Hoofdstuk 1: Wie was Ho Chi Minh, en hoe kwam hij aan de macht in Vietnam?

Transcriptie

1 Boekverslag door H woorden 22 april keer beoordeeld Vak Geschiedenis Inleiding Het onderwerp Ho Chi Minh is onbekend voor mij. Sterker nog, ik wist er nog niets van. Maar na het schrijven van dit werkstuk is dat hopelijk anders. Dit onderwerp heb ik gekozen omdat ik er nog niet veel van wist. Het is misschien niet handig om een onderwerp te kiezen waar we het vorig jaar nog over gehad hebben met geschiedenis, maar we denken dat er nog genoeg over te vinden valt wat we nog niet weten. Ikzelf weet er dus nog niks over, en ik verwacht er dan ook veel van te leren. Ten eerste over Ho Chi Minh, maar ook over de Vietnam oorlog en de geschiedenis van dat land. Ik heb gekozen voor één hoofdvraag, en vijf deelvragen. Allereerst zal ik de hoofdvraag formuleren: - Wat waren de gevolgen van het communistische beleid van Ho Chi Minh? Deze ene hoofdvraag moet opgelost worden door vijf deelvragen, waar per deelvraag een hoofdstuk over geweid wordt. Dit zijn de vijf deelvragen: - Wie was Ho Chi Minh en hoe kwam hij aan de macht in Vietnam? - Was het beleid van Ho Chi Minh negatief voor de gewone burgers? - Welke relatie was er tussen zijn beleid en de Vietnam-oorlog? - Wat was die Vietminh, en wat heeft Ho Chi Minh ermee te maken? - Is het beleid van Vietnam ná Ho Chi Minh nog veranderd, of heeft Ho Chi Minh blijvende veranderingen aangebracht? Hoofdstuk 1: Wie was Ho Chi Minh, en hoe kwam hij aan de macht in Vietnam? Ho Chi Minh, een Vietnamese revolutionair en politicus. Hij werd geboren op 19 mei 1890, en heette toen Nguyen Sinh Cung. Toen hij tien jaar oud was veranderde zijn naam in Nguyen Tat Thanh. Hij vertrok in 1911 naar Frankrijk, terwijl hij in Engeland een opleiding tot banketbakker volgde. Vanaf 1917 was hij alleen in Frankrijk, waar hij de Franse regering probeerde over te halen om Incochina onafhankelijk te maken. Minh was ook lid bij de communistische regering, die hij ook mede oprichtte. Later, in 1923, vertrok hij naar Rusland, waar hij agent werd. Pas in 1941 keerde Minh terug in Vietnam, na vele reizen in verre landen. Eenmaal terug in Vietnam nam hij Pagina 1 van 9

2 de naam Ho Chi Minh aan, maar hij had ook een aantal schuilnamen, zoals Bác Ho, en Nguyen Ai Quoc. Minh vocht in de tweede wereldoorlog tegen Japan, en las na de oorlog op 2 september 1945 de onafhankelijkheidsverklaring. Daarmee haalde hij zich de woede van Frankrijk op de hals, en vocht een oorlog uit, met als inzet Vietnam. Op 2 maart 1946 maakte hij zichzelf president van Vietnam, en vier dagen later bereikte hij een overeenkomst op een deel van de onafhankelijkheid. Omdat Indochina nog niet volledig onafhankelijk streed hij door voor volledige onafhankelijkheid. Na een hevig gevecht tegen Frankrijk sudderde de ruzie voort, en is eigenlijk nooit opgelost. Na dat gevecht verloor Minh het vertrouwen in de communistische partij, de radicalen namen langzamerhand de macht over. Door de oorlogen tegen Frankrijk, en Zuid-Vietnam, gaat de persoon Ho Chi Minh vooral de boeken in als een strijder. Naast de oorlogen die Minh streed stond hij vooral bekend door zijn eenvoudige levensmethode. Op 2 september 1969 stierf Ho Chi Minh op 79-jarige leeftijd aan een hartaanval. Hij wilde zelf gecremeerd worden, maar hij werd in een groot Mausoleum gelegd. Kort samengevat: Ho Chi Minh keerde na vele omzwervingen terug in Vietnam, waar hij twee grote oorlogen uitvocht tegen Frankrijk en Zuid-Vietnam. Zuid-Vietnam werd vooral ondersteund door de Verenigde Staten en Australië. Minh won beide oorlogen, en uiteindelijk werd