Kim Veltman Amerikaanse visioenen van versmelting Maastricht Januari Vertaald door Nino Niën. Inhoudsopgave. 1. Inleiding

Transcriptie

1 Kim Veltman Amerikaanse visioenen van versmelting Maastricht Januari 2005 Vertaald door Nino Niën Inhoudsopgave 1. Inleiding I. Telecommunicatie en Nieuwe Media 2. Internet 3. AT&T 4. Baby Bells II. Het leger 5. SAIC 6. Leveranciers 7. Overheid III. Energie 8. Elektriciteit 9. Olie IV. Financiën 10. Banken 11. Particuliere participatiemaatschappijen V. Nano-, Bio-, Info-, Cogno- 12. Ondernemingen 13. Nieuwe bedrijven VI. Implicaties 14. Telco Pseudo-crisis 15. Satellieten 16. Het recht 17. Conclusies Appendices 1. Concurrenten 2. Telco-statistieken 3. Eenvormigheid en verscheidenheid 4. POAS en PNAC 5. Bedrijven voor Vaccin-, Biotechnologie en Genetische Manipulatie 1

2 In kort bestek Volgens de media is er niets ongewoons aan de ontstaansgeschiedenis van internet. In de jaren 1950 waren de telefoonmaatschappijen, in het bijzonder AT&T, er nog op tegen. In de jaren 1960 begon internet, met steun van het Amerikaanse leger, als experiment om wetenschappers met elkaar in verbinding te brengen. Weldra was er een groter publiek voor dit idee. Toen AT&T in 1984 opgeheven werd, kwam internet in een stroomversnelling en werd het een groot succes. Alles ging goed tot , toen er zich twee belangrijke tegenslagen voordeden: 1) het dot.com-fiasco en 2) een crisis in de telecommunicatie- en vooral de telefoonbranche. Sommigen brengen deze tegenslagen goeddeels of zelfs uitsluitend in verband met de gebeurtenissen van 11 september In dit essay worden vraagtekens geplaatst bij het officiële verhaal over internet. De stelling is dat er van begin af aan steun is geweest van de telefoonmaatschappijen; de opheffing van AT&T heeft daar niet direct iets aan afgedaan. In het afgelopen decennium is er in zoverre een versmelting geweest, dat de telefonie- en internetbelangen van telefoonmaatschappijen met breedbandkabel en televisie verweven raakten. Dit hangt samen met de tendens naar versmelting op tal van andere terreinen: a) het leger; b) energievoorziening; c) financiën en d) techniek en menswetenschappen, ook wel nanowetenschap genoemd, biotechnologie, informatica en cognitieve wetenschap (NBIC). De stelling van dit boek is dat deze versmeltingstendensen met elkaar samenhangen. Wanneer we de gevolgen van deze tendens naar versmelting van een afstand bezien, ontdekken we dat er mondiaal gezien sinds 2000 geen noemenswaardige daling is geweest op de telecommarkten. Het is zelfs zo dat, hoewel enkele uitspattingen op de beurs van de zogenaamde zeepbel enige correctie behoefden, de overdreven sterke en aanhoudende beursdaling die in de VS volgde, wel eens meer te maken kon hebben met een manoeuvre om de aandacht af te leiden van de echte strijd: de macht over de infrastructuur. Als gevolg hiervan zijn satellietfirma s, die hoofdzakelijk in overheidshanden waren, failliet gegaan en zijn ze nu grotendeels in handen van energiebedrijven en militaire leveranciers. Sommigen leggen deze tendens naar versmelting zeer positief uit als een wereld waarin alles met elkaar zal samenhangen en verweven wordt. 1 In dit boek wordt erop gewezen dat deze ontwikkelingen complex zijn en een aantal gevaren met zich meebrengen. In de VS breidt het leger zijn activiteiten naar de civiele sfeer uit. Energiebedrijven spelen een centrale rol op het terrein van de media. Sommige veranderingen zijn onrustbarend: particuliere investeringsmaatschappijen kopen hele delen op van de totale telecommunicatie-infrastructuur, van kabelnetwerken tot satellieten. Onderzoek naar vaccins, dat traditioneel gerelateerd is aan defensie en volksgezondheid, wordt in steeds grotere mate onderwerp van particuliere, commerciële belangen. Er is iets te zeggen voor de stelling dat snelle faillissementen op het terrein van de telecommunicatie en media gepland waren; dat dit plan veel verder gaat dan nieuwe media en dat er andere sectoren bij betrokken zijn, zoals energievoorziening, financiën, biotechnologie, nanotechnologie en cognitieve wetenschap. Wellicht nog belangrijker zijn de ethische en juridische implicaties. In feite wijzen deze veranderingen op een vertrouwenscrisis, die de historische waarden van vrijheid en bescherming van privacy in gevaar brengt en onheilspellende gevaren inhoudt. 2

3 Voorwoord Deze studie begon als een artikel getiteld American Visions of the Internet uit Het doel ervan was simpel: aantonen dat de grote telefoonmaatschappijen, in het bijzonder AT&T (American Telephone & Telegraph), de Baby Bells, SAIC (Science Applications International Corporation), MCI (Microwave Communications Inc.)/Worldcom en Sprint een belangrijkere rol hadden gespeeld in de totstandkoming van internet dan algemeen werd aangenomen. Dit vormde de aanleiding voor deze studie ( 2-6 en appendix 1). De gebeurtenissen van 11 september 2001 zetten tot meer studie en schrijven aan. Bij nader onderzoek bleek het haast onmogelijk te bepalen waar de feiten eindigden en speculatie begon. Medio 2002 werd daarom veel van deze informatie weggelaten en bleven er slechts enkele aantekeningen over ( 16-17). Het ging er in hoofdzaak om aan te tonen dat wat voornamelijk een probleem van fysiek terrorisme leek, eigenlijk een geestelijk probleem was voor zover het een vertrouwenscrisis betrof. Aanvankelijk zou het artikel gepubliceerd worden, maar het werd uiteindelijk toch te controversieel bevonden. Het werd daarom per en via een website verspreid. Meer dan een jaar lang gebeurde er niets. In de herfst van 2004 waren er zes nieuwe inzichten. Ten eerste: de tendens dat telecommunicatiebedrijven en informatiesystemen steeds meer verweven raken met militaire leveranciers en een regeringsvisie voor het militaire apparaat ( 5-7). Ten tweede: de centrale rol die energiebedrijven, vooral de elektriciteits- en oliebedrijven, spelen bij de opkomst van nieuwe media en de daarbijbehorende versmelting ( 8-9). Ten derde: de belangrijke rol die de financiële wereld zijnde: banken, adviesbedrijven en particuliere participatiemaatschappijen speelt in deze ontwikkelingen. Ten vierde: de versmelting op voornoemde terreinen die gerelateerd is aan versmelting in de nanowetenschap, de biotechnologie, de informatica en de cognitieve wetenschap (NBIC), vaak beschreven als een fenomeen op zich. Ten vijfde: een verklaring van een paradox: hoewel iedereen van mening was dat er sprake was van een dot.com-fiasco en een telecomzeepbel, lieten de statistieken van de International Telecommunications Union zien dat er zich op de wereldbeurzen geen daling had voorgedaan ( 14). Ten zesde: de privatisering van belangrijke satellietsystemen die al na een paar maanden failliet gingen om vervolgens weer teruggekocht te worden alsof er niets gebeurd was ( 15). Nader onderzoek wees uit dat: a) de versmelting op al deze terreinen onderling gerelateerd was; b) dat de particuliere bedrijven die de hand hadden in de telecomfiasco s dezelfde waren als die die de hand hadden in de satellietdrama s; c) dat de telecom- en satellietcrises onderling zeer nauw waren verbonden in tal van opzichten; d) dat er onder de evidente schuld- en faillissementsproblemen een veel diepere strijd gaande was, namelijk die van twee benaderingen van het leven: de ene gebaseerd op civiel recht, de andere gebaseerd op militaire waarden van een specifieke soort, die ervan uitging dat macht en geweld van het grootste belang waren en die stelde dat deze uiteindelijk buiten de kaders van het traditionele recht vielen. Binnen twee maanden was een artikeltje uitgegroeid tot het huidige boek. Het was een hele uitdaging het verhaal over het voetlicht te brengen. De traditie wilde dat een bedrijf een naam had en normaal gesproken was het eigendom van een individu of een duidelijk aanwijsbare groep. De bedrijven van vandaag zijn om twee redenen complexer: 1). Vaak zijn ze eigendom van zo n zes personen die ieder een aandeel van tussen de 5 en 30% bezitten. Niet zelden is de naam van het bedrijf een 3

