Neder-Rijn/Lek. Maatregelenboek Een overzicht van mogelijke rivierverruimende maatregelen in het stroomgebied

Transcriptie

1 Neder-Rijn/Lek Maatregelenboek Een overzicht van mogelijke rivierverruimende maatregelen in het stroomgebied september 23 Ruimte voor de Rivier

2 Voorwoord Met gepaste trots presenteren we het maatregelenboek Planstudie Ruimte voor de Rivier. Hiermee worden op overzichtelijke wijze alle mogelijke maatregelen voor rivierverruiming langs de Rijntakken in kaart gebracht. De maatregelen komen voort uit eerdere studies, zoals Spankracht, en uit de nauwe en interactieve samenwerking tussen de projectorganisatie en haar directe omgeving, vertegenwoordigd in klankbordgroepen, gemeenten en waterschappen. Het maatregelenboek bestaat uit vier delen: Boven-Rijn/Waal, Neder-Rijn/Lek, IJssel en Benedenrivieren. Een overzicht in deze verschijningsvorm geeft U de kans in alle rust te ontdekken welke maatregelen mogelijk zijn, waar ze liggen en wat ze in grote lijn inhouden. Om U een indruk te geven wat er met een maatregel wordt bereikt, is van iedere maatregel een aantal kenmerken (effecten) vermeld. We hebben getracht door een heldere ordening, opmaak en rijk gebruik van beeldmateriaal, dit maatregelenboek zo gebruiksvriendelijk mogelijk te maken. Zo zijn de maatregelen per type geordend, heeft elk type maatregel een eigen opmaak en is de hoeveelheid tekst beperkt. Het doel van de PKB Ruimte voor de Rivier is een pakket van maatregelen vast te stellen waarmee de noodzakelijke waterstanddaling wordt bereikt. In de planstudie onderzoeken we welke van de hier gepresenteerde mogelijke maatregelen in dit pakket opgenomen kunnen worden. Dit is de reden dat er in dit boek wordt gesproken over mogelijke maatregelen, want niet alle 6 maatregelen zullen uitgevoerd worden. Met dit maatregelenboek kunnen wij samen de discussie voeren over welke maatregelen uiteindelijk overblijven en over hoe ons rivierengebied er in de toekomst uit zal zien. Ik wens u veel inspiratie toe! Ton Sprong Projectdirecteur Ruimte voor de Rivier Den Haag, september 23 3

3 4

4 Overzicht hoofdstukken Voorwoord 3 1 Inleiding 7 2 Het maatregelenboek 8 Legenda Uiterwaard maatregelen uitklapper 3 Uiterwaard maatregelen 4 Lopende projecten / recentelijk uitgevoerd 5 Knelpunten 6 Kleinschalige dijkverleggingen 7 Grootschalige dijkverleggingen 8 Retentie 9 Groene rivieren (bij de Neder-Rijn/Lek niet aan de orde) 1 Overige maatregelen 5

