Een Pools bruidje? Internationaal privaatrechtelijke aspecten van het Nederlandse en Poolse huwelijksvermogens- en erfrecht Mr. Brigitte F.P.

Transcriptie

1 Een Pools bruidje? Internationaal privaatrechtelijke aspecten van het Nederlandse en Poolse huwelijksvermogens- en erfrecht Mr. Brigitte F.P. Lhoëst 1 De verwijzingsregels van het Nederlandse en het Poolse recht verschillen op een aantal punten 1 Medewerkster Notarieel Juridisch Bureau/KNB. 2 Voor deze datum is gekozen omdat voor alle nalatenschappen die in Nederland zijn opengevallen op of na 1 oktober 1996 de regels van het Haags Erfrechtverdrag 1989 gelden; voor alle nalatenschappen die voor deze datum zijn opengevallen gelden de regels van het commune internationaal privaatrecht, zie hierover, Joppe, Vademecum internationaal erfrecht, Ars Notariatus XI, In de bijdrage van Marck, Internationaal huwelijksvermogensrecht in Kraan, Het huwelijksvermogensrecht, Boom Juridische uitgevers, 2003, komen ook de toepasselijke verwijzingsregels voor huwelijken die gesloten zijn vóór de inwerkingtreding van het HHV aan de orde. De toetreding van Polen tot de Europese Unie heeft geleid tot een aanmerkelijke uitbreiding van het handels- en personenverkeer tussen Nederland en Polen. Dit betekent dat steeds meer personen van Nederlandse oorsprong zich in Polen vestigen en omgekeerd dat steeds meer Polen zich in Nederland vestigen. In de estateplanningpraktijk zal dan veelal de vraag rijzen welk huwelijksvermogens- en erfrecht van toepassing is. In deze bijdrage komen de hoofdlijnen van het Nederlandse en Poolse internationaal privaatrecht met betrekking tot het huwelijksvermogens- en erfrecht aan de orde. Omdat ook het Poolse materiële recht verschilt van het Nederlandse ga ik ten slotte kort in op het Poolse materiële huwelijksvermogens- en erfrecht. 1. Inleiding Het is van essentieel belang om bij de bepaling van het toepasselijke huwelijksvermogens- en erfrecht allereerst te kijken in welke staat of staten het vermogen van partijen ligt. Omdat de verwijzingsregels van het Nederlandse en het Poolse recht op een aantal punten verschillen, zullen de uitkomsten van het Nederlandse en van het Poolse internationaal privaatrecht ook kunnen verschillen. In dat geval zal meestal het recht van het land waar zich het vermogen bevindt dat in de rechtsstrijd is betrokken, het winnen van het andere rechtsstelsel. Men spreekt dan van aanknopingsovermacht. Daarom is het van belang te weten in welk land de vermogensbestanddelen zich bevinden. Bij het voorgaande moet men er tevens op bedacht zijn dat niet alleen de plaats waar het vermogen ligt van belang is voor het vaststellen van de toepasselijke verwijzingsregels, ook de datum van huwelijkssluiting of overlijden speelt een rol. Omwille van de eenvoud ga ik in dit artikel uit van partijen die op of na 1 oktober 1996 gehuwd of overleden zijn Internationaal privaatrecht; huwelijksvermogensrecht A. Nederland Naar Nederlands internationaal privaatrecht geldt voor alle huwelijken die op of na 1 september 1992 gesloten zijn, dat in het Haags Huwelijksvermogensverdrag 1978 (hierna: HHV) de verwijzingsregels worden gegeven met betrekking tot het toepasselijke huwelijksvermogensrecht. 3 Deze verwijzingsregels worden toegepast ongeacht de nationaliteit van de partijen. De objectieve verwijzingsregels staan in art. 4 HHV. Artikel 4 1) Indien de echtgenoten vóór het huwelijk het toepasselijke recht niet hebben aangewezen, wordt hun huwelijksvermogensregime beheerst door het interne recht van de Staat op welks grondgebied zij hun eerste gewone verblijfplaats na het huwelijk vestigen. 