Buitengewoon beleefbaar

Transcriptie

1 Buitengewoon beleefbaar ontwikkelingsstrategie Interlokale vereniging Plaatselijke Groep 1

2 2

3 Voorwoord De inspanningen inzake plattelandsontwikkeling die in de periode door het Limburgse provinciebestuur zijn geleverd, worden ook in de nieuwe programmaperiode onverminderd verdergezet. Met de inzet van Europese, Vlaamse en provinciale middelen wordt aan de Limburgse plattelandsontwikkeling nieuwe impulsen gegeven. Voor het Limburgse plattelandsbeleid is Leader dé uitgerekende manier om het Limburgse platteland verder te ontwikkelen tot een welvarende en leefbare woon- en werkomgeving. Samen met de elf Limburgse gemeenten in het Leadergebied en de talrijke plattelandsactoren actief in het gebied, is in samenwerking met de provincie Limburg een lokale ontwikkelingsstrategie voor het gebied uitgewerkt. Deze ontwikkelingsstrategie is complementair aan het Limburgse plattelandsbeleidsplan en legt vooral bepaalde accenten die specifiek zijn voor het gebied. De verschillende aspecten zoals economie met inbegrip van de land- en tuinbouw, natuur en milieu, cultuur, toerisme en recreatie en sociale voorzieningen komen allen aan bod en dit alles met de nodige aandacht voor de eigen identiteit van het gebied. De diversiteit van de organisaties die in de Plaatselijke Groep vertegenwoordigd zijn, getuigt alvast van een sterke aandacht voor een integrale aanpak. De toepassing van de Leader-methode in het gebied zal bovendien het draagvlak voor nieuwe initiatieven verbeteren en de regionale samenhang en cohesie versterken. Met de Plaatselijke groep als drijvende kracht zal in het gebied de volgende jaren aandacht worden besteed aan het verhogen van de belevingswaarde van het platteland met bijzondere aandacht voor de landschappelijke omgeving en het aanwezige cultureel erfgoed, het bevorderen van de economische en sociale leefbaarheid, het verkleinen van de kloof tussen de landbouw en plattelandsgebruikers, met bijzondere aandacht voor agrarische verbreding, en het stimuleren van duurzaam toerisme. Door middel van goede hefboomprojecten kan de regio als geheel zich profileren ten opzichte van andere plattelandsregio s in Vlaanderen. We zijn er van overtuigd dat de Plaatselijke Groep door uitvoering van de voorliggende ontwikkelingsstrategie hierin zal slagen en hiermee een bijdrage levert aan een verdere duurzame en kwalitatieve ontwikkeling van het Limburgse platteland. rc Vandeput gedeputeerde van Landbouw en Plattelandsontwikkeling 3

4 4

5 Inhoud Inleiding 6 Hoofdstuk 1: Leadergebied Afbakening van het Leadergebied Bevolking Coherentie van het gebied Ruraal karakter 11 Hoofdstuk 2: De Plaatselijke Groep (PG) Samenstelling Administratieve structuur Werking Selectieprocedure en criteria Monitoring en evaluatie Communicatie Financieel plan Financieel beheer 21 Hoofdstuk 3: Bijzonderheden Ontwikkelingsplan Beschrijving en analyse van het gebied Geografie en demografie Economische beschrijving van het gebied Historische ontwikkeling Werkklimaat en arbeidsmarkt Landbouw Toerisme Sociale economie in het gebied Sociale kenmerken Landschap en cultureel erfgoed Natuurwaarden in het Leadergebied Landschapszorg Cultureel erfgoed SWOT-analyse Overzicht van het reeds gevoerde beleid m.b.t. plattelandsontwikkeling Europese programma s Leader + programma PDPO Interreg IIIA-programma van de Euregio as-rijn Provinciaal beleid Doelstellingen/atregelen atregelen en submaatregelen/acties Actieve natuur-en landschapszorg en ontsluiting Duurzame ontwikkeling van de regio door het verkleinen van de kloof tussen landbouwer en plattelandsgebruikers Verhogen en versterken van de sociale leefbaarheid op het platteland Stimuleren van duurzaam toerisme Overzicht maatregelen -submaatregelen -begunstigden atregelen en submaatregelen Begunstigden Leadersteun Outputindicatoren Samenwerking Doelgroepen Duurzaamkarakter Innovativiteit Overdraagbaarheid Complementariteit Gelijke kansen 70 Bijlagen 745

6 Inleiding Leader+ was in de periode een zelfstandig plattelandsontwikkelingsprogramma van de Europese Unie dat staat voor Liaison Entre Actions de Developpement de l Economie Rurale. Met ingang van de periode is dit programma opgenomen (gemainstreamed) in het Programmadocument voor Plattelandsontwikkeling (PDPO) Vlaanderen voor de periode onder As 4. De Leader-as is gericht op het stimuleren van een duurzame ontwikkeling van het platteland. In juli 2007 lanceerde het Provinciaal nagementcomité van de provincie Limburg een oproep tot indiening van voorstellen in het kader van de uitvoering van As 4 van het nieuwe PDPO Plattelandsactoren werden daarbij opgeroepen om zich voor een bepaald geografisch toepassingsgebied intersectorieel te organiseren in een zogenaamde Plaatselijke Groep en gezamenlijk een Ontwikkelingsplan voor de periode (met een uitloopfase tot 2015) op te stellen. Voorliggende aanvraag is een reactie op deze oproep. Een aantal partners namen het initiatief om in het Noorden en Oosten van de provincie een Plaatselijke Groep te vormen en in gezamenlijk overleg een ontwikkelingsplan voor deze regio op te stellen. De provincie Limburg vervulde hierbij een coördinerende en ondersteunende rol. Met behulp van dit ontwikkelingsplan willen wij als Plaatselijke Groep de lokale bevolking en lokale actoren enthousiasmeren en stimuleren om met nieuwe initiatieven te komen die passen binnen het kader van dit ontwikkelingsplan. Alleen door deelname van partijen uit het veld kan er voldoende draagvlak gecreëerd worden om het plan tot een succes te maken. De diversiteit van de organisaties die in onze Plaatselijke Groep vertegenwoordigd zijn, getuigen van een sterke aandacht voor een integrale aanpak. De Plaatselijke Groep heeft als doel om het draagvlak voor nieuwe initiatieven te verbeteren en de regionale samenhang en cohesie te versterken. Door middel van goede hefboomprojecten kan de regio als geheel zich profileren ten opzichte van andere plattelandsregio s in Vlaanderen. Ook samenwerking met andere plattelandsregio s, met als doel om opgedane kennis en ervaringen uit te wisselen, draagt bij aan de versterking van een economisch en vitaal platteland in de regio. Kortom dit Leader ontwikkelingsplan daagt de plattelandsactoren in de regio uit om met nieuwe ideeën en projectvoorstellen, die binnen het hierna beschreven ontwikkelingsplan passen, te komen. Samen kunnen wij dan een bijdrage leveren aan een duurzame ontwikkeling van het platteland! 6