4 andere dan die van de hoofdaandeelhouder. 2) vaak is een groot bedrijf een houdstermaatschappij met talrijke, vaak tientallen, divisies, elk met net iets andere namen en gewoonlijk met meer dan net iets andere aspiraties. Met een publiek dat deskundig is op ieder terrein, zeker in de informatiemaatschappij, mocht aangenomen worden dat zulke details algemeen bekend waren. Met een breder publiek en een aantal terreinen kon daar niet van worden uitgegaan. Bovendien zouden lezers, nog voor het echte verhaal, afhaken als ieder onderwerp voorzien werd van een voorwoord van twee tot drie pagina s met haarkloverij over een complex mediaconcern. Daarom hebben we ervoor gekozen met een beperkt aantal woorden een beeld te geven van de activiteiten van een bedrijf, waarbij we vaak teruggrepen op hetzelfde bedrijf als we de verschillende invalshoeken ervan behandelden. Dit had als voordeel dat er een duidelijker verhaallijn ontstond, ook al werd er soms in herhaling gevallen. Er was ook nog het probleem van de zeer complexe details van ons verhaal. Het dreigde een geschiedenis van internet, van multimedia, van satellieten en van de totale telecommunicatie te worden. Als we niet voldoende details zouden geven om onze stellingen aan te tonen, zou het een boek van vage speculaties worden. Een oplossing was het geven van exacte data als ware het een kroniek of een dagboek. Oplettende lezers zullen gelijk zien dat sommige belangrijke gebeurtenissen binnen enkele weken van elkaar of zelfs op dezelfde dag plaatsvonden. Vandaag de dag is er een manier van schrijven van zowel fictie als non-fictie die Shakespeare s concept dat de wereld een schouwtoneel is vervangt door het concept dat ieder leven en ieder boek een thriller is; dat iedere bladzijde en ieder hoofdstuk weer nieuwe, spannende geheimen onthult totdat de geheime code uiteindelijk gekraakt wordt. Dit boek gaat niet over samenzweringen of over whodunits. Er wordt geen enkel individu, groep of bedrijf in beschuldigd. In die zin is het net als de waarschuwende tekst aan het eind van een film. Het verschil is dat de gebeurtenissen in dit boek echt zijn en vele duizenden personen en in zekere zin wij allen er direct mee te maken krijgen, niet alleen als het gaat om een Incident in de krant, maar in onze hele manier van leven. Het boek gaat zo bondig mogelijk in op gewone feiten. Er zijn honderden voetnoten voor hen die feiten willen nagaan, de bronnen ervan willen onderzoeken en bepaalde thema s verder willen uitdiepen. Dit boek is een uitnodiging om de nieuwe media als meer te beschouwen dan alleen hard- en software en na te denken over het grotere kader dat zich ontvouwt nu verschillende media zoals (mobiele) telefoon, radio, televisie en internet een steeds ingrijpender rol in ons dagelijks leven gaan spelen. De verandering van onze maatschappij door de technologie roept impliciet belangrijke vragen op over diezelfde maatschappij. Dankwoord Mijn dank gaat uit naar een aantal personen dat zo vriendelijk was dit stuk te lezen en verbeteringen en verwijzingen voor te stellen, onder wie: Nik Baerten, John Beckers, Hans Koolmees, Dominic Pinto, Chris Zielinski, alias David Evans en speciaal naar Jonathan Robin. Ook anderen, die verkiezen anoniem te blijven, dank ik. Tot slot dank ik Dean Tummers die me de vrijheid gaf om dit stukje te schrijven, dat enigszins 4

5 buiten de gebruikelijke grenzen van culturele studie is gevallen. Verder gaat mijn dank uit naar Nino Niën, de vertaler van dit essay. 1. Inleiding Sinds de opkomst van internet in de jaren 1960 hebben er veel verhalen de ronde over gedaan. Zo zou internet een Amerikaanse uitvinding zijn. Het verhaal dat topmensen van AT&T ooit fel gekant waren tegen internet 2 leidde tot de algemene aanname dat telefoonmaatschappijen (telco s) of telecommunicatiebedrijven (telecoms) niets te maken hadden met internet. De telco s, zo leren wij, waren grote monopolisten, blind voor iedere vernieuwing en internet werd in het geniep begonnen door een aantal wetenschappers en academici. De lezing van de Federal Communications Commission (FCC) was minder zwart-wit 3 : De telco s deden de infrastructuur, terwijl zij die internet ontwikkelden de toepassingen 4 deden. Als we de feiten nader bezien, ontstaat er een heel ander verhaal ( 2). Internet is in Europa begonnen. In de VS, waar dit essay zich op richt, werd internet overwegend door de grote telco s ontwikkeld. Hoewel het officiële verhaal luidt dat AT&T in 1984 ontbonden werd, bleef het een hoofdspeler op de markt ( 3). Ook de Baby Bells, in het bijzonder Bell Atlantic onder zijn nieuwe mom van Verizon ( 4), zijn belangrijk in deze. Zo ook BellCore onder zijn nieuwe mom van Telcordia ( 5) en concurrenten als MCI/Worldcom (Appendix 1). In theorie ging het om vier groepen spelers. Met het faillissement van MCI/Worldcom bleef er in wezen nog maar een belangrijke speler op het thuisfront over: AT&T onder de verschillende vermommingen als zichzelf, de Baby Bells en zijn onderzoekslaboratoria (Lucent, Telcordia en SAIC). Er was een beduidend hechtere samenhang tussen de onderdelen van AT&T dan op het eerste gezicht leek. Het was een telecombedrijf met internetbelangen. Via zijn divisies zat het in business solutions, kabel- en breedbandvolume, mobiele communicatie en satellieten. Via zijn vele dochters raakte het nauw betrokken bij het onderwijs; (standaardsystemen als) Electronic Numbering om internet via de telefoon 5 tot stand te brengen en Domain Name Systems. Ook was het betrokken bij de ontwikkeling van Next Generation Internet (NGI). De banden die AT&T had met carrier equipementbedrijven, computerbedrijven, content holders, bedrijven voor huiselijk amusement en satellietsystemen mondden uit in een veel bredere visie waar ook de totale informatie- en kenniscyclus deel van uitmaakte. Begrip van deze visie geeft inzicht in de factoren achter sommige faillissementen van hen die geen deel van het plan uitmaakten. Sinds 2000 hebben zich belangrijke veranderingen voorgedaan. Zo is het leger steeds meer betrokken bij civiele informatiesystemen ( 5-7). Energiebedrijven, General Electric in het bijzonder, spelen weer een belangrijke rol ( 8-9). Banken en particuliere participatiemaatschappijen kopen stelselmatig grote delen van de telecomstructuur op ( 10-11). Zowel het dot.comfiasco als de telecomzeepbel in de periode werden officieel breed uitgemeten. Intussen geven de statistieken van de International Telecommunications Union (ITU) een heel ander beeld te zien: aanhoudende groei in de sectoren van vaste telefonie, mobiele telefonie en internet. Volgens de ITU waren de grootste spelers nog steeds Nippon Telephone and Telegraph (NTT), American 5

