Gered van de schroot nu museumvloot. Noorderland JUNI/JULI 2012

Transcriptie

1 Noorderland JUNI/JULI 2012 Gered van de schroot nu museumvloot.

2 Waterland Leeuwarden is een belangrijk knooppunt van waterwegen en heeft altijd een prominente plaats ingenomen in de binnenvaart. Zo was het honderd jaar geleden een drukte van belang aan de Willemskade, waar schepen aanmeerden om te laden en te lossen. Tegenwoordig vind je hier de Museumhaven waar zestien historische schepen liggen. De tjalken, vissersboten, vrachtboeiers, slepers, klippers, stoom- en zeilschepen zijn varende monumenten. Al wandelend langs de Vrouwe Jacoba, de Tijd Zal t Leeren II, de Risico en de Vier Gebroeders waan je je een eeuw terug in de tijd. Productie Ellen Roetman, fotografie: Andries de la Lande Cremer Historische schepen in de Hofstad Zoveel water, zoveel schepen wordt er wel eens gezegd en wie in de Museumhaven kijkt kan het daar alleen maar mee eens zijn. Je vindt er een Waalschokker, een Boltjalk en een Hagenaar. Een oude plof met dieselmotor die dikke cirkelvormige rookpluimen de lucht in blaast en een sleepboot met stoommachine die door een team vrijwilligers in de vaart wordt gehouden. Vaak gered van de schroot vormen ze nu de museumvloot. Maar ook al zijn ze nog zo verschillend, ze hebben één ding gemeen: hun eigenaren onderhouden ze met passie. Elk uur en elke euro wordt er aan besteed en dat is te zien! Gerhard de Vries is voorzitter van de Stichting Museumhaven. De gemeente was begin 2000 plannen aan het ontwikkelen om een Museumhaven op te richten om iets van het rijke scheepvaartverleden te laten zien en te beleven. Niet alleen vanwege het belang om de schepen, en de kennis en kunde om ermee te varen, te behouden. Ook omdat een kade vol historische schepen het stadsaanzicht verrijkt. Een voorbereidingscommissie ging met een bus langs andere museumhavens in Dordrecht en Leiden om te kijken hoe ze het daar hadden aangepakt. De gemeente heeft toen gezorgd voor de infrastructuur; het aanleggen van stroom en het bouwen van steigers. In 2006 werd de Museumhaven officieel geopend en werden er dertien schepen verwelkomd. Rederij Stânfries De openingshandeling bestond uit het binnenvaren van de Stânfries X, een beurtschip uit 1911 dat in oude glorie was hersteld. Gerhard de Vries: Toen we het schip kochten was het een hoop schroot dat de naam Lenie droeg. De vorige eigenaar had het naar zijn dochter vernoemd, Lenie t Hart, bekend van de zeehondencrèche in Pieterburen. De romp bestond toen nog, maar de hele bovenbouw was weg. Aan de hand van een restauratieplan is het schip in originele staat teruggebracht, waardoor het nu de status van Varend Monument heeft. Ook de naam Stânfries X werd in ere hersteld. De Stânfries X is het enige schip dat is overgebleven van de eens zo bekende Rederij Stânfries. Deze was ontstaan uit verschillende fusies van kleinere rederijen en groeide uit tot een bedrijf met JUNI/JULI 2012 Noorderland

