Leiden in het begin der eeuw.

Transcriptie

1 Leiden in het begin der eeuw. Onder de vele merkwaardige bescheiden, die zich naast de in het gemeentelijk archiefdepot te Harderwijk bevinden, nemen de manuscripten afkomstig van den Burgermeester Ernst Brinck ) een voorname plaats in. Het zijn er in t geheel 47, alle in boekvorm, in en formaat. Ze bevatten voornamelijk adversaria, van den meest uiteenloopenden aard, uittreksels uit toen bekende werken, en vele andere zaken, Een der merkwaardigste van deze geschriften, ook al, omdat het geheel oorspronkelijk werk is, mag zeker wel genoemd worden het Itinerarium of Reisboek, dat loopt van 1595 tot 1607, in welk tijdvak Brinck achtereenvolgens Duitschland (2 maal), Frankrijk en Zwitserland, Nederland en Engeland bereisde. Op omstreeks 13-jarigen leeftijd ging hij reeds in (Baden) studeeren, na in Harderwijk de Veluwsche school (die later is geworden) te hebben bezocht.

2 18 In zijne reizen door Nederland komt ook eene beschrijving voor van Leiden en omgeving, waar Brinck tweemaal voor langeren tijd vertoefd heeft; echter blijkt niet dat hij als student aan de Academie was ingeschreven, hoewel hij wel lessen aan de Academie gevolgd heeft. Wij achten deze ningen van voldoende belang om ze aan onze lezers aan te bieden in de oorspronkelijke bewoordingen, welke hier en daar met Latijnsche zinnen doorspekt zijn, die wij gemakshalve hebben vertaald. Wie zich voor de persoon van Brinck mocht interesseeren zij gewezen op het in 1868 verschenen werkje van Jhr. F. A. van Rappard: Ernst Brinck..., eerst secretaris van het Nederl. Gezantschap te Konstantinopel, later burgemeester van Harderwijk, alsmede op een bijdrage van denzelfden auteur over eene collectie Amicorum (waarbij er drie van Brinck waren) in de werken van de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde, jaargang LEYDEN Is een grote schone plaisante volcrijcke statt, ja die populeuste naest Amsterdam, die grootste die meest contribueert Hefft een seer schoon statthuys; als een schone strate, genant die Breestrate, alwaer is den Blauwen Steen. 1) Namelijk in de lasten het gewest Holland, dat toen uit de tegenwoordige bestond.

3 19 Daer is een schone poort, genant die burger over die 100 M gulden, wort genant die duytchens poorte, omdat op een tonne biers een duyt te meer wurde gesett tot opbouwinge poorte. Midden in de statt is die Burcht, opus Romanum [een werk der Romeinen], alwaer is een seer diepe putte, van die welcke men vertelt dat sie een ganck tot an Catwijck op Zee, daer solde eens een daerin gesmeten welcke daer weder uutgecomen sal sijn. S. Peterskerck is een fraye in welckers hangt een vane of een wimpel, welcke Pieter van der Does creech van die Spaensche Ao Hy is so lang, dat hy op een manslengte nae van t gewolfft op der aerden Hij is meer dan een manslengte opgewonden, het beeld van den gekruisigden Christus is er op geschilderd met deze inscriptie : Exsurge Deus et vindica tuam [Sta op, o God, en beschut Uwe zaak]. In het koor van die kerk ligt begraven Philippus van Marnix, Heer van St. Aldegonde, boven zijn graftombe bevindt zich zijn wapen; ook ligt hier Franciscus Junius. Vóór het koor rusten : Joh. Heurnius, Gerardus Bontius en Rhampseus Het grootste schoonste dat in kercke is seit men geschildert te sijn van David - - 1) Bekende de der eerst glasschilder te Delft en stierf te Basel in 1566.