6 Telephone and Telegraph (AT&T), evenals Deutsche Telekom, France Telecom en British Telecom. Op het politieke vlak is er door de initiatieven van de ITU om een wereldtop over de informatiemaatschappij (WSIS) 6 te organiseren in 2003 en opnieuw in 2005 nu niet alleen aandacht voor internet als een monolinguïstisch Engels fenomeen maar ook als multilinguïstische, multiculturele uitdaging waar men in alle uithoeken van de aarde mee te maken heeft. Dit heeft er ondermeer toe geleid dat UNESCO een grotere rol kreeg toebedeeld om de mondiale toegang tot kennis en informatie hoog op de agenda te zetten. Hoewel ze van het grootste belang zijn en een apart onderzoek verdienen, vallen deze ontwikkelingen buiten het bestek van dit essay. Ons gaat het erom beter te begrijpen hoe zaken zich ontwikkelen en dan vooral door een Amerikaanse bril bekeken. Zo veranderde, volgens Forbes, de traditionele orde van grote telecoms ergens in 2003, toen de belangrijkste telefoonbedrijven ter wereld Verizon en SBC Communications werden. Volgens deze opvatting waren de Baby Bells nu bezig zichzelf te reorganiseren om zo s werelds toonaangevende telco s te worden. Deze veranderingen in telecommunicatie ( I) hadden op veel meer dan alleen de telco s hun weerslag. Het had te maken met het leger ( II), de energiesector ( III), de financiële sector ( IV) en de sector van de biotechnologie, welke zelf in een versmeltingproces verwikkeld waren, wat op zijn beurt weer samenhing met andere. Deze ontwikkelingen geven ons meer inzicht in het zogenaamde dot.comfiasco, de telcocrisis en recente beroeringen in de satellietindustrie. Hieruit ontstaat een veel groter kader, waarin het juridische systeem wordt ondermijnd en het gevoel van vertrouwen als hoeksteen van de democratie wordt bedreigd ( V). In dit enorme kader zijn telecommunicatie, nieuwe media, het leger, de energie-, beleggings-, farmaceutische en biotechnische sector, ontwikkelingen in de politiek en de geheime diensten onlosmakelijk met elkaar verbonden. De opkomst van nieuwe technologieën is dus zeer nauw verbonden met belangrijke gebeurtenissen van het afgelopen jaar: de oorlog in Afghanistan, 11 september 2001, de zogenaamde strijd tegen drugs en het terrorisme; het spookbeeld van nieuwe oliecrises; de oorlog in Irak en mogelijke andere schurkenstaten. Volgens deze visie, die heldere plannen bevat die wel tot 1975 teruggaan, is men bereid geweld te gebruiken om zijn doelen te bereiken. Internet, dat er zogenaamd voor iedereen overal ter wereld was, dreigt nu het instrument te worden van een kleine elite die banden heeft met de hoogste niveaus van de Amerikaanse regering. Terwijl ze zich voordoet als vertegenwoordiger van het volk, lijkt deze elite plannen te hebben waarbij recente economische crises in het niet vallen bij meer fundamentele crises op het juridisch vlak die ook een gevaar vormen voor het gevoel van vertrouwen en integriteit. Als staatslieden als Henry Kissinger volhouden dat dit samengaat met de uitdaging een nieuwe wereldorde te creëren.om de basisbeginselen van de wereldorde te herbouwen en zo de traditionele te vervangen, die in de rook van het World Trade Centre en het Pentagon 7 opgingen, zouden ze er beter bij stil staan hoeveel er in het verleden geleden is op de zoektocht naar een nieuwe wereldorde. De korte termijninhaligheid van deze elite dreigt de internationale naam van de VS op het wereldtoneel te schaden; is een bedreiging voor de toekomst van vrijheid en democratie en vormt zelfs een gevaar voor de toekomst van de beschaving. 6

7 1. Telecommunicatie en nieuwe media 2. Ontstaansgeschiedenis van internet Het ontstaan van internet 8 wordt vaak in een adem genoemd met As we may think (1945), het beroemde essay van Vannevar Bush, waarin hij zijn Memex apparaat beschrijft dat microfiches gebruikte en waarop iemand al zijn boeken, platen en communicatie kwijt kan en dat automatisch werkt zodat het met buitengewone snelheid en flexibiliteit kan worden geraadpleegd. Meer dan tien jaar eerder had Paul Otlet (1934) 9, die met Lafontaine had gewerkt aan de totstandkoming van een universele bibliografische organisatie van intellectueel werk 10, een leesmachine voor ogen: Weldra zal televisie een probleem zijn dat in wezen is opgelost, wat het al is in wetenschappelijk opzicht: het beeld reproduceert zich op afstand en zonder draad. Men stelle zich een elektrische telescoop voor die ons in staat stelt thuis van tevoren bestelde pagina s te lezen van de boeken die getoond worden in de teleg ruimte van grote bibliotheken. Dit wordt het getelefoneerde boek 11. Dit was een stap verder naar een machine om de wereld mee te verbeelden (la machine a penser le monde, 1943) 12 als onderdeel van een groter toekomstbeeld van een mundaneum waarmee men toegang had tot alle menselijke kennis. Het was een grote, tv-achtige halve bol waarmee kijkers van letterlijk alle kanten informatie tot zich konden nemen. Geen van deze machines werd exact ontwikkeld zoals Otlet of Bush het zich hadden voorgesteld. Dat laat onverlet dat Vannevar Bush student, Claude Shannon, de beginselen van de Booleaanse logica van bits en bytes, zoals die nu in computers gebruikt wordt, toe te passen. Bush essay inspireerde ook Douglas Engelbart, Ted Nelson en vele voorlopers van wat sindsdien hypertekst en hypermedia wordt genoemd. In 1968 werd internet (hoewel nog niet het world wide web, zoals we dat nu kennen) realiteit. Bijna altijd wordt ons wijsgemaakt dat internet uitsluitend in Amerika begon. Dit klopt niet helemaal. Onder de eerste wegbereiders was een Fransman, Louis Pouzin 13, die het idee van datagrammen introduceerde en een Engelsman, Donald W. Davies 14, die een van de uitvinders van de pakketverdeling (het versturen van informatie in pakketjes ) was. Davies krijgt zelfs de eer om wat aanvankelijk datagrammen werd genoemd, in de naam packets te geven. Een andere grote wegbereider in Engeland was Peter T. Kirstein 16, die naar Amerika ging aan het begin van het Arpanet in 1969, toen besloten was dat Davies om redenen van nationale veiligheid 17 niet kon gaan. Bruce Sterling zei: Het nationaal natuurkundig laboratorium in Engeland zette het eerste testnetwerk van deze beginselen (van packetswitching) op in Kort daarna besloot de Advanced Research Projects Agency van het Pentagon om een groter, ambitieuzer project te financieren in de VS 18. Zodoende was een Engels project 19 in 1968 de inspiratie tot het ARPAnet in 1969 dat het begin inluidde van internet in de VS. Het is onjuist te stellen dat Amerika internet heeft uitgevonden en het is gewoonweg bedrieglijk om te stellen dat, omdat Amerika internet heeft uitgevonden, het het recht had het bestuur ervan te regelen via organisaties als het Internet Assigned Names Authority (IANA) en recentelijker het Internet Corporation for Assigned Names and Numbers (ICANN). 7

8 3. AT&T Lang voordat internet was ontstaan, riep AT&T in 1925 Bell Labs in het leven. In de jaren 1930 was Vannevar Bush een professor aan het Massachussets Institute of Technology (MIT) waar hij werkte aan een differential analyser machine die weer uitmondde in de Electronic Numerical Integrator and Computer (ENIAC) 20. In 1945 ging Bush verder met zijn werk As we may Think, dat een van de eerstuitgegeven visies was over wat internet zou kunnen worden. Vannevar Bush 21 student aan het MIT in de jaren 1930 was Claude Shannon die een grote gelijkenis zag tussen de Booleaanse algebra, die hij had geleerd tijdens zijn studie, en een elektrische stroom. De volgende voor de handliggende stap is het maken van schakelschema s volgens de Booleaanse beginselen, zodat die stellingen en calculatieproblemen binair kunnen testen 22. Claude Shannon, Vannevar Bush en Norbert Wiener, de vader van de cybernetica, kenden elkaar goed. 23 Shannon studeerde in 1940 aan het MIT af en ging in 1941 bij de Bell Telephone Laboratories werken, waar hij belast werd met het ontwikkelen van efficiëntere methoden van informatieoverdracht en het verbeteren van de betrouwbaarheid van langeafstandstelefoon- en telegraaflijnen 24. Onder informatie werd een maximaal spectrum van middelen verstaan; zoals het verzenden van boodschappen met ieder gewenst communicatiemiddel televisie, radio, telefoon, dataverwerkingsapparatuur zoals computers en servomechanismen, zelfs neutrale netwerken. Deze zoektocht naar multimedia avant la lettre, bracht Shannon en zijn collega Weaver ertoe informatietheorie (1948) 25 te ontwikkelen, wat de basis is van het digitale elektronische communiceren van informatie. Wieners boek Cybernetics kwam in datzelfde jaar uit. Zodoende werd de basis voor internet bij AT&T s Bell Labs voorbereid. Dezelfde Bell Labs zorgde voor een deel van de eerste transmissie en doorverbinding in 1962, zeven jaar voordat internet in de VS een aanvang nam. Toen het ministerie van Defensie (DoD, vert.) het Advanced Research Project Agency s Network (ARPANET) de opdracht gaf onderzoek te doen naar netwerken, was het AT&T die 50 kbps-lijnen leverde. In 1969, het jaar toen internet begon, ontwikkelden AT&T s Bell Labs de Unix, dat het besturingssysteem achter het aanvankelijke internet was, en dat een belangrijk besturingssysteem in de midden- en eindfase van ARPANET was. John Qaurterman heeft erop gewezen dat Ken Thompson en Dennis M. Ritchie er aanvankelijk in slaagden (de) UNIX (software) te ontwikkelen begonnen op een computer op een zolderkamertje door vooral AT&T Bell Labs ervan te overtuigen dat ze echt bezig waren met een tekstverwerkingssysteem voor de verwerking van patenten 26. Dit mondde later uit in de RFC 681, Network Unix, (mei 1975) 27, het besturingssysteem achter Usenet. Quarterman merkte op dat het AT&T zelf was dat vaak nog niet half leek te weten wat zijn mensen aan het doen waren. Gedurende een belangrijk aantal jaren werd een behoorlijk deel van USENET gratis ondersteund door AT&T 28. Volgens Quarterman had AT&T enkele schrandere zieners in dienst die maar door bleven werken terwijl het management blind was. Toch zijn er redenen om aan te nemen dat het management wel degelijk iets geweten heeft. Tussen 1969 en 1972 ontwikkelde Bell Labs de C-programmeertaal, die de 8

