STIRR Hans Mommaas & Hans Hillebrand, namens Actieplatform Toekomstagenda Aanleiding

Transcriptie

1 STIRR Academische Werkplaats Natuur en Gastvrijheidseconomie. Opstap naar een productieve en bestendige kennisinfrastructuur Vrijetijd, Innovatie & Gebiedsontwikkeling Hans Mommaas & Hans Hillebrand, namens Actieplatform Toekomstagenda Aanleiding Peter Verdaasdonk, in zijn functie als vereffenaar van het Kenniscentrum Recreatie in opheffing, heeft, mede namens zijn Raad van Toezicht, het Actieplatform Toekomstagenda gevraagd een projectvoorstel uit te werken dat zorgt voor versterking van de positieve relatie tussen natuur en de gastvrijheidseconomie. Het voorstel zou bij voorkeur moeten voortbouwen op het doel van KCR (kennisontwikkeling en verspreiding op het gebied van recreatie) en is onderdeel van de legacy van KCR. Voor uitvoering van de opdracht is maximaal euro beschikbaar, die eventueel over meerdere jaren verdeeld mag worden. STIRR, als coördinator van het Actieplatform, heeft het verzoek voorgelegd aan de leden van het platform. Uit die peiling kwam naar voren dat het gewenst is te komen tot een geconcentreerde inzet van de middelen, op een zodanige wijze dat ook de doelen van de Toekomstagenda sneller worden gerealiseerd. Er bestond een duidelijke voorkeur de focus te leggen op de ontwikkeling van de Kennisinfrastructuur, mede ook gezien het feit dat in het recente appèl van Gastvrij Nederland op de politieke partijen de ontwikkeling van een productieve en bestendige kennisinfrastructuur een belangrijke rol speelt. Dat geeft aan dat de tijd meer dan ooit rijp lijkt om dit thema te agenderen. Besloten is te starten met een Academische Werkplaats Natuur en Gastvrijheidseconomie. Daarin worden personen die in de praktijk met dit thema bezig zijn samengebracht met degenen die zich wetenschappelijk met deze problematiek bezig houden. Samen worden de vragen die er leven aangescherpt en oplossingen uitgewerkt. Zie beneden voor een uitvoeriger omschrijving. De komende anderhalf jaar (tot eind 2013) wordt geëxperimenteerd met genoemde Academische Werkplaats. Van daaruit wordt bezien of voor de langere termijn een productieve en bestendige kennisinfrastructuur voor vrijetijd, innovatie en gebiedsontwikkeling kan worden gerealiseerd. 1

2 Achtergrond Halverwege 2006 brengt de VROMraad het advies 'Groeten uit Holland' uit, een advies over 'vrijetijd, toerisme en ruimtelijke kwaliteit'. Het advies doet een oproep aan overheden en ondernemers om 'vrijetijd en toerisme' een grotere rol te laten spelen in de ontwikkeling van de ruimtelijke kwaliteit. Terwijl het belang van de verblijfskwaliteit en de attractiviteit van gebieden in een zich mobiliserende en globaliserende wereld alleen maar toeneemt, heeft het leisure cluster (recreatie, toerisme, cultuur, entertainment, sport, media), zeker in vergelijking met andere sectoren (natuurorganisaties, landbouw, infra, vastgoed) nog een onvoldoende positie in trajecten van een duurzame gebiedsontwikkeling. Het advies roept op tot een verandering in de relatie tussen ondernemers en overheden, teneinde vrijetijd en toerisme meer in te zetten als een 'producent' in plaats van als een 'consument' van ruimte. Het advies stelt het instrument van 'regionale beeldverhalen' voor om leisure ondernemers, overheden en burgerorganisaties meer op één lijn te krijgen om zo de ontwikkelingskaravaan in beweging te zetten. Parallel aan het VROMraad advies formuleert medio 2006 een groep innovatieve recreatieondernemers, ondersteund door het InnovatieNetwerk, het 'Manifest van Hattem'. Onder het motto 'Waardecreatie door Recreatie' zet men in op de vormgeving van een Innovatiefaciliteit Recreatie. De Innovatiefaciliteit moet (1) zorgen voor een innovatiestrategie en innovatieopgaven, (2) de ontwikkeling en uitvoering van duurzame en innovatieve projecten faciliteren, (3) stimuleren tot interactieve informatievoorziening en kennisuitwisseling, (4) een vraaggestuurde kennis- en innovatieagenda opstellen en (5) de communicatie en PR op gang brengen over resultaten en successen. In het verlengde van het VROMraad advies en het Manifest van Hattem komen in de loop van een aantal parallelle acties op gang: samen met het InnovatieNetwerk richt een groep ondernemers STIRR op, de Stichting Innovatie Recreatie en Ruimte. STIRR gaat fungeren als een platform van waaruit innovatieve initiatieven worden geëntameerd en gecoördineerd; tegelijkertijd komen in tal van regio's overheden en ondernemers in beweging om met elkaar de mogelijkheid te verkennen van een meer duurzame ontwikkeling van de economie van de vrijetijd, verbonden met agenda's van gebiedsontwikkeling, al dan niet in de context van het Kennisprogramma 'Regionale Beeldverhalen'; de sectororganisaties gaan nauwer samenwerken over sectorale grenzen heen, ondermeer onder de paraplu van Gastvrij Nederland, Nationale Raad Toerisme, Recreatie, Horeca en Vrijetijd. Gastvrij Nederland komt april 2011 met een eigen 'sectorvisie'; de Universiteiten van Wageningen en Tilburg en de Nationale Hogeschool voor Verkeer en Toerisme uit Breda bundelen hun onderzoek op het vlak van Vrijetijd en Toerisme onder de vlag van CeLToR, Center for Leisure and Tourism Research. CeLToR dient vorm te krijgen op basis van zogenaamde academische werkplaatsen, georganiseerd op basis van een meer duurzame samenwerking tussen onderzoekers en maatschappelijke organisaties rondom gemeenschappelijk geformuleerde kennisvragen, op het snijvlak van innovatieve praktijk en grensverleggende kennis (zie onder); in samenspraak met een groot aantal sectororganisaties wordt de Toekomstagenda Vrijetijd en Toerisme samengesteld. Centraal motto: Gastvrijheid van Wereldklasse. Het actieprogramma richt zich op zes thema's: de vormgeving van een leisure hotspots competitie, de inrichting van een kennisprogramma, de ontwikkeling van gestandaardiseerde regionale data, de organisatie van samenwerking en communicatie en de inrichting van een actieplatform. Aan het begin van 2012 geldt de volgende situatie: 2