5 6

6 1 Inleiding Dit Maatregelenboek is de papieren weergave van alle mogelijke rivierverruimende maatregelen die in de Blokkendoos zijn opgenomen. De Blokkendoos is een computerprogramma dat is ontworpen om de effecten van mogelijke rivierverruimende maatregelen in beeld te brengen. Het is een beslissingsondersteunend middel in de planstudiefase voor de Planologische Kernbeslissing (PKB) Ruimte voor de Rivier. In de Blokkendoos (en dus ook het Maatregelenboek) zijn alle maatregelen opgenomen uit de (eerdere) Spankrachtstudie. De discussie of deze maatregelen ingezet worden voor de korte termijn zal bij het samenstellen van de maatregelenpakketten volop gevoerd worden. De code van een maatregel in dit boek komt overeen met de code in de Blokkendoos. Via die code zijn Blokkendoos en Maatregelenboek gekoppeld. Omdat de Blokkendoos een ondersteunend instrument is, zijn alle maatregelen die een rol in de discussie kunnen spelen opgenomen. In het Maatregelenboek zijn in totaal bijna 6 mogelijke maatregelen opgenomen, onderverdeeld in: Uiterwaardmaatregelen Knelpunten Binnendijkse maatregelen Overige maatregelen Het Maatregelenboek is een losbladig document, omdat er altijd wijzigingen kunnen optreden. Nieuwe versies van pagina s kunnen dan makkelijk worden ingevoegd in het boek zonder dat dit grote consequenties heeft voor de opmaak van het gehele boek. Niet alle uiterwaarden zijn in de ontwerpsessies (najaar 22) uitgewerkt. Bij een aantal uiterwaarden wordt er op dit moment al gewerkt aan het opstellen van een inrichtingsplan. Er is voor gekozen om voor deze uiterwaarden de benodigde informatie "af te tappen" van het lopende proces. Ook de recent uitgevoerde projecten zijn niet uitgewerkt in de ontwerpsessies. Elk hoofdstuk heeft een andere kleuraanduiding, zichtbaar bovenaan de pagina. Vanaf het begin van ieder nieuw hoofdstuk start de paginanummering opnieuw. Bij het zoeken naar een maatregel kunt u in het overzicht bekijken welke kleur bij de maatregel hoort. Vervolgens kunt u op de eerste pagina van het betreffende hoofdstuk de pagina opzoeken. Hoofdstuk 2 geeft een algemene omschrijving van alle maatregelen die in het boek voorkomen. Daarna worden in hoofdstuk 3 als eerste de uiterwaardmaatregelen in woord en beeld beschreven. Naast een korte omschrijving van de uiterwaard zijn de maatregelen gevisualiseerd middels bewerkte luchtfoto s. Daarnaast is de geschetste variant uit de ontwerpsessies gepresenteerd. In een tabel staan de belangrijkste effecten kort weergegeven. Hoofdstuk 4 behandelt de lopende en recent uitgevoerde projecten. De contouren van de projecten staan weergegeven op een luchtfoto. Hoofdstuk 5, knelpunten; 6 kleinschalige dijkverleggingen; 7 grootschalige dijkverleggingen; 8 retentie en 9 groene rivieren zijn door middel van contouren op luchtfoto s of kaarten in beeld gebracht. Daarnaast staan de effecten omschreven in een tabel. Als laatste, in hoofdstuk 1 worden de overige maatregelen, bijvoorbeeld kribverlaging, beschreven. 7