3 Waterland 120 schepen. De basis lag in Leeuwarden met een kantoor aan de Willemskade, bij de achteringang van wat tegenwoordig het gerechtsgebouw is. Daarnaast waren er vestigingen in Amsterdam en Rotterdam. Er werden beurtdiensten onderhouden met Friesland, Groningen en het IJsselmeer, maar ook met Amsterdam, Rotterdam, Dordrecht en Zaandam. Boter, melk, kaas en meel werd op deze manier vervoerd naar de zeehavens, waarna het op een zeeschip naar bijvoorbeeld Nederlands-Indië ging. Rederij Stânfries was erg bepalend bij deze handel en een begrip in de binnenvaart. Ook als de Stânfries X tegenwoordig een haven binnenvaart is er altijd nog herkenning. De rederij ging later op in Van Gend & Loos, dat weer onderdeel werd van P&O Nedlloyd. Uiteindelijk bleven er een aantal grote concerns over. De rest van de rederijen werd weggesaneerd toen het vervoer over de weg en het spoor belangrijker werd. Vlaggenschip De Stânfries X was het vlaggenschip van de rederij, een van de grotere schepen. Er was een dichte stuurhut zodat je wat warmer stond en een campagnedek voor eventuele passagiers. Tussenschotten in de verschansing herinnerden aan de tijd dat er vee op werd vervoerd en er zitten deuken in het dek van de vaten die daar gelegen hebben. Dit soort schepen had een goede naam, ze gingen altijd door, in weer en wind, dankzij de stoommachines. Er is zelfs een uitdrukking door ontstaan: een echte stânfries is iemand die nooit opgeeft. In die tijd voeren schepen af en aan naar de Willemskade om vracht af te geven of op te halen. Het Friese woord verfarre (verhuizen) betekent niets anders dan vervaren, vervoer over het water dus. Vraag en aanbod kwamen samen in De Beurs, de tegenwoordige openbare bibliotheek, die om de hoek gevestigd was. Hier werd bekeken wat er vervoerd moest worden en wie daarvoor in aanmerking kwam. Ook de Stânfries X meerde hier tussen 1912 en 1955 regelmatig aan. Tegenwoordig wordt de Stânfries X gebruikt voor representatieve doeleinden en is vaak onderweg. Naar Sail Amsterdam bijvoorbeeld, naar het Skûtsjesilen of de Visserijdagen in Harlingen. Maar veel mensen uit Leeuwarden en omgeving zullen het schip herkennen als de pakjesboot van Sinterklaas waarmee hij in november altijd de stad binnenvaart. Ook vroeger wist de Sint het schip al te vinden: er bestaat een foto uit de jaren dertig van een Sinterklaasintocht met de Stânfries X. Op de Willemskade stond een dertigtal mensen en het onderschrift luidde: een geweldige publieke belangstelling. Dat is tegenwoordig wel anders als er honderden kinderen en ouders Sint en zijn Pieten verwelkomen. Overigens heeft het nog heel wat voeten in de aarde om het schip naar Stadspark De Prinsentuin te krijgen. Hemelsbreed is de afstand slechts vierhonderd meter, maar omdat de Prins Hendrikbrug een vaste brug is moet er omgevaren worden. Daarbij worden dertien bruggen gepasseerd, een klus die De Stânfries (precies 101 jaar oud) werd vroeger werd gebruikt om goederen te vervoeren, tegenwoordig heeft het meer een representatieve functie. Zo dient hij onder meer als pakjesboot van Sinterklaas. Op de foto rechts Gerhard de Vries, voorzitter van Stichting Museumhaven, op de Stânfries in de Leeuwarder grachten. een hele dag in beslag neemt. Paviljoen tjalk De Stânfries X heeft een officiële functie, maar op de meeste schepen aan de Willemskade wordt gewoond en geleefd, zo niet dagelijks dan toch alle weekenden. Een voorbeeld hiervan is de Johanna Laetitia, een stalen paviljoen tjalk van ruim honderd jaar oud. In de comfortabele en knusse roef vertelt Chris Borsten graag over zijn schip. Met de regen die op de ramen tikt is het binnen warm en gezellig. Er zijn banken met rood gestreepte kussens en aan de muur hangt een sleutelrekje met de tekst: Ieder stuurt zijn eigen roertje. Het geeft een geborgen gevoel om hier zo te zijn. Je zit heel dicht op het weer en ook op de natuur. Soms zwemt er ineens een fuut voorbij met jongen op de rug. Chris Borsten, zijn vrouw Marien, zoon Ids en hond Sjors gebruiken het schip als weekend- en vakantieschip. Aanvankelijk woonde het gezin aan boord, maar toen hun zoon ouder werd wilden ze graag een omgeving voor hem waar hij buiten kon spelen met vriendjes en werd er een huis aan de wal gezocht. Door de week wordt de boot nu als kantoor gebruikt. Maar zodra het weekend aanbreekt of een vakantie in zicht komt zijn ze aan boord te vinden. Daarbij maken ze ook regelmatig een tocht over de meren of de Waddenzee. Chris als schipper en Marien als schipperse vormen een ijzersterk team. Ook scheepsmaatje Ids is al vroeg vertrouwd geraakt met het zeilen. Als ze er niet zijn wordt de Johanna Laetitia verhuurd aan mensen die een weekendje weg willen en doet het dienst als een appartement op het water. De opbrengsten hiervan worden gebruikt om het onderhoud mee te bekostigen. Bolders en gebinten De Johanna Laetitia werd in 1905 gebouwd door H. Boot & Zn, scheepsbouwmeester te Vrijeban bij Delft. Opdrachtgever was Cent Faasse die er aardappels mee ging vervoeren van Zeeland naar Amsterdam. Chris Borsten: Het gezin van Faasse woonde in het paviljoen, een extra ruimte onder de helmstok, vandaar de naam paviljoen tjalk. Hier waren bedjes, kastjes en een kacheltje, heel kabouterachtig. In die tijd waren er grote gezinnen. Niet alle kinderen pasten in het paviljoen en sliepen noodgedwongen op de aardappelen onder het zeil. De uitdrukking onder zeil gaan komt hier vandaan. Tot eind Noorderland JUNI/JULI 2012

4 De Stânfries X, Een echte stânfries is iemand die nooit opgeeft Ligplaatsbeleid De Museumhaven wordt gevormd door de noordzijde van de Willemskade. Van de Wirdumerpoortsbrug (in de wandelgangen de Beursbrug genoemd) tot aan de Westersingel liggen zestien schepen met historische waarde. Aanvragen voor een ligplaats worden beoordeeld door de Schouwcommissie. De volgende richtlijnen worden daarbij gehanteerd: schepen moeten ouder zijn dan vijftig jaar en een Varend Monument zijn, dat wil zeggen dat ze een A-status moeten hebben volgens de richtlijnen van het Nationaal Register Varende Monumenten. Schepen met een B-status worden toegelaten mits deze restauratieplannen hebben om tot een A-status te komen. Daarnaast is het belangrijk dat er een binding met het Noorden is en er wordt gelet op variëteit. Op dit moment is de kade aan de noordzijde vol, maar vanuit het bestuur en de bewoners is er de wens om ook de zuidkade erbij te betrekken. JUNI/JULI 2012 Noorderland

5 De Johanna Laetitia, Toeten Noch Blazen festival Ieder jaar wordt er een evenement georganiseerd rond de Museumhaven. Op zaterdag 8 september 2012 is er het Toeten Noch Blazen festival (aansluitend bij de Open Monumentendag); een programma met blaasmuziek dat op een verrassend podium wordt gepresenteerd in een decor van historische schepen. Blaasorkesten en scheepshoorns zullen van zich laten horen op, rond en in het water. Een schouwspel voor oor en oog. Een aantal schepen wordt die dag opengesteld voor publiek. Het festival vindt plaats van tot uur, in en rond de kolk aan de Zuidergracht (tegenover de beurs). Voor meer informatie: Museumhaven Leeuwarden Willemskade (centrum van de stad) Noorderland JUNI/JULI 2012