heel Vietnam communistisch, wat ook zijn doel was. Minh stierf op 2 septemb er 1969 aan een hartaanval. Hoofdstuk 2: Was het beleid van Ho Chi Minh negatief voor de gewone burgers? Ho Chi Minh streed voor een communistisch Vietnam, en bereikte het uiteindelijk ook. Na een hevige oorlog met Zuid-Vietnam en Frankrijk was Vietnam in 1975 communistisch. De bevolking van Noord-Vietnam, aanhangers van Ho Chi Minh, vochten mee tegen de Amerikanen, en dwongen uiteindelijk de Zuid- Vietnamezen tot overgave op 30 april De bevolking van Noord-Vietnam hoorde bij de zogeheten Vietcong, dat een guerrillabeweging in Zuid-Vietnam was. Het regime van Minh was voor de Zuid- Vietnamezen een grote verandering vergeleken met de Amerikanen. De Noord-Vietnamezen leken het over het algemeen niet slecht te hebben tijdens het communistische regime van Minh. De Zuid-Vietnamezen moesten immers ook wennen aan het nieuwe beleid. Vroeger waren ze altijd voor de Verenigde Staten en het kapitalisme, maar nu moesten ze onder Ho Chi Minh dienen. Volgens Karl Marx bestaat het communisme uit vijf fasen: - Fase 1: De bedrijven worden steeds groter, het heet de concentratie. - Fase 2: De eigenaren krijgen het beter, maar de arbeiders krijgen het steeds slechter. Het aantal werklozen neemt toe, en de lonen dalen. Deze fase heet de Verelendung. - Fase 3: De arbeidersmeerderheid komt in opstand, en er komt een revolutie waarin de heersende macht omver wordt geworpen door de arbeiders. - Fase 4: De overgangsfase begint direct na de revolutie. Er komt een proletariaat, en tijdelijk is de grond, kapitaal en arbeid gemeenschappelijk bezit. - Fase 5: De heilstaat, waarin de klassen zijn verdwenen, en iedereen gelijk is. Het communisme, de Pagina 2 van 9

3 klassenloze staat is ontstaan. In Vietnam is dit toe te passen op Noord-Vietnam. De Vietnamezen nemen onder leiding van Ho Chi Minh de leiding over, en er ontstaat een klassenloze samenleving. De Noord-Vietnamezen willen het communisme ook overbrengen naar het zuiden, maar de Amerikanen willen dat voorkomen. Hoofdstuk 3: Welke relatie was er tussen het beleid van Minh en de Vietnam-oorlog? De Vietnam-oorlog is uiteindelijk begonnen omdat Ho Chi Minh een communistisch Vietnam wou hebben, en de Verenigde Staten niet. Dat de Verenigde Staten er ook bij betrokken waren was niet opmerkelijk, want ze wilden het communisme tegengaan. Het was in de Koude Oorlog ook altijd Rusland tegen Amerika. Het communisme tegen de democratie. Amerika wou voorkomen dat Vietnam ook bij de communisten ging horen, en zo ontstond er de Vietnam-Oorlog. De meeste mensen denken dat alleen Amerika en Vietnam betrokken waren bij die oorlog, maar ook Frankrijk was betrokken. Voordat Amerika zich ermee ging bemoeien wou Minh hebben dat Vietnam onafhankelijk werd van Frankrijk. En om dat te bereiken kwam er een oorlog, die bekend staat als de Franse oorlog, maar ook de Vietnam-Oorlog. De Vietnamezen en de Amerikanen hadden samen de Vietminh opgericht, met als doel om de Japanners uit Vietnam te drijven. De Japanners hadden Vietnam immers in de oorlog bezet. Maar toen de Jappen weggejaagd waren keerde de Vietminh zich tegen de Fransen. De Vietminh onderhandelde een jaar met Frankrijk over een akkoord, maar de beide partijen kwamen er niet uit. Na de mislukte onderhandelingen begon de Vietminh een onafhankelijkheidsoorlog tegen Frankrijk. De strijd werd voortgezet door guerrillastrijders, die overdag boeren waren, en s nachts voor de Vietminh streden. De Fransen slaagden er niet in om het geweld de kop in te drukken, en verloren de oorlog uiteindelijk. Bekend is de plaats Dien Bien Phu, daar