2) Het huwelijksvermogensregime van de echtgenoten wordt echter beheerst door het interne recht van de Staat van hun gemeenschappelijke nationaliteit; 1. indien door die Staat de in artikel 5 bedoelde verklaring is afgelegd en de werking daarvan niet door het tweede lid van dat artikel is uit gesloten; 2. indien die Staat niet partij is bij het Verdrag, terwijl volgens zijn internationaal privaatrecht zijn interne recht van toepassing is en de echtgenoten hun eerste gewone verblijfplaats na het huwelijk vestigen: a. in een Staat die de in artikel 5 bedoelde verklaring heeft afgelegd, of b. in een Staat die geen partij is bij het Verdrag en waarvan het internationaal privaatrecht eveneens de toepassing van hun nationale recht voorschrijft; 3. indien de echtgenoten hun eerste gewone verblijfplaats na het huwelijk niet op het grondgebied van dezelfde Staat vestigen. december ESTATE PLANNER 3

2 Hoofdregel is aanknoping bij het recht van de eerste gemeenschappelijke gewone verblijfplaats 4 Zie Joppe, Twee Haagse Verdragen, preadvies KNB, 1990, blz en ten Wolde, Hoofdlijnen van het Nederlandse Internationaal huwelijksvermogensrecht, Ars Notariatus 62, 1993, blz Indien partijen wel de intentie hebben om direct na de huwelijkssluiting samen te wonen maar dit onmogelijk is vanwege het ontbreken van een verblijfsvergunning kan de termijn waarbinnen er nog gesproken kan worden van een eerste gemeenschappelijke gewone verblijfplaats direct na de huwelijkssluiting opgerekt worden tot ongeveer een jaar na de huwelijkssluiting, zie hierover Schmidt, De vestiging van een eerste huwelijksdomicilie, NIPR 2000/5, blz Art. 7 lid 1 HHV. 7 Art. 7 lid 2 sub 1, 2 en 3 HHV. 8 Zie Frohn, Tien jaar Haags Huwelijksvermogensverdrag, FJR 2002, nr. 6, blz ) Bij gebreke van een gewone verblijfplaats van de echtgenoten op het grondgebied van dezelfde Staat en bij gebreke van een gemeenschappelijke nationaliteit, wordt hun huwelijksvermogensregime beheerst door het interne recht van de Staat waarmee het, alle omstandigheden in aanmerking genomen, het nauwst is verbonden. Hoofdregel is aanknoping bij het recht van de eerste gemeenschappelijke gewone verblijfplaats. Gewone verblijfplaats houdt in de woonplaats waar iemand zijn voortdurende verblijfplaats heeft en waar hij ook voor langere tijd wil verblijven. 4 Er mag niet teveel tijd zitten tussen de datum van trouwen en het moment dat de echtgenoten zich gezamenlijk ergens vestigen, wil men nog kunnen spreken van een eerste gemeenschappelijke gewone verblijfplaats in de zin van het HHV. 5 Indien de echtelieden zowel een gemeenschappelijke eerste gewone verblijfplaats hebben gevestigd als ten tijde van de huwelijkssluiting een gemeenschappelijke nationaliteit hebben, dan is onder omstandigheden het recht van hun eerste gemeenschappelijke nationaliteit van toepassing. Mochten partijen geen gemeenschappelijke eerste gewone verblijfplaats direct na de huwelijkssluiting hebben gevestigd, maar ten tijde van de huwelijkssluiting wel een gemeenschappelijke nationaliteit hebben, dan is het recht van hun gemeenschappelijke nationaliteit van toepassing. Indien partijen noch een gemeenschappelijke eerste gewone verblijfplaats hebben gevestigd, noch ten tijde van de huwelijkssluiting een gemeenschappelijke nationaliteit hebben, dan is het nauwst verbonden recht van toepassing. Voorbeeld 1 Een Nederlander en een Poolse trouwen in 2005, zonder dat zij huwelijkse voorwaarden hebben gemaakt. Na de huwelijkssluiting gaan zij in Nederland wonen. Partijen hebben geen gemeenschappelijke nationaliteit maar wel een gezamenlijke eerste gewone verblijfplaats na de huwelijkssluiting in Nederland. Op grond van art. 4 lid 1 HHV is het Nederlandse recht van toepassing op hun huwelijksgoederenregime. Dit houdt in dat nu het