7 Ontwikkelingsstrategie Leader Hoofdstuk 1: Leadergebied 1.1 Afbakening van het Leadergebied Het voorliggende ontwikkelingsplan heeft betrekking op een groot gedeelte van het gebied Noord-en Oost-Limburg (cf. situeringskaart in bijlage 1), oftewel de streken Kempen en. Het beoogde Leadergebied strekt zich uit over het grondgebied van 11 fusiegemeenten: asmechelen, Dilsen-Stokkem, aseik, Kinrooi, Meeuwen-Gruitrode, Bree, Peer, Bocholt, Hechtel-Eksel, Neerpelt en Hamont-Achel. Concreet bestaat het Leadergebied uit de volgende deelgemeenten (cf. detailkaart gebied in bijlage 1): grondgebied MAASEIK: de deelgemeenten Opoeteren, Neeroeteren en aseik, inclusief de stedelijke kern (=niet ruraal), die samen de fusiegemeente aseik vormen. De gehuchten Heppeneert, Aldeneik en Wurfeld van deelgemeente aseik maakten in de vorige programmaperiode ( ) deel uit van het Leader+ gebied Midden-. grondgebied DILSEN-STOKKEM: de deelgemeenten Stokkem, Dilsen, Lanklaar, Rotem en Elen, die samen de fusiegemeente Dilsen-Stokkem vormen. Fusiegemeente Dilsen-Stokkem maakte in de vroegere programmaperiode ( ) deel uit van het Leader+ gebied Midden-. grondgebied MAASMECHELEN: de deelgemeenten Vucht, Leut en Meeswijk. Deze deelgemeenten maakten in de vorige programmaperiode ( ) deel uit van het Leader+ gebied Midden-. grondgebied KINROOI: de deelgemeente Molenbeersel. grondgebied MEEUWEN-GRUITRODE: de deelgemeenten Ellikom, Gruitrode, Meeuwen, Neerglabbeek en Wijshagen. grondgebied BREE: de deelgemeenten Bree, Opitter (=niet-ruraal) en Tongerlo. grondgebied PEER: de deelgemeenten Grote Brogel, Kleine Brogel (niet-ruraal), Peer en Wijchmaal grondgebied BOCHOLT: de deelgemeenten Bocholt, Kaulille en Reppel grondgebied HECHTEL-EKSEL: de deelgemeente Eksel grondgebied NEERPELT: de deelgemeente Sint-Huibrechts-Lille grondgebied HAMONT-ACHEL: de deelgemeente Hamont (niet-ruraal) en Achel Bij de afbakening van het Leadergebied op het niveau van deelgemeenten is rekening gehouden met o.a. volgende criteria : 1) Het Leadergebied is in het Oosten gesitueerd langsheen de as, die een belangrijke determinerende gebiedsfactor vormt voor het gedeelte en meteen ook de oostgrens van het gebied is. 2) Het Leadergebied bevat hoofdzakelijk de plattelands of rurale gebieden. Een aantal niet-rurale gebieden zoals aseik (niet-leader+ gebied), Opitter, Hamont en Kleine Brogel worden wel bij de Leaderwerking betrokken omwille van gelijklopende fysieke, sociale en economische karakteristieken en teneinde een aaneengesloten gebied te vormen. Door de opname van deze niet-rurale gebieden wordt nog steeds voldaan aan het criterium dat maximaal 10% van het gebied niet-ruraal mag zijn. De totale oppervlakte van het Leader gebied bedraagt ,01 ha. Tabel 1 geeft o.a. de oppervlakteverdeling per deelgemeente ,18 ha van de totale oppervlakte van het Leadergebied oftewel 9,65% is niet-ruraal (cf.tabel 2). 7

8 Tabel 1: Gebiedsgegevens oppervlakte, bevolkingsaantal, bevolkingsdichtheid en bebouwingsgraad Deelgemeente Gemeente Bevolkingsaantal Oppervlakte Bevolkingsdichtheid Bebouwd Nietbebouwd MOLENBEERSEL KINROOI ,00 171, BOCHOLT BOCHOLT ,98 190, KAULILLE BOCHOLT ,01 242, REPPEL BOCHOLT ,02 171, BREE BREE ,70 221, TONGERLO BREE ,03 122, ACHEL HAMONT-ACHEL ,78 249, EKSEL HECHTEL-EKSEL ,88 131, NEEROETEREN MAASEIK ,03 273, OPOETEREN MAASEIK ,06 210, ELLIKOM MEEUWEN-GRUITRODE ,85 195, WIJSHAGEN MEEUWEN-GRUITRODE ,15 124, MEEUWEN MEEUWEN-GRUITRODE ,78 165, GRUITRODE MEEUWEN-GRUITRODE ,26 96, NEERGLABBEEK MEEUWEN-GRUITRODE ,25 291, GROTE BROGEL PEER ,37 132, PEER PEER ,85 179, WIJCHMAAL PEER ,45 240, SINT-HUIBRECHTS-LILLE NEERPELT ,08 232, Leader+ gebied ELEN DILSEN ,78 222, ROTEM DILSEN ,13 240, DILSEN DILSEN ,85 341, STOKKEM DILSEN ,96 352, LANKLAAR DILSEN ,52 258, MEESWIJK MAASMECHELEN ,07 186, LEUT MAASMECHELEN ,67 511, VUCHT MAASMECHELEN ,06 890, MAASEIK: Aldeneik * MAASEIK ,90 496,73 Wurfeld * MAASEIK ,57 204,12 Heppeneert * MAASEIK ,78 77,59 Niet-ruraal KLEINE BROGEL PEER ,37 182, OPITTER BREE ,21 324, HAMONT HAMONT-ACHEL ,18 367, MAASEIK (niet-leader+) MAASEIK ,42 563,61 TOTAAL ,01 221,95 De oppervlakte, uitgedrukt in ha, is gebaseerd op de Volkstelling van 1981 De bevolkingsdichtheid is uitgedrukt in inwoners / km2 (bron: gegevens opgevraagd bij het NIS juli 2002) *Voor deze gebieden zijn geen cijfers beschikbaar over bebouwingsgraad 8

9 Tabel 2: Aandeel niet-ruraal in totale gebied Deelgemeente/ niet-ruraal Gemeente Oppervlakte in ha KLEINE BROGEL PEER 965,37 OPITTER BREE 688,21 HAMONT HAMONT-ACHEL 2.319,18 MAASEIK (niet-leader+ gebied) MAASEIK 1.584,42 Totaal niet-ruraal 5.557,18 Totale oppervlakte gebied ,01 % niet-ruraal 9, Bevolking Het Leaderprogramma richt zich tot kleinere plattelandsgebieden die niet minder dan en niet meer dan inwoners mogen tellen. De gemiddelde bevolkingsdichtheid mag maximaal 300 inwoners/km2 bedragen. Het Leadergebied Kempen & telt in totaal inwoners en heeft een bevolkingsdichtheid van 221,95 inwoners per km2 (Tabel 1). 9