3 binnen STIRR fungeren twee programmalijnen. Het Innovatieprogramma Recreatie en Ruimte is voortgezet in de vorm van een Innovatieprogramma Green Deals, te organiseren rondom op dit moment vijf maar straks wellicht meer icoonprojecten, gericht op een meer duurzame verbinding van recreatie en natuurontwikkeling. Het Kennisprogramma Regionale Beeldverhalen richt zich op vijf door het IPO geselecteerde pilotprojecten waarbij geprobeerd wordt het instrument van Regionale Beeldverhalen in te zetten als instrument voor vrijetijd en gebiedsontwikkeling; binnen zowel de Sectorvisie Gastvrij Nederland als de Toekomstagenda Vrijetijd en Toerisme wordt opgeroepen tot kennisprogramma's op het vlak van innovatie, vrijetijd en gebiedsontwikkeling; in een groot aantal regio's in het land zijn tal van projecten en programma's actief, gericht op een meer duurzame ontwikkeling van vrijetijd, recreatie en toerisme. De projecten overziend kan een breed landschap van nieuwe verdienmodellen worden onderscheiden. Dit betreft verbindingen tussen enerzijds vrijetijd, recreatie en toerisme en anderzijds (1) natuurontwikkeling en natuurbeheer, (2) kunst en cultuur (beeldende kunst, performing arts, design, media, gaming), (3) zorg, gezondheid en wellness, (4) detailhandel, (5) vastgoedontwikkeling, (6) infrastructuurontwikkeling, (7) voeding, (8) wonen, (9) stadsontwikkeling, (10) productie en (11) arbeid. Het is zinvol die nieuwe verdienmodellen eens in hun concrete empirische werking en levensvatbaarheid te evalueren; tijdens een bijeenkomst van deelnemers aan innovatieve regionale projecten op het vlak van vrijetijd en gebiedsontwikkeling medio oktober 2011 is brede steun uitgesproken voor de vormgeving van een gemeenschappelijk 'kennisplatform' in staat om op een vraaggerichte manier ervaringen uit sectoren en van overheden en bedrijfsleven bij elkaar te brengen en uit te wisselen. Kennis delen, zo sprak men uit, is niet vanzelfsprekend, maar wel nodig om de benodigde innovatie op gang te brengen. In zijn onderlinge samenhang geeft deze situatie aanleiding om de mogelijkheid te verkennen van een 'Academische Werkplaats, in eerste instantie te richten op de verbinding tussen natuur en de gastvrijheidseconomie, maar later wellicht uit te bouwen naar Vrijetijd en Gebiedsontwikkeling'. Zo n Academische Werkplaats bundelt de ervaringen die momenteel worden opgedaan in de zoektocht naar productieve combinaties van natuur en de gastvrijheidseconomie, geeft die zoektocht een onderzoeksagenda en gezicht, vormt een platform voor de uitwisseling van projectervaringen, evalueert projecten, legt de opgedane ervaring vast en verspreidt de opgedane inzichten. Daarmee dient de academische werkplaats zowel de kennisontwikkeling als de ontwikkeling van de sector in onderlinge wisselwerking. Wat is een 'Academische Werkplaats'? Een academische werkplaats is een duurzaam samenwerkingsverband met als doel om, in onderlinge wisselwerking, te komen tot innovatieve ondernemersinitiatieven en wetenschappelijke kennisontwikkeling. Het betreft een langdurige, geformaliseerde samenwerking waarin zowel kennisinstellingen als overheden, maatschappelijke instellingen en ondernemers investeren. De samenwerking vindt plaats op basis van een gezamenlijk overeengekomen langlopend onderzoeks- /actieprogramma (4 á 5 jaar). Een dergelijk programma omvat innovatieprojecten waarin wetenschappelijke inzichten worden (door)ontwikkeld, toegepast en bijgesteld op basis van evaluaties. Het betreft zowel meer fundamenteel als meer toegepast onderzoek. Naast de uitvoering van het onderzoeksprogramma wordt gezamenlijk gewerkt aan de verbetering van de kennisinfrastructuur binnen programma's, sectoren en organisaties. Het geheel richt zich op 3