9 basis vormt voor veel internetsoftware. In 1970 installeerde AT&T de eerste landelijke verbinding tussen de universiteiten van California in Los Angeles (UCLA) en Bolt, Beranek en Newman (BBN) in Boston. In 1976 ontwikkelde AT&T s Bell Labs Unix-to-Unix CoPy (UUCP), die samen met UNIX een jaar later uitgebracht werd. Een recenter onderzoek naar de prestaties van AT&T herinnerde ons eraan dat: Het in 1927 begon met commerciële diensten op het gebied van radiotelefonie over de Atlantische oceaan (samen met wat nu British Telecom heet). AT&T bestelde in 1962 de eerste commerciële communicatiesatelliet, Telstar I, en was betrokken bij het ontwikkelen van internet. 29 In de jaren 1960 werkte Michael Lesk voor het SMART-project, schreef een groot deel van hun zoekcode en deed een groot aantal zoekexperimenten, terwijl hij ook nog een doctorstitel behaalde in de chemische natuurkunde. Hij ging bij Bell Core werken en in de jaren 1970 werkte hij in de groep die Unix ontwikkelde. Hij schreef Unix-tools voor tekstverwerking (tbl, refer), compilators (lex), en netwerken (uucp). In de jaren 1980 werkte hij aan specifieke toepassingen voor informatiesystemen, veelal met geografie (voor een systeem voor aanwijzingen voor autobestuurders) en woordenboeken (voor een systeem om woorden in een bepaalde context ondubbelzinnig te maken) 30. Hij werd daarna hoofdonderzoeker bij Bellcore 31 om daarna de divisiedirecteur te worden van Information and Intelligent Systems bij de National Science Foundation (NSF). 32 Ook dr. Bruce R. Schatz, een andere wetenschapper, bracht tien jaar van zijn werkzame leven door bij industrial research and development van Bellcore en Bell Labs, waar hij prototypes van door netwerken ondersteunde digitale bibliotheken bouwde, welke als basis dienden voor de huidige internetdiensten via het Telesophyproject 33. Er is beweerd dat dit project, dat ging over het zoeken van multimediainformatie in alle netwerken, de haalbaarheid van het World Wide Web van 10 jaar later aantoonde 34. In een van 1 februari 1985, 18 uur 52, beschrijft dr. Schatz zijn visie van het Telesophy-project als een mondiale informatiegemeenschap, een op grote schaal verbreid USENET 35. Destijds werd het Telesophy-project niet als prioriteit aangemerkt bij Bell Labs. Daarom schreef William Y. Arms, hoogleraar en destijds de vice-president, aan de Carnegie Mellon University een ondersteunende brief 36. Professor Arms werd de directeur van Library Systems ( ) en later de vice-president van de Corporation of National Research Initiatives (CNRI, Reston, Virginia). Ondertussen ging dr. Schatz verder met de ontwikkeling van de WCS [Worm Community System] 37. Dr. Schatz werd daarna wetenschappelijk adviseur voor digitale bibliotheken en informatiesystemen bij de NCSA toen de mosaic browser er werd ontwikkeld. Ook werd hij hoofdonderzoeker van de NSF/DARPA/NASA Digital Libraries Initiative Project en ontwikkelde hij vervolgens het Interspace Project, dat meespeelt in visies over een toekomstige generatie van internet. (zie onderaan 4). Recentelijker heeft de NASA ook een interplanetaire versie van internet onderzocht, dat mogelijk het idee van packetswitching zal vervangen. Toen in 1986 New England van het net was afgesloten, bleek dat alle zeven ARPA hoofdlijnen in een grote kabel van AT&T zaten. Volgens zijn eigen website van 1984 tot 1996 was AT&T een totaalaanbieder van communicatiediensten en producten, 9

10 netwerkbenodigdheden en computersystemen 38. Had dit zomaar kunnen gebeuren zonder medeweten en toestemming van het management? In 1991 fuseerde AT&T met National Cash Register (NCR): voor 7,3 miljard dollar krijgt AT&T de mogelijkheid beter tegemoet te komen aan de wensen van klanten die over de hele wereld met netwerkcomputers werken 39. Het is frappant te zien dat toen InterNic werd opgericht door de National Science Foundation (NSF) in 1993, de diensten voor adressen- en gegevensbestanden aan AT&T werden gegund. In 1994 werd AT&T een van s werelds eerste bedrijven die experimenteerden met reclamestroken (banner ads) op internet. AT&T s Worldnet ook de naam van Schatz s visie die hierboven beschreven staat was een van de eerste Internet Service Providers (ISPs). In 1996 deelde het bedrijf zich vrijwillig op in drie bedrijven: 1. AT&T communicatiediensten 2. Lucent communicatieproducten 3. National Cash Register (NCR) Corp. computerbenodigdheden In theorie bestond er nu een duidelijk onderscheid tussen: 1) telefoniebelangen (AT&T); 2) aan software verwante producten (Lucent) en 3) computer/internetbelangen (NCR). In de praktijk bleef de situatie veel complexer om minstens drie redenen. Ten eerste had AT&T zelf drie aan internet gelieerde onderzoekslaboratoria: 1) Research Internet and Network Systems Research 40 ; 2) Voice Enabled Services Research 41 ; 3) Information and Software Systems Research 42. In 2004 was er ook 4) Intellectual Property Management and Development 43. Al deze vier kregen nu de naam research programs. Bovendien was er nog een aantal andere onderzoeksterreinen 44. Ten tweede had Lucent, dat ontstaan was uit de oude Bell Labs, naast zijn werk aan gegevensnetwerken en totaalcircuits, niet minder dan acht productsoorten die verwant waren aan internet 45. Ten derde, en wellicht het belangrijkste, werd AT&T s Central Services Organisation (CSO), dat Bell Communications Research (BCR of Bellcore) werd, officieel verkocht aan Science Applications International Corporation (SAIC, zie 5), maar bleef doelstellingen houden die erg dicht lagen bij AT&T, vooral op terreinen als ENUM. Na 1997 was AT&T officieel nog slechts een bedrijf van communicatiediensten. Niettemin bleef het zijn belangen uitbreiden buiten de smalle bandbreedte van telefonie. Zo kocht AT&T in 1998 het kabelbedrijf MediaOne. Volgens Clay Shirky werd deze actie ingegeven door de plannen van AT&T om de enige leverancier van supersnel internet voor een groot deel van het land te worden 46. In januari 1999 nam Lucent Technologies voor de som van 20 miljard dollar Ascend over en kreeg zo de producten en vakkennis van de IP-, ATMen xdsl-sectoren in handen. Daarnaast werd Lucent, nog voor Ericsson, in januari 1999 de mondiale marktleider als fabrikant van benodigdheden met baten van $ 26,845 miljard, wat een stijging van 17% in een jaar is 47. In maart 1999 nam Lucent Kenan Systems over ($ 1,48 miljard), een marktleider op het gebied van facturatie en beheer van klantenzaken. 48 In de afgelopen vijf jaar is er enorm veel gedaan om behalve voor computers ook voor andere apparaten, waar mogelijk, netwerken aan te leggen; uiteindelijk voor zowel fysieke als biologische objecten. Het Home Audio Visual Information (HAVI) 49 consortium, waar Philips ook deel van uitmaakt, was in deze een wegbereider. 10