echtpaar geen huwelijkse voorwaarden heeft gemaakt, zij naar Nederlands internationaal privaatrecht gehuwd zijn volgens het Nederlandse wettelijke stelsel van gemeenschap van goederen. Voorbeeld 2 Twee Nederlanders trouwen in 2001 in Nederland, zonder dat zij huwelijkse voorwaarden hebben gemaakt. Voor de huwelijkssluiting woonden zij in Nederland, direct na de huwelijkssluiting gaan zij in Polen wonen. Naar Nederlands internationaal privaatrecht wordt hun huwelijksgoederenregime op grond van art. 4 lid 2 sub 1 HHV beheerst door het recht van de gemeenschappelijke nationaliteit van partijen, dat wil zeggen door het Nederlandse recht. Immers, partijen hebben een gemeenschappelijke nationaliteit (de Nederlandse) en een gemeenschappelijke eerste gewone verblijfplaats (Polen), Nederland is een verdragsland en heeft de in art. 4 lid 2 sub 1 bedoelde verklaring afgelegd. Uitgangspunt bij de toepassing van de objectieve verwijzingsregels is dat het rechtsstelsel dat bij het begin van het huwelijk van toepassing is op het huwelijksvermogensregime gedurende het gehele huwelijk van toepassing blijft. 6 Echter, wanneer partijen geen rechtskeuze hebben uitgebracht, noch huwelijkse voorwaarden hebben gemaakt kan onder omstandigheden, indien aanknopingspunten zoals nationaliteit en gewone verblijfplaats wijzigen, een automatische verandering van het toepasselijke huwelijksvermogensrecht optreden. 7 Deze automatische verandering heeft slechts gevolgen voor de toekomst. 8 Voorbeeld 3 Een Nederlander en een Poolse trouwen in Voor de huwelijkssluiting hebben zij geen huwelijkse voorwaarden gemaakt, noch een rechtskeuze uitgebracht. Na de huwelijkssluiting gaan zij twee jaar in Polen wonen. In 2002 emigreren zij naar Nederland, waarna de vrouw in 2004 de Nederlandse nationaliteit verkrijgt. Naar Nederlands internationaal privaatrecht is tot 2004 art. 4 lid 1 HHV van toepassing. Partijen hebben geen gemeenschappelijke nationaliteit maar wel een eerste gewone verblijfplaats in Polen, dus is het Poolse huwelijksvermogensrecht van toepassing op hun huwelijksgoederenregime. Het Poolse 4 ESTATE PLANNER - december 2005

3 De echtgenoten kunnen hun rechtskeuze zowel vóór de huwelijkssluiting als staande huwelijk uitbrengen 9 Art. 3 HHV. 10 Art. 6 HHV. 11 Art. 6 lid 4 HHV. wettelijke stelsel is dat van een beperkte gemeenschap. Nadat de vrouw in 2004 de Nederlandse nationaliteit heeft verkregen treedt de automatische verandering zoals voorzien in art. 7 lid 2 sub 1 HHV in werking. Het interne recht van de staat waar partijen beiden hun gewone verblijfplaats hebben (Nederland) geldt dan vanaf het moment dat zij beiden de nationaliteit van hun gewone verblijfplaats (Nederland) hebben. Dit betekent dat vanaf het moment dat de vrouw de Nederlandse nationaliteit heeft, voor partijen het Nederlandse interne recht zal gelden ten aanzien van hun huwelijksgoederenregime. Partijen worden vanaf 2004 geacht te zijn gehuwd volgens het Nederlandse wettelijke stelsel van gemeenschap van goederen. Partijen kunnen door een rechtskeuze afwijken van de objectieve verwijzingsregels zoals hierboven omschreven. De echtgenoten kunnen hun rechtskeuze zowel vóór de huwelijkssluiting 9 als staande huwelijk 10 uitbrengen. Daarbij kunnen zij kiezen voor het recht van de nationaliteit of voor het recht van de woonplaats van één der partijen. Hierop is één uitzondering mogelijk: ten aanzien van onroerend goed kan altijd gekozen worden voor het recht van de plaats van ligging. 