Themadag Werkgroep Exoten 2 december 2010 Naturalis, Leiden

Transcriptie

1 Themadag Werkgroep Exoten 2 december 2010 Naturalis, Leiden Biologische bestrijding of biologische weerstand tegen exoten Exoten hebben de reputatie zich ongebreideld te kunnen vermenigvuldigen in de omgeving waar ze worden geïntroduceerd. Weliwaar zijn lang niet alle exoten succesvol, doorgaans overleeft maar zo n 90 procent de introductie zelfs helemaal niet, maar de soorten die wél succesvol zijn lijken nauwelijks concurentie of natuurlijke vijanden te ontmoeten. Biologische bestrijding is een methode om natuurlijke vijanden alsnog de gelegenheid te geven de ontwikkeling van de bewuste exoten te temperen. Meestal worden daarvoor eveneens exoten gebruikt, namelijk de natuurlijke vijanden uit het oorspronkelijk verspreidingsgebied. De meeste exoten worden echter al door de aanwezige inheemse soorten getemperd in hun ontwikkeling, soms als concurrent, vaak ook als predator. Er wordt wel eens gesteld dat exoten minder kans op ongebreidelde ontwikkeling hebben naarmate het ecosysteem waarin ze worden geïntroduceerd minder verstoord is: de biologische weerstand is dan groter. Aan de andere kant is het opvallend dat exoten in de nieuwe wereld (Amerika s, Australië) tot veel grotere problemen hebben geleid dan in de oude wereld (Eurazië). Had Eurazië door de veel langere historie van menselijke ontwikkeling de klappen al langer geleden opgelopen of speelt hier de grootte van het continent de belangrijkste rol? Biologische bestrijding is veelal een incident-aanpak: voor elke nieuwe exoot moet opnieuw een natuurlijke vijand worden gezocht, waardoor algemene theorievorming lastig is en pas recent structuur krijgt. Biologische weerstand is systematisch, maar door zijn complexiteit lastig te begrijpen, voorspellen en in modellen te beschrijven. Toch zit in de theorievorming de sleutel tot het beheersen van het probleem. En theorie wordt pas ontwikkeld na verkregen inzicht naar aanleiding van cases. Deze themadag gaat over hoe veel of weinig kansen exoten krijgen in nieuwe omgevingen (biologische weerstand), waar dat van afhankelijk is, en wat we daaruit kunnen leren om problemen met exoten te minimaliseren of aanvullend op te lossen met aanvullingen in het ecosysteem (biologische bestrijding). Exotenparade De dag wordt zoals gebruikelijk afgesloten met de Exotenparade 2010: Welke exotische soorten waren nieuw of breiden zich sterk uit in Zoals altijd staat het uitwisselen van informatie voorop, en er is dan ook ruim tijd ingeruimd voor de discussie. Posterpresentatie Er is een mogelijkheid om posters met betrekking tot exoten in de zaal te presenteren en tijdens de pauzes te bespreken. De deelnemers aan de themadag worden uitdrukkelijk aangemoedigd om handouts van lopend onderzoek aangaande exoten mee te nemen en tijdens de pauzes te verspreiden onder de deelnemers. Er wordt hiervoor een tafel als infostand ingericht. Walvistentoonstelling in museum Naturalis Neem ook eens een kijkje in het museum; op deze dag is dat mogelijk met 50% korting op de normale toegangsprijs. De nieuwe familietentoonstelling Walvissen laat zien hoe deze bijzondere zoogdieren langzamerhand de zee veroverden en zich hebben aangepast aan het leven in water. Duik onder in de wereld van walvissen en dolfijnen.