verloren de Fransen in 1954 een grote strijd. De Franse bevolking was de oorlog ook zat, en in mei 1954 begonnen de onderhandelingen om de oorlog te stoppen. Op 8 mei 1954 waren de onderhandelingen begonnen waar behalve de Fransen en Vietnamezen ook heel Indochina, Amerika, China, Rusland, en Groot-Brittannië aan meededen. Vietnam was niet vertegenwoordigd door één delegatie, maar door twee. Die van Noord-Vietnam, en van Zuid-Vietnam. Na twee maanden zijn alle partijen tot een akkoord gekomen: Het akkoord van Genève. In dat akkoord stond dat Vietnam tijdelijk in tweeën zou worden gedeeld. Noord-Vietnam kreeg een communistische regering, en Zuid-Vietnam kreeg een regering die aan de kant van het Westen stond. De bedoeling was dan dat er binnen twee jaar verkiezingen zouden zijn, waarna héél het land geregeerd zou worden onder één regering. De Verenigde Staten tekenden het akkoord niet omdat ze bang waren dat er een dominotheorie zou komen. Nadat heel Vietnam een communistische regering zou krijgen zouden misschien meer landen in Azië communistisch worden. Dat wilde Amerika voorkomen. De Amerikanen lieten acht landen een verdrag tekenen waarin stond dat de VS hun militaire hulp zou aanbieden mocht dat nodig zijn. De gevolgen van het akkoord van Genève waren duidelijk zichtbaar. De aanhangers van het communisme trokken allemaal naar het noorden en de aanhangers van het koloniale gezag verhuisden allemaal naar het zuiden. Pagina 3 van 9

4 Zuid-Vietnam kreeg vanaf 1955 steeds meer hulp van Amerika, en uiteindelijk werd de geplande verkiezing helemaal niet gehouden. Nadat Noord-Vietnam dat had gehoord vroegen ze hulp aan de communistische landen China en Rusland. In Zuid-Vietnam greep Ngo Dinh Diem met behulp van de Amerikanen de macht. Maar Diem was corrupt, en terwijl hij en zijn familie een rijk leventje leven, zijn er miljoenen Vietnamezen die in armoede leven. In 1960 ontstaat de Vietcong, een guerrillabeweging in Zuid-Vietnam. Noord- Vietnam steunde de Vietcong, en in het zuiden begonnen ze een bloederige guerrillaoorlog. De Verenigde Staten zond nog steeds hulp naar Zuid-Vietnam, maar het mocht niet baten. De Vietcong veroverde nonstop terrein van Zuid-Vietnam. In 1965 begonnen de Amerikanen dan ook echt met militaire hulp: Amerika bombardeerde de Ho Chi Minh route, en ook verschillende steden moesten het ontgelden. De Ho Chi Minh route was een netwerk van wegen waarlangs Noord-Vietnam hulp stuurde naar de Vietcong. Meer en meer militairen moesten naar Vietnam om te vechten, maar de Vietcong bleef actief. In 1968 veroverde de Vietcong enkele belangrijke steden, en daarmee was het voor de Verenigde Staten over en uit. Ook in Amerika zelf waren er demonstranten die tegen de oorlog protesteerden. In 1973 vertrokken de Amerikanen, en binnen 2 jaar was Zuid-Vietnam veroverd door de Vietcong. Conclusie, de Vietnam-oorlog werd gestreden door Ho Chi Minh, en uiteindelijk werd heel Vietnam communistisch, net zoals hij het had gewild. Hij was toen helaas al overleden, maar hij blijft voorleven in Vietnam. Hoofdstuk 4: Wat was de Vietminh, en wat heeft Ho Chi Minh ermee te maken? De Vietminh is in de tweede wereldoorlog opgericht om de Japanners en Fransen te verdrijven uit Vietnam. Met de hulp van de Verenigde Staten werd de Vietminh een succes. De hulp van de Verenigde Staten bestaat vooral uit financiële hulp en trainingen. Nadat de Jappen verdreven zijn keert de Vietminh zich tegen de toenmalige bezetters, namelijk de Fransen. Ho Chi Minh, die de Vietminh in 1941 had gevormd, las in 1945 de onafhankelijkheidsverklaring van Vietnam op. In 1946 voeren Frankrijk en de