Duurzaamheidsverslag 2012

Transcriptie

1 Duurzaamheidsverslag Inleiding Naar aanleiding van het Bestuursprogramma is eind 2010 het beleidskader Duurzaamheid vastgesteld. Daarmee hebben we onze ambities en doelstellingen op het gebied van duurzaamheid voor de komende jaren bepaald. Die zijn gebaseerd op de doelstellingen van het Klimaatakkoord tussen het Rijk en de waterschappen. Dit akkoord bevat klimaat- en duurzaamheidopgaven die zijn gericht op de thema s energie, duurzaam inkopen/bouwen, mobiliteit, chemicaliën/afval. Ook zijn vanuit het perspectief van watersystemen - aanvullend op afspraken voor WB21 en KRW - acties benoemd ter bevordering van mitigatie en adaptatie. Dit verslag biedt inzicht in de ontwikkelingen en stappen die in 2012 in dit kader zijn gezet. Ook wordt ingegaan op acties die zijn uitgevoerd om de beoogde transitie van RWZI naar Grondstoffenfabriek te realiseren. Het is enkel bedoeld als een bestuurlijke rapportage. Onze omgeving wordt via een publieksvriendelijke versie van dit verslag op onze website op de hoogte gesteld van wat we in 2012 op het gebied van duurzaamheid hebben gedaan. 2. Doelstellingen In de komende jaren staan diverse acties en maatregelen gepland om het volgende te bereiken: - verlaging van onze CO 2 -uitstoot (lang-cyclisch) met 30% in de periode ; - een energiereductie van 30% (van ons inkoopvolume) in de periode ; - in 2020 wekken wij 40% van ons energieverbruik zelf op ; - we gebruiken zo weinig mogelijk schaarse grond- en brandstoffen en selecteren grondstoffen en materialen op herbruikbaarheid; - al onze inkoop- en bouwcontracten zijn voor 100% gebaseerd op duurzaamheidseisen die het Rijk hanteert; - bij ons waterbeheer maken we zoveel mogelijk gebruik van natuurlijke processen en wentelen problemen niet af (op anderen of in tijd en ruimte). Daarnaast beogen we voor de middellange termijn (2030) de transitie van de rioolwaterzuiveringinstallatie naar een grondstoffenfabriek die afvalwater omzet in energie, grondstoffen en (proces)water. 3. Activiteiten en voortgang in 2012 Interne organisatie en communicatie Om onze duurzaamheidambities meer in onze organisatie te verankeren is het interne team van energie- en duurzaamheidsadviseurs verder uitgebouwd. Daarnaast zijn diverse momenten aangegrepen (bijvoorbeeld Dag van de duurzaamheid) om de bewustwording voor dit onderwerp binnen de organisatie te vergroten. Ook zijn we volop aan de slag met de duurzaamheidtips die in 2011 door de medewerkers zijn aangereikt. Verder is de duurzaamheidsparagraaf bij bestuursvoorstellen geëvalueerd met als resultaat dat deze vanaf voorjaar 2013 zal worden 1