7 2 Het maatregelenboek Uiterwaardmaatregelen De uiterwaardmaatregelen zijn het resultaat van de ontwerpsessies zoals die in september en november 22 zijn gehouden. Tijdens die sessies zijn er per uiterwaard gemiddeld twee mogelijke ontwerpen gemaakt. Daarnaast is er altijd de mogelijkheid om een uiterwaard met rust te laten. Bij het maken van de ontwerpen is veel rekening gehouden met de aanwezige waarden, zoals de landschappelijke, natuurwetenschappelijke en cultuurhistorische waarden. Er zijn maatregelen waarbij de functie landbouw gehandhaafd blijft. In dat geval is uitgegaan van het verlagen van de uiterwaard tot een niveau waarbij een acceptabel productieniveau intact blijft (minimaal 6% van de landbouwgebruikswaarde ten opzichte van binnendijkse gronden, waarbij een zomerkade gehandhaafd blijft). Bij varianten waar sprake is van natuurontwikkeling is de terreinverlaging afgestemd op de mogelijk te realiseren ecotopen (moeras, natuurlijk grasland, etc.). Bij de aanleg van geulen is er van uitgegaan dat "de overkant" bereikbaar blijft. In een aantal gevallen betekent dit dat een brug aangelegd moet worden. De brug is ook begroot. Knelpunten In het studiegebied ligt een groot aantal zogenaamde "hydraulische knelpunten". Dit zijn plekken waar om uiteenlopende redenen de doorvoer van het hoge water wordt geremd. Het kan daarbij gaan om: Hoogwatervrije terreinen Hoge kades dwars op de stroomrichting van de rivier, bruggenhoofden en veerstoepen Vernauwingen van het winterbed Hoogwatervrije terreinen. In de uiterwaarden ligt een groot aantal hoogwatervrije terreinen. Van origine gaat het veelal om steenfabrieksterreinen. Maar in de loop der jaren is er ook allerlei andere bedrijvigheid op dit soort terreinen ontstaan. Soms is de bedrijvigheid gestopt en liggen de terreinen er verlaten bij. In hoeverre een hoogwatervrij terrein een knelpunt vormt is sterk afhankelijk van de ligging en de omvang. Vaak gaat het ook om een combinatie van een terrein en de hoog gelegen weg er naar toe. Als maatregel is in de Blokkendoos het verwijderen van het hoogwatervrije terrein opgenomen. In het merendeel van de gevallen komt dat neer op het afgraven van het terrein tot het maaiveld van het omliggende terrein. Daarbij is er na afgraven uitgegaan van de functie natuur en het ecotoop natuurlijk grasland. Hoge kades dwars op de stroomrichting van de rivier, bruggenhoofden en veerstoepen. Het gaat hier om kades die dwars op de stroomrichting bij maatgevende omstandigheden liggen. Juist deze "dwars ligging" geeft opstuwing. Ook veerstoepen en bruggenhoofden veroorzaken opstuwing. De kades kunnen worden verlaagd of worden verwijderd. Beide mogelijkheden zijn in de Blokkendoos opgenomen. Vaak vormt het verlagen of verwijderen van een kade ook een onderdeel van een ontwerp voor een uiterwaard. Dubbelingen zijn er bij het bouwen van de Blokkendoos uit gehaald. Bruggenhoofden kunnen doorlatend worden gemaakt en veerstoepen kunnen worden gestroomlijnd. Vernauwingen van het winterbed. Op een aantal plaatsen langs de rijntakken ligt de winterdijken naar verhouding dicht tegenover elkaar. Het winterbed van de rivier wordt als het ware ingesnoerd. Er ontstaat een flessenhals die bij hoge afvoeren bovenstrooms tot een hogere waterstand leidt. Een goede oplossing om meer water door te laten is om aan een - of aan beide kanten van de rivier de dijk te verleggen. Over het algemeen zal het gaan om kleinschalige dijkverleggingen (voorlopig is als grens een oppervlakte nieuw buitendijks van maximaal 25 ha gebruikt). Bij kleinschalige dijkverleggingen is er van uit gegaan dat de functie landbouw wordt omgezet in natuur met als ecotoop natuurlijk grasland. Eventueel aanwezige andere ecotopen blijven gehandhaafd. 8