11 Anderen zoals het Universal Plug and Play Forum 50 wilde dit concept ook toepassen op slimme objecten en apparaatjes wat vooral aantrekkelijk wordt in een IPv6- structuur waarin de slagzin overal IP niet zou misstaan, als men bedenkt dat er enkele miljarden IP-nummers op een mm 2 passen. Toevallig gebruikt de RFID (Radio Frequency Identification) momenteel hetzelfde aantal bits als de Ipv6 en, toevallig volgt het DoD (Department of Defense) de RFID nummering op de voet. Lagere kunstmatige inlichtingensystemen brengen momenteel militaire systemen in kaart, optimaliseren het waterniveau in vaatwassers, besturen de bewegingen van robothuisdieren en zijn een hulp bij het voorspellen van natuurrampen 51. Op dit terrein hebben AT&T s onderzoekslabs tientallen jaren gewerkt en ze gebruikten daarvoor de naam telemetrie 52. Zo is Lucent s Kenan Systems en Whisper Communications in 1999 een mondiale marketingovereenkomst voor nutsdiensten aangegaan om: tegemoet te komen aan de specifieke eisen van facturering, klantenservice, opdrachtenbeheer, bestuursondersteuning en gebruiksbemiddeling van grote leveranciers van communicatie- en nutsdiensten in de gehele wereld, zoals gas, elektriciteit, water, mobiele en vaste stem- en gegevensdiensten, breedband, internet en hoogwaardige diensten. 53 Beschouwd op wereldniveau zijn er zes spelers(groepen) op het ICT-bord: 1) de telco s die nu ook belangen hebben in de kabelindustrie (AT&T, Sprint, NTT, British Telecom, Deutsche Telekom, France Telecom, Cable and Wireless, etc.); 2) de computerbedrijven (IBM, Compaq/HP, Sun, Microsoft, Apple); 3) de carrierapparatuurbedrijven (Cisco, Lucent, Nortel, Alcatel, Ericsson); 4) de content holders (Reed/Elsevier, Thomson, Murdoch, Bertelsmann en AOL/time Warner en Vivendi/Universal); 5 de bedrijven voor huiselijk amusement (Sony, Philips, Samsung, etc.) en 6) de satellietbedrijven (bijvoorbeeld SES Global). Al deze spelers vertegenwoordigen verschillende aspecten van de digitale kennisproductie- of kenniscyclus. In theorie zijn deze spelersgroepen alle concurrenten van elkaar. In de praktijk heeft AT&T banden met elk onderdeel van deze kenniscyclus. Zo heeft AT&T met betrekking tot computerbedrijven banden met Microsoft 54 en duurzame banden met IBM. Al in 1991 kondigden IBM en AT&T Paradyne aan samen mainframe netwerktechnologie te gaan ontwikkelen 55. Op 8 december 1998 maakten AT&T en IBM een aantal overeenkomsten bekend waarin AT&T IBM s Global Network business zou overnemen voor 5 miljard dollar in contanten en dat beide firma s outsourcingovereenkomsten met elkaar aangingen. De overeenkomst dat AT&T IBM s netwerk zou overnemen werd in de VS gesloten on 30 april In 1999 sloten AT&T en IBM ook een e-commerce-alliantie 57. In 2000 maakten ze bekend dat ze zouden samenwerken op het gebied van draadloze oplossingen 58. In september 2000 tekenden ze voor 450 miljoen dollar een web hostingovereenkomst 59. In 2001 maakten IBM, AT&T en Lotus (eigendom van IBM) bekend dat ze een Application Service Provider (ASP) Enablement Suite 60 op de markt gingen brengen. In 2002 brachten IBM en AT&T samen 61 privacy tools op de markt. Bovendien was er nog een aantal andere connecties dat via IBM liep. In 2002 nam IBM PriceWaterhouse-Coopers over, zich daarbij zeker stellend van ondermeer compatibiliteit in onderwijsoplossingen. 11

12 Op het gebied van carrierapparatuur hebben zowel AT&T als IBM nauwe banden met Cisco. Op het gebied van content holders waren AT&T en AOL klaar om samen een IPO te houden 62. AOL is banden aangegaan met Legend Computers uit China. Op het gebied van home entertainment zijn er connecties tussen IBM en Toshiba en Sony om Playstation 3 te fabriceren 63. In deze constellatie zijn vorm en inhoud een. IBM was in theorie een concurrent van EDS en SAP maar werkt er ook mee samen 64. Doordat er dwarsverbanden bestaan tussen AT&T, IBM, Cisco, AOL en Sony, zijn vijf spelersgroepen met elkaar verbonden. Vandaar dat zelfs de overname van MGM door Sony dit selecte groepje niet van de wijs bracht. Hieruit 65 blijkt duidelijk dat a) AT&T s belangen in computernetwerken al ver vóór het ontstaan van internet bestonden; b) AT&T s belangen speelden een beduidende rol in de ontwikkeling van internet en c) de gedwongen opdeling in 1984 noch de vrijwillige opdeling in communicatiediensten (AT&T), communicatieproducten (Lucent) en computers (NCR) in 1996 heeft dit wezenlijk veranderd. Om kort te gaan: AT&T 66 was en blijft in belangrijke mate actief op het terrein van internetontwikkeling. 67 Reorganisatie In 1999 maakte Deutsche Telekom bekend dat het zich reorganiseerde in vier divisies. In oktober 2000 maakte AT&T bekend dat het zich (eveneens) aan het reorganiseren was in vier firma s, namelijk AT&T consumenten, AT&T zakelijk, AT&T Wireless and AT&T breedband. Het frappante hieraan is, dat deze opdeling in de afgelopen tien jaar nauwkeurig is voorbereid. AT&T consumenten Op 22 juli 2004 maakte AT&T bekend dat het niet langer uit was op de huiselijke klanten 68. Dit was enigszins misleidend. In december 2004 zei een consumentenafdeling van AT&T genaamd At Home and on the Go dat het zich op Voice over IP (telefoon via internet, vert.), belaanbiedingen, internet en meer 69 richtte. Intussen hadden vier van de grootste mediafusies in de afgelopen tien jaar direct te maken met deze jacht op consumenten en op breedband (zie hierna) namelijk a) TCI/Liberty; b) Time-Warner-AOL; c) Twentieth Century Fox en Newscorp en d) Metro-Goldwyn- Mayer (MGM). TCI/Liberty Telecommunications Inc. (TCI) begon in de jaren Liberty Media werd in de jaren 1990 opgericht als de programmeringarm van TCI. In 1988 kochten zowel TCI/Liberty als Comcast een deel van Storer Communications van Kohlberg Kravis Roberts (KKR). In 1999 kocht AT&T John Malone s Telecommunications Inc. (TCI/Liberty) voor 48 miljard dollar 70. Dit verschafte AT&T met Liberty Media en een aanzienlijk aandeel in het door Murdoch beheerste News Corporation een aandeel van 25% van Time Warner Cable en van 39% van de kabelinternet Service Provider 71. Het effende ook de weg voor een nieuwe divisie genaamd AT&T Consumer Services. 12