2 aangepast. Deze aanpassing kent als onderligger een nota over duurzame watersystemen die in 2012 is opgesteld. it de evaluatie is onder andere naar voren gekomen dat het belangrijk is om het duurzaamheidsperspectief aan de voorkant van onze processen mee te nemen. Dit is dan ook een van de belangrijkste speerpunten voor Daarnaast is merkbaar dat het denken over duurzaamheid veelal ook kwaliteitsverbetering, innovatie en kostenbesparing bevordert. Wij attenderen onze omgeving ook regelmatig op ons duurzaamheidshandelen via onze communicatieen educatie-activiteiten via generieke uitingen of bij specifieke projecten. In 2013 starten we met een campagne voor onze inwoners gericht op duurzaam werken bij de rwzi s. Klimaatvoetafdruk Onder auspiciën van de nie van Waterschappen is in 2012 een landelijk model voor de klimaatvoetafdruk ontwikkeld. Deze is ingedeeld conform de NEN ISO norm die grote overeenkomsten heeft met het internationaal gehanteerde GHG-protocol. Met dit instrument zijn we in staat om onze CO 2 -uitstoot jaarlijks te monitoren. Bovendien verkrijgen we daarmee ook inzicht welke bronnen daarvoor in meer of mindere mate verantwoordelijk zijn. Over 2012 bedroeg de uitstoot ton CO 2 (bedrijfsactiviteiten, excl. effect van lachgas en methaan). De belangrijkste veroorzakers zijn energieverbruik (36%) en brandstofverbruik onderhoudsmaterieel/slibtransporten (26,7%). De uitstoot aan lachgas en methaan bedraagt ton. it Stowa-onderzoek is gebleken dat de hoeveelheid lachgas en in mindere mate methaan niet goed kan worden bepaald en dat er ook geen direct toepasbare reductiemogelijkheden voor handen zijn. In overleg met het Rijk is vastgesteld dat de gemaakte reductieafspraak op dit vlak niet langer houdbaar is. De uitstoot vanwege biogas wordt niet veroorzaakt door het gebruik van fossiele brandstof en heeft daardoor een kort-cyclisch karakter. Om die reden wordt deze uitstoot niet meegerekend bij onze klimaatvoetafdruk. De voetafdruk is als bijlage (1) bij dit verslag gevoegd. Deze is gebaseerd op een indeling in een drietal scopes: scope 1: directe emissies (eigen energieverbruik binnen en buiten de inrichting) scope 2: indirecte emissies (energieopwekking buiten de inrichting) scope 3: overige indirecte emissies (overige emissies buiten de inrichting). Ten opzichte van 2011 blijkt de uitstoot nauwelijks te zijn gewijzigd. Beoordeling van het verloop van onze CO 2 -emissie vanaf 1990 (nuljaar) lijkt niet haalbaar aangezien er - afgezien van een landelijke uit boekenonderzoek afgeleide totaalscore voor alle waterschappen - daarvan geen gegevens beschikbaar zijn. De realisatie van de doelstelling van 30% CO 2 -reductie ten opzichte van 1990 is op het niveau van individuele waterschappen momenteel dan ook niet te volgen. Met de beschikbaarheid van de model-voetafdruk is het uiteraard wel mogelijk om het verloop van de CO 2 -uitstoot van ons waterschap vanaf 2000 te bepalen en te volgen. Energie Reductie Doelstelling is een energiereductie van 30% in 2020 ten opzichte van Door reductiemaatregelen is onze elektriciteit-inkoop voor de zuiveringen in % lager dan in Naast de ingekochte elektriciteit is er in 2012 door maatregelen ook aanzienlijk minder aardgas verbruikt op de zuiveringen ten opzichte van Dit is met 45% verminderd. Aangezien aardgas slechts ca. 4% van de totale primaire energieconsumptie van het zuiveringsproces verbruikt heeft dit echter een geringe invloed op het totale verbruik van primaire energie. In 2012 is voor de periode 2013 t/m 2016 een nieuw energieefficiency-plan voor de zuiveringen opgesteld. Op basis daarvan wordt in deze periode uitgegaan van een besparing op de inkoop van primaire energie van minstens GJ (ruim 8% ten opzichte van 2011). Voor meer details over maatregelen voor reductie en eigen opwekking bij de zuiveringen over de periode wordt verwezen naar bijlage 2. 2

3 Door het plaatsen van plaatbeluchting op de rwzi Stadskanaal wordt jaarlijks ca kwh aan elektriciteit bespaard. Los van de duurzaamheidswinst wordt daarmee ook een jaarlijkse besparing van ca ,- bereikt. Buiten de al lopende reductiemaatregelen voor het zuiveringsproces heeft een inventarisatie plaatsgevonden van de 50 grootste (overige) energieverbruikers binnen onze bedrijfsvoering (elektriciteit en gas) en is een start gemaakt met onderzoek naar reductiemaatregelen. Om aan de doelstelling van het klimaatakkoord te kunnen voldoen in 2020, blijft het verminderen van energieverbruik een continu proces, evenals onderzoek en uitvoering van reductiemaatregelen. Eind 2012 is gestart met onderzoek naar besparingsmogelijkheden voor het energieverbruik in ons hoofdkantoor. Eind 2012 was onze totale inkoop van primaire energie ten opzichte van 2005 met bijna 9% gedaald. Zoals uit onderstaande grafiek blijkt is dit bijna geheel veroorzaakt door besparingen bij de zuiveringen; het energieverbruik bij het peilbeheer was in 2012 ruim 19% hoger dan in Daarbij is wel van belang dat het jaar 2005 een heel gunstig energieverbruik bij het peilbeheer liet zien (weersomstandigheden). Dat roept ook de vraag op of het wel billijk is dit als nuljaar te beschouwen. Dit punt is bij de nie aangekaart maar heeft nog geen duidelijkheid opgeleverd. Mocht landelijk vastgehouden worden aan dit uitgangspunt dan roept dat de vraag op of de reductiedoelstellingen voor 2015 (15%) en 2020 (30%) in ons geval wel haalbaar zijn. Overigens geldt voor het peilbeheer niet een MJA 3 -overeenkomst zoals dat bij de zuiveringen het geval is. Door de sterke afhankelijkheid van de weersomstandigheden in relatie tot de energie-inzet zijn reducties bij dit onderdeel veel lastiger te sturen en te realiseren. Eigen opwekking Door de inzet van biogas kunnen we bij de rwzi s ook energie opwekken en die inzetten voor het zuiveringsproces. Eind 2012 bedroeg het aandeel eigen opwekking waterschapsbreed ruim 15%. We hebben daarmee al bijna het tussendoel voor 2015 (16%) gehaald. Het streven is om in % van ons totale energieverbruik zelf op te wekken. Hiervoor zullen naast de opwekking bij de zuiveringen aanvullende energiebronnen ingezet moeten worden, bijvoorbeeld via zonne- en windenergie en waterkracht. Onderzoek naar deze alternatieven staat voor 2013 gepland. 3