10 1.3 Coherentie van het gebied Het Leadergebied vormt zowel vanuit fysisch als vanuit sociaal en economisch oogpunt een aaneengesloten geheel, zoals ook uit de uitvoerigere beschrijving van het gebied zal blijken (zie 3.1). Op geografisch vlak wordt het gebied in het oosten afgebakend door de as, die tevens de rijksgrens met Nederland vormt, en in het zuiden door de waterscheidingslijn Demerbekken- asbekken op het Kempens Plateau. In het noorden wordt het gebied afgebakend door de rijksgrens met Nederland. In het westen heeft men de valleien Dommel en Bollisserbeek. Landschappelijk gaat het om een gevarieerd maar goed samenhangend geheel dat in zijn verschijningsvorm sterk bepaald is door enerzijds de landschapsvormende werking van de as met zijn alluviale gronden en terrassen, en anderzijds de zandgronden van de Kempen. Beide fenomenen zijn op hun beurt van grote invloed geweest op de manier waarop de mens dit landschap naar zijn hand heeft gezet. Het Leadergebied is één van de rijkste gebieden qua natuurwaarden in Vlaanderen. Voor een aantal soorten en habitats is het gebied dan ook van levensbelang. Zo ligt bv. 25% van de totale Vlaamse oppervlakte van het Europese Vogelrichtlijngebied en 10% van de Europese Habitatrichtlijn binnen dit Leadergebied, dat slechts 4% van Vlaanderen bedraagt. Het Leadergebied heeft dan ook een grote verantwoordelijkheid voor het in stand houden van beschermde soorten. Typerend voor de regio doorheen de geschiedenis zijn de kleine landschapselementen (KLE) zoals houtkanten, heggen, bomenrijen, solitaire bomen, poelen, grazige perceelsranden, enz. Wat betreft de ruimtelijk-economische structuur is er een sterke variëteit in het gebied. In het centraal landbouwgebied rond Peer, evenals in het noordwesten van het Leadergebied staat de landbouw nog sterk, zowel op vlak van bedrijfsvoering als wat de externe structuur betreft (weinig versnippering). Daarnaast zijn ook in het nog een aanzienlijk aantal goed gestructureerde en vaak grote landbouwbedrijven aanwezig, die zich naast de melkveehouderij ook vaak (deels) toeleggen op de teelt van grove groenten (door de aanwezigheid van het groentenverwerkend bedrijf Scana Noliko in de nabije omgeving). Een andere opvallende vaststelling is dat het dalend aantal landbouwbedrijven niet resulteert in een afname van het areaal cultuurlandschap. De percelen die verlaten worden door (stoppende) landbouwers, worden immers overgenomen door de nog actieve, vaak groeiende bedrijven. Naast de melkveehouderij zijn ook de varkensteelt en de pluimveehouderij sterk vertegenwoordigd. Het bodemgebruik wordt in het Leadergebied nog altijd gedomineerd door gr en veevoedergewassen zoals maïs. Er wordt weinig grond uit de sector gestoten en er is meer continuïteit in de opvolging dan elders in Limburg. In Hechtel- Eksel, Peer en Meeuwen-Gruitrode liggen een aantal lokale bedrijventerreinen. In Peer bevinden zich een handelslint en een toeristisch-recreatief knooppunt met bungalowpark in de open ruimte. In de Hoge Kempen en in het noorden en oosten liggen 10

11 tenslotte belangrijke grind-en zandgroeven. In het noorden, ter hoogte van de Vlakte van Bocholt, en in de alluviale vlakten van de asvallei speelt actieve landbouw een belangrijke rol. Het is in grote mate grondgebonden landbouw en intensieve veehouderij die beslag leggen op het agrarisch landschap. Aan de as en op het Kempens Plateau zorgden de grindontginningen voor grote landschappelijke ingrepen, die in de gemeenten Kinrooi, aseik, Dilsen-Stokkem en asmechelen zijn omgezet ten voordele van recreatie en/of toerisme en natuurontwikkeling. Een uitgebreid fietsroutenetwerk, dat werd uitgebreid naar Nederlands Limburg, koppelt de toeristische aantrekkingspunten (water, historische steden, asdorpjes enz.) aan het landschappelijk gegeven van deze regio, zoals de rivier, de uiterwaarden en de vergezichten. In het zuidelijk gedeelte van de asvlakte worden naast grind-en zandontginning, de industriële activiteiten uitgebreid door de aantakking op de autosnelweg, de Zuid-Willemsvaart en de aansluiting op de structuur van het Albertkanaal. Bedrijventerreinen liggen voornamelijk als een lint langs de Zuid-Willemsvaart met uitzondering van het bedrijventerrein Jagersborg te aseik. Watergebonden bedrijven vestigden zich aan het kanaal in asmechelen, Dilsen, Rotem, Neeroeteren, Bree en Bocholt. Tegenwoordig is de waterweg grotendeels in onbruik geraakt, maar de terreinen hebben wegens hun ligging nog altijd de mogelijkheid om het kanaal opnieuw te gebruiken voor goederentransport. Geregeld duiken allerlei grote (handels)projecten op, die met tewerkstelling als alibi vooral een goede ligging nabij de Nederlandse grens beogen. Dit gedeelte van het beschikt over heel wat potentieel inzake natuurlijke en culturele hulpbronnen die voor een alternatieve gebiedsontwikkeling kunnen aangewend worden. Een strikte landbouwbenadering van het platteland biedt daarbij onvoldoende opportuniteiten voor een strategische economische ontwikkeling. Veeleer moet vanuit de gebiedsspecifieke factoren gezocht worden naar nieuwe functies en endogene economische ontwikkelingen (plattelandstoerisme, natuurontwikkeling, beheer van open ruimte, actieve landschapszorg, fietstoerisme,...) en naar nieuwe impulsen voor optimalisatie en expansie van de bestaande economische structuren, voor zover dit past binnen de doelstellingen van duurzame ontwikkeling. Het gegeven dat het gehele Leadergebied tal van kleinstedelijke woonkernen bevat, biedt bovendien de mogelijkheid om ook de interactie en wisselwerking tussen buitengebied en verstedelijkt gebied in die ontwikkeling te betrekken. 1.4 Ruraal karakter Het rurale karakter van het beoogde Leadergebied wordt vastgesteld op basis van de criteria bebouwde oppervlakte (<15%) en de bevolkingsdichtheid (< 300 inwoners/km2). In tabel 1 worden de cijfers voor de betreffende gemeenten op het niveau van de deelgemeenten meegedeeld. De deelgemeenten die geen deel uitmaken van het vroegere Leader+ gebied -dat integraal werd opgenomen in het huidige Leadergebied -voldoen elk afzonderlijk aan bovenvermelde criteria. Het aandeel van de nietrurale gebieden die eveneens werden opgenomen in het Leadergebied, is bovendien lager dan 10% (cf. 1.1, tabel 2) 11