11 Indien partijen een rechtskeuze hebben uitgebracht, blijft dit recht van toepassing tot het moment dat partijen een andere rechtskeuze hebben uitgebracht, ongeacht of partijen later een andere nationaliteit of woonplaats krijgen. In de art. 11 en 12 HHV staat aan welke vormvereisten de rechtskeuze moet voldoen wil zij als rechtsgeldig erkend worden. De aanwijzing van het toepasselijke recht moet uitdrukkelijk zijn overeengekomen of ondubbelzinnig voortvloeien uit huwelijkse voorwaarden. Deze huwelijkse voorwaarden zijn, wat de vorm betreft, geldig indien zij in overeenstemming zijn met hetzij het interne recht dat van toepassing is op het huwelijksvermogensregime, hetzij het interne recht van de plaats waar zij werden aangegaan. Zij dienen in elk geval te worden neergelegd in een gedagtekend en door beide echtgenoten ondertekend schriftelijk stuk. december ESTATE PLANNER 5

4 Indien de aanknopingspunten staande huwelijk veranderen, verandert naar Pools internationaal privaatrecht ook het toepasselijke huwelijksvermogensrecht 12 Zie over het Poolse internationaal huwelijksvermogens- en erfrecht, Bergmann/Ferid, Internationales Ehe- und Kindschaftsrecht, Polen, blz. 36 e.v. en de uitgave van de Union Internationale du Notariat Latin, Régimes matrimoniaux successions et libéralités, Bruxelles 2003, Pologne, blz e.v. 13 Indien de echtgenoten een dubbele niet Poolse nationaliteit hebben wordt aangeknoopt bij het recht van het land waarmee beiden de nauwste banden hebben (art. 2 lid 2 PWIPR). B. Polen 12 Het huidige internationaal privaatrecht van Polen is vastgelegd in de Poolse wet met betrekking tot het internationaal privaatrecht van 12 november 1965, die in werking is getreden op 1 juli 1966 (hierna: PWIPR). Art. 17 PWIPR wijst ten aanzien van het toepasselijke huwelijksvermogensrecht als eerste aanknopingspunt het recht van de staat van de gemeenschappelijke nationaliteit van partijen aan. Indien partijen een dubbele gemeenschappelijke nationaliteit hebben, waaronder de Poolse dan wordt aangeknoopt bij het Poolse recht. 13 Indien partijen geen gemeenschappelijke nationaliteit hebben, is het recht van de gemeenschappelijke woonplaats van partijen van toepassing. Hebben partijen noch een gemeenschappelijke nationaliteit noch een gemeenschappelijke woonplaats dan is het Poolse recht van toepassing. Indien de aanknopingspunten staande huwelijk veranderen, verandert naar Pools internationaal privaatrecht ook het toepasselijke huwelijksvermogensrecht. Bij het vorenstaande moet in aanmerking worden genomen dat naar Pools internationaal privaatrecht de verwijzing naar het recht van de gemeenschappelijke nationaliteit van het echtpaar of de gemeenschappelijke woonplaats in beginsel ook een verwijzing bevat naar het internationaal privaatrecht van het aangewezen recht. Indien het internationaal privaatrecht van het aangewezen recht terugverwijst naar Pools materieel recht (renvoi), wordt het Poolse recht in Polen toegepast. Indien het verwijst naar het recht van een derde rechtsstelsel zal dit recht worden toegepast. Voorbeeld 4 Een man en een vrouw, beiden van Nederlandse nationaliteit, trouwen in 2005 en gaan na de huwelijkssluiting direct in Polen wonen. Voor de huwelijksluiting hebben zij noch huwelijkse voorwaarden gemaakt, noch een rechtskeuze uitgebracht. Naar Nederlands internationaal privaatrecht zal ex art. 4 lid 2 sub 1 HHV het Nederlandse recht van toepassing zijn. Naar Pools internationaal privaatrecht wordt hun huwelijksvermogensregime ex art. 17 PWIPR beheerst door het recht van hun gemeenschappelijke nationaliteit, het Nederlandse recht. Dit betekent dat gekeken zal moeten worden naar welk recht het Nederlandse internationaal privaatrecht verwijst. Zoals we hiervoor zagen verwijst het Nederlandse internationaal privaatrecht naar toepasselijkheid van het Nederlandse materiële recht. Dit houdt in dat ook in Polen het Nederlandse