8 Het maatregelenboek Binnendijkse maatregelen In de Spankrachtstudie is een groot aantal mogelijke binnendijkse maatregelen bekeken. Het gaat daarbij om: Grootschalige dijkverleggingen Groene rivieren Retentiegebieden Grootschalige dijkverleggingen. Het gaat hierbij om het over een grote lengte verleggen van de winterdijk. Eigenlijk wordt hiermee het winterbed over een grote lengte verbreed. Groene rivieren. Het gaat hier in feite om een nieuwe rivierloop in het binnendijkse gebied, die alleen bij extreem hoge afvoeren watervoerend zal zijn. Naar verwachting zal zo n groene rivier 1 keer per 5 jaar vol water stromen. Aan weerskanten van de groene rivier zullen uiteraard dijken moeten worden aangelegd, die even hoog zullen zijn als de dijken langs de rivier. Het begrip "groen" houdt in dat het huidige grondgebruik (veelal landbouw) blijft gehandhaafd. Maar een inrichting met meer natuur behoort ook tot de mogelijkheden. Een bijzondere vorm van een groene rivier zijn de zogenaamde bypasses. Bij een aantal steden is de rivier zo ingesnoerd, dat een nieuwe rivierloop over een relatief korte afstand al veel effect kan hebben. Naast een "groene" variant is ook gekeken wat het effect zal zijn indien een "blauwe" variant wordt gemaakt. Daarbij wordt niet het huidige grondgebruik gehandhaafd, maar wordt het maaiveld zover verlaagd dat er continue water staat. Retentiegebieden. Bij retentiegebieden gaat het om gebieden waar bij extreme hoge afvoeren water tijdelijk "wordt geparkeerd". Als de waterstand weer zakt wordt het gebied weer geleegd. In de geselecteerde gebieden is relatief weinig bebouwing aanwezig. In tegenstelling tot andere rivierverruimingsmaatregelen werkt het effect van retentie stroomafwaarts door. Immers een deel van de hoogwaterpiek wordt weggenomen en daar profiteert het hele gebied benedenstrooms van het inlaatpunt van. Overige maatregelen Er is nog een aantal maatregelen die moeilijk in beelden zijn vast te leggen, omdat ze niet gebiedsspecifiek of duidelijk begrensd zijn. Het gaat om: Kribaanpassingen Zomerbedverdieping Reductie zijdelingse toestroming (alleen langs de IJssel) Kadeverlaging of kadeverwijdering Kribaanpassingen. Door de hoogte en de vorm van de kribben (zogenaamde strekdammen langs de rivier) aan te passen wordt de stromingsweerstand voor het rivierwater verlaagd. Het water stroomt er makkelijker overheen. Dit zal bij zeer hoge afvoeren een paar centimeter waterstanddaling tot gevolg kunnen hebben. Kribaanpassing is een maatregel die je niet "per krib" uitvoert, maar per traject. In de Blokkendoos is de maatregel dus per traject opgenomen. Niet overal kan deze maatregel op een zelfde manier worden ingezet. De manier waarop en dus ook de effectiviteit van deze maatregel wordt bepaald door scheepvaartkundige randvoorwaarden. Zomerbedverdieping. Bij deze maatregel wordt het zomerbed van de rivier verdiept. Deze maatregel is alleen op de meer benedenstroomse delen van de rivier effectief. Dat zijn ook de delen waar de rivier van nature sedimenteert (zand en klei afzet). Dat zal tot gevolg hebben dat er regelmatig moet worden gebaggerd om de nieuwe diepte te handhaven. Nadeel van deze maatregel is ook dat het kan leiden tot verdroging binnendijks. 9