4 20 Die Hogelantsche is een fray gebouwsel, seer niet uuthgebouwen. In templo [de Waalsche kerk] zijn te zien de monumenten van Jos. Scaliger, Carolus Clusius en Hier wort alle Sondach geprediget in 3 lantsche, 1 Fransche, 1 Engelsche, 1 Luthersche in omtrent 3 Mennonistische openbaer In dese statt en is geen toren alleen etlicke torenkens. Daer en is geen statt in Europa, die moeglich schoner puntlicker straten hefft, als dese; sie worden vast alle 8 dagen gewasschen voer een ieder sijn hoe meer het regent, hoe sie claerder worden Hier is een huys genant die Arcke Noë, men seyt het nae die manier getimmert sal sijn, het is seer drollich gemaect van ansien. Die Academie is een schoon gebouw met schone ample auditorien, per bienniua usus fui cilio huius quo hos Clarissimos viros tune coram spectabam : Josephum Scaligerium, Junium, cum Gomarum, Jacobum Arminium, Paulum Merulam, Scriverium, P. Bockenbergium, Ludolphum Coloniensem, Janum Houtenium secretarium, 1) Wij zijn in den tijd dat aan de Katholieken de openbare dienst verboden 2) Dit staaltje van buitengewone Hollandsche zindelijkheid valt den natuurlijk bijzonder op. 3) Ik heb twee jaren gewoond in het van deze school (waarschijnlijk bedoelt hij het in welken tijd ik de volgende roemruchtige heb gezien.

5 21 Douzam tres in Stirum et horst Voir die Academie is met steen geplaveyt beat [de Muse verheugt den Hemel]. Hierby staet Hortus Medicorum, een schoon wercks met alderley vremden cruyden. Daar heb ik den plataanboom en den Indischen vijgenboom gezien, buitengemeene tulpen en een waringinboom die op 100 thalers werd geschat; hij is tweemaal geschilderd, aan den schilder van die schilderij zijn 16 gulden uitbetaald. Ik heb hier een levenden arend gezien, ook een levende schildpad ter grootte van mijn hoed; sie was bont van swart witt. In die gallerye siet men geweldige grote Indiansche rieden, als seer grote schilden van schiltpadden. Item een ratten coninck een seer grote vledermuys. In aedibus Pauwii [in het huis van Pieter Pauw] heb ik gesien een van die seer groote vogelsbecken, item een peertgen sijnde een drinckgeschir, gemaect van een geheele huyt van een ongeboren calff, sijnde bont, root wit, seer aerdich. Ik heb hier een liefhebber van oudheden gekend, Van der Wyke geheeten, die schilderyen. 1) De eerstgenoemden zijn de beroemde Scriverius en Boekenberg waren geschiedkundigen, Lud. van Keulen is de dige die het getal berekend heeft (het getal), Jan van Hout was secretaris van de stad als van curatoren der Academie. de 4de zoon van Janus De drie Graven van Limburg Stirum zijn de broeders Otto, George Ernst en Willem Frederik. Al deze beroemde mannen bebben met een vereerd.

6 22 Ik heb ook in deze Academie dikwijls personen in de rechten en medicijnen zien promoveeren. In mijn tijd (1605 en 1606) was het aantal studenten ongeveer 700. Jaarlijks wordt een Rector Magnificus gekozen, aan wien bij een plechtigheid een met zilver beslagen scepter door de pedellen wordt vooruitgedragen. Toen hing er ook in de gehoorzaal der Theologen een tapijt, in is het Belech van Leyden, seer aerdich met het ontsett daerby t is hefft 600 gulden. Hier is een prachtige bibliotheek, waarin een geschilderde beeltenis te zien is van Willem Prins van Oranje en van Maurits, van Aristoteles vivum [naar t leven], ook van Erasmus en van Rampsaeus. Ook een afbeelding met het wapen van Scaliger met een bysondere van sijn testament. Hier siet men sceletons van mans, vrouwen, kinderen en van gedierten vogelen, ja tot een muys toe. Aen die die over t Vliet gaet staet eene inscriptie, van dat ontset ververschinge van een memorie, daer die schepen eerst By die Anatomie is die der studenten. Daeraen is een auditorium, daer men Mathesis placht te in t Nederlands. Hiervan was Magister: noch enen Professor. Hier sijn 2 fraye in welcker een staet een fray huys in of vensteren lj Coloniensis.