4 Ten opzichte van 2006 is de biogasopbrengst gestegen met ruim m 3 tot boven de m 3. Er zijn situaties op de 3 gistingslocaties dat er zoveel biogas wordt geproduceerd dat de warmtekrachtkoppeling en de gashouder een te beperkte capaciteit heeft. In deze gevallen wordt het surplus aan biogas afgefakkeld. Om dit affakkelen te voorkomen wordt begin 2013 op de rwzi Assen een biogas-opwerkinstallatie geplaatst. Deze installatie werkt het biogas op tot aardgaskwaliteit. Het aardgas wordt vervolgens op het aardgasnet gebracht. Met deze techniek hebben we in 2012 de Jan Terlouw Innovatieprijs gewonnen. De biogasproductie kan nog verder worden verhoogd door het slib een bepaalde voorbehandeling te geven. Het is de bedoeling de haalbaarheid hiervan voor de rwzi s Veendam en Scheemda in 2013 op labschaal te testen. Doordat we meer aandacht aan de slibgisting besteden is de benuttingsgraad van de WKK- installatie op rwzi Veendam in het jaar 2012 opgelopen van 67% naar 74%. Hiermee is kwh extra elektriciteit opgewekt. Daarmee besparen we jaarlijks ook nog eens zo n ,- op de inkoop van elektriciteit. Het verhogen van de biogasproductie heeft er toe geleid dat er minder elektriciteit behoeft te worden ingekocht. In onderstaande grafiek is dit duidelijk zichtbaar. 4

5 Duurzaam inkopen Bij contracten voor leveringen en diensten van derden houden wij de duurzaamheidseisen aan die het Rijk (Agentschap NL) voor de voor onze relevante productgroepen hanteert. Waar we in 2011 deze criteria in een drietal gevallen niet hebben gehanteerd, zijn die in 2012 voor 100% van de contracten (22) toegepast. Naast deze producteisen zijn er aanvullende criteria die beogen om de bedrijfsvoering zo aan te passen dat milieuschade en onnodig gebruik van (schaarse) grondstoffen zoveel mogelijk wordt voorkomen of beperkt. Deze aanvullende eisen zijn bij ons nog niet ingevoerd. Invoering vraagt bij de start van processen om een (meer fundamentele) analyse. Ingaande 2014 willen we daar een begin mee maken. We gebruiken enkel papier met fsc-kenmerk conform de duurzaamheidseisen die het Agentschap NL hanteert. In 2012 hebben we bijna 1 miljoen vel kopieer- en printpapier verbruikt. Om onnodig papierverbruik te voorkomen c.q. ons afval te beperken is onze apparatuur standaard ingesteld op dubbelzijdig. Bij contracten voor werken (bouwen) wordt duurzaamheid op verschillende niveaus meegenomen. Zo zijn in de algemene programma s van eisen (Apve s) voor kwantiteitsgemalen en rioolgemalen en de bouwfilosofie voor rwzi s de duurzaamheidscriteria van Agentschap NL opgenomen. Bij de inrichtingsprojecten (grond-, weg- en waterbouw-sector) worden niet strikt de duurzaamheidscriteria toegepast maar worden op basis van ontwerpkeuzes, aanbestedingsvorm en ervaring eisen gesteld en voorwaarden in bestekken opgenomen (materiaalkeuzes, gebiedseigen materialen, hergebruik grond/bagger en energiezuinig ontwerp). Een gestructureerde en eenduidige toepassing van duurzaamheids-criteria in bouwprocessen is nog niet gerealiseerd. Omdat de toepassing van duurzaamheid in GWW-projecten tamelijk lastig is hebben we aansluiting gezocht bij een initiatief om een landelijke methodiek daarvoor aan de hand van pilots eigen te maken. Daarbij zal ook invulling worden gegeven aan de ontwikkeling om meer met resultaatspecificaties en minder met producteisen te werken ten einde de creativiteit en innovatie vanuit het bedrijfsleven te stimuleren en te benutten. Productgroep Groenvoorzieningen Toepassing duurzaamheidscriteria bij leveringen en diensten door derden Vóór 2012 toegepast bij inkopen X Aantal inkoopcontracten 2012 Beheer en onderhoud kantoorgebouwen X 1 Transportdiensten X 1 Dienstauto s, incl. onderhoud Zware motorvoertuigen en mobiele werktuigen X 3 Waterzuivering/slibbehandeling X 3 Waterbouwkundige constructies X 11 Bedrijfskleding X 1 Papier Elektriciteit Drukwerk X Hardware X 2 X X X Mobiliteit Ons wagenpark bestaat uit 110 bedrijfsauto s. Daarvan zijn 35 eigendom van het waterschap en de overige 75 worden geleased. Eind 2012 bestond zo n 10% van ons wagenpark uit auto s met het hoogste energielabel (A: relatief meest zuinige motoren). itgangspunt is om auto s met een A-label 5