12

13 13

14 Hoofdstuk 2: De Plaatselijke Groep (PG) Samenstelling De Plaatselijke Groep is erg evenwichtig en representatief samengesteld wat betreft de vertegenwoordiging van de verschillende sectoren (economie, sociaal-cultureel, natuur, overheid). Zowel gebiedsinterne als gebiedsoverstijgende partners zijn betrokken. Het spreekt voor zich dat het bij deze laatste categorie gaat om instanties die een organisatiestructuur en een werkveld hebben die het Leadergebied overstijgen, maar die tegelijk toch ook in het gebied zelf een werking hebben. De sector cultuur is op dit moment nog niet vertegenwoordigd. De PG zal hiervoor actief op zoek gaan naar mogelijke partners. Volgende partners maken deel uit van de Plaatselijke Groep : Publieke sector Middenveld Economie Landbouw Sociale economie Natuur Welzijn Plattelandsbeleving Cultuur / Bocholt Bree Dilsen-Stokkem Hamont-Achel Hechtel-Eksel Kinrooi aseik asmechelen Meeuwen-Gruitrode Neerpelt Peer Provincie Limburg ERSV-Limburg vzw Vlaamse Landmaatschappij Limburg Toerisme Limburg vzw Unizo-Limburg vzw PVL BB Consult vzw Groenwerk vzw Labor Ter Engelen vzw Regionaal Landschap Lage Kempen vzw Regionaal Landschap Kempen en vzw Welzijnsregio Noord-Limburg vzw Rimo Limburg vzw CAW t Verschil vzw Steunpunt Groene Zorg vzw Landelijke Gilden vzw KVLV-Agra vzw Plattelandsklassen vzw De provincie Limburg heeft een coördinerende en ondersteunende rol vervuld bij de opmaak van dit ontwikkelingsplan. Elk van de hier genoemde partners in de PG heeft vóór het indienen kennis genomen van dit ontwikkelingsplan en heeft een intentieverklaring ondertekend. De actoren die de intentieverklaring hebben ondertekend, hebben via de ondertekende verklaring, de intentie uitgedrukt te willen toetreden tot de Leaderwerking Hoofdstuk 2 werd geactualiseerd na goedkeuring van het ontwikkelingsplan door de Vlaamse regering op 18 april 2008 en conform de vergaderingen van de Plaatselijke Groep d.d. 5 maart 2008, 10 april 2008 en 3 juni 2008.

15 2.2 Administratieve structuur De Plaatselijke Groep verkiest om te werken met een administratieve en financiële eerstverantwoordelijke. Deze verantwoordelijkheid wordt opgenomen door de provincie Limburg, 4de Directie, Sectie Landbouw & Plattelandsontwikkeling, Universiteitslaan 1, 3500 Hasselt. Als structuur voor de Plaatselijke Groep is de voorkeur gegeven aan de vorm van een interlokale vereniging. De interlokale vereniging is juridisch een samenwerkingsverband zonder rechtspersoonlijkheid en zonder beheersoverdracht en heeft de uitvoering van het voorliggende ontwikkelingsplan als doel. Conform het decreet intergemeentelijke samenwerking dd. 6 juli 2001, is een samenwerkingsovereenkomst afgesloten tussen de betrokken partners. Het decreet laat ook de mogelijkheid aan de diverse partners om een eventuele inbreng te doen in de interlokale vereniging. Langs deze weg zal door de provincie Limburg, 4de directie, sectie landbouw/platteland de rol van administratieve en financiële eerstverantwoordelijke worden opgenomen. De ontwikkelde expertise die de provincie Limburg, 4de Directie, Sectie Landbouw & Plattelandsontwikkeling heeft in het beheer van Europese programma s kan hierdoor maximaal worden ingezet. De correcte toepassing van de wet op de overheidsuitgaven, waarop de diverse Europese audits bij controle van goedgekeurde projecten zich zeer sterk focussen en die verplicht is in de werking van de interlokale vereniging, kan hierdoor ook maximaal worden gewaarborgd bij alle opdrachten en uitgaven die verband houden met de werking van de Plaatselijke Groep. Conform het decreet is voor de algemene coördinatie van de interlokale vereniging een beheerscomité opgericht. Dit beheerscomité vormt de Plaatselijke Groep. De Plaatselijke Groep is samengesteld uit minstens één vertegenwoordiger van elke partner (zie 2.1 Samenstelling), en voor de gemeenten aangewezen onder de gemeenteraadsleden, de burgemeester of de schepenen. 2.3 Werking In de samenwerkingsovereenkomst afgesloten tussen de betrokken partners is de werking van de Plaatselijke Groep nader omschreven. Er wordt conform het decreet een onderscheid gemaakt tussen enerzijds een Beheerscomité, voortaan Plaatselijke Groep genoemd, en anderzijds een Adviserend comité, voortaan Leadercomité genoemd. Elk lid van de interlokale vereniging maakt deel uit van de Plaatselijke Groep. De leden van het Leadercomité worden gekozen uit de leden van de Plaatselijke Groep. De Plaatselijke Groep heeft ondermeer de volgende taken: Lanceren van oproepen voor Leaderprojecten na goedkeuring van de ontwikkelingsstrategie Ontwikkelingsstrategie bekend maken in de streek De ingediende projecten in behandeling nemen Opvolgen voortgang ontwikkelingsstrategie Beslissen over aangevraagde wijzigingen in goedgekeurde projecten Beslissen over wijzigingen in de ontwikkelingsstrategie Goedkeuren op te maken draaiboek Voor een werkbare beoordelingsprocedure geeft de Plaatselijke Groep er de voorkeur aan de rol van besluitvormingsorgaan toe te vertrouwen aan het Leadercomité. De Plaatselijke Groep zal de projectaanvragen beoordelen en zal een eerste beoordelingsverslag opstellen ten aanzien van het Leadercomité.. Het Leadercomité zal optreden als besluitvormingsorgaan van de Plaatselijke Groep. Bij de samenstelling van dit besluitvormingsorgaan is rekening gehouden met het feit dat op het niveau van de besluitvorming de economische en sociale partners en de verenigingen tenminste 50% van het plaatselijke partnerschap uitmaken. 15

16 In de samenwerkingsovereenkomst evenals in het huishoudelijk reglement van de interlokale vereniging is de samenstelling van zowel de Plaatselijke Groep als van het besluitvormingsorgaan nader gespecifieerd. Het besluitvormingsorgaan is door de Plaatselijke Groep als volgt samengesteld: Publieke sector (7 leden) 4 vertegenwoordigers van de gemeenten 3 vertegenwoordigers van de provincie Limburg Middenveld (8 leden) 2 vertegenwoordigers sector Economie, met een gewaarborgde vertegenwoordiging van de toeristische sector) 1 vertegenwoordiger sector Land-en tuinbouw 1 vertegenwoordiger sector Sociale Economie 1 vertegenwoordiger sector Natuur 1 vertegenwoordiger sector Welzijn 1 vertegenwoordiger sector Plattelandsbeleving 1 vertegenwoordiger sector Cultuur Toegevoegde leden met adviserende stem (2 leden) 1 ambtenaar van het provinciaal plattelandsloket 1 ambtenaar van het provinciaal centrum voor cultureel erfgoed De vertegenwoordigers van de sectoren zijn gekozen uit de leden van de Plaatselijke Groep na goedkeuring van het voorliggend ontwikkelingsplan. Deze werden opgenomen in de samenwerkingsovereenkomst en het huishoudelijk reglement van de interlokale vereniging. Voor de dagelijkse werking van de PG wordt 1 VTE coördinator ter beschikking gesteld door de provincie Limburg als eerstverantwoordelijke. Concreet zijn de taken van de coördinator de volgende: ondersteunt de werking van de PG inhoudelijk en administratief; is het permanente aanspreekpunt voor de leden van de PG en voor de inwoners uit het Leadergebied; bereidt de vergaderingen en beslissingen voor van de PG, verzorgt het secretariaat en staat in voor een accurate verslaggeving; verzorgt de communicatie over Leader naar de inwoners van de streek; adviseert mensen en organisaties met ideeën en/of projectvoorstellen; helpt in het tot stand komen van een gedragen ontwikkelingsvisie; volgt de Vlaamse en Europese ontwikkelingen m.b.t. het plattelandsbeleid op de voet; heeft een dynamiseringstaak in het gebied en de PG en zal de kans krijgen de nodige opleiding te volgen om zich optimaal van deze taak te kwijten. Op vlak van administratie wordt de coördinator bijgestaan door 1/4 VTE administratief medewerker. Beide personeelsleden worden door de provincie Limburg, 4de Directie, Sectie Landbouw & Plattelandsontwikkeling, ter uitvoering van de rol van administratieve en financiële eerstverantwoordelijke, in de interlokale vereniging ingebracht, en worden vermeld in de samenwerkingsovereenkomst tussen de partners van de Plaatselijke Groep. Volgende personen worden door de provincie Limburg als personeelsleden ingebracht in de interlokale vereniging: Voor de coördinatie van de PG: De heer Davy esen Voor de administratieve ondersteuning: Mevrouw Cathérine Vanempten 16