7 23 gemalet ad vivum alle die Graven van Hollandt. Est et in urbe Aula [in deze stad is ook het Prinsenhof]. Ook een prachtig huis van Gebhard v. Truchsess die het vroeger bewoond heeft De wallen van deze stad zijn rondom meest met een haegdoren bepotet. Daer en is geen statt in Hollant daer meer frayer lustiger tuynen of hoven sijn als hier. Te Leyden rekent men wel 100 M Sielen. Daer sijn menschen die alleen van aalmoezen leven, behalve die Walen, Engelschen, Lutheranen Menisten; dese onderhouden die synen. Te Leyden sijn eens op een wekenmarckdag 1800 Voir het Statthuys staet met gulden letters geschreven die historie van t belech der statt, en hoe 6000 menschen van honger doot bleven. Die statt Leyden met die vergrootingen begrijpt in 172 Rijnlantsche morgens, item omtrent 30 Eylanden, straten stegen 172, behalve die straetgens die geen hebben, 24 wateren sijn in die statt, die bevaren werden. Bruggen, soo steen als houten, 95 behalve die ront de statts vestsloten leggen. In die buyrte Pathmos is een strate genant het Mierennest; daer sijn seer veel kinders, dicunt istum fecundissimum esse [men zegt dat dit een zeer vruchtbare plaats is]. Leyden is gedeylt in 77 gebuyrte; over ieder is 1) Gebhard die het Hij stierf in 1691.

8 24 een heer met syne raetsheeren, sorge dragende dat die buyren in vrede leven en die begraven worden. Te Valkenborch hebbe ick gesien den vermaerden peerdemarckt. Catwijck op Rhijn is een fray dorp. Niet verre van Catwijck op Zee heefft die Rhijn een einde, stotende aen die duynen. Daernae wat verder heb ick de plaets gesien, waer vroeger de Rhijn in die Zee ontlasste. Daer is noch een grote wijde, tusschen die duynen door, t welck men heet het Mallegatt, eertijts voor dese troublen gegraven om te sijn als een haven voor die van Leyden, maar door den Oorloghe is het niet afgemaeckt. Hier is noch een sluyse, daerdeur men het hoge water der Zee daerdoer laet om solt water te hebben. Te Catwijck is wonder te hoe de Zee die duynen aldaer, met geheele huysen henwech spoelt. Op een duyne staet een toren, loco phari, noctu ibi incendentur ignes pro navigantibus [als een vuurtoren ; des branden daar vuren voor de zeevarenden]. Rontom Leyden heb ick gesien eerst Leyderdorp, het schone dorp Rijnsborg, d welcke voel watercanalen lopen, sijnde haest bewoont als een statt. Vidi reliquias monasterii [ik heb daar de Zout water de mutketen.

9 25 overblijfselen van de Abdij gezien]. Hier sijn begraven graaf Willem van Hollant met sijn vrouw andere graven met hunne vrouwen, die grafmonumenten sijn vernielt. Item gesien het huys van der Does, Poelgeest, die reliquien van dat olde Romenborch, t huys te en omliggende Huysen en dorpen. Op Amsterveen en Aemsterdam noch Rhijnsaterwou, meer, Cudelstaert en noch 3 buerten : Bilderdam, Ruygenhoeck en Vrouwenacker gesien het Aelsmeer en het Hellemeer. Het mer meer ben ick te water op sleden over gepassiert. Item vidi [heb ik gezien] het Cagher meer; ben ick op het die Caghe geweest. Op t Harlemer meer heb ick gesien een schuytgen staende boven t water op 4 palen, tot een tenisz dat een visscher daermede visch gestolen Het is een quaet ongestuymich meer. Den Haag. M. VAN WIJHE.