4 de vergroting van de professionele vaardigheden van medewerkers en het beter mogelijk maken van 'evidence based' werken. Kennis, ervaringen en initiatieven worden uitgewisseld. Vaak is een centrale rol weggelegd voor zogenaamde 'science practitioners', medewerkers die vanuit hun organisatie de ruimte krijgen om een deel van hun tijd te besteden aan (promotie)onderzoek binnen de Academische Werkplaats (bv voor 4 of 5 jaar 1 of 2 dagen / week). Voorbeelden van activiteiten die plaatsvinden in het kader van een Academische Werkplaats zijn het verrichten van (promotie)onderzoek door 'science practitioners', afstudeerstages van studenten, het organiseren van Masterclasses, symposia en studiedagen en het uitwisselen van sprekers voor lezingen, referaten en gastcolleges, het publiceren van rapporten en wetenschappelijke artikelen, het wederzijds gebruik van databases en bibliotheken en het samenwerken m.b.t. opleidingen. Maatschappelijke instellingen (overheden, organisaties, ondernemingen) kunnen op een verschillende manier meerjarig participeren in een Academische Werkplaats: via de detachering 'om niet' (bijvoorbeeld 1 á 2 dagen / week) van personeel als 'science practitioner', bijvoorbeeld als onderdeel van een innovatie- of HRM programma; via de sponsoring / instelling van een onderzoeksplaats voor promotieonderzoek; via de sponsoring / instelling van een (bijzondere) leerstoel en/of senior onderzoeker; via de afname van meer incidentele producten zoals masterclasses, symposia of studiedagen, het inhuren van expertise (onderzoekers, studenten), het inzetten van databases, etc. Binnen de Universiteit van Tilburg is binnen TRANZO (een kennisinstelling gericht op onderzoek naar transities in de zorg) al geruime tijd ervaring opgedaan met de figuur van een Academische Werkplaats. Momenteel zijn er een achttal met veel succes actief (met soms per tafel wel tot in de dertig onderzoeksprojecten. Zie Binnen CeLToR wordt momenteel dankbaar van de TRANZO expertise gebruik gemaakt om te komen tot een vergelijkbaar landschap van Academische Werkplaatsen op het vlak van Vrijetijd, Recreatie en Toerisme. Waarom een Academische Werkplaats Natuur en Gastvrijheidseconomie? In tal van regio's in Nederland zijn projecten/programma's aan de orde waarin wordt geëxperimenteerd met nieuwe verdienmodellen om vrijetijd in brede zin op een meer duurzame manier te verbinden met de ruimtelijke kwaliteit en aantrekkingskracht van gebieden en plekken, al dan niet onder inzet van de figuur van een 'regionaal beeldverhaal'. Tegelijkertijd zijn sectororganisaties actief in het sterker positioneren van de economie van de vrijetijd (gastvrijheid, recreatie, toerisme) als drager van economische vernieuwing, van gebiedsontwikkeling, van nieuwe verdienmodellen voor natuur en cultuur. Kennisinstellingen zijn bezig om de kennisagenda op het vlak van vrijetijd, recreatie en toerisme te versterken en te verbinden met een verdere professionalisering van de sector. Op het kruispunt van deze ontwikkelingen doet zich de kans voor om de ervaringen die worden opgedaan te bundelen en te versterken door deze in contact te brengen met elkaar en met het omliggende kennisveld. Een Academische Werkplaats Natuur en Gastvrijheidseconomie levert een adequaat model om zoiets kostenefficiënt te doen. Het mes snijdt daarbij aan meerdere kanten. Er vindt een meer directe koppeling plaats tussen kennisontwikkeling en innovatiepraktijk doordat de mensen die betrokken zijn in het kennistraject dezelfden zijn die betrokken zijn bij innovatieprojecten en als zodanig hun kennis direct weer kunnen inzetten. De daarbij opgedane ervaringen worden vervolgens direct weer uitgewisseld, geanalyseerd, gebundeld en vastgelegd. Tegelijkertijd houdt de on- 4