13 In 2001 ontstond uit AT&T Liberty Media. Eveneens in 2001 nam Liberty een belang van 1,4 miljard dollar in United Global Com/United PanEurope Communications cable group en in 2004 kreeg het er de zeggenschap over. Intussen kocht het in 2001 negen Duitse regionale kabelnetwerkbedrijven van Deutsche Telekom voor $ 5 miljard, evenals Deutsche Banks Tele Columbus en SMARTcom AG kabeldochters voor $ 1 miljard. In 2003 kocht het de resterende 57% van QVC van Qualcomm. In 2004 had het zijn belangen in News Corp vergroot tot 17% en deed het gerucht de ronde dat Liberty News Corp trachtte over te nemen. 72 Time en Warner Brothers Om enig inzicht te krijgen in de relaties die bestonden tussen AT&T en Comcast en wat sommigen hebben omschreven als s werelds grootste mediabedrijf, dienen we in het kort enkele historische feiten in ogenschouw te nemen. In 1923 richtten Henry Luce en Britton Haddon Time op. Eveneens in 1923 richtten de gebroeders Warner hun studio op: Onderzoek door AT&T naar communicatietechnologie werd weerspiegeld in de samenwerking tussen Western Electric en Warner Bros dochter Vitaphone aangaande geluidsapparatuur en speakers voor speelfilms. Die werden gebruikt in de baanbrekende films Don Juan uit 1926 en Jazz Singer uit 1927, terwijl AT&T s Electrical Research Products Inc. (ERPI) werd opgericht in 1927 voor de verspreiding van en het onderhoud aan geluidsapparatuur van Western Electric. Aan het eind van het daarop volgend jaar gebruikten meer dan bioscopen deze apparatuur en waren de meeste Hollywood studio s afhankelijk van Western Electric als leverancier in de overgang naar geluidsfilms. Dit was de impuls voor RCA een belang te nemen in FBO in 1927 en de oprichting samen met Joseph Kennedy van de Radio Keith Orpheum (RKO) filmproductie, distributie en vertoninggroep. Op zijn beurt financierde AT&T studio s en bioscoopketens bij de aankoop van apparatuur via leningen van ERPI of door een belang te nemen in de filmbedrijven. 73 Het komt er simpelweg op neer dat AT&T en Warner serieus hebben samengewerkt sinds de jaren In 1957 ging Warner Brohers op in Warner-Seven Arts. In 1969 werd deze gekocht door Kinney National; in 1971 werd het Warner Communications en in 1990 fuseerde het met Time in Time-Warner. America OnLine (AOL) In 1969 werd Compuserve opgericht, het eerste jaar van internet in de VS. In 1978 werd the Source opgericht met als doel: het verzenden van vluchtreserveringen, restaurantbeoordelingen, bankinformatie naar de mensen thuis 74. In 1989 kocht CompuServe the Source. In 1982 wilde de Control Video Corporation (CVC) the new Game Line beginnen. In 1984 leende BellSouth aan CVC $ 5 miljoen om een abonneeservice genaamd Masterline uit te proberen. In 1985 werd CVC Quantum Computer Services. Intussen gebruikte Apple General Electric Information Services voor zijn AppleLink. Het wilde zijn eigen huissysteem. Steve Case, die met Quantum werkte, startte deze nieuwe AppleLink in In 1989 verliet Quantum Apple en werd de naam AppleLink veranderd in America Online through Quantum. In

14 was er een DOS-versie van AOL en werd Quantum Amerca Online Inc. Op 11 maart 1996 maakte AOL bekend een alliantie te zijn aangegaan met Netscape en de volgende dag dat Microsoft Windows de officiële browser van AOL werd. In 1998 kocht AOL ICQ messenger en Netscape. 75 Time-Warner-AOL In februari 1999 maakte AT&T bekend een overeenkomst te zijn aangegaan met Time Warner om een joint venture op te zetten om kabelabonnees (12,6 miljoen in 20 staten) te voorzien van telefoondiensten. AT&T had een belang van 75,5% in de nieuwe firma 76. In 2000, toen AOL fuseerde met Time-Warner: had het conglomeraat in januari een marktwaarde van 300 miljard US dollar, maar deze waarde was twee jaar later naar 105 miljard US dollar gezakt. Intussen had AT&T een belang van 27% in TimeWarnerEntertainment (TWE). In augustus 2002 was AOL bereid AT&T s belang van $ 9 miljard te kopen: 77 De overeenkomst bepaalt dat AT&T Breedband voor zijn belang van 27,64 procent in TWE zal ontvangen $ 2,1 miljard in contanten, 1,5 miljard in gewone aandelen, tegen de sluitingswaarde, van AOL Time Warner Inc., en een kapitaalsbelang van 21 procent (met minder dan vijf procent stemrecht bij de verkiezing van het bestuur) in een nieuwe kabelmaatschappij die ongeveer 10,8 miljoen abonnees zal gaan bedienen. 78 In september 2003 kwam de onvrede over AOL s rol tot uiting in het besluit van de raad van bestuur om AOL uit de bedrijfstitel AOL Time Warner te halen 79. Dit loste echter niet de problemen op. In november 2004 maakte Time-Warner bekend dat het $ 500 miljoen opzij had gezet voor gerechtelijke vervolging vanwege boekhoudpraktijken bij zijn America Online-divisie. 80 Twentieth Century Fox en Newscorp Twentieth Century Fox was ook een oorspronkelijke Hollywood studio. William Fox richtte in 1913 Fox Studio s op. In 1935 fuseerde deze met Twentieth Century Studios en werd Twentieth Century Fox. In 1998 deed Rupert Murdochs News Corp een belang van 18% in Fox 81 van de hand. Zoals al aangegeven kreeg AT&T door zijn overname van John Malone s TCI een aanzienlijk belang in de door Murdoch beheerste News Corporation, een van de drie grootste internationale mediagroepen, die actief is in de meeste sectoren en op de meeste continenten 82. In juli 2003 tekende News Corp. een overeenkomst voor zeven jaar ter waarde van $ 150 miljoen met de telecomcarrier (AT&T) om stem- en internationale gegevensdiensten aan te gaan bieden. 83 Intussen verkocht Newscorp in 2001 zijn belang van 49,5% in Fox Family Worldwide aan Disney voor $ 5,3 miljard. In 2003 kocht het een controlerend belang van 34% in Hughes Electronics (satellite broadcaster DirectTV) voor $6,6 miljard 84. Vandaar dat de pogingen van Comcast om Disney over te nemen en van Liberty om Newscorp over te nemen wel eens in een groter kader zouden kunnen passen, met als doel DirectTV terug te krijgen, dat aanvankelijk van Hughes was, een dochter van General Motors nog zo n grote speler achter de schermen. 14

15 MGM (Metro-Goldwyn-Mayer) De geschiedenis van een der grootste filmstudio s begon totaal onafhankelijk van AT&T en Comcast. Metro-Goldwyn-Mayer (MGM) begon als een fusie tussen drie firma s in In het midden van de jaren 1930 waren ze een belangrijke Hollywood studio geworden (hoewel gevestigd in Culver City) en tegen het eind van de jaren 1930 deden ze animatie. De studio s werden verkocht aan Kirk Kerkorian in 1969; aan Ted Turner in 1986, aan Giancarlo Parretti in 1990 en wederom aan Kerkorian als onderdeel van een groep in In 1997 kocht MGM Metromedia International s studio properties (Orion Pictures, Goldwyn Entertainment en de Motion Picture Corporation of America) 85. In 2004 werd MGM aan Sony verkocht. Zoals we hierna zullen zien speelden AT&T Broadcast, Comcast een aanzienlijke rol in deze onderneming. Intussen leidde in 1997 C. Michael Armstrong, CEO van General Motors (GM) Hughes Electronics, een belangrijke nieuwe productintroductie DirectTV, een satelliettv-dienst die kristalheldere programma s de huiskamer in straalt 86. Later zal blijken dat de privatisering van satellieten nog een ander belangrijk aspect met zich meebracht in de strijd om communicatiekanalen (& 10). Hoewel deze ontwikkelingen op zich belangrijk waren, vormden ze maar een kwart van de gehele visie zoals die bij AT&T bestond. AT&T Business Een aantal aspecten van de zakelijke afdeling van AT&T is hiervoor al behandeld bij de banden met IBM. Maar er zijn nog andere aspecten. In 1996 formeerden J.P. Morgan, Computer Sciences Corporation (CSC), Andersen Consulting, AT&T Solutions en Bell Atlantic Network Integration de Pinnacle Alliance om delen van J.P. Morgans mondiale technologie-infrastructuur 87 te besturen. In 1998 kocht AT&T IBM s wereldnetwerk voor $ 5 miljard. Daarna ging het een joint venture van $ 10 miljard aan met British Telecom voor zogenoemd one-stop shopping for businesses (bedrijven doen hun zaken zoveel mogelijk bij één dienstverlener, vert.). Op 23 januari 2002 maakte AT&T Enterprise Business de volgende zaken bekend a) een Managed Services portefeuille en een Strategische Benadering voor de Bediening van Businessklanten over de hele wereld; b) Nieuwe zeer toegankelijke en veilige diensten binnen zijn business continuitieitsportefeuille; c) Meer capaciteit voor zijn Hosting Service portefeuille; en d) de start van zijn twee eerste Mondiale Virtuele Particuliere Netwerkdiensten 88. Hun Enterprise zakelijke afdeling richtte zich op de overheid, grossiers, detaillisten, Value Added Retail Sellers (VARS) en makelaars. Het had daarnaast nog een aparte site voor het Midden- en Kleinbedrijf. 89 AT&T Wireless Een derde divisie richtte zich op draadloze communicatie. AT&T stelde draadloze dienstverlening te hebben uitgevonden in zijn Bell Labs in 1947 en de eerste draadloze systemen te hebben gebouwd in Chicago en Washington in In 1994 nam het McCaw Cellular Communications over voor $ 11,5 miljard 90. Op 3 mei 1999 nam AT&T Vanguard Wireless over voor $ 1,7 miljard Inclusief ca. $ 600 miljoen aan schulden 91. Op 30 november 2000 maakten AT&T en NTT DoCoMo bekend een 15