Vietminh gesprekken over een wapenstilstand. Echter, in november 1946 bombardeert Frankrijk enkele Vietnamese oorlogsschepen, waardoor de oorlog hervat werd. De Vietminh antwoord daarop door weg te trekken uit de grote steden en zich te vestigen op het platteland. De Vietminh wint uiteindelijk van Frankrijk, na een zwaar gevecht bij Dien Bien Phu. Volgens Het akkoord van Genève werd het land verdeeld in een communistisch noorden en een kapitalistisch zuiden. Na de bekendmaking van dat akkoord vond er een grote volksverhuizing plaats. De communisten vertrokken allemaal naar het communistische noorden, en de aanhangers van het kapitalisme gingen allemaal naar het zuiden. Toen de Verenigde Staten naar Vietnam kwamen veranderde de Vietminh van naam. De Vietcong ging in Zuid-Vietnam door met een guerrillastrijd tegen de Amerikanen. De Vietcong was eigenlijk een deel van de Vietminh, en vocht als deel van de Vietminh in Zuid-Vietnam. Pagina 4 van 9

5 Ho Chi Minh is de oprichter en vormer van de oorspronkelijke Vietminh, en bleef leider tot zijn dood in Ho Chi Minh richte de Vietminh niet in zijn eentje op, hij deed dat samen met Le Duan, Vo Nguyen Giap en Pham Van Dong. Hoofdstuk 5: Is het beleid van Vietnam ná Ho Chi Minh nog veranderd, of heeft Ho Chi Minh blijvende veranderingen aangebracht? Eerst een stukje geschiedenis ná Ho Chi Minh. Direct na de verloren oorlog met Vietnam besluit Amerika om een boycot in te stellen. Dat doet de VS samen met nog enkele westerse landen. Maar één jaar later besluit Amerika alweer om een gezand te sturen die gaat onderhandelen over de relatie tussen beide landen. In december 1978 valt Vietnam Cambodja binnen. De reden voor de oorlog is dat Cambodja vroeger veel leed had veroorzaakt aan Vietnam door soms héle dorpen uit te moorden. Als Vietnam héél Cambodja bezet in 1979 stelt het een tijdelijke regering aan. Maar het koste Vietnam veel geld om een leger te onderhouden, en uiteindelijk zou de oorlog veel schade aan Vietnam toedienen op de lange termijn. Amerika en China vonden het zorgwekkend dat Vietnam vriendschappelijke banden onderhield met Rusland. China voelde zich ingesloten tussen Rusland en Vietnam. De Amerikanen waren vooral bang dat de Russen over heel Zuid-Oost Azië zouden domineren. China viel in 1979 Vietnam binnen, maar de bezetting zal maar heel kort duren. Vietnam leed wel verlies qua terrein, maar van een echte doorbraak was echter nooit sprake. De Chinezen trokken al snel terug toen Vietnam versterkingen aanvroeg. Beide landen vinden dat ze de oorlog gewonnen hebben, en weigeren toe te geven dat er geen winst was in deze oorlog. Door de situatie in Cambodja en de boycot van het westen verkeerde Vietnam in 1985 in een hongercrisis. Als de Russische president Michael Gorbatsjov in 1989 besluit de hulp aan Vietnam te verminderen raakt het land nog meer in crisis. In 1991 verleend Rusland helemaal geen hulp meer. Eerder al trok Vietnam zich terug uit Cambodja vanwege financiële redenen. De Verenigde Staten en Vietnam besluiten iets later om weer om de tafel te gaan zitten. In 1992 staat Amerika bedrijven voor het eerst toe om zich in Vietnam te vestigen. Dit besluit werd genomen omdat veel Europese landen al handel dreven met Vietnam, en Amerika niet achter wilde blijven. In 1993 verklaart de Amerikaanse President Bill Clinton dat Amerika niet langer buitenlandse hulp aan Vietnam tegenhoud. Meteen geven de Aziatische ontwikkelingsbank en de Wereldbank Vietnam een lening van 300 miljoen US dollar. Op 11 juli 1995 herstellen Amerika en Vietnam alle banden. Het beleid van Ho Chi Minh heeft blijvende veranderingen opgeleverd. Na de gewonnen oorlog tegen Amerika, is Vietnam afgezakt. Ze verklaren de oorlog aan Cambodja, en door de Amerikanen krijgen ze geen hulp als ze in moeilijkheden zitten. Maar nadat de banden tussen Amerika en Vietnam zijn hersteld klimt Vietnam hogerop. Vietnam wordt tegenwoordig geregeerd door de Communistische Partij van Pagina 5 van 9