5 derlinge kennisomgeving de betrokkenen 'bij de les' zodat er een scherpe doordenking kan plaatsvinden van het eigen innovatieproject, net zo goed als de innovatiepraktijk de kennisagenda bij de les houdt en voorkomt dat deze ontspoort in 'hobbyisme'. De kosten worden binnen de perken gehouden doordat een en ander in grote mate wordt gedragen door eigen personeel, al dan niet als onderdeel van het projectenprogramma en het eigen personeelsbeleid. Welk vraagstukken zijn aan de orde? Het zou niet goed zijn om hier te komen tot een uitgewerkte kennisagenda. Het idee van een Academische Werkplaats is nu juist dat de betrokkenen gezamenlijk daartoe komen, afgeleid van de eigen praktijk en de uitdagingen die men daarin tegenkomt. Maar om de gedachte daarover enigszins te bepalen, en dus bij wijze van voorbeeld, is denkbaar dat een Academische Werkplaats Natuur en Gastvrijheidseconomie aandacht gaat besteden aan de volgende kwesties: - Welke vernieuwende verdienmodellen dienen zich aan voor een meer duurzame verbinding tussen natuur en de gastvrijheidseconomie? - Hoe krijgen we de politiek-bestuurlijke agenda en de agenda van ondernemers beter op elkaar afgestemd? - Welke nieuwe productontwikkelingen en businessmodellen doen zich voor in verband met de verspreiding van 'social media'? - Waar lopen bedrijven tegen aan bij de realisatie van nieuwe innovatieve producten bedrijfsconcepten? Hoe is wet- en regelgeving anders in te richten voor een snellere ontwikkeling van concepten? - Wat is de potentie van de economie van vrijetijd (cultuur & media, recreatie & toerisme, sport & entertainment) wanneer het gaat om de ontwikkeling van een krachtige gebiedsagenda? - Hoe kan de wereld van de vrijetijd (cultuur, recreatie, sport, toerisme) worden ingezet voor een herstructurering/herwaardering van gebieden? - Welke verdienmodellen zijn eigen aan de wereld van de vrijetijd? Hoe kunnen die verbonden worden met aangrenzende sectoren als bijvoorbeeld natuur en cultuur? Wat is er nodig op de lange termijn? De ervaring binnen TRANZO leert dat voor een robuuste Academische Werkplaats Vrijetijd, Inovatie en Gebiedsontwikkeling idealiter de volgende infrastructuur is gewenst (genoemde bedragen zijn indicatief): een bijzonder hoogleraar voor 5 jaar/ 1 dag per week als academisch leidinggevende (bijv. functionerend als 'switcher' tussen praktijk en kennis): kosten ca /jaar; een wetenschappelijk coördinator/senior onderzoeker voor 5 jaar / 1 á 2 dagen per week: per dag en schaal 13 ca /jaar; diverse science practitioner(s), bij promotieonderzoek liefst minimaal 4 jaar / 2 dagen per week met gesloten beurs; administratieve ondersteuning 5 jaar / 1 dag per week, schaal 6 of 7, / jaar; 5

6 eventueel ondersteuning student-assistent, bijv. 5 jaar / 1 dag per week, max / jaar; budget voor kennisuitwisseling, zoals congres- en publicatiekosten onderzoekers, het organiseren van symposia, PR, website e.d.. Wij denken dat het daarnaast goed zou zijn om te kunnen beschikken over enig Hands-on - geld, om deelnemers aan de Academische Werkplaats af en toe te ondersteunen bij het in de praktijk toepassen van de gezamenlijk ontwikkelde concepten en aanpakken. Wat kan op de korte termijn? Zoals gezegd wordt de komende anderhalf jaar (tot eind 2013) geëxperimenteerd met een Academische Werkplaats met als focus de relatie tussen Natuur en Gastvrijheidseconomie. Van daaruit wordt bezien of voor de langere termijn een productieve en bestendige kennisinfrastructuur voor vrijetijd, innovatie en gebiedsontwikkeling kan worden gerealiseerd. Voor meer informatie richt u tot info@recreatieenruimte.nl. 6