Nadere informatieDeze patiënteninformatie is eigendom van: Naam: Adres: Postcode: Woonplaats: Telefoon:
Deze patiënteninformatie is eigendom van: Naam: Adres: Postcode: Woonplaats: Telefoon: 26-02-2016 Inhoudsopgave: 1. Inleiding 2. Belangrijke namen en telefoonnummers 3. Wat is kanker (algemeen) 4. Behandeling
Nadere informatieBrigitte Wieman. 14 maart 2019, Samen in de breedte. NVD Beleidsmedewerker Utrecht diëtist
Brigitte Wieman 14 maart 2019, Samen in de breedte NVD Beleidsmedewerker Utrecht diëtist Kom in beweging en kijk in de etalage van de diëtist Programma De merken van de NVD Kennissynthese voeding Onderzoek
Nadere informatieHet Refeeding Syndroom
Het Refeeding Syndroom Presentatie t.b.v. symposium Voeding op leeftijd Neeltje Nabuurs, diëtist 29 september 2016 Waarom? 14-15% ondervoed op 1 e opnamedag (meting NPOZ 2015) Refeeding kan fatale gevolgen
Nadere informatieIMPLEMENTATIE VAN ASTMA EN COPD IN DE HUISARTSENPRAKTIJK
IMPLEMENTATIE VAN ASTMA EN COPD IN DE HUISARTSENPRAKTIJK 29 januari + 30 januari 2015 KADERHUISARTS SCHAKEL TUSSEN WETENSCHAP EN PRAKTIJK DISCLOSURE BELANGEN SPREKERS: GEEN BELANGENVERSTRENGELING KADERHUISARTS
Nadere informatieKeuzehulp Uitgezaaide Borstkanker
Keuzehulp Uitgezaaide Borstkanker START Gemaakt door: In samenwerking met: Financieel mogelijk gemaakt door: 2015 De ArgumentenFabriek en borstkankervereniging nederland FAS799.014.011/exp. juli 2017 Hoe
Nadere informatieDarmkanker. darmkanker nederland. lotgenotencontact voorlichting belangenbehartiging
Darmkanker en uw DNA darmkanker nederland lotgenotencontact voorlichting belangenbehartiging Darmkanker Nederland Darmkanker Nederland wordt gesteund door een Raad van Advies. Deze bestaat uit specialisten
Nadere informatieVitamine D. Essentieel prohormoon
Vitamine D Essentieel prohormoon Biochemie en fysiologie Vit D in voeding: D3 (cholecalciferol, dierlijk) D2 (ergocalciferol, plantaardig). Belangrijkste bron is de aanmaak id huid oiv zonlicht: >90% vd
Nadere informatieUW BEHANDELING MET GEMCITABINE CISPLATINE DEXAMETHASONE
UW BEHANDELING MET GEMCITABINE CISPLATINE DEXAMETHASONE KANKERCENTRUM UZ GENT Onco_hemato_057 INHOUDSTAFEL 01 Welke chemotherapie (= behandeling met cytostatica) krijgt u? 3 02 Hoe verloopt uw behandeling?
Nadere informatieHierbij zend ik u de antwoorden op de vragen van het Kamerlid Arib (PvdA) over het nut van de griepprik (2011Z20885).
> Retouradres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Bezoekadres: Parnassusplein 5 2511 VX DEN HAAG T 070 30 79 11 F 070 30
Nadere informatieU wordt behandeld met chemotherapie. Tijdens de periode van deze behandeling, zult u worden begeleid door de verpleegkundig consulent oncologie.
U wordt behandeld met chemotherapie. Tijdens de periode van deze behandeling, zult u worden begeleid door de verpleegkundig consulent oncologie. Verpleegkundig consulent oncologie De verpleegkundige consulent
Nadere informatie