16 strategische alliantie te zijn aangegaan om de volgende generatie mobiele multimediadiensten te ontwikkelen. NTT DoCoMo investeerde bijna $ 10 miljard in een belang van 16 % in AT&T Wireless 92. In 2002 nam AT&T Wireless TeleCorp PCS over. In 2002 ging AT&T Wireless een strategische alliantie aan met Microsoft. In 2003 ging AT&T Wireless een strategische alliantie aan met IBM. In 2004 introduceerde AT&T Wireless (AWE) de eerste Universal Mobile Telephony Service (UMTS) dienst in de VS. Southern Bell Corporation (SBC) hielp bij de ontwikkeling van en was voor 60% eigenaar van de Cingular Wireless Network. LCC International nam Cingular over, werd LCC/Cingular en wilde toen AT&T Wireless kopen. Op 1 november 2004 gaven federale toezichthouders LCC s 93 Cingular toestemming AT&T Wireless services te kopen voor $ 41 miljard 94. Het kwam goed uit dat Colin Powel s zoon, Michael Powel, het hoofd van de Federal Communications Commission (FCC) was (in Nederland de OPTA, vert.). Intussen maakte AT&T op 19 mei 2004 bekend dat het zijn eerste stap terug in de wireless-markt had gezet via een overeenkomst met Sprint dat AT&T in staat stelde wireless-diensten van het AT&T-merk aan zijn ruim 30 miljoen zakelijke en kleinverbruikerklanten te verkopen. 95 AT&T Breedband AT&T s vierde divisie richtte zich op breedband in de vorm van kabel. In dit verband was AT&T s rol in mediaconcerns zoals Time-Warner belangrijk, maar zijn activiteiten stoelden op drie grote overeenkomsten met respectievelijk Teleport, Media One en Comcast. Teleport Op 12 januari 1998 kocht AT&T Teleport Communications Group Inc. (TCG) voor $ 11 miljard 96. De overeenkomst bepaalde dat TCG s drie kabeleigenaren, Telecommunications Inc. (TCI), Comcast en Cox Communications een belang van 10% hielden in AT&T. Binnen twee jaar had AT&T ook TCI en Comcast gekocht. Robert Annunziata, TCG s bestuursvoorzitter en CEO werd leidinggevend vicepresident van AT&T en leidde de locale dienstenafdeling van het bedrijf. De TSGovereenkomst gaf AT&T de toegang tot netwerken die meer dan 66 markten omvatten en in meer dan gebouwen komen. 97 Media One Charles Lillis was president en CEO van de US West Media Group. In 1998 scheidde MediaOne zich af van US West en werd de vierde kabelmaatschappij van de VS. Lillis werd CEO van Media One, waar mensen werkten, was actief in tien landen en genereerde meer dan $ 7 miljard dollar aan jaarlijkse omzet met binnenlandse en internationale kabel- en telecommunicatie diensten, evenals internationale draadloze en interactieve multimediadiensten 98. Eind 1999, begin 2000 zou AT&T $ 44 miljard hebben betaald voor de Media-One Group 99. Door deze transactie werd AT&T: Eigenaar van een deel, zoniet alle, kabels die 60 procent van de Amerikaanse huiskamers bereikten. Doordat het eigenaar is van Liberty Media, is AT&T 16

17 een eigenaar van MacNeil-Lehrer Productions, de coproducent van dit programma. Uit deze transactie vloeide voort dat Microsoft aankondigde dat het $ 5 miljard zou investeren in AT&T, een stap die de softwarefabrikant een sterke positie verschafte in de markt van besturingssystemen die in kabelkastjes gebruikt worden. 100 AT&T was nu een zeer aanzienlijke speler in de kabelwereld. Binnen twee jaar leek het over boord te hebben gezet wat het had verworven. Comcast American Cable Systems begon in 1963 en kreeg de naam Comcast in In 1986 werd het tweemaal zo groot door een belang van 26% in Westinghouse s Group W Cable operaties. In 1988 kocht het 50% van Storer Communications van KKR, waardoor het de vijfde kabelexploitant in de VS werd. In 1997 nam Comcast een belang van 40% in E! Entertainment samen met Disney. Zoals al is vermeld investeerde Microsoft $ 1 miljard in Comcast. In 1999 verkocht Comcast Comcast cellulair aan SBC Communications. Eveneens maakte het bekend dat een fusie van $ 60 miljard met MediaOne niet doorging en het in de plaats een schikking van $ 1,5 miljard ontving plus 2 miljoen klanten van AT&T. In 2000 ruilde Comcast kabelsystemen met Adelphia en AT&T. In 2001 kocht Comcast AT&T s breedbandpoot (d.w.z. de kabeltv) voor $ 44,5 miljard 101. De man die CEO van AT&T was ( ) werd bestuursvoorzitter van AT&T Comcast 102 en werd CEO van Comcast in Voor sommigen kwam de overeenkomst tussen AT&T en Comcast niet als een verrassing: De twee firma s zijn geen vreemden voor elkaar. Zeer recent, op 2 juli, sloten ze een overeenkomst die bepaalde dat Comcast een tv-kabelsysteem van AT&T in Baltimore aankocht voor $ 518 miljoen in contanten. Het systeem had abonnees. Begin dit jaar verkocht Comcast zijn belang in de kabelinternetprovider Excite@Home aan AT&T in ruil voor aandelen AT&T 103. Het leek erop alsof AT&T zijn kroonjuwelen aan Comcast verkocht had. Ook al was dit zo, dan nog kregen AT&T-aandeelhouders een meerderheid in hun economische en stembelangen in de gecombineerde firma. Op 17 februari 2004 deed Comcast een bod op Disney voor $ 54 miljard om zo s werelds grootste mediaconcern 104 te worden. Disney wees het bod af. Op 21 augustus maakte Comcast een overeenkomst bekend om tv- en internetinhoud te verwerven als onderdeel van een vergunningovereenkomst die een nieuwe reeks programma s voor de abonnees van Comcast breedband mogelijk zal maken. Het nieuwe pakket zal de naam Disney Connection krijgen 105. Op 13 september 2004, toen de aandacht gericht was op de overname van MGM door Sony, maakte Comcast afspraken met Sony om hun video s in de VS te distribueren 106. Comcast speelde een aanzienlijke rol in deze in de herfst van 2004 aangekondigde opkoping van $ 5 miljard van de Metro- Goldwyn-Mayer studio s. Comcast investeerde $ 300 miljoen in het door Sony Corp geleide bod. De transactie verschaft de kabelexploitant het recht om een belang van 20 procent in MGM te kopen. Plus het stelt Comcast in staat de inhoud van MGM met zijn nieuwe video-on-demand, ofwel VOD, te distribueren. 107 Op 18 oktober 2004 introduceerden Comcast en Walt Disney Co. een breedbandportal Comcast Kids Channel op maandag, onderdeel van de kabelaar s 17