huwelijksvermogensrecht zal worden toegepast. Nu het echtpaar geen huwelijkse voorwaarden heeft gemaakt zal daarom in Polen het Nederlandse wettelijke stelsel van gemeenschap van goederen voor hen gelden. Voorbeeld 5 Het echtpaar uit het voorgaande voorbeeld besluit om in Polen te blijven wonen. Na tien jaar verblijf van het echtpaar in Polen, zal naar Nederlands internationaal privaatrecht een automatische verandering van het toepasselijke huwelijksvermogensrecht optreden volgens art. 7 lid 2 sub 2 HHV. Deze automatische verandering zal ook in Polen gevolgd worden. Vanaf dat moment zal ook naar Pools internationaal privaatrecht het Poolse huwelijksvermogensrecht van toepassing zijn. Dit betekent dat zij vanaf dat moment vallen onder het Poolse wettelijke stelsel van een beperkte gemeenschap van goederen. Het Poolse internationaal privaatrecht erkent de rechtskeuze niet. Partijen kunnen echter toch invloed uitoefenen op de inhoud van hun huwelijksvermogensregime door het maken van huwelijkse voorwaarden. Deze huwelijkse voorwaarden zullen in Polen erkend worden indien zij rechtsgeldig zijn opgemaakt conform het nationale recht van ieder der echtgenoten op het moment van opmaken van de huwelijkse voorwaarden. De inhoud van de huwelijkse voorwaarden wordt uitgelegd naar het recht dat volgens de verwijzingsregels van het hierboven beschreven art. 17 PWIPR van toepassing is op het huwelijksgoederenregime van partijen op het moment van het opmaken van de huwelijkse voorwaarden. Voorbeeld 6 Twee Nederlanders maken voor de huwelijkssluiting in Nederland huwelijkse voorwaarden waarbij zij kiezen voor uitsluiting van iedere gemeenschap. Daarbij brengen zij een rechtskeuze uit voor Nederlands recht. Vervolgens verhuizen zij naar 6 ESTATE PLANNER - december 2005

5 Een testamentaire rechtskeuze wordt niet erkend in Polen 14 Hoewel het HEV als verdrag nog niet in werking is getreden zijn de regels van het HEV gezien art. 7 Wet Conflictenrecht Erfopvolging van toepassing op alle nalatenschappen die op of na 1 oktober 1996 zijn opengevallen. 15 Slechts in uitzonderlijke omstandigheden waarin de erflater kennelijk nauwere banden had met het land waarvan hij de nationaliteit heeft dan met het land van zijn laatste verblijfplaats, is in afwijking van voorgaande regel toch het recht van zijn nationaliteit van toepassing (art. 3 lid 2 HEV), in de praktijk wordt dit laatste zelden aangenomen. 16 Art. 34 PWIPR. 17 Zie art. 991 van het Poolse Burgerlijk Wetboek. Polen alwaar zij vermogen krijgen en de Poolse nationaliteit verwerven. De Nederlandse huwelijkse voorwaarden zullen ook dan in Polen erkend worden en uitgelegd worden naar Nederlands recht. 3. Internationaal privaatrecht; erfrecht A. Nederland Ten aanzien van het toepasselijke erfrecht gelden voor alle nalatenschappen die in Nederland zijn opengevallen op of na 1 oktober 1996 de regels van het Haags Erfrechtverdrag 1989 (hierna: HEV). 14 De objectieve verwijzingsregels staan in art. 3 HEV. Uitgangspunt is dat de erfopvolging wordt beheerst door het recht van de staat waarin de erflater zijn gewone verblijfplaats had op het moment van overlijden, indien hij op dat moment de nationaliteit van deze staat had. Indien de erflater op het moment van overlijden gedurende een periode van ten minste vijf jaar onmiddellijk voorafgaand aan het moment van overlijden zijn verblijfplaats in een andere staat had dan de staat van zijn nationaliteit, is echter het recht van de staat waar hij zijn laatste verblijfplaats had van toepassing. 