6 Vietnam. De overheid is officieel niet afhankelijk van die partij, maar in feite worden veel regels bepaald door de Communisten. De Communistische Partij van Vietnam heeft geen echte oppositie. In Vietnam zelf zijn geen oppositiepartijen gevestigd. Maar in andere landen, zoals Frankrijk en Amerika zijn verschillende Vietnamezen actief tegen de Communisten. Met demonstraties zijn ze actief tegen de overheid. In Vietnam zelf zijn ook guerrillabewegingen actief. Die bewegingen hebben zelfs al enkele aanvallen gepleegd, en de aanvallen werden door de overheid opgevat als terrorisme. Ho Chi Minh he eft dus wel degelijk blijvende veranderingen aangebracht. Het huidige Vietnam is onafhankelijk en nog steeds communistisch. Conclusie Hoofdstuk 6: beantwoording van de hoofdvraag, en een samenvatting De samenvatting van alle deelvragen, en het antwoord op de hoofdvraag staan allen in de conclusie. Voordat we de hoofdvraag gaan beantwoorden geven we eerst een samenvatting van de deelvragen. Wie was Ho Chi Minh, en hoe kwam hij aan de macht in Vietnam? Ho Chi Minh werd geboren op 19 mei 1890, en was een Vietnamees politicus. Hij zwierf vanaf zijn 10e levensjaar alleen over de wereld, en in 1941 keerde hij terug naar Vietnam. In Vietnam nam hij het initiatief om de bezetters weg te jagen. Hij vocht tegen de Japanners, Fransen en Amerikanen, en elke oorlog won hij. Hij stierf op 79-jarige leeftijd aan een hartaanval, en hij maakte het einde van de Vietnam-oorlog niet meer mee. het beleid van Ho Chi Minh negatief voor de gewone burgers? Het beleid van Ho Chi Minh was niet nadelig voor de gewone Vietnamees. In het zuiden daartegen was de president niet mild tegen zijn tegenstanders. In Zuid-Vietnam liet de president mensen vermoorden als ze het niet eens waren met hem. Het communisme was voor de gewone bevolking beter dan dat een ander land over hen heerste. Welke relatie was er tussen het beleid van Minh en de Vietnam-oorlog? Ho Chi Minh begon de Vietnam oorlog om een vrij land te worden, maar uiteindelijk werd het een strijd voor het communisme. Toen Minh de strijd begon was het een onafhankelijkheidsstrijd tegen Frankrijk. Maar toen Amerika erbij kwam werd het meer een strijd voor het communisme. Minh won beide oorlogen, en hij deed dat met behulp van de Vietcong, een guerrillabeweging in Zuid-Vietnam. Wat was de Vietminh, en wat heeft Ho Chi Minh ermee te maken? De Vietminh is een organisatie die strijd voor een onafhankelijk Vietnam. Later krijgt de Vietminh ook nog een extra eenheid erbij, de Vietcong. Dat is een guerrillabeweging in Zuid-Vietnam. Minh heeft de Vietminh opgericht om de Fransen te verdrijven. De Amerikanen gaven hulp bij de oprichting. Pagina 6 van 9

7 Is het beleid van Vietnam ná Ho Chi Minh nog veranderd, of heeft Ho Chi Minh blijvende veranderingen aangebracht? Het beleid van Ho Chi Minh heeft in Vietnam blijvende veranderingen aangebracht. Zo is Vietnam nu nog communistisch, al zijn er al protesten geweest tegen de overheid. Minh is de geschiedenis ingegaan als bevrijder van Vietnam, en hij heeft er voor gezorgd dat verschillende landen nu onafhankelijk zijn geworden. De beantwoording van de hoofdvraag Wat waren de gevolgen van het communistische beleid van Ho Chi Minh? De gevolgen van het communistische beleid van