18 bredere poging om kleuters te bedienen, met een 24 op 7 kinderkabelnetwerk 108. In november 2004 omschreef Comcast Cable (voorheen AT&T Breedband, Media One en Time Warner Cable) zichzelf als een verschaffer van publieke toegang door contract en hamerde het erop dat publieke toegang een verlengstuk is van het vijfde amendement van de Amerikaanse grondwet. 109 Comcast bezat nog steeds een belang van 21% in Time-Warner welk het kon verkleinen tot 17% om zodoende een overeenkomst te sluiten met Time Warner aangaande Adelphia. In november 2004 hadden Comcast en Time Warner plannen om Adelphia Communications te kopen, de vijfde kabeltv-firma van het land, maar deze firma had te maken met schuldeisers die nog $ 3 biljoen 110 tegoed hadden. Het hoofd van Adelphia s managementteam, William T. Schleyer, die eerder AT&T s kabeldivisie 111 leidde, zou voor een opkoping zijn door particuliere participatiemaatschappijen zoals Thomas H. Lee Partners; Providence Equity Partners en Kohlberg Kravis Roberts (KKR). Op 8 november 2004 maakte Comcast, als grootste kabeltv-exploitant, bekend dat het met Microsoft een samenwerkingsverband overeengekomen was. 112 Uit vorenstaande blijkt wel dat AT&T een zeer belangrijke speler blijft. In een artikel over de top-25 van digitale bedrijven in 1999 zette Business Week, zich daarbij baserend op informatie van Morgan Stanley Capital International, AT&T op de derde plaats (achter Microsoft en IBM), met een marktwaarde van $ 186,14 miljard 113. In 1999 plaatste de International Telecommunications Union (ITU) AT&T op plaats 2 (na NTT) van de top-20 van publieke telecomexploitanten; op plaats 1 van de top-20 van internationale telecomexploitanten en op 9 van de top-20 van mobiele telecomexploitanten met netto-omzet van respectievelijk $ 147,8 miljard; $ 3,489 miljard en $ 7,627 miljard. Toch staat AT&T volgens de Forbeslijst van de top-2000 van wereldbedrijven in 2004 op nummer 439 (hoewel het op 85 stond als het om omzet ging) in de wereld, terwijl Verizon, SBC Communications en Bell South nu de top-telecombedrijven zouden zijn met respectievelijk de 11 de, 12 de en 74 ste positie op de wereldranglijst 114. Wellicht als troost ontving AT&T in de periode voor $ 4,6 miljard aan belastingkortingen en Verizon voor $ 4,3 miljard 115. Tezelfdertijd zou Lucent in 2004 voor $ 816 miljoen aan belastingteruggave gaan ontvangen. 116 Als we van een afstand deze ontwikkelingen in ogenschouw nemen, zijn er verschillende interpretaties mogelijk. Een negatieve uitleg zou zijn dat de vroegere monopolist in telefonie zijn markten in duizend lapjes grond opgedeeld zag en wanhopig probeerde te overleven door allianties aan te gaan met de grote spelers. Een positievere interpretatie zou zijn dat AT&T belangrijke belangen had in alle grote mediaconcerns in de VS. Het bezit ze wellicht niet voor 100%, maar dat doet geen enkele mondiale speler vandaag de dag. De vroegere telefoniefirma heeft zijn activiteiten zelfs uitgebreid naar kabel, tv en internet, of, zoals een waarnemer het zei, Moeder Bell wordt Moeder Bel, Moeder kabel en Moeder Internet 117. Aan de buitenkant was AT&T een monopolist op de telecommarkt tot 1984 en kreeg daarna te maken met toenemende concurrentie van MCI, Worldcom, Sprint en andere bedrijven. 18

19 Hierin zit duidelijk een kern van waarheid, zoals blijkt als je kijkt naar eenvoudige statistieken met betrekking tot telefoon, kabel en mobiele telefoonexploitanten (fig. 1a-c) Telefoonfirma s Miljoenen klanten 1. Verizon 28,2 2. SBC 24,3 3. Bellsouth 12,7 4. Qwest 8,8 5. Sprint 7,8 6. Century Tel 3 7. Comcast 1,3 8. Cox 0,9 9. Adelphia 0,9 Kabelfirma s Miljoenen klanten 1. Comcast 21,5 2. Time Warner 10,5 3. Cox 6,6 4. Charter 6,5 5. Adelphia 5,2 6. Cablevision 3,0 Wireless-firma s Miljoenen klanten 1. Cingular-AT&T Verizon Sprint T-Mobile USA 15,4 5. Nextel 15,3 6. Alltell 12 (Chart) Fig. 1a) Grootste telefoonmaatschappijen 118 ; b) kabelmaatschappijen 119 en c) wirelessfirma s 120 in de VS in 2004; 121 d) Een andere kijk op tv, internet en telefoon in de VS in

20 Natuurlijk zagen sommigen in deze zelfde statistieken dat Comcast nu de centrale firma was en dat AT&T in feite iets uit het verleden was (fig. 1d). Het officiële verhaal is dat AT&T in een poging om verloren terrein terug te winnen, robuuste stappen in de kabel- en mobiele sector zette in de periode Nadat het deze enorme sprong had gemaakt, verkocht het zijn bezit in deze twee vitale sectoren tussen 2002 en Als dit klopt, was het beeld van AT&T als een monolithische mastodont, die niet in staat is tot aanpassing aan nieuwe ontwikkelingen, terecht. Hoe je het ook wendt of keert: er werd een verbijsterend aantal transacties gesloten tussen concurrerende partners. Maar als we van een afstand de zaken op lange termijn bekijken, ontstaat er een ander beeld. Er is slechts een handjevol giganten: AT&T, General Electric, Westinghouse, General Motors, IBM en recentelijker Microsoft. Twee zaken zijn daarbij opmerkelijk. De eerste is dat het aantal nauwe banden dat binnen deze kring van zeer grote spelers bestaat, ongewijzigd groot blijft. De tweede is en dat is nog fascinerender hoe deze firma s bezit verliezen om het daarna weer terug te krijgen. Zo heeft General Electric waar nog op ingegaan wordt ( 7) geholpen NBC op te richten, raakte dit in 1932 kwijt en kreeg het weer terug in In 2004 bezat het niet alleen NBC maar ook Vivendi-Universal. Het speelt ook mee in SES Global, een belangrijk satellietconsortium. In de laatste decennia mag het tijdsgewricht dan versneld zijn, de benadering blijft in essentie dezelfde: verdeel en heers door steeds weer nieuwe firmanamen te gebruiken die verantwoording aan dezelfde hoofdkwartieren afleggen. Zoals al eerder is opgemerkt, is de top-3 van de top-25 van digitaal economische firma s volgens Morgan Stanley s ranglijst respectievelijk: Microsoft, IBM en AT&T. We zagen dat AT&T verschillende samenwerkingsverbanden aanging met Microsoft en IBM. Zou AT&T echt gewoon zijn kroonjuwelen aan Comcast en Verizon overdoen als ze regelrechte concurrenten waren? Is het toeval dat het hoofd van AT&T het hoofd van Comcast werd op het moment suprème, toen deze overdracht plaatshad? Bestond er een entente tussen AT&T en zijn niet zo kleine baby Bells? Welke interpretatie je ook verkiest, AT&T blijft een der grootste telecoms in de wereld, met belangen in telefonie, kabel, mobiel, internet, internettelefonie in de vorm van Voice over Internet Protocol (VOIP) en zelfs satellieten, iets wat ze begonnen zijn met de Telstar in Uit al deze feiten ontstaat een gecompliceerd beeld. AT&T, dat zogenaamd uiteenviel in 1984; viel uiteen in 3 firma s in 1996 en verdeelde zijn hoofdbelangen over 4 firma s in Zij die dit afschilderden als een bedrijf in een ouderwetse structuur dat steeds maar aan oude gewoontes blijft hangen en niet kan inspelen op de uitdagingen van de multimedia en de digitale wereld, hebben een aantal zaken over het hoofd gezien. AT&T heeft grote belangen in vrijwel alle grote projecten, zowel binnen als buiten de VS. Bijna ieder bedrijf dat met AT&T te maken heeft gehad, ging failliet, werd opgepeuzeld of zag zijn macht krimpen (Appendix 1). We zullen zien dat deze nieuwe banden tussen telefonie, kabeltv en internet slechts een dimensie vormen van versmelting, waar bijna alle andere sectoren mee te maken krijgen. Een idee van hoe gecompliceerd de nieuwe omgeving is, geeft Rick Astleford, Principal Vice President, Bechtel Corporation en General Manager, Europe, Africa, Midden-Oosten, Zuidwest Azië, Bechtel Telecommunications. Hij werkte voor Walt 20