2 Deelname Deelname is kosteloos voor WEW-leden, 20,00 voor NecoV-leden, 30,00 voor overige deelnemers. Dit bedrag is inclusief een lunch en 50% korting op een toegangskaart. Bent u geïnteresseerd om deze dag bij te wonen, Dan kunt u zich vóór 27 november 2010 aanmelden via een inschrijvingsformulier op de website van de werkgroep exoten: of wew: Er is ruimte voor ca 100 deelnemers. Aanmelding is (voor niet WEW-leden) definitief na overmaking van het bedrag op (Nederland) ING-banknr t.n.v. NecoV te Elst (IBAN: NL13INGB ) of (België) Bank van de Post: rekeningnr t.n.v. NecoV Nederl.-Vlaamse Ver. voor Ecologie te Elst, Nederland (IBAN: BE ) Programma Inschrijving en koffie Opening door voorzitter Roelf Pot Introductie op het dagthema Rob Leewis Sleutelen aan invasiegevoeligheid van aquatische ecosystemen Rob Leuven (RU, Nijmegen), in samenwerrking met Hein van Kleef, Frank Spikmans & Gerard van der Velde Uitbreidende planten; nieuwe inzichten in hun boven- en ondergrondse interacties Elly Morriën (NIOO, Heteren) Lunch en posterpresentatie Ontwikkelingen in het deltagebied: zijn we overgeleverd aan de exoten? Sander Wijnhoven (NIOO-CEME, Yerseke) De biologische bestrijding van Japanse duizendknoop in Groot-Brittannië en perspectieven voor biologische bestrijding van andere invasieve oever- en waterplanten René Eschen (CABI) Ervaring met biologische bestrijding van plaaginsecten in glastuinbouw, wat werkt en wat werkt niet / extrapolatie van ervaringen naar de groene ruimte? Gerben Messelink (Wageningen UR Glastuinbouw ) Theepauze Ecologische Risicobeoordeling als Instrument voor Regelgeving van Biologische Bestrijders Antoon Loomans (VWA) Exotenparade 2010: presentatie nieuw gevonden exoten Afsluiting door dagvoorzitter Informatie en route Voor meer informatie over de themadag of de werkgroep Exoten, kunt contact opnemen met de secretaris van de Werkgroep Exoten, Karin Didderen: secretaris@werkgroepexoten.nl Route naar Naturalis: zie bijgesloten brochure en

3 Naturalis: dichter bij de natuur Of het nu voor het eerst is of niet, een bezoek aan Naturalis in Leiden blijft een avontuur. Waar anders sta je oog in oog met een achttien meter lange dinosauriër of wolharige mammoet? En waar zie je een komodovaraan of orang-oetan van zò dichtbij? In Naturalis vertellen meer dan échte dieren, planten, stenen en fossielen uit de hele wereld het verhaal van onze planeet. Ontdek hoe de aarde en het leven een samenhangend geheel vormen. Miljoenen jaren oude fossielen in Oerparade zijn stille getuigen van de ontwikkeling en ondergang van leven. In Natuurtheater vergaap je je aan de vele nog bestaande vormen van leven. Naturalis is bij uitstek een museum voor het hele gezin. Om heerlijk in rond te dwalen en een eigen route te kiezen. Agenda Verhaal op Zaal Meer informatie en een spannend verhaal over onze tijdelijke tentoonstelling. Elke woensdag en zaterdag om 14.00u en 15.00u, in schoolvakanties vaker. Natuur op Spreekuur Kom langs met een vondst uit de natuur. Wij geven uitleg en achtergrondinformatie. Eén keer per maand op woensdagmiddag (exacte data via Speurspellen (t/m 14 jaar) Ga zelf op onderzoek uit. Verschillende speurspellen zijn te koop bij de kassa. Tentoonstelling en activiteiten Naturalis heeft drie zalen met tijdelijke tentoonstellingen en organiseert veel activiteiten. Kijk op voor het complete overzicht. dichter bij de natuur Naturalis is van maandag t/m zondag geopend van uur. Gesloten op 1 januari, 30 april, 4 oktober en 25 december. Bereikbaarheid 10 minuten lopen vanaf NS-station Leiden. Op parkeerterrein Naturalis (munten bij de kassa) of parkeergarage LUMC (uurtarief, betalen bij vertrek in garage). Gratis City shuttle van en naar de binnenstad van Leiden. De halte is bij de ingang van Naturalis, de wachttijd maximaal 10 minuten. Bestel de City Shuttle op Alle zalen toegankelijk. Fotograferen en filmen alleen zonder statief. In Natuurtheater en de Schatkamer en daar waar aangegeven is het niet toegestaan te flitsen. Eten en drinken is alleen toegestaan in het Pesthuiscafé en in het Museumcafé. Ook voor schoolprogramma s, rondleidingen, verjaardagspartijtjes en zaalverhuur kunt u bij ons terecht. Bovendien is Naturalis een officiële trouwlocatie. Darwinweg 2 Leiden T E naturalis@naturalis.nl voor openingstijden, prijzen en meer informatie