17 De coördinator wordt een aantal dagen per week fysiek tewerkgesteld in het gebied ten einde o.a. zijn dynamiseringstaak te vervullen. Het Leadersecretariaat is gehuisvest op volgend adres: t Poorthuis - Zuidervest 2a Peer Dit adres wordt eveneens opgenomen in de samenwerkingsovereenkomst tussen de partners en in het huishoudelijk reglement van de interlokale vereniging. De dagen dat hij niet tewerkgesteld is in het Leadergebeid, vervult hij zijn taken in het Provinciehuis, Universiteitslaan 1 te 3500 Hasselt. De administratieve medewerkster wordt niet fysiek tewerkgesteld in het gebied, maar vervult haar taken in het Provinciehuis, Universiteitslaan 1 te 3500 Hasselt. De kosten voor werking van de PG, zowel personeels- als operationele kosten, zullen maximaal 20% van het totale budget voor de hele periode bedragen. Minstens 15% van de werkingsmiddelen zal gebruikt worden voor opleiding, verwerven van vakkundigheid en dynamisering. 2.4 Selectieprocedure en criteria Een project kan slechts worden ingediend tijdens een georganiseerde projectoproep door de PG op de daarvoor voorziene projectfiche én mits de hieronder beschreven procedure wordt doorlopen. Het Leadercomité is als besluitvormingsorgaan van de PG belast met de selectie van projecten, de toekenning van Leadersubsidies en het formuleren van de specifieke, projectgebonden voorwaarden die de initiatiefnemer daarbij in acht dient te nemen. De procedure is opgesplitst in twee fasen: Fase 1: Indienen van een projectconcept Een potentiële promotor dient, in afwachting van of volgend op een projectoproep georganiseerd door de PG, bij het Leadersecretariaat een beknopt inhoudelijk projectconcept in (max. 2 A4). De fiche projectconcept kan op aanvraag bekomen worden bij het Leadersecretariaat of is terug te vinden op Dit projectconcept bestaat minimaal uit de volgende elementen: naam van het project, de doelstelling van het project, de reeds bekende en potentiële partners en/of copromotoren, een korte beschrijving van de geplande activiteiten, het tijdsschema en een globaal financieel plan. De coördinator toetst dit aanvraagconcept op ontvankelijkheid. Op basis van deze eerste toetsing vindt er een evaluatiegesprek plaats tussen de potentiële promotor en de coördinator. Is deze eerste ontvankelijkheidsevaluatie negatief dan wordt dit door de coördinator schriftelijk meegedeeld aan de potentiële promotor. Projectconcepten met een negatieve ontvankelijkheids-evaluatie worden door de coördinator ter kennisgeving voorgelegd aan de Plaatselijke Groep op de eerstvolgende PG-vergadering. Is deze ontvankelijkheidsevaluatie positief, dan wordt het projectconcept door de coördinator getoetst aan het algemeen provinciaal beleidskader. Is de toetsing positief dan wordt dit voorgelegd aan de PG. De PG beslist vervolgens of de promotor het projectconcept verder mag uitwerken in een definitieve projectaanvraag. Daartoe is een standaard projectfiche opgemaakt. De promotor kan het project vervolgens indienen bij de volgende of lopende oproepronde. Een positieve toetsing in deze fase vormt echter geen garantie dat de eigenlijke projectaanvraag ook definitief zal goedgekeurd worden. Is de toetsing met het provinciaal beleidskader negatief, dan wordt het projectconcept, samen met het toetsingsresultaat, 17

18 voorgelegd aan de PG. De PG koppelt vervolgens hierover terug aan de potentiële promotor teneinde deze de mogelijkheid te geven het projectconcept aan te passen of bij te sturen en uit te werken in een definitieve projectaanvraag. De promotor heeft dan de mogelijkheid om zijn projectconcept aan te passen of bij te sturen in functie van de gemaakte opmerkingen. Dit aangepaste projectconcept wordt opnieuw voorgelegd aan de PG, die vervolgens beslist of de promotor het projectconcept verder mag uitwerken in een definitieve projectaanvraag. Om het vergaderritme van de Plaatselijke Groep haalbaar te houden en om een snelle terugkoppeling naar de promotor te waarborgen, kan in elke fase van de beoordeling van de projectconcepten een schriftelijke procedure worden ingesteld. Fase 2: Indienen van de eigenlijke projectaanvraag Pas nadat de potentiële promotor de toestemming heeft gekregen van de PG om zijn projectconcept uit te werken in een definitieve projectaanvraag, kan hij zijn project indienen via de daarvoor voorziene projectfiche. Een exemplaar van de projectaanvraag kan op aanvraag bekomen worden bij het Leadersecretariaat of is terug te vinden op leader. Een projectfiche die wordt ingediend door een potentiële promotor zonder dat de procedure zoals omschreven in fase 1 gevolgd werd, wordt door de PG niet in behandeling genomen. Enkel projectenaanvragen waarvan het projectconcept de in fase 1 beschreven procedure hebben doorlopen, zullen door de PG in behandeling worden genomen. Beoordeling PG Na indiening van de projectaanvraag bij het Leadersecretariaat legt de coördinator de projectaanvraag voor aan de deputatie voor de inname van een provinciaal standpunt. Dit provinciaal standpunt is tevens het standpunt van de provinciaal afgevaardigden in de PG en in het Leadercomité. Op hetzelfde moment wordt de projectaanvraag door de coördinator voor een eerste keer ter evaluatie voorgelegd aan de PG-leden. De coördinator verwerkt deze individuele schriftelijke evaluaties tot een anonieme synthese per projectvoorstel. De synthese per project vormt de basis voor de verdere besprekingen. De coördinator legt vervolgens de anonieme synthese per projectvoorstel voor een eerste bespreking voor aan de PG en deelt aan de PG-leden het resultaat van de toetsing met het provinciaal beleidskader mee. Indien gewenst, kan de PG op basis van eventuele bemerkingen die worden gemaakt tijdens de eerste bespreking beslissen om toelichtingsvragen te formuleren. In een hoorzitting krijgt de projectindiener ten aanzien van een afvaardiging van de PG en de coördinator dan de kans om een antwoord te formuleren op deze vragen om toelichting (ca 15 min.). Indien het project geen verdere toelichting behoeft, stelt de PG een beoordelingsverslag t.a.v. het Leadercomité op. Beslissing Leadercomité Het Leadercomité bespreekt elke projectaanvraag op basis van het beoordelingsverslag van de PG. Het Leadercomité neemt vervolgens een besluit per project. Het Leadercomité is als besluitvormingsorgaan van de PG belast met de selectie van projecten, de toekenning van Leadersubsidies en het formuleren van de specifieke, projectgebonden aanbevelingen en/of voorwaarden die de initiatiefnemer daarbij in acht dient te nemen. De gemotiveerde besluiten van het Leadercomité worden door de coördinator schriftelijk meegedeeld aan de PG-leden. De beoordelings- en besluitvormingsprocedure voor een Leaderproject neemt vanaf het indienen van de definitieve aanvraag tot het betekenen van de beslissing van het Leadercomité maximaal 3 maanden tijd in beslag. Deze functieverdeling tussen PG en Leadercomité garandeert meteen ook een duidelijke operationele scheiding tussen het evaluatie- en het beslissingsniveau. 2.5 Monitoring en evaluatie Het behoort tot de bevoegdheid van de PG om toezicht uit te oefenen op haar eigen werking, op de werking van het Leadercomité en op de uitvoering van toegekende projecten. De PG-werking en de werking van het Leadercomité, zullen op regelmatige tijdstippen geëvalueerd worden. Voor het toezicht op en de evaluatie van de projecten is in eerste instantie de coördinator verantwoordelijk. Een evaluatieverslag, o.m. gebaseerd op een kritische toetsing van de projectgebonden outputindicatoren die in de projectaanvraag werden beschreven, zal door de coördinator aan het Leadercomité ter goedkeuring worden voorgelegd. In het selectiebesluit deelt het Leadercomité bij voorbaat mee op welke termijn(en) en in welke 18