6 en een lage CO 2 -uitstoot te hanteren (in de praktijk dieselvoertuigen), tenzij functionele aspecten (bijv. verhoogde bodem bij terreinwagens) nopen tot een label met een lagere energiezuinigheid. Bij de vervanging van bedrijfsauto s en onderhoudsmaterieel worden uiteraard de duurzaamheidscriteria van het Rijk toegepast (naast energiezuinigheid o.a. voldoen aan emissienormen). Bij dienstreizen is uitgangspunt om van het openbaar vervoer gebruik te maken; waar dat praktische problemen oplevert wordt met toestemming van de werkgever gebruik gemaakt van auto s van medewerkers. Wij houden daarbij rekening met de beperkingen qua openbaar vervoer in ons gebied en de omvang van ons beheergebied. De toename van het aantal km s bij de lease-auto s houdt verband met de overname van het muskusrattenbeheer in de provincie Groningen vanaf november Die overname heeft overigens ook geleid tot een stijging van het aantal bedrijfsauto s. Ondanks een gelijk aantal draaiuren (bijna ) is het brandstofvolume (inkoop) bij het onderhoudsmaterieel toegenomen ten opzichte van Dit heeft te maken met een grotere voorraad brandstof per einde aantal km dienstreizen met auto s van personeel Inzet auto s en onderhoudsmaterieel km km km km aantal km lease-auto s km km km km aantal km eigen (waterschap) auto s km km km km brandstofverbruik (inkoop) onderhoudsmaterieel ltr ltr ltr ltr. Groot-transport Het transport van (nat) zuiveringsslib van de zuiveringsinstallaties naar een drietal gistingsinstallaties (Assen, Veendam en Scheemda) vindt plaats per vrachtwagen. In 2010 betrof het ritten ( m 3 slib), in ritten ( m 3 slib) en in ritten ( m 3 ). De optie van transport per schip is in 2012 onderzocht. Geconcludeerd is dat zo n transportkeuze economisch niet aantrekkelijk is. We streven er naar om zoveel mogelijk slib te verwerken in onze eigen slibgistingsinstallaties. Dit doen we om de afvoer van tonnen droge stof naar de locatie voor ontwatering en eindverwerking (Garmerwolde) zo veel mogelijk te reduceren en om zo veel mogelijk biogas te produceren. Het biogas wordt omgezet in elektriciteit en warmte die weer benut kan worden op de rwzi. Op de 3 hiervoor aangegeven zuiveringen bestaat de mogelijkheid om het slib van onze andere zuiveringen te vergisten. Samen met waterschap Noorderzijlvest wordt in 2013 onderzocht wat voor beide waterschappen de meest optimale slibketen is. Het streven om zoveel mogelijk slib te verwerken in onze eigen slibgistingsinstallaties heeft geleid tot een toename van transport. Waar daarvoor het slib vanuit de zuiveringen rechtstreeks naar Garmerwolde werd gebracht, gaat dit nu in eerste instantie naar onze eigen gistingsinstallaties en van daaruit in een latere fase naar Garmerwolde. In onderstaande grafiek is zichtbaar dat de reductie van de slibproductie wel tot gevolg heeft dat de benodigde energie voor het transport ten opzichte van 2005 met ongeveer 9% is toegenomen. iteraard is door de slibvergisting een hogere biogasopbrengst bereikt dat weer heeft geleid tot een lagere inkoop van elektriciteit. 6

7 Chemicaliën en afvalstoffen Chemicaliën Het gebruik van chemicaliën speelt vooral bij het zuiveringsproces. Voor het indikken van het zuiveringsslib gebruiken we polymeer. Voor defosfatering en lichtslib bestrijding worden metaalzouten (aluminiumzout en ijzer) ingezet. We streven naar een zo laag mogelijk gebruik van chemicaliën. Dat vraagt ook om beter inzicht in en sturing op het dagelijks verbruik van chemicaliën; daarvoor zijn inmiddels maatregelen getroffen. Overigens voldoen de chemische middelen die wij inzetten aan de richtlijnen voor duurzaam inkopen (gericht op ecotoxiciteit). De verwijdering van fosfaat uit het afvalwater verloopt hoofdzakelijk langs biologische weg. Bij 2 van de 13 rioolzuiveringsinstallaties worden daarvoor chemische middelen ingezet. Voor de rwzi Veendam is de mogelijkheid van biologische fosfaatverwijdering onderzocht. In de komende jaren zal op de zuivering Veendam een extra bandindikker worden geplaatst om het polymeerverbruik te reduceren. Bijkomend voordeel is dat er kunstmest wordt gevormd dat wellicht lokaal weer kan worden afgezet. Tevens wordt in 2014 een struvietreactor gebouwd. Op deze wijze wordt het chemicaliën gebruik voor defosfateren sterk verminderd. Trend van de laatste jaren is dat het volume aan polymeren vrij stabiel blijft ondanks dat er aanzienlijk meer slib is ingedikt. Polymeer (kg) Jaar Assen Foxhol Scheemda Veendam Totaal De inzet van polymeer uitgedrukt in gr/kg droge stof levert een aanzienlijke daling op. Ten opzichte van 2010 is sprake van een vermindering van ruim 28%. Dit komt door het gebruik van andere type polymeren na aanbesteding en extra aandacht vanuit beheer. 7