4 Pesthuis Loopbrug Museum Pesthuiscafé Auditorium Atelier Nederlandse Natuur Galerie kinder 5 Onderzoek in uitvoering Kijkje Aarde Walvissen Biotechnologie 4 Schatkamer Opvetten en wegwezen Cinema 3 Leven Natuurtheater 2 Energie Museumcafé 1 Aarde Ingang Kassa Winkel Oerparade 0 Tentoonstellingen Pesthuis Nederlandse Natuur Overzicht van de flora en fauna in ons eigen land. 0 Oerparade Nieuwe levensvormen ontstaan, andere sterven uit. Ammonieten, dinosauriërs, een mammoet en vele andere miljoenen jaren oude fossielen getuigen van deze ontwikkeling. 1 Aarde Hoe ontstaan aardbevingen, vulkanis me en zeestromingen? Ontdek hoe de energie van de zon en de energie uit het binnenste van de aarde het aardoppervlak vormgeven. 2 Natuurtheater De natuur van nu in al zijn diversiteit. Dieren, planten, bacteriën, schimmels, gesteenten en mineralen. 2 Energie Informatie en spellen over de energie stromen in en op onze planeet. 3 Leven Alles in het leven draait om overleven. In deze zaal tonen dieren en planten hun overlevingsstrategie. 3 Cinema Kijk op het bord bij de Cinema voor het actuele programma en aanvangstijden van films en quizzen. 4 Schatkamer Verschillende schatten, vaak uit onze eigen collectie, op een speciale manier tentoongesteld. 4 Biotechnologie Achtergrondinformatie over DNA als de code van het leven en een spel over erfelijkheid. Toepassingen van biotechnologie in onze maatschappij met de bijbehorende voor- en nadelen. 4 Kijkje Aarde (4-12 jr.) Een ware ontdekkingstocht voor kinderen. Voer dieren in het dieren restaurant, neem een kijkje in het eigen lijf of luister naar het verhaal van de zwerfkei en ontdek hoe kringlopen in de natuur werken. 4 Walvissen Vanaf 15 oktober begeef je je bij Naturalis tussen de walvissen en dolfijnen. 4 Opvetten en wegwezen Een tijdelijke tentoonstelling over trekvogels in samenwerking met Vogelbescherming Nederland. 5 Onderzoek in uitvoering Een zaal die continu in ontwikkeling is en uit meerdere kleine tentoonstellingen bestaat. Hier vindt u o.a. de Plateosaurus, de dodo en Stier Herman. Opvetten en wegwezen t/m 20 februari 2011 Miljoenen trekvogels bezoeken elk jaar ons land tijdens hun ongelooflijke tocht. De ruim 200 soorten die Nederland aandoen zijn in deze tentoonstelling geordend op de afstand die ze vliegen. Walvissen 15 oktober t/m 21 augustus 2011 Duik onder in de wereld van walvissen en dolfijnen. De tentoonstelling Walvissen laat zien hoe deze bijzondere zoogdieren langzamerhand de zee veroverden en zich hebben aangepast aan het leven in water. Lichteffecten, filmbeelden en geluiden dompelen je onder in de wereld van de diepe oceaan.

5 zernickedreef 2 mendelweg sandifortdreef darwinweg 1 LUMC bargelaan 1 publieksingang + invalidenparkeerplaatsen 2 kantoor/ leverancieringang parkeerterrein Naturalis parkeergarage LUMC plesmanlaan voetgangers