15 In de overige gevallen wordt het nationale recht van de erflater op het moment van overlijden toegepast, tenzij hij op dat moment nauwere banden had met een andere staat. Van bovenstaande verwijzingsregels kan worden afgeweken indien de erflater in zijn testament een rechtskeuze uitbrengt ten aanzien van het toepasselijke recht. Art. 5 HEV bepaalt dat een persoon het recht van een bepaalde staat kan aanwijzen als het recht dat de vererving van zijn gehele nalatenschap beheerst. De aanwijzing heeft alleen gevolg indien deze persoon op het tijdstip van de aanwijzing of van zijn overlijden de nationaliteit van die staat bezat of daar zijn gewone verblijfplaats had. Deze aanwijzing moet zijn uitgedrukt in een verklaring die, wat de vorm betreft, voldoet aan de vereisten voor uiterste wilsbeschikkingen. Indien de aanwijzing ongeldig is, wordt het recht dat de erfopvolging beheerst, bepaald volgens de objectieve verwijzingsregels van art. 3 HEV. De rechtskeuze kan slechts geschieden ten aanzien van de gehele nalatenschap. Voorbeeld 7 Een Nederlander maakt in Nederland een testament met daarin opgenomen een rechtskeuze voor Nederlands recht. Vervolgens gaat hij in Polen wonen, maar het overgrote deel van zijn vermogen blijft in Nederland. Na een verblijf van twintig jaar in Polen verkrijgt hij de Poolse nationaliteit en verliest hij het Nederlanderschap. Kort hierna overlijdt hij. Naar Nederlands internationaal privaatrecht blijft de testamentaire rechtskeuze voor Nederlands recht in stand. B. Polen Het Poolse internationaal privaatrecht op het gebied van het erfrecht knoopt aan bij het recht van de staat waarvan de erflater de nationaliteit heeft ten tijde van zijn overlijden. 16 Indien de erflater verschillende nationaliteiten heeft, waaronder de Poolse nationaliteit, dan zal de vererving van de nalatenschap beheerst worden door het Poolse recht. Een testamentaire rechtskeuze wordt niet erkend in Polen. Voorbeeld 8 Een Poolse man woont al tien jaar in Nederland. Hij heeft zowel in Nederland als in Polen vermogen. De man heeft in Nederland een testament gemaakt waarin hij een rechtskeuze heeft uitgebracht voor Nederlands recht. Indien hij overlijdt, zal deze rechtskeuze, naar Nederlands internationaal privaatrecht, erkend worden op grond van art. 5 HEV. Naar Pools internationaal privaatrecht zal deze rechtskeuze echter niet erkend worden en zal volgens art. 34 PWIPR het Poolse erfrecht van toepassing zijn. Dit houdt in dat indien het Nederlandse testament van de man in strijd komt met de Poolse bepalingen over de legitieme de legitimarissen naar Pools recht een geldvordering ter hoogte van de legitieme tegen de erven kunnen instellen. 17 Ook hier houdt de verwijzing naar het nationale recht van erflater een verwijzing in naar het internationaal privaatrecht van de staat van de nationaliteit van de erflater. Hierbij wordt zowel de terugverwijzing naar Pools recht als de verderver- december ESTATE PLANNER 7

6 Zowel Polen als Nederland is aangesloten bij het Haags Testamentsvormenverdrag Art. 34 PWIPR behandelt ook de vormvereisten, het Haags Testamentenvormenverdrag heeft echter voorrang. wijzing naar een derde rechtsstelsel geaccepteerd. Voorbeeld 9 Een Nederlandse man woont al 7 jaar in Polen. De man heeft zowel in Nederland als in Polen vermogen. De man overlijdt in Polen zonder achterlating van een testament. Nu de man ten tijde van zijn overlijden langer dan vijf jaar in Polen woonachtig was, zal naar Nederlands internationaal privaatrecht ten aanzien van zijn vermogen ex art. 3 lid 2 HEV het Poolse erfrecht van toepassing zijn. Naar Pools internationaal privaatrecht geldt dat krachtens art. 34 PWIPR het Nederlandse recht, zijnde het recht van de staat van de nationaliteit van de man, van toepassing is. Omdat naar Pools recht onder Nederlands recht het Nederlandse internationaal privaatrecht is begrepen, betekent