8 Inzet polymeer in gr. per kg droge stof (slib) Jaar Assen Foxhol Scheemda Veendam Totaal ,6 6,0 15,2 7,6 9, ,7 6,1 17,1 9,0 10, ,5 6,2 9,9 8,8 7, ,9 5,2 8,8 10,5 7,7 Het verbruik van metaalzouten is ten opzichte van 2010 toegenomen. Dit is deels het gevolg van het extra verwerken van fosfaathoudend afvalwater dat per tankauto s is aangevoerd. De verblijftijd van slib in de slibbuffers van extern aangevoerd slib en weersomstandigheden (lichtslib) spelen hierin ook een rol. Metaalzout (kg) Om verspreiding van onkruidbestrijdingsmiddelen naar riolering en oppervlaktewater te voorkomen is duurzaam terreinbeheer van belang. Daarom gebruiken we geen bestrijdingsmiddelen op verhardingen en onderzoeken we via een meerjarige pilot of duurzame alternatieven voor chemische onkruidbestrijding en bemesting op onze zeedijk en regionale waterkeringen mogelijk zijn. De proef met een verschraald beheer (zonder kunstmest) loopt maar het is nog te vroeg om conclusies te trekken. In 2013 starten we ook met een proef om distels op de zeedijk handmatig verwijderen. Verder stimuleren we andere terreinbeheerders (bijv. gemeenten) om een duurzaam beheer toe te passen. Afvalstoffen Bij het zuiveringsproces en het peilbeheer/onderhoud (vanuit rioolwater en watergangen) hebben we te maken met grote hoeveelheden afval (grof vuil, zand etc.). Het afval wordt gescheiden opgeslagen (en waterdicht afgedekt) en afgevoerd. Daarnaast hebben we eigen bedrijfsafval. Ambitie is om deze afvalstroom te beperken en zoveel mogelijk materialen te gebruiken die recyclebaar en dus herbruikbaar zijn. Afgevoerd afval in 1.000kg Soort Afval bij rwzi s (vuilrooster/zand) 494,05 391,30 464,16 357,84 Afval bij gemalen en vanuit watergangen 131,54 155,40 128,60 149,5 Chemisch afval laboratorium 7,42 7,63 6,91 9,57 Bedrijfsafval gebouwen Geen gegevens beschikbaar omdat afvoer niet op kg/prijs is gebaseerd Het onderhoud van watergangen en schouwpaden levert grote hoeveelheden maaisel op. Het maaisel heeft een aanzienlijke potentie als biomassa. Verzameling en transport hiervan naar een biovergister (rwzi) vergt echter aanzienlijke kosten. We blijven alert op mogelijkheden om deze potentie te benutten. Samen met de gemeente Aa en Hunze is onderzocht of realisatie van een eco-park (om diverse biomassa-stromen te verwerken) in de nabijheid van de rwzi Gieten haalbaar is. Het blijkt dat dit momenteel economisch met de boogde partners niet haalbaar is. De toename van het chemisch afval bij het lab heeft te maken met het toegenomen gebruik van oplosmiddelen vanwege een 8

9 aanmerkelijk groter aantal uitgevoerde analyses. Verwacht wordt dat dit een incidenteel karakter heeft. Afvalwater als grondstof Op grond van onze zuiveringsvisie 2030 zien we afvalwater niet als een afvalproduct dat na zuivering weer aan het oppervlaktewater wordt toegevoegd maar als een bron van allerlei grondstoffen en energie. Vergisting van zuiveringsslib levert biogas op waarmee we energie opwekken en voor eigen gebruik op onze zuiveringsinstallaties inzetten (zie onderdeel energie). Bij de rwzi Scheemda is een pilot in uitvoering om struviet met magnesium uit het afvalwater te halen. Daarnaast wordt een innovatieve brandstofcel (die bij de T Delft is geplaatst) getest. Voor de voeding van deze cel wordt ammoniakgas gebruikt dat ontstaat door struviet te verwarmen. Struviet ontstaat door het binden van fosfor en stikstof in het afvalwater. Het onderzoek wordt in 2013 met een STOWA-rapport afgesloten. Verder is een aanzet gemaakt met de vorming van een Noordelijk Nutriënten Platform. Van hieruit worden mogelijkheden onderzocht voor afzet van struviet en andere toepassingen. Ook zijn we alert op de mogelijkheden voor de afzet van (proces)water. Watersystemen Nagenoeg alle acties/maatregelen die opgenomen zijn in het uitvoeringsprogramma voor duurzaamheid zijn ook onderdeel van andere trajecten, zoals onze opgaven voor Waterbeheer 21 e eeuw (meer water vasthouden en bergen), de Kaderrichtlijn Water (verbetering ecologische waterkwaliteit) en het Klimaatakkoord Rijk-Waterschappen (inspelen op en voorkomen van klimaateffecten). Kortheidshalve wordt verwezen naar bijgevoegd voortgangsoverzicht (bijlage 3) van onze uitwerking van het Klimaatakkoord. Mede naar aanleiding van de evaluatie c.q. herijking van de duurzaamheidsparagraaf bij bestuursvoorstellen is een visie op duurzame watersystemen opgesteld. De daarin benoemde duurzaamheidsperspectieven vormen een hulpmiddel om het denken in duurzaamheidstermen binnen de organisatie richting en meer gestalte te geven. Deze perspectieven zijn: - geen spijt-maatregel (lange termijn); - niet afwentelen (tijd/anderen/ruimte/intern); - natuurlijk functioneren (herstel/benutten natuurlijke processen); - gezond ecosysteem (ecologische belangen waterbiotoop); - verantwoord gebruik (hulp)bronnen (CO 2, energie, hergebruik grondstoffen/materialen); - afstemming op gebruiksfuncties (faciliteren gebruiksfuncties zonder onevenredige belasting watersysteem/kosten); - meerwaarde voor andere dan taakbelangen (multifunctionele oplossingen, werk met werk). Afgesproken is om een op basis van deze perspectieven ontwikkelde checklist (met daarbij ook een focus op de levensfasen: aanleg/bouw, beheer/onderhoud en afval/eindverwerking) binnen onze organisatie te gaan gebruiken bij het formuleren van opgaven en oplossingen voor inrichting, beheer en onderhoud. Het is daarbij ook van belang om die perspectieven zo vroeg mogelijk bij het onderzoeken van opgaven en oplossingen te betrekken. De ervaring leert dat daardoor ook winst wordt behaald in termen van kwaliteitsverbetering, innovatie en kostenbesparing. Duiding van de duurzaamheidsaspecten in bestuursvoorstellen (geen tabel maar beschrijving) vindt plaats op basis van deze checklist. 9

10 Bijlage 1 10

11 itvoering Energie-Efficiëntie Plan (rapportage 2012) In 2009 is het energie-efficiëntie plan (EEP) opgesteld. Hierin zijn maatregelen opgenomen, met de daarbij behorende theoretische besparing, die moeten leiden tot het realiseren van de doelstelling van 2% efficiëntieverbetering per jaar. De resultaten van de uitgevoerde maatregelen worden jaarlijks gerapporteerd naar Agentschap.nl. Bijlage 2 Aangezien het aardgasverbruik voor de zuiveringen slechts minder dan 2% van het totale primaire energieverbruik van het zuiveringsproces is, wordt voornamelijk ingezoomd op reductie van elektriciteitsverbruik en meer eigen opwekking van elektriciteit door het inzetten van biogas. Bovendien zijn de maatregelen voor de periode van toegespitst op de zuiveringen en nog niet op de toevoerende rioolgemalen. De toevoerende rioolgemalen verbruiken ongeveer 16% van de totale primaire energie van het totale proces. Bij vervanging van de pompen, of bij een volledige renovatie van een rioolgemaal, wordt wel de eis gesteld om energiezuiniger te opereren. Hierbij wordt 10% energie-efficiëntie als leidraad genomen. Door Good Housekeeping worden er naast de geplande maatregelen ook aanpassingen gedaan die gunstig zijn voor de energie-efficiëntie. Over het jaar 2012 is de inkoop van primaire energie voor het zuiveringsproces in 2012 verder gereduceerd met ruim 20% t.o.v. het referentiejaar Hiermee lopen we 2 % voor op de doelstelling die wij onszelf hebben gesteld in het EEP. Tabel 1: Energie verbruiksgegevens zuiveren Afgerond op 1000-tallen (2005 is referentiejaar) Verbruik in kwh/jaar Gerapporteerde waarden emjv Inkoop tbv RWZI Inkoop tbv toevoerende RGM's Opgewekt met wkk's Elektriciteit teruggeleverd aan E-net totaal verbruik zuiveren Totaal ingekochte elektriciteit Zuiveren Verbruik aardgas in nm3/jaar Totale ingekochte Primaire Energie in GJ Percentage reductie op inkoop Primaire Energie t.o.v % -4% -1% 4% 8% 12% 15% 20% Doelstelling reductie vanuit het EEP WS Hunze en Aa's 2% 6% 12% 18% Doelstelling reductie 2% / jaar (MJA afspraak) 2% 4% 6% 8% 10% 12% 14% Het percentage eigen elektriciteitsopwekking t.o.v. totaalverbruik voor zuiveren stijgt van 8,9% in 2005 naar bijna 25% in

12 Hieronder volgt een overzicht per jaar van de geplande hoeveelheid besparingen in kwh door uitgevoerde maatregelen en de daadwerkelijke besparing met een verklaring van het verschil. Ook wordt het percentage uitgevoerde maatregelen genoemd. De besparing kan bestaan uit reductie van energieverbruik of meer eigen opwekking middels het gistingsproces en de wkk. Het betreft besparingen op fossiele brandstoffen ten gunste van inkoop van primaire energie. Tabel 2 - Overzicht geplande en werkelijke besparing in kwh/jaar voor EEP periode aantal Werkelijke uitgevoerde % uitgevoerde geplande Aantal nog uit te Verwachte opbrengst van Reductie in geplande maatregelen t.o.v. de voeren geplande nog uit te voeren geplande Jaar kwh/jaar maatregelen geplande maatregelen maatregelen maatregelen in kwh/j % % % % totaal Niet alle, in het EEP geplande maatregelen, zijn uitgevoerd. Dit is o.a. het gevolg van een te optimistische planning. Er zijn twee maatregelen doorgeschoven naar de volgende EEP periode van Deze vertegenwoordigen een energiereductie van kwh. Dit betreft aanpassingen aan de rwzi s Veendam en Scheemda. Voor beide maatregelen is inmiddels krediet verstrekt. Ondanks het feit dat niet alle genoemde maatregelen tot uitvoering zijn gekomen is in de afgelopen 4 jaar toch een reductie op inkoop van kwh bewerkstelligd. itgedrukt in primaire energie is dit GJ. Ten opzichte van 2008 (vorige EEP-periode) gaat het om een besparing van 19%. Maatregelen die uitgevoerd worden, moeten i.c.m. met de juiste mentaliteit en bewustwording, ervoor zorgdragen dat er steeds minder energie wordt ingekocht. In het kader van het energiezorgsysteem wordt de inkoop en eigen opwekking van elektriciteit en daarmee het totale verbruik maandelijks gemonitord en besproken met de zuiveringsbeheerders. In 2012 is het EEP 2013 t/m 2016 opgesteld. Daarbij is ingestoken op een betere planning en een reëel rendement van de te nemen maatregelen. Het referentiejaar van deze maatregelen is De prognose is dat in deze periode minimaal GJ op inkoop van primaire energie bespaard wordt. Dit komt overeen met een efficiëntie-winst van 8,4% t.o.v. het referentiejaar

13 Bijlage 3 Legenda Voortgang opgaven beleidskader duurzaamheid c.q. uitwerking Klimaatakkoord 2012 NG Niet gestart In uitvoering V In voorbereiding G Gereed De kleur groen bij de aanduiding in uitvoering geeft aan dat het proces goed en tijdig verloopt; bij geel hapert de uitvoering ten opzichte van doelstelling en/of planning. Onderwerp Doelstelling 2015 Stand van zaken eind 2012 Status CO²-uitstoot Energie Duurzaam inkopen/ bouwen Mobiliteit Nulmeting en actueel beeld van klimaatvoetafdruk beschikbaar 75% van reductiedoelstelling 2020 (= 22,5%) 50% van reductiedoelstelling 2020 (= 15%) 40% van doelstelling 2020 voor eigen opwekking (= 16%) Niet alleen minimumeisen maar alle criteria voor duurzaam inkopen/bouwen worden toegepast Toepassing van duurzaamheids-criteria wordt gestructureerd ingebouwd in onze inkoop- en bouwprocessen Bedrijfsauto s en onderhoudsmaterieel worden vervangen Door de nie van Waterschappen is in 2012 een landelijke rekenmethode voor de klimaatvoetafdruk ontwikkeld, die grotendeels overeenkomt met het GHGprotocol. Deze methodiek biedt inzicht in de CO 2 -footprint. Voor 2012 bedroeg de uitstoot voor ons waterschap bijna ton. Inzicht per individueel waterschap in de uitstoot van 1990 c.q. toetsing van de doelstelling aan de feitelijke situatie lijkt niet haalbaar. Ondanks de reductie bij de zuiveringen (20%) is de inkoop van primaire energie waterschapsbreed eind 2012 maar 9% lager dan 2005 (nuljaar). Dat wordt vooral veroorzaakt doordat het peilbeheer in 2005 ten opzichte van latere jaren veel minder energie vroeg. Dit is bij de nie van Waterschappen aangekaart. Het aandeel eigen opwekking door MJA3-maatregelen is ruim 15% De aanvullende criteria houden in dat voorafgaande aan het inkoop- en bouwproces wordt nagegaan of door andere werkwijzen/keuzen in de bedrijfsvoering de milieubelasting kan worden voorkomen of beperkt. Deze opgave is voor de inkoopcontracten gerealiseerd; voor de bouwprocessen is aansluiting gezocht bij landelijke pilots om een duurzame aanpak bij GWW-projecten toe te passen. Bij vervanging van auto s en materieel worden de duurzaamheidseisen van het NG 13

14 met toepassing van de ambities voor duurzaam inkopen Rijk toegepast. Beperking brandstofverbruik voor onderhoud watergangen Onderzoek is opgeschort met het oog op een herijking van het OBP. NG Onderzoek/inspelen op mogelijkheden om machinaal onderhoud te beperken door alternatieve inrichting watergangen (bijv. overdimensionering) Onderzoek is opgeschort met het oog op een herijking van het OBP. NG Chemicaliën en afvalstoffen Onderzoek/overschakeling op biologische defosfatering bij rwzi Veendam Onderzoek naar systeemkeuze is afgerond. Op basis daarvan is gekozen om geen biologische-p-installatie te hanteren. De rwzi zal worden voorzien van een struvietreactor. G Beperken chemicaliëngebruik bij laboratorium Er is nieuwe analyse-apparatuur aangeschaft waardoor het gebruik van cadmium wordt voorkomen G Onderzoek inzet maaisel voor biomassa (energieopwekking) Samen met gemeente Aa en Hunze is onderzoek uitgevoerd naar de inzet van bermmaaisel voor extra-vergisting bij de rwzi Gieten. Dit is uitgemond in de conclusie dat de realisatie daarvan momenteel niet economisch haalbaar is. G Onderzoek duurzamer alternatief voor verwerking en afzet slib Verkennend onderzoek via extern bureau (in opdracht van meerdere waterschappen) is uitgevoerd. Momenteel loopt er een vervolgstudie die samen met Noorderzijlvest wordt uitgevoerd. Watersystemen Voldoen voor 100% aan de 1:4000 norm voor de zeedijk, 1:100 voor de boezem en inundatienormen voor stedelijk en landelijk gebied (doelstelling ) Bepaalde aspecten/onderdelen van de zeedijk bleken bij de laatste toetsing niet aan de normen te voldoen. itvoering en financiering van het herstelplan is afhankelijk van de afspraken over het Hoogwaterbeschermingsprogramma. Van de voor de periode geplande 8,3 miljoen m3 aan bergingsgebied was eind ,7 miljoen m3 gerealiseerd. Eind 2012 was de geplande verhoging van boezemkaden voor 50% (100 km) gereed Beekherstel met een totale lengte van 60,5 km (doelstelling was 63,5 km; in 2012 bijgesteld tot 60,5 km) In 2012 is 3 km beekherstel (Rolderdiep) gefaseerd tot na Eind 2012 was in totaal 31,7 km hersteld en 10,5 km in uitvoering. Projecten lopen vertraging op en evt. problemen met uitvoering door bevriezen/korten van ILG-gelden 14

15 Herstel verdroogd gebied (6 projecten) (doelstelling was aanvankelijk 14 projecten, maar in 2012 aangepast tot 6) Eind 2012 waren 2 verdrogingsprojecten met een totaal van 150 ha (Groningen) uitgevoerd. De overige 4 projecten (Drenthe) zijn in voorbereiding. Aanleg 19 km natuurvriendelijke oevers Eind 2012 was in totaal 6 km natuurvriendelijke oevers aangelegd. (doelstelling ) Duidelijkheid over mogelijkheden van waterconservering, vermindering van watervraag en langer bovenstrooms water vasthouden (doelstelling ) Pilots met conserveringsstuwen en telemetrie om meer water vast te houden zijn in uitvoering. In de beekdalen van de Ruiten Aa, Drentse Aa en Hunze wordt bij de inrichting van de EHS water vastgehouden. Vermindering van de vraag naar oppervlaktewater wordt ondersteund door verruiming van de beregeningsmogelijkheden uit grondwater in de Veenkoloniën. Opstelling strategie ter beperking veenoxidatie en uitvoering bijbehorende maatregelen (bhp-doelstelling ) Naar aanleiding van de nota over veenoxidatie is in 2012 afgesproken om eerst een aantal pilots uit te voeren om de problematiek concreet uit te werken en voor diverse varianten een kostenbaten-analyse uit te voeren. Op basis daarvan zal een beleidslijn worden ontwikkeld, waarbij ook het adagium functie volgt peil wordt betrokken. Deze pilots zijn inmiddels in uitvoering en zullen eind 2013 worden afgerond. Communicatie en educatie Minstens 70% van onze ingelanden (die het waterschap kennen) zijn bekend met de gevolgen van klimaat-verandering en maatregelen van waterschap Deze opgave wordt continue in onze communicatie- en educatie-activiteiten meegenomen. Een (tussentijdse) meting heeft nog niet plaatsgevonden. 15