Ho Chi Minh zijn goed zichtbaar. Vietnam is nu nog communistisch, en heeft ook al alle banden met de VS weer hersteld. Het krijgt hulp, waar nodig, en heeft een sterke communistische regering. Ook zijn rondom Vietnam veel landen die onafhankelijk zijn geworden. Enkele voorbeelden zijn: (Tussen haakjes het jaartal waarin het land onafhankelijk werd.) - Laos (1954) - Bhutan (1949) - Cambodja (1953) - Maleisië (1965) Hoewel Vietnam pas in 1976 weer een heel land vormde en toen ook pas onafhankelijk werd was het proces al veel eerder ingezet. In 1941 werd de Vietminh immers opgericht, met als doel om Vietnam onafhankelijk te krijgen. Dit proces sloeg over naar de omliggende landen, die ook allemaal onafhankelijk werden. Ho Chi Minh heeft dus twee grote veranderingen teweeg gebracht. Ten eerste heeft hij ervoor gezorgd dat Vietnam een communistische staat werd en bleef. Ten tweede heeft hij ervoor gezorgd dat er in Zuid-Oost Azië verschillende landen onafhankelijk werden. Kortom, Ho Chi Minh heeft grote veranderingen aangebracht in het normale leven van een Vietnamees. Het onafhankelijk worden van Vietnam en het proces daarvan heeft vele andere landen geprikkeld, en zo is heel Zuid-Oost Azië onafhankelijk geworden. Qua economie is het minder, toen de Fransen en/of de Amerikanen er waren hadden ze nog een grote papa die ze geld gaf, en alles onderhield. Maar toen ze onafhankelijk waren moesten ze zelf voor hun geld zorgen, en kregen ze al snel problemen. Door de boycot van de Verenigde Staten konden ze ook geen hulp krijgen van buitenaf. Toen de Verenigde Staten in de jaren 90 de hulp toestond kreeg Vietnam meteen hulp, en zo werd de economie beter. Volkslied Vietnam Nog een extraatje, ik heb het volkslied van Vietnam in het verslag verwerkt. Dit lied is sinds 1946 het volkslied van Vietnam, onder de Vietnamese versie staat de Nederlandse vertaling van dit lied. Đoàn quân Việt Nam đi Chung lòng cứu quốc Bước chân dồn vang trên đường gập ghềnh xa Pagina 7 van 9

8 Cờ in máu chiến thắng vang hồn nước, Súng ngoài xa chen khúc quân hành ca. Đường vinh quang xây xác quân thù, Thắng gian lao cùng nhau lập chiến khu. Vì nhân dân chiến đấu không ngừng, Tiến mau ra xa trường, Tiến lên, cùng tiến lên. Nước non Việt Nam ta vững bền. Đoàn huân Việt Nam đi Sao vàng phấp phới Dắt giống nòi quê hương qua nơi lầm than Cùng chung sức phấn đấu xây đời mới, Đứng đều lên gông xích ta đập tan. Từ bao lâu ta nuốt căm hờn, Quyết hy sinh đời ta tươi thắm hơn. Vì nhân dân chiến đấu không ngừng, Tiến mau ra xa trường, Tiến lên, cùng tiến lên. Nước non Việt Nam ta vững bền. Vertaling: Soldaten van Vietnam, voorwaarts! Met het ene doel om ons vaderland te redden Onze snelle stappen klinken Op de lange moeilijke weg Onze vlag, rood met het bloed van de overwinning Draagt de geest van ons land Het geluid van kannonnen in de verte vermengd zich met ons marslied Het pad naar glorie gaat over het lichaam van onze vijanden Overwinnen alle moeilijkheden, samen bouwen we onze tegenstand Onophoudelijk vechten we voor ons volk Laat ons snel het slagveld opgaan! Voorwaarts! Samen gaan we voort! Ons Vietnam is sterk, oneindig Soldaten van Vietnam, voorwaarts! De gouden ster van onze vlag in de wind Leidt onze mensen, ons geboorteland uit de ellende en pijn Laat ons onze krachten samenvoegen in het gevecht En om een nieuw leven op te bouwen Laat ons opstaan om onze ketenen te verbreken Te lang slikken we onze haat in Laat ons klaar zijn voor alle offers en ons leven zal stralen Pagina 8 van 9

9 Onophoudelijk vechten we voor ons volk Voorwaarts! Samen gaan we voort! Ons Vietnam is sterk, oneindig Pagina 9 van 9