19 vorm de project uitvoerder(s) gegevens voor deze evaluatie aan de PG dient te bezorgen. Bij projecten die over meerdere jaren lopen, zal het Leadercomité bij de selectie van het project bepalen of en hoeveel tussentijdse evaluatiemomenten voorzien moeten worden. Het effectief ter beschikking stellen van de subsidie voor een volgend werkingsjaar kan daarbij afhankelijk gemaakt worden van een positieve tussentijdse evaluatie. Via het PG-verslag ontvangen alle PG-leden een samenvatting van dit evaluatieverslag. Evaluatieresultaten zullen eveneens aan de rechtstreeks betrokken projectuitvoerders worden meegedeeld. Zij kunnen op eenvoudig verzoek erover communiceren met de coördinator of de voorzitter. De projectresultaten en een overzicht van alle toegekende en lopende projecten kunnen door alle belanghebbenden bij het secretariaat opgevraagd worden. Eventueel zullen ze ook in digitale vorm via bv. een eigen website publiek kenbaar of toegankelijk gemaakt worden. 2.6 Communicatie De beoogde communicatie dient in de eerste plaats informatie te verstrekken over het ontwikkelingsplan en over de projectmogelijkheden voor potentiële promotoren. Een tweede functie is gericht op het vergroten van het bewustzijn over en de bekendheid van het beleid van de Europese Unie inzake plattelandsontwikkeling en de financiële bijdragen van de Europese Unie terzake. De algemene doelstelling van de communicatie-inspanningen zijn aldus: het bij relevante doelgroepen bekend maken van de mogelijkheden van het ontwikkelingsplan; het bevorderen van het draagvlak voor en betrokkenheid bij het ontwikkelingsplan zodat passende projecten worden gegenereerd waarlangs de doelstellingen van het ontwikkelingsplan kunnen worden gerealiseerd; het communiceren over de uitvoering van het ontwikkelingsplan, omvattende informatieverstrekking over mogelijke projecten en criteria als de rapportering over de voortgang van het ontwikkelingsplan. De operationele communicatie-doelstellingen betreffen: het verwerven van naamsbekendheid en globale bekendheid van het ontwikkelingsplan en de Leadermethodiek bij relevante doelgroepen; het vergroten van de kennis over de specifieke ondersteuningsmogelijkheden van het ontwikkelingsplan; het bevorderen van een goede interne en externe communicatie ten behoeve van een effectieve en efficiënte uitvoering van het ontwikkelingsplan; het bevorderen van een goede afstemming en samenwerking met as 3 van PDPO II en met de relevante maatregelen in de andere Europese ontwikkelingsplan, van toepassing in de provincie; het activeren van de projectontwikkeling; het rapporteren van de resultaten van de projecten en het ontwikkelingsplan; het naleven van de Europese publiciteitsrichtlijnen en de controle op de uitvoering van deze richtlijnen. 19

20 Ten aanzien van de communicatie kunnen aldus verschillende fasen en doelgroepen worden onderscheiden. In de eerste fase is de communicatie vooral gericht op de bekendmaking van het ontwikkelingsplan en van de ondersteuningsmogelijkheden voor projectontwikkeling. Deze fase betreft aldus de sensibilisering van de potentieel begunstigden en van andere betrokken partners. Deze informatie bevat minimaal: de doelstellingen van het ontwikkelingsplan; de maatregelen die worden genomen in het ontwikkelingsplan met informatie over de voorwaarden voor deelname aan deze voorwaarden; de contactgegevens van de personen die concrete invulling geven aan het secretariaat van de PG Gelet op de verantwoordelijkheden van de PG inzake de uitvoering van het ontwikkelingsplan en de ontwikkeling van de plaatselijke dynamiek in de projectontwikkeling, gebeurt deze communicatie onder de verantwoordelijkheid van de PG. De tweede fase heeft betrekking op de uitvoering van het ontwikkelingsplan en betreft de interne en externe communicatie inzake de beoordeling van de projecten. Over de globale uitvoering van het ontwikkelingsplan wordt na de vaststelling van het jaarverslag, dat tevens geldt als jaarlijks evaluatierapport voor te leggen aan het Provinciaal nagementcomité (PMC), gecommuniceerd. De PG is verantwoordelijk voor de interne communicatie ten aanzien van de partners van de PG en de co-financierende partners, met name de Europese Unie, de Vlaamse overheid en de provincie Limburg. Voor de externe communicatie naar de burgers in de regio, de intermediairen en de media, treden de PG en het PMC gezamenlijk op, na de vaststelling van het jaarverslag in de vergadering van het PMC. Omdat de besluitvorming inzake de individuele projectvoorstellen op de meest accurate manier moeten worden vastgelegd op de rekeningen en gelet op de rol van de provincie Limburg als administratief en financieel eerstverantwoordelijke, gebeurt interne en externe communicatie in een gezamenlijke regie van de PG, PMC en deputatie. De Europese Commissie verbindt aan haar subsidieverstrekking specifieke communicatie-voorwaarden. Hoofddoel van deze voorwaarden is het bevorderen van de bekendheid van de activiteiten en bijdragen aan de Europese Unie bij een breder publiek. De voorwaarden hebben betrekking op de promotie van het ontwikkelingsplan in algemene zin, maar hebben tevens betrekking op het communicatiemateriaal en de communicatiemiddelen. In de communicatie en de informatievoorziening moet in ieder geval de bijdrage aan de Europese Commissie aan het ontwikkelingsplan naar behoren worden aangegeven. Centraal in de communicatievoorwaarden staat dat de projectpromotoren en uitvoerders zoveel mogelijk uitdragen dat hun project mede tot stand is gekomen dankzij de steun van de Europese Commissie vanuit ELFPO. Aan de projectpromotoren wordt deze voorwaarde bij de toekenning van de steun opgelegd. 2.7 Financieel plan 20% van de toegekende subsidie wordt gereserveerd voor de werkingsmiddelen van de PG. Daartoe behoren o.a. de vergader- en secretariaatskosten, het aandeel in de loonkosten van de coördinator (vastgesteld op 1 VTE over de totale programmaperiode) en in de loonkosten van de administratieve medewerkster (vastgestel op ¼ VTE over de totale programmaperiode), en de kosten voor communicatie en publiciteit. Minstens 15% van de werkingsmiddelen van de PG zullen gebruikt worden voor opleiding, verwerven van vakkundigheid en dynamisering. De overige 80% van de toegekende middelen worden voor projectwerking gereserveerd. Daarbij wordt indicatief volgend financieel plan over de diverse werkingsjaren vooropgesteld: 20