9 Het maatregelenboek Reductie zijdelingse toestroming. De IJssel is de enige rijntak waar de zijdelingse toestroming een fors aandeel heeft in de maatgevende hoogwaterstand op de rivier. Via allerlei zijstromen (oude IJssel, Twente kanaal, etc.) komt er water in de hoofdstroom. Het reduceren van deze zijdelingse toestroming in tijden van zeer hoge afvoeren leidt benedenstrooms tot aan Kampen tot een minder hoge waterstand. In de Blokkendoos zijn twee mogelijke situaties opgenomen, namelijk het reduceren van de zijdelingse toestroming met 25% en 5%. Of en op welke wijze dit kan worden gerealiseerd zal in overleg met de betreffende waterschappen en aan de hand van verdere studies bekeken moeten worden. Integrale kadeverlaging en kadeverwijdering. Bij de knelpunten zijn al die kades opgenomen die substantieel het water opstuwen. Bij de maatregel integrale kadeverlaging en kadeverwijdering gaat het om het verlagen respectievelijk verwijderen van alle overige dwarskaden. Alle kleine beetjes helpen. Ook al vormt een kade niet direct een knelpunt, een zekere opstuwing heeft elke kade. In de Blokkendoos is daarom deze maatregel opgenomen. Effecten In het Maatregelenboek zijn bij een groot aantal maatregelen in een apart kader de belangrijkste effecten in beeld gebracht. Het is een selectie uit de ruim 1 kolommen met effecten die in de Blokkendoos zitten. De in het Maatregelenboek opgenomen effecten maken het mogelijk een snel beeld te vormen van de betreffende maatregel. Opgenomen zijn: MHW-winst (m) Oppervlakte maatregel (m 2 ) Volume vergraving (1 m 3 ) Verandering areaal landbouw (ha) Verandering areaal met natuurwaarde (ha) Kosteneffectiviteit (m2/m ) MHW-winst. Hier staat aangegeven hoeveel meter de maatgevende hoogwaterstand daalt als de maatregel wordt uitgevoerd. Daarbij is de informatie die er op dit moment beschikbaar is in een model ingevoerd dat dit berekent. Als te zijner tijd besloten wordt om de betreffende maatregel uit te voeren en er na de PKB procedure in een vervolgprocedure een inrichtingsplan wordt opgesteld, wordt de MHW-winst opnieuw bepaald. Deze kan afwijken van hetgeen nu is berekend. Oppervlakte maatregel. De oppervlakte van de maatregel is hier uitgedrukt in hectares. Bij dijkverleggingen gaat het om het areaal dat toegevoegd wordt aan het winterbed (uitgedijkt wordt). Bij een paar knelpunten, zoals het verlagen van een kade, is de eenheid geen hectare, maar strekkende meters. Ruimtelijke kwaliteitsscore. Het verbeteren van de ruimtelijke kwaliteit is een van de doelstellingen van de planstudie. In aparte sessies is met de omgeving de regionale ruimtelijke kwaliteit gedefinieerd. Die kwaliteit is vertaald naar een koers per gebied (bijvoorbeeld een uiterwaard). Alle maatregelen zijn geconfronteerd met deze koersen en beoordeeld in hoeverre het uitvoeren van de maatregel een (zeer) positieve, neutrale of (zeer) negatieve bijdrage levert aan de koers. Er zijn vijf klassen onderscheiden (++, +,, -, --). Volume vergraving. Hier staat in m 3 het volume grond dat vrij komt als de betreffende maatregel wordt uitgevoerd. Een verdere onderverdeling van dit volume is in de Blokkendoos opgenomen. De maatregelen in de Blokkendoos zijn heel concreet. Waarom zijn ze zo concreet als het bij de Planologische Kernbeslissing nog niet gaat om het opstellen van inrichtingsplannen? Dat heeft te maken met de zekerheid die nodig is om uiteindelijk voor een maatregelenpakket te kiezen, met name op het vlak van waterstandseffect en kosten. Het gebeurt nog helaas te vaak dat als na een besluit een plan verder wordt uitgewerkt "de verlaging van de maatgevende hoogwaterstand en of de kosten tegen vallen". Voorbeeld: Het waterstandsverlagend effect van een maatregel wordt door twee zaken bepaald; de mate waarin de doorvoercapaciteit van de rivier wordt vergroot en de verandering van de zogenaamde ruwheid van het terrein. Bij de doorvoercapaciteit gaat het om het vergroten van de doorsnede waardoor het water kan stromen. Kort gezegd gaat het om breder (zoals bij het verleggen van een dijk) en/of dieper maken (zoals bij het verlagen van een uiterwaard), hoe meer water er doorheen kan stromen. De ruwheid van het terrein bepaalt hoe snel het water kan stromen. Hoe ruwer een gebied, hoe meer weerstand het water ondervindt, hoe minder snel het water wordt afgevoerd. De ruwheid wordt in belangrijke mate bepaalt door de aanwezige vegetatie. Moeras is ruwer dan grasland en geeft dus meer weerstand. Maar ook obstakels (kades, steenfabrieksterreinen) kunnen de doorstroming belemmeren. Een vergroting van de ruwheid kan het effect van het vergroten van de doorvoercapaciteit teniet doen. De mate waarin dit gebeurt, is mede afhankelijk van de plek waar de doorvoercapaciteit wordt vergroot of waar er meer ruwheid komt. Het vergroten van de doorvoercapaciteit op een stuk waar die al meer dan voldoende is heeft weinig zin. Het vergroten van de ruwheid in zo n gebied kan wel grote gevolgen hebben. Ook het vergroten van de doorvoercapaciteit in een gebied waar water amper kan stromen (stroomluwe delen) heeft weinig effect. Meer ruwheid in deze gebieden heeft ook weinig effect. Of en de mate waarin een maatregel een waterstandverlagend effect heeft wordt dus door veel factoren bepaald. Om een goede berekening te kunnen maken moeten die factoren wel bekend zijn. Er moet dus bekend zijn waar en hoeveel er in een uiterwaard wordt verlaagd en welke vegetatie verwacht mag worden. 1