dit dat gekeken moet worden naar de verwijzingsregels van het Nederlandse internationaal privaatrecht. Zoals we hierboven hebben gezien is naar Nederlands internationaal privaatrecht het Poolse recht van toepassing op de vererving van de nalatenschap van de man. Polen zal deze renvoi accepteren en ook het Poolse materiële recht toepassen op de vererving van de nalatenschap in Polen. Ten aanzien van de vormvereisten waaraan een uiterste wilsbeschikking in Polen moet voldoen geldt dat Polen evenals Nederland is aangesloten bij het Haags Testamentsvormenverdrag Gelet op art. 1 van dit verdrag wordt de geldigheid van (buitenlandse) testamenten snel aangenomen. Dit artikel luidt: "Een testamentaire beschikking is wat de vorm betreft geldig, indien zij beantwoordt aan de eisen van het interne recht a) van de plaats waar de testateur beschikte, of b) van een staat waarvan de testateur de nationaliteit bezat, hetzij op het ogenblik waarop hij beschikte, hetzij op het ogenblik van zijn overlijden, of c) van een plaats waar de testateur zijn woonplaats had, hetzij op het ogenblik waarop hij beschikte, hetzij op het ogenblik van zijn overlijden, of d) van de plaats waar de testateur zijn gewone verblijf had, hetzij op het ogenblik waarop hij beschikte, hetzij op het ogenblik van zijn overlijden of e) voor onroerende goederen, van de plaats van hun ligging." 4. Het Poolse materiële recht In de voorgaande voorbeelden hebben wij kunnen zien dat het heel goed mogelijk is dat naar Nederlands of Pools internationaal privaatrecht het Poolse materiële recht van toepassing is op het huwelijksvermogensregime of de nalatenschap. Vandaar dat hieronder een korte beschrijving volgt van de belangrijkste kenmerken van het Poolse materiële recht. A. Huwelijksvermogensrecht Het huidige Poolse Familiewetboek van 25 februari 1964 kent een wettelijk stelsel bestaande uit een beperkte gemeenschap van goederen. Dit stelsel kent drie vermogens: de gezamenlijke goederen van de echtgenoten en de beide privé-vermogens van de echtgenoten. Gemeenschappelijk vermogen is het vermogen dat gedurende het huwelijk door de echtgenoten of één van hen verworven wordt, zoals arbeidsinkomen, inkomsten uit vermogen maar ook de inkomsten uit het privé-vermogen. Tot het privé-vermogen van de echtgenoten behoort: - vermogen dat vóór het huwelijk verworven is; - vermogen uit nalatenschap of schenking (zowel vóór als tijdens het huwelijk); - vermogen door zaaksvervanging van de twee voornoemde categorieën verkregen; - goederen strekkende tot persoonlijk gebruik; - goederen behorende bij de uitoefening van een bedrijf door één der echtgenoten, voorzover verworven met het privé-vermogen met uitsluiting van goederen bestemd voor de uitoefening van een landbouwbedrijf of onderneming; - onvervreemdbare rechten; - letselschadevergoedingen; - aanspraken op loon, en - vermogen verworven door een echtgenoot als beloning voor persoonlijke inspanningen; - auteurs- en octrooirechten. 8 ESTATE PLANNER - december 2005

7 Het is naar Pools recht mogelijk van het wettelijke stelsel af te wijken door vóór of na het huwelijk bij notariële akte huwelijkse voorwaarden te maken waarbij de gemeenschap vergroot, verkleind of uitgesloten kan worden. Sinds 2004 bestaat in Polen ook de mogelijkheid te kiezen voor een beperkte gemeenschap van aanwinsten, waarbij er geen goederenrechtelijke gemeenschap ontstaat maar een verrekeningsgemeenschap. Tegenover derden kunnen de echtgenoten zich alleen op de huwelijkse voorwaarden beroepen, wanneer de derden akte. 21 Onder bepaalde voorwaarden kan de erflater ook eenzijdig de erfgenamen hun legitieme onthouden. 