Soort? Risico? Grijze eekhoorn Vector parapokkenvirus. Soort? Hammerheaded fruitbat Vector Ebola virus. Soort? Risico?

Transcriptie

1 Hammerheaded fruitbat Vector Ebola virus Grijze eekhoorn Vector parapokkenvirus (Elke gelijkenis met bestaande personen berust op puur toeval ) Siberische grondeekhoorn Reservoir Borrelia burgdorferi Halsbandparkiet Exponentiële groei verdringing vleermuizen Homo sapiens Exponentiële groei - extincties Zijn pathogenen & parasieten belangrijkste oorzaak & gevolg van overleving, populatiegroei & impact van invasieve exoten? One Health concept 1

2 Hoe moeten we nu eigenlijk omgaan met exoten? Over perceptie, risicobeoordeling en beleid. Persoonlijke perceptie: biopollution Risicobeoordeling: onafhankelijk, wetenschappelijk, unified framework, waarom ongeremde groei? Overheid: brede risicoanalyse en belangenafweging One Health concept Risicobeoordeling invasieve exoten: when it rains it pours? Tom van der Have i.s.m. Karin Didderen, Rob Lensink, Menno Soes Bureau Waardenburg Invasieve exoten: surveys, early warning, risicobeoordeling, management, voorlichting, bewustwording, benutting Karin Didderen (zoet & zout water, macroflora & fauna) Tom van der Have (vogels, zoogdieren, zoutwater, mieren) Rob Lensink (vogels) Menno Soes ((vissen, rivierkreeften, aquatische macrofauna, landslakken) Risicobeoordeling Waarden (domeinen) & risico s: Biodiversiteit - ecologisch Volksgezondheid sanitair One Health Diergezondheid - veterinair Plantgezondheid fytosanitair Veiligheid infrastructuur Risico = Kans X Impact Kans: pathways & barrières Unified Framework Bioinvasions Impact: hoogste impact telt Ontbrekende informatie - voorzorgsbeginsel One Health concept: a worldwide strategy for interdisciplinary collaborations and communications in all aspects of health care for humans, animals and the environment. Unified Framework Bioinvasions (Blackburn et al. 2011) 2

3 Risicobeoordeling: overleving barrières Impact: exponentiële groei Nijlgans Tolerantiegrenzen temperatuur droogte, licht, nutriënten, enz. Voedselweb Voedsel predatoren parasieten & pathogenen Onbeperkt voedsel, geen natuurlijke vijanden? Impact: Amerikaanse rivierkreeften & kreeftenpest Impact: Amerikaanse brulkikker & Amfibieschimmel B.d. Amerikaanse rode rivierkreeft Californische rivierkreeft Herkomst: Introductieroute: Impact: Hoe: Noord-Amerika Uitgezet voor visserij + huisdierhandel - Sterfte inheemse Europese rivierkreeft - Achteruitgang waterplanten Competitie & overdracht kreeftenpest Herkomst: Introductieroute: Impact: Hoe: Noord-Amerika Huisdierhandel Ziekte en sterfte onder soorten amfibieën Overdracht schimmelziekte Bd Invader success: enemy release, spillover, spillback Impact: invasies+ Planten: exoten veranderen bacteriële bodemflora Weekdieren: Oesters Insecten: Aziatisch lieveheersbeestje Crustaceën: Rivierkreeften Vissen: Blauwband Vogels: Fazant Zoogdieren: Wasbeerhond, Eekhoorns Tompkins et al

4 Invasieve exoten: spillover Exoot herkomst introductie pathogen impact Grijze eekhoorn N. Amerika GB Amerikaanse brulkikker N. Amerika B parapokken virus amfibieschimmel Amerikaanse rivierkreeften N. Amerika NL kreeftenpest Rode eekhoorn Vroedmeester pad Europese rivierkreeft Invasieve exoten: spillback Exoot herkomst introductie pathogen impact Siberische grondeekhoorn Rusland NL Borrelia burgdorferi Ziekte van Lyme, Mens Japanse oester NW Pacific NL Bonamia Platte oester Voskoesoe Australië Nieuw Zeeland Bovine tuberculosis Rund Nieuwe horizonten Veel onbekend, grote kennisleemtes ❿ grensoverschrijdend onderzoek in verschillende domeinen en continenten ❿ toetsing nieuwe concepten Betere protocollen voor risicobeoordeling in ontwikkeling Horizon scanning (welke soorten komen er aan?) en prioritering management. Horizon scanning Risicobeoordeling (Blackburn et al. 2011) Risicobeoordeling Beoordeling van alleen ecologische risico s is te beperkt, brede beoordeling is essentieel voor goede afweging van risico s en belangen. One Health concept Risicobeoordeling: known unknowns Nieuwe exoten Enemy release Spillover Spillback 4

5 Risicobeoordeling: unknown unknowns Risicobeoordeling - protocol Parasieten met complexe levenscyclus en (schijnbaar) ontbrekende tussengastheren? Standaardisatie protocol Objectief, onafhankelijk ISEIA beknopt, transparant Oversprong bluetongue-virus naar nieuwe gastheer nieuw introductiegebied. Paragonimus westermani (longbot) zoetwaterslak rivierkreeft/wolhandkrab mens/wasbeer? Horizon scanning Beoordelen impact: hoogste score telt Alien Alert project Domein - overschrijdend Risicobeoordeling - onzekerheid Retrospectief: voorspelling vestiging en impact Japanse oester volledig onjuist. Uitbreiding blauwtongvirus was niet voorzien. Geen enkel geval van spillover of spillback was voorzien. Is ecologische impact van exoten intrinsiek onvoorspelbaar? Zo ja, altijd voorzorgsbeginsel toepassen? Domeinen biodiversiteit / gezondheid Biodiversiteit vs. gezondheid: Jargon Native = endemic Invasive alien = emergent Beoordeling risico vanuit ecosysteem vs. vanuit pathogeen Cases Lyme disease, aviaire influenza, vossenlintworm, rabies, enz. Aanpak: NL: 2 - wekelijks signaleringsoverleg 5

6 Interactie biodiversiteit gezondheid Hogere biodiversiteit meer niet-competente gastheren Hogere biodiversiteit kleinere impact pathogenen en parasieten (e.g. Lyme disease) Aandeel in en belang pathogenen en parasieten voor biodiversiteit sterk onderschat Interactie biodiversiteit gezondheid Biotic resistance: lagere invasiekans exoten bij hogere biodiversiteit Biotic resistance: lagere invasiekans pathogene bacteriën bij intacte darm- en huidflora Interactie biodiversiteit gezondheid When it rains it pours... Bestrijding pathogenen sterke populatiegroei gastheren rabies vos, wasbeerhond Infectieziekten - mens Pathogenen & parasieten zijn (belangrijkste) oorzaak & gevolg van overleving, populatiegroei & impact van invasieve exoten. One Health 6