10 Het maatregelenboek Verandering areaal landbouw. Hier is opgenomen de verandering van het areaal landbouw ten opzichte van de huidige situatie. Hier zal het vaak gaan om een afname van het areaal. Deze afname heeft voor het grootste deel de toename van het areaal natuur tot gevolg. Hier is niet in beeld gebracht de arealen waar de landbouw als functie blijft gehandhaafd, maar waar er wel sprake kan zijn van een achteruitgang van de landbouwkundige waarden (verlies NGE s). Dit effect is wel in de Blokkendoos opgenomen. Verandering areaal met natuurwaarde. Hier is opgenomen de verandering van het areaal met natuurwaarde ten opzichte van de huidige situatie. De verandering kan negatief zijn (dus in feite een afname), maar zal over het algemeen positief zijn, omdat bij het merendeel van de maatregelen sprake is van een omzetting van de huidige functie naar de functie natuur. /bedrijven. Een aantal maatregelen zal gevolgen hebben voor de aanwezige opstallen. Zo zullen bij het verlagen van een steenfabrieksterrein eventueel aanwezige woningen en bedrijven moeten verdwijnen. Bij de ontwerpsessies voor de uiterwaarden is veelal rekening gehouden met aanwezige bebouwing. Bij de buitendijkse maatregelen en de kleinschalige dijkverleggingen gaat het in feite om het verlies aan woningen en bedrijven. Alleen waar er sprake is van verlies aan bebouwing is dat in het Maatregelenboek in beeld gebracht. Voor het bovenrivierengebied zijn de binnendijkse maatregelen (nog) niet op een zelfde niveau uitgewerkt als de buitendijkse maatregelen. Bij de binnendijkse maatregelen gaat het hier om woningen en bedrijven die binnen de contour van de maatregel liggen. Kosten. De kosten worden voor een belangrijk deel bepaald door de wijze van verwerking van het vrijkomende volume grond. Omdat er meerdere mogelijkheden van verwerken zijn, zijn er vier verwerkingsscenario s opgesteld (met name voor het bovenrivierengebied). Per scenario zijn de kosten (in miljoenen euro s) bepaald. In het Maatregelenboek zijn alleen de kosten opgenomen die voortvloeien uit het verwerkingsscenario "storten in bestaande zandgaten". De andere scenario s zijn terug te vinden in de Blokkendoos. De opgenomen kosten zijn totaalkosten, dus zowel de directe als de indirecte kosten en inclusief allerlei opslagen vanwege onzekerheden, etc. Kosteneffectiviteit. De kosteneffectiviteit is de verhouding van de "kosten" en de "mate van daling van de maatgevende hoogwaterstand ("oppervlakte MHW-winst"). Hoe hoger het getal hoe effectiever de maatregel vanuit kosten overwegingen is. Dit getal staat nooit op zich zelf. Het kan namelijk zijn dat een maatregel die bijna niets kost, maar ook bijna geen MHW-winst oplevert hoog "scoort" bij kosteneffectiviteit. Maatregelen, die geen MHW-winst geven voldoen niet aan het doel en vallen eigenlijk af. De kosteneffectiviteit moet dus altijd in samenhang met de MHW-winst worden bekeken. 11