21 Overzicht: Periode Totaal Eigen werking PG Projecten (*) (*) wordt forfaitair toegekend aan de Plaatselijke Groep na goedkeuring van voorliggend ontwikkelingsplan (**) is bestemd voor samenwerkingsprojecten met andere plattelandsgebieden Verdeling per maatregel: Voor de verdeling van de beschikbare middelen (globaal budget minus 20% werkingsmiddelen) over de verschillende maatregelen wordt voor de totale periode van de Leaderwerking ( ) volgende indicatieve verdeelsleutel gehanteerd: atregel 1: Actieve natuur-en landschapszorg en ontsluiting (max. 25%) atregel 2: Duurzame ontwikkeling van de regio door het verkleinen van de kloof tussen landbouwer en plattelandsgebruikers (max. 25%) atregel 3: Verhogen en versterken van de sociale leefbaarheid op het platteland (max. 25%) atregel 4: Stimuleren van duurzaam toerisme (max. 25%) Financieel overzicht per maatregel: Periode atregel 1 atregel 2 atregel 3 atregel , , , ,25 Het totale investeringsbudget voor komt dan bij totale benutting van de subsidies op ,00 euro (exclusief 20% voor werkingsmiddelen van de PG). De PG voorziet een tussentijdse inhoudelijke en financiële evaluatie van de projectwerking, waarna deze verdeelsleutel voor de resterende uitvoeringsfase eventueel bijgesteld zou moeten kunnen worden op basis van een beargumenteerd wijzigingsvoorstel. 2.8 Financieel beheer Voor het financiële beheer van de middelen wordt de rekening van de provincie Limburg, als administratieve en financiële eerstverantwoordelijke, gebruikt. De boekhouding van de PG wordt door de provincie Limburg gevoerd. Inzake financieel beheer zijn de regels van het Provinciedecreet van toepassing. 21

22

23 23

24 Hoofdstuk 3: Bijzonderheden Ontwikkelingsplan 3.1 Beschrijving en analyse van het gebied In deze paragraaf wordt een beeld geschetst van het gebied op geografisch, demografisch, sociaaleconomisch en cultureel vlak. De gegevens waarop de analyse gebaseerd is, bieden voldoende aanknopingspunten om een totaalbeeld van de regio te schetsen. De resultaten van deze analyse vormen de basis voor de SWOT-analyse, die is beschreven aan het einde van deze paragraaf Geografie en demografie Het Leadergebied wordt aan de noordzijde begrensd door de Nederlandse grensprovincies Noord-Brabant (regio Eindhoven) en Nederlands Limburg (regio Weert). In het oosten wordt het gebied getypeerd als een gebied met grote kernen met verspreide bebouwing in het buitengebied. Bree is de kern met bovenlokale betekenis aan de oostzijde van dit deelgebied. In het oosten vormt de as een natuurlijke grens van het gebied. Het gebied omvat het noordelijk deel van de asvallei (het vroegere Leader+ gebied Midden-) en een gedeelte van het Kempens plateau afwaterend naar de as. Ondanks een grote landschappelijke diversiteit vertoont het gebied vanuit geomorfologisch, hydrografisch en hydrologisch oogpunt een samenhangend gebied. Het Kempens plateau is een (vroeg Pleistocene) puinkegel van zand en grind afgezet door de as. Doordat de omgeving rond deze puinkegel makkelijker erodeerde dan het waterdoorlatende grindpakket, ging in de loop der tijden de puinkegel in het landschap uitsteken. Dit proces werd nog versterkt door een tektonische beweging langsheen een breukensysteem. Momenteel doet de overgang tussen de asvallei en de Hoge kempen zich voor als een markante steilrand die vanuit landschappelijk en ecologisch oogpunt bijzondere waarde heeft. Naar het noorden toe helt het Kempens plateau zacht af (van 70 meter in Meeuwen-Gruitrode tot 35 meter in Hamont-Achel) en gaat over in de Vlakte van Bocholt en aseik (uitwaaiering van het middenterras van de as). Deze geomorfologische samenhang (tussen Kempens plateau en asvallei) weerspiegelt zich ook in de hydrografie van het gebied. Op het Kempens plateau ontspringen de beekvalleien van de Bosbeek, Abeek, Warmbeek en Dommel. Deze valleien hebben zich vrij sterk ingesneden in het plateau en wateren af in noordelijke en noordoostelijke richting naar de as(vallei). Hydrologisch is er een sterke infiltratie/kwel relatie tussen het plateau en de Vlakte van Bocholt en aseik/asvallei. De leeftijdsopbouw van het Leadergebied is vergelijkbaar met deze van Limburg. Uitzondering hierop is de groep van de 60 plussers, die een kleiner aandeel vormt t.o.v. Limburg en de rest van de provincie (Tabel 3). M.a.w. het heeft in zijn totaliteit een iets jongere bevolking dan de rest van Limburg. De jongste bevolkingsgroep (0-19jr) is het sterkst vertegenwoordigd in Noord-Limburg (23.4%) (Tabel 4). 24

25 Tabel 3: 60-plussers bevolking (teller) totale bevolking (noemer) indicator (in %) standaardscore Bocholt ,2-0,60 30 Bree ,4 0,47 13 Dilsen-Stokkem ,4-0,97 37 Hamont-Achel ,2 1,31 9 Hechtel-Eksel ,5-0,44 28 Kinrooi ,6-1,34 41 aseik ,7 0,13 19 asmechelen ,0-0,69 31 Meeuwen-Gruitrode ,8-1,28 38 Neerpelt ,7-0,36 27 Peer ,6-1, ,6 Midden-Limburg ,1 Noord-Limburg ,0 West-Limburg ,1 Zuid-Limburg ,1 Limburg ,5 Vlaams Gewest ,8 standaardafwijking: 2,1 Bron: FOD Economie - Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie, Dienst Demografie ( ) Verwerking: Studiecel - stafdienst Strategie en Planning - 2de Directie Welzijn - provincie Limburg Legende standaardscores: z < -1,5: -1,5 < z < -0,5: -0,5 < z < +0,5: +0,5 < z < +1,5: z > +1,5: veel lager dan Limburg lager dan Limburg gemiddeld hoger dan Limburg veel hoger dan Limburg rang 25

26 Tabel 4: groene druk bevolking 0-19 (teller) bevolking (noemer) indicator (index) standaardscore Bocholt ,4 1,11 6 Bree ,2 0,07 20 Dilsen-Stokkem ,1 0,05 21 Hamont-Achel ,3 1,40 5 Hechtel-Eksel ,7 1,51 3 Kinrooi ,6 0,53 14 aseik ,9-0,01 23 asmechelen ,3 0,42 17 Meeuwen-Gruitrode ,3 0,42 16 Neerpelt ,6 0,51 15 Peer ,3 0, ,9 Midden-Limburg ,4 Noord-Limburg ,2 West-Limburg ,5 Zuid-Limburg ,3 Limburg ,0 Vlaams Gewest ,4 standaardafwijking: 3,1 Bron: FOD Economie - Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie, Dienst Demografie ( ) Verwerking: Studiecel - stafdienst Strategie en Planning - 2de Directie Welzijn - provincie Limburg Legende standaardscores: z < -1,5: -1,5 < z < -0,5: -0,5 < z < +0,5: +0,5 < z < +1,5: z > +1,5: veel lager dan Limburg lager dan Limburg gemiddeld hoger dan Limburg veel hoger dan Limburg rang Nationaliteit Op 1 januari 2004 telde Limburg inwoners met een niet-belgische nationaliteit. In het Leadergebied is meer dan de helft van deze buitenlandse bevolking van Nederlandse origine. In Noord-Limburg vertegenwoordigen zij 87,1% van alle niet- Belgen, in het 65% (Tabel 5). Tabel 5: Aantal niet-belgen per nationaliteit per streek: januari 2004 Streek Turken (%) Italianen (%) rokkanen (%) Spanjaarden (%) Grieken (%) Nederlanders (%) Overige (%) Totaal (100%) Limburg 9,1 19,7 3,5 2,8 2,0 50,5 12, Noord-Limburg 1,6 1,5 0,9 0,8 0,1 87,1 8, Midden-Limburg 13,4 40,2 7,8 5,5 4,3 13,9 14, Zuid-Limburg 1,7 6,0 2,1 1,5 0,6 62,2 25, West-Limburg 35,7 21,0 2,8 7,3 1,9 15,6 15, ,8 18,8 2,0 0,8 1,9 65,0 6, Bron: Gom-Limburg (NIS) 26

27 3.1.2 Economische beschrijving van het gebied Historische ontwikkeling Het deelgebied Kempen is vrij laat tot economische ontwikkeling gekomen. In periodes dat landbouw de hoofdactiviteit vormde leverden de schrale heidegronden weinig opbrengsten. Het is pas sedert het midden van de 18de eeuw dat werd overgegaan tot ontginning van de heidegronden met de aanplanting van dennenbossen en het ontginnen van gronden voor de landbouw. Deze zwakke ontwikkeling van de landbouw gold nog sterker voor het noordwestelijk deel van de streek (Neerpelt) met zijn typische zandgronden, dan voor de meer vruchtbare gronden in het centrale deel van het gebied (Bree-Bocholt-Meeuwen- Gruitrode-Peer). Parallel met deze zwakke landbouw ontwikkelde zich in de achttiende eeuw de voor de streek bekende teutenhandel. De Teuten waren in oorsprong leurders die vaak in de eigen woonplaats een handelszaak hadden. In het voorjaar trokken de Teuten naar Holland, het Rijnland, zelfs naar de Elzas en Noord-Duitsland. In december keerden zij naar huis terug waar zij feestelijk werden ingehaald. Zij dreven handel in koperen, tinnen en ijzeren ketels, verkochten textielwaren en aardewerk en traden soms op als officieuze veeartsen. Jarenlang bepaalden de Teuten het sociaal en economisch leven in de Noord-Limburgse dorpen. In het midden van de negentiende eeuw werd de Noorderkempen ontsloten door belangrijke infrastructuurwerken. Vooreerst was er rond 1820 de afwerking van de Zuid-Willemsvaart, dewelke de streek aandoet ter hoogte van Bree en Bocholt en in de periode van het Verenigd Koninkrijk bedoeld was als verbinding tussen het Luikse industriegebied en de Nederlandse havens. Verder werd in 1846 het Kempens kanaal of het kanaal Bocholt-Herentals voltooid, waardoor er via de Kempen een verbinding kwam tussen Luik en Antwerpen. Bijkomend voordeel van deze Kempense kanalen was dat via het ingenieus systeem van de vloeiweiden het kanaalwater gebruikt werd voor de bevloeiing van de droge landbouwgronden. Uit de tweede helft van de 19de eeuw stamt de aanleg van de spoorlijnen Hasselt-Eindhoven (1866) en Antwerpen-Mol-Mönchengladbach (1879). Deze laatste werd ook wel IJzeren Rijn genoemd. Op deze manier verleende Noord-Limburg doorgang aan twee belangrijke internationale spoorlijnen. Dit bracht de aanzet tot de industrialisatie met de bouw van de zinkfabrieken te Lommel en Overpelt en de poederfabriek in Kaulille op de uitgestrekte en afgelegen heidegronden. Daarnaast kwamen in de verschillende centra kleine ambachtelijke bedrijven tot stand, met ondermeer de sigarennijverheid, brouwerijen, leerlooierijen en de productie van aardewerk. Na deze aanzet tot industriële ontwikkeling volgde ook de uitbouw van het onderwijs en de administratieve diensten. Alhoewel het gewest Noord-Limburg in de periode tussen de twee wereldoorlogen nog voornamelijk zijn agrarisch karakter bleef behouden, vonden meer en meer mensen een tewerkstelling in de plaatselijke industrieën en in de Midden-Limburgse mijnen. Na de tweede wereldoorlog kwam de industriële ontwikkeling in een stroomversnelling, doch Noord-Limburg pikte hier onvoldoende van mee. Midden-Limburg, het Antwerpse hinterland en de regio Eindhoven waren aangrenzende groeipolen en zogen de nieuwe economische activiteit naar zich toe. De wegeninfrastructuur bleef achter, de spoorlijnen werden praktisch opgedoekt en verloren hun internationale karakter. Het kanaal was tussen de oorlogen wel gebracht op 600-ton vaart, maar ondertussen was er het Albertkanaal als rechtstreekse verbinding tussen Antwerpen en Luik. Vandaar dat de streek een veel hogere vraag naar werk kende dan het werkaanbod, met als gevolg een grote pendelbeweging enerzijds richting Midden-Limburg en het Antwerpse en anderzijds de grens over naar Nederland. In de jaren zestig waren de voordelen van het grote arbeidspotentieel, met daarin nog een praktisch niet aangesproken vrouwelijke beroepsbevolking, niet ontgaan aan enkele buitenlandse investeerders en kwamen in de regio een reeks kleine bedrijven tot stand. De textielsector was hierin echter overgeaccentueerd zodanig dat bij de eerste tekenen van de economische crisis midden zeventiger jaren veel van deze bedrijfjes hun deuren sloten en de werkloosheidscijfers pijlsnel de hoogte ingingen (+50% in de periode 76-80). Ook de tewerkstelling in de traditionele grotere bedrijven in de regio daalde systematisch. Vooral de zinknijverheid kende een sterke teruggang. 27