6 Waterland De Johanna Laetitia (anno 1905) ligt naast de Stânfries in de Museumhaven Leeuwarden. Het schipperpaar Chris Borsten en Marien Buijs, zoon Ids en hond Sjors (linkerpagina) bemannen het schip in het weekend en tijdens vakanties. jaren vijftig was het in gebruik als vrachtschip, daarna werd het door een zekere mevrouw Laetitia twintig jaar lang als woonschip gebruikt. In de jaren tachtig waren er jonge kerels met baarden die oude schepen gingen opknappen om daarna te gaan varen met gasten. Hieruit is de charterindustrie ontstaan. Dat is ook wat er met de Johanna Laetitia is gebeurd. Hans Jonkhout, scheepstimmerman te Exmorra kocht het schip en was in bezit van een kopie van het originele bestek. Hij heeft het schip gerestaureerd naar oude staat. Tot wij het kochten is het in gebruik geweest als charterbedrijf met vijftien bedjes op nog geen twintig meter. Chris heeft een kopie van het oude bestek en de originele meetbrief, waarin de maten van alle onderdelen vermeld staan. Hier vind je mysterieuze termen als: lengte over de stevens, breedte van de grootpant, kattesporen, dennebomen, ijzeren merkels, bolders en gebinten, plaatknieën en stopknieën vermeld. Voor mensen als Cent Faasse zal het onvoorstelbaar zijn dat je hier voor je plezier op gaat wonen. Zij hebben hard gewerkt aan boord, er is op geleden. Munt onder de mast De oorspronkelijke naam van het schip was Réhoboth. Hans Jonkhout vond die naam waarschijnlijk te religieus en veranderde hem in de Johanna Laetitia. Het is niet echt gebruikelijk om de naam van een schip te veranderen want dat zou ongeluk brengen. Dat is inderdaad zo, beaamt Chris, maar je kunt er iets aan doen. Je moet dan een munt onder de mast leggen voor voorspoed en een goede vaart. Onlangs hebben we de mast laten zakken en er lag inderdaad een gulden onder. Die ligt er uiteraard nog steeds! Chris kocht de Johanna Laetitia tien jaar geleden. Zijn relatie was op de klippen gelopen en in korte tijd overleden zijn oma en moeder. Ik was de drie belangrijkste vrouwen in mijn leven kwijt. Het was zo n moment om de bakens te verzetten en het roer om te gooien. Op de middelbare school had ik leren zeilen en ik was sinds die tijd altijd met boten bezig. Ik wilde dan ook graag op een schip gaan wonen. Tijdens de zoektocht kwam ik in de haven van Lelystad. Ik kwam ergens ander voor, maar zag vanuit mijn ooghoek de Johanna Laetitia liggen. Ik was meteen verliefd. Een week later werd het schip te koop aangeboden op een website en ik heb meteen gereageerd. Met het schip nam ik ook Bert over, een krasse oude baas die de vorige eigenaar altijd hielp met varen en die mij nu kwam bijstaan. De Johanna Laetitia hoorde gewoon bij zijn leven. Onder leiding van Bert en bijgestaan door twee vrienden leerden we zeilen met de tjalk. Buurtje De ligplek in de haven van Lelystad was niet ideaal. Je bent er bijna op open water en met golven van één meter wordt je al zeeziek terwijl je niet eens aan het varen bent. Ik ging op zoek naar een nieuwe plek. Toen ik hoorde van de plannen van de gemeente Leeuwarden om een Museumhaven op te richten, was ik meteen enthousiast. Ik zag het echt als een kans en ging met foto s bij de gemeente langs. De reactie was positief en zo werd de Johanna Laetitia het eerste schip in de Museumhaven, die toen zelfs nog opgericht moest worden. De Museumhaven is echt ons buurtje. Er is een nauwe band met de andere schippers. Je hebt elkaar nodig. Als de stroom uitvalt lossen we dat samen op en bij harde wind controleren we elkaars schepen en gaan na of alles nog goed vastzit. De bewoners van de Museumhaven hebben met elkaar gemeen dat iedereen gepassioneerd met zijn scheepje bezig is. Er gaan heel wat zweetdruppels in zitten. Omdat iedereen met hetzelfde bezig is, voornamelijk het nooit ophoudende onderhoud aan de boot, geven we elkaar tips en adviezen. Hoe los je bijvoorbeeld een bepaalde roestplek op en welke verf gebruik je? Altijd hoor je wel iemand roestbikken. Mensen begrijpen wat je aan doen bent als je met je hoofd in de motorruimte zit of met handen vol smeer tevoorschijn komt. Ook als we gaan varen is er hulp van de buren nodig. Aan de ene kant is een vaste brug, dus je moet er altijd via de Beursbrug uit. Nu is de Johanna Laetitia bijna 19 meter lang en de gracht 22 meter breed: het is dus erg lastig om te keren! Overigens moet je eerst zes bruggen passeren voor je de stad uit bent. Drie hiervan worden handmatig bediend en dit is zo complex dat alleen brugwachter Albert dit onder de knie heeft. Het is bijna een ambacht. Als deze man ziek is, of een van de bruggen is kapot, dan zit je dus vast. Maar hoe lastig het ook is om op pad te gaan, het is goed voor het schip om te varen en ook voor ons: je leert haar ook steeds beter kennen. Er is tenslotte maar één Johanna Laetitia. Ze heeft een eigen karakter en een eigen wil. Inmiddels ken ik elk hoekje en gaatje. Ik weet hoe ze zich gedraagt in het water. Ze heeft voor mij geen geheimen meer. We zijn een eenheid. Wie ook de Stânfries X, de Johanna Laetitia of een van de andere historische schepen wil bewonderen moet beslist eens over de Willemskade wandelen. Maar kijk niet raar op als je her en der lege plekken aan de kade ziet. Schepen moeten nu eenmaal varen, ook als ze vijftig jaar oud zijn of meer dan honderd. En varen kunnen ze nog allemaal! JUNI/JULI 2012 Noorderland