22 Dit laatste doet zich voor indien de legitimaris fundamenteel tegen de bestaande maatschappelijke rechtsorde handelt, strafrechtelijk handelt tegen het leven, gezondheid, vrijheid of eer van de erflater of zijn naaste familieleden of wanneer de legitimaris zijn familierechtelijke verplichtingen niet vervult. De erflater moet in zijn testament duidelijk aangeven op welke gronden hij de legitimaris onterft. daarmee bekend zijn. 19 Sinds 2004 bestaat in Polen de mogelijkheid te kiezen voor een beperkte gemeenschap van aanwinsten 19 Polen kent geen huwelijksgoederenregister. 20 Polen kent geen testamentenregister. 21 Art PBW. 22 Art PBW. B. Erfrecht Het Poolse ab intestaat erfrecht is opgenomen in boek 4 van het Poolse Burgerlijk Wetboek (hierna: PBW) in de art Tot de wettelijke erfopvolging worden in de eerste plaats de kinderen en de echtgenoot van erflater geroepen. Zij erven ieder voor gelijke delen. Het aan de echtgenoot toekomende deel mag echter niet minder dan één kwart van de nalatenschap bedragen. Als er geen nakomelingen van de erflater zijn, worden de echtgenoot, de ouders en de broers en zussen van de erflater gerechtigd tot de nalatenschap. Het erfdeel van de langstlevende echtgenoot bedraagt in dat geval de helft van de nalatenschap. Indien er noch nakomelingen zijn, noch een langstlevende echtgenoot dan erven de ouders en de broers en zussen van erflater de gehele nalatenschap. In Polen kan de erflater over de vererving van zijn nalatenschap beschikken door het maken van een testament. 20 Er bestaat echter geen volkomen testeervrijheid. Het Poolse erfrecht kent een vorm van legitieme portie. Net zoals in Nederland bestaat de Poolse legitieme uit een vordering in geld op de erfgenamen. De kinderen, de langstlevende echtgenoot en de ouders van de erflater hebben volgens Pools recht, recht op een legitieme. Hun legitieme bestaat uit de helft van de waarde van het ab intestaat erfdeel. In het geval er sprake is van een permanente ongeschiktheid tot werken of van minderjarigheid bedraagt de legitieme echter drievierde van het ab intestaat erfdeel. De legitimarissen kunnen in een overeenkomst met de erflater afstand doen van hun legitieme. Deze overeenkomst moet worden vastgelegd in een notariële 5. Tot slot De estate planner moet er op bedacht zijn dat de objectieve verwijzingsregels van het Nederlandse en het Poolse internationaal privaatrecht op een aantal punten verschillen hetgeen er toe kan leiden dat naar Pools internationaal privaatrecht een ander materieel recht van toepassing is dan naar Nederlands internationaal privaatrecht. Het is ook mogelijk dat het toepasselijke huwelijksvermogensrecht door wijziging van de aanknopingspunten automatisch verandert. Het uitbrengen van een rechtskeuze, in huwelijkse voorwaarden, kan hier uitkomst bieden om af te wijken van de objectieve verwijzingsregels en een ander (gewenst) rechtsstelsel aan te wijzen. Een bijkomend voordeel is dat door het uitbrengen van een rechtskeuze de automatische verandering van het huwelijksvermogensrecht een halt toegeroepen kan worden. Een rechtskeuze is echter zoals wij hierboven hebben gezien, niet in alle gevallen mogelijk. Ook ten aanzien van het erfrecht brengen de verschillende regels beperkingen met zich mee. Zo zagen wij dat naar Pools internationaal privaatrecht een in Nederland wonende Pool in zijn testament niet een rechtsgeldige rechtskeuze voor Nederlands recht kan uitbrengen. De taak van de estate planner zal dan zijn om, met behulp van op de specifieke situatie toegesneden huwelijkse voorwaarden of testamenten, een en ander toch zoveel mogelijk op elkaar af te stemmen, teneinde zijn cliënt zoveel mogelijk zekerheid te bieden over zijn civielrechtelijke vermogenspositie. december ESTATE PLANNER 9