11 Legenda Legenda bij hoofdstuk Uiterwaardmaatregelen (foto links op iedere pagina) permanent water moeras / plasdras natuurlijk grasland stroomdal grasland nieuwe kade nieuwe dijk strang / geul stroomrichting tijdens inundatie doorvoer tijdens hoog water kade verwijderen / doorlatend maken kade verlagen verwijderen obstakel doorlatend maken landbouw / cultuurlijk grasland dynamische ruigte bos stroomrichting rivier

12 3 Uiterwaard maatregelen Inhoud Code Naam Pagina R3-1 Roswaard 2 R3-2 Roswaard 3 R4-1 Middelwaard 4 R5-6-1 Huissensche Waarden zuid 5 R5-6-2 Huissensche Waarden noord 6 R7-1 Groote of Koningspleij 7 R1-1 Drielsche uiterwaarden 8 R13-1 Doorwerthsche waarden 9 R13-2 Doorwerthsche waarden 1 R13-3 Doorwerthsche waarden 11 R17-1 Randwijcksche uiterwaarden 12 R17-2 Randwijcksche uiterwaarden 13 R19-1 Wageninger benedenwaarden 14 R19-2 Wageninger benedenwaarden 15 R2-1 Rhenensche buitenwaarden 16 R2-2 Rhenensche buitenwaarden 17 R21-1 Wolfswaard 18 R21-2 Wolfswaard 19 R21-3 Wolfswaard 2 R22-1 Middelwaard 21 R22-2 Middelwaard 22 R23-1 Rhenen 23 R23-2 Rhenen 24 R24-1 Tollewaard 25 R24-2 Tollewaard 26 R25-1 Ingensche waarden 27 R25-2 Ingensche waarden 28 R26-1 Elster buitenwaarden 29 R26-2 Elster buitenwaarden 3 R28-R29-1 Mauriksche- en Ecksche waarden + Koornwaard 31 R28-R29-R34-2 Mauriksche- en Ecksche waarden, Koornwaard en Rijswijcksche buitenpolder 32 Code Naam Pagina R3-R31-2 Domswaard + Stuweiland Maurik 33 R32-R33-1 Meandertak Gravenbol + Lunenburgerwaard 34 R32-R33-2 Meandertak Gravenbol + Lunenburgerwaard 35 R34-1 Rijswijcksche buitenpolder 36 R34-2 Rijswijcksche buitenpolder 37 R35-1 Rijswijcksche waard 38 R35-2 Rijswijcksche waard 39 R36-1 Bosscherwaarden 4 R36-2 Bosscherwaarden 41 R37-1 Beusichemse waard 42 R37-2 Beusichemse waard 43 R38-1 Schalkwijker buitenwaard 44 R38-2 Schalkwijker buitenwaard 45 R39-1 Redichemsche waard 46 R4-1 Lazaruswaard 47 R41-1 Steenwaard 48 R41-2 Steenwaard 49 R42-1 Goilberdingerwaard 5 R43-R44-R47-1 Honswijkerwaarden, Stuweiland en t Waalsche waard 51 R43-R44-R47-2 Honswijkerwaarden, Stuweiland en t Waalsche waard 52 R49-R51-1 Heerenwaard en Polder de Eendragt 53 R5-1 Bossenwaard 54 R5-2 Bossenwaard 55 R51-2 Polder de Eendragt 56 R51-3 Polder de Eendragt 57 R52-1 Graafsche waard 58 R52-2 Graafsche waard 59 R52-3 Graafsche waard 6 R53-1 Kersbergsche- en Achthovensche uiterwaarden 61 R54-1 Vogelzang 62 R55-1 Koekkoeksche waard 63 R56-1 Lekwaard 64

13 Uiterwaard maatregelen Wat is uiterwaardvergraving? Het geheel of gedeeltelijk verlagen van de uiterwaarden. Dit kan gebeuren door vlaksgewijze verlaging of door lijnvormige afgravingen, waardoor geulen kunnen ontstaan die bij een bepaalde waterstand in de rivier gaan meestromen. Vaak is sprake van een combinatie van beide typen vergraving. Wat gebeurt er bij uiterwaardvergraving? De uiterwaarden van een rivier maken onderdeel uit van het winterbed. Gedurende een hoogwater stromen deze waarden mee als waterafvoer en doen dienst als waterberging. Het water dat bij hoog water de uiterwaard instroomt, heeft tussen de zomerkaden en winterdijk een lagere stroomsnelheid dan in de hoofdstroom. Hierdoor kunnen fijnere kleideeltjes neerslaan, waardoor de uiterwaarden in de loop der jaren steeds hoger zijn komen te liggen. Hiermee heeft de rivier zelf het doorstroomprofiel van het winterbed verkleind. Met uiterwaardvergraving zijn grote waterstandeffecten te bereiken. Relevante locaties voor uiterwaardvergraving In het kader van de planstudies zijn in het najaar van 22 ontwerpsessies georganiseerd met de regio. Op interactieve wijze is voor alle uiterwaarden verkend op welke wijze er extra ruimte voor de rivier te realiseren is. Elke uiterwaard is gemiddeld genomen in 2 varianten uitgewerkt. Een aantal uiterwaardmaatregelen bevatten naast uiterwaardverlaging ook een kleinschalige dijkverlegging. Deze maatregelen zijn dan gedeeltelijk ook binnendijks. Het gaat om de volgende uiterwaardmaatregelen: R37-1 Beusichemse waard R37-2 Beusichemse waard R52-2 Graafsche waard De beschrijving van de maatregelen staan in dit hoofdstuk. Tevens is een contour weergegeven in hoofdstuk 6 voor de uiterwaardmaatregelen met kleinschalige dijkverleggingen. 1

14 Roswaard R3-1 De Roswaard is een uiterwaard gelegen aan het Pannerdensch kanaal ten noorden van Doornenburg. De karakteristieke vorm (halve cirkel) is ontstaan door een oude Rijnstrang. De uiterwaard heeft voornamelijk een agrarisch karakter. In het midden van de uiterwaard direct aan het Pannerdensch Kanaal bevindt zich een steenfabriek op een hoogwatervrij terrein. Deze steenfabriek is een rijksmonument. De uiterwaard wordt begrensd door een zomerkade direct aan het Pannerdensch Kanaal (leidijk). In de directe nabijheid van de uiterwaard bevindt zich Kasteel Doornenburg. In deze variant wordt een nevengeul aangelegd. De bestaande zomerkade wordt verlaagd en gedeeltelijk verwijderd. Het hoogwatervrije terrein wordt gestroomlijnd en de hoogste delen van het maaiveld worden verlaagd. Over de nevengeul komt een brug waardoor recreatief gebruik van het deel van de uiterwaard achter de nevengeul mogelijk blijft. In de stroomschaduw van de rivier kan ooibosontwikkeling plaatsvinden. De ontwikkeling van ooibos sluit aan bij de plannen voor de Gelderse Poort. De steenfabriek (rijksmonument) blijft gehandhaafd. De hoofdkoers voor deze uiterwaard is landbouw. Subkoers is cultuurhistorie. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een negatieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. Graven nevengeul Verwijderen/verlagen zomerkade Afgraven maaiveld en ontwikkelen tot natuurlijk grasland Ontwikkelen zachthout ooibos Ontwikkelen natuurlijk grasland zonder ontgraving Stroomlijnen bebouwing hoogwatervrij terrein Aanleg brug over nevengeul,95 463,3 - Volume vergraving (1 m 3 ) 879 Verandering areaal landbouw (ha) -46,9 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 48,2 45,9 1,28 2

15 Roswaard R3-2 De Roswaard is een uiterwaard gelegen aan het Pannerdensch kanaal ten noorden van Doornenburg. De karakteristieke vorm (halve cirkel) is ontstaan door een oude Rijnstrang. De uiterwaard heeft voornamelijk een agrarisch karakter. In het midden van de uiterwaard direct aan het Pannerdensch Kanaal bevindt zich een steenfabriek op een hoogwatervrij terrein. Deze steenfabriek is een rijksmonument. De uiterwaard wordt begrensd door een zomerkade direct aan het Pannerdensch Kanaal (leidijk). In de directe nabijheid van de uiterwaard bevindt zich Kasteel Doornenburg. Deze variant gaat uit van behoud van het bestaande open cultuurlandschap in aansluiting op het omringende landschap. Het landschapsbeeld en gebruik zoals dat vanaf rond 19 al aanwezig is blijven daarmee grotendeels bestaan. De bestaande zomerdijk wordt afgegraven en vervangen door een meer naar achteren gelegen lagere kade (teruglegging). Het hoogwatervrije terrein inclusief de monumentale steenfabriek wordt volledig afgegraven. Verder wordt het maaiveld verlaagd tot het niveau waarop nog landbouw mogelijk is. De recreatieve mogelijkheden in de uiterwaard zijn wandelen en fietsen. De hoofdkoers voor deze uiterwaard is landbouw. Subkoers is cultuurhistorie. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een positieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. Afgraven hoogwatervrij terrein (incl. bebouwing) Verlagen zomerkade Teruglegging zomerkade Afgraven maaiveld met behoud van landbouwfunctie indien noodzakelijk,94 448,3 + Volume vergraving (1 m 3 ) 837 Verandering areaal landbouw (ha) -,2 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) -,7 2 34,9 13,15 3

16 Middelwaard R4-1 De Middelwaard is gelegen op de rechteroever van de Neder-Rijn in het verlengde van de Loowaard. Het is een kleine uiterwaard bestaande uit voornamelijk landbouwgebied. Er bevindt zich een hoogwatervrij terrein met een boerderij, daarnaast ligt er een veerdam naar het pontje bij Looveer. In deze uiterwaard wordt de bestaande veerdam doorlatend gemaakt. Aansluitend op de lopende projecten in de Loowaard wordt in de Middelwaard natuurlijk grasland ontwikkeld. De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een positieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. Doorlatend maken veerdam Ontwikkelen van natuurlijk grasland (zonder ontgraving),, + Volume vergraving (1 m 3 ) Verandering areaal landbouw (ha) -14,6 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 23,9 1,28, 4

17 Huissensche Waarden zuid R5-R6-1 De Huissensche Waarden liggen ten oosten van Huissen op de linkeroever van de Neder-Rijn en hebben een grotendeels agrarische functie. Het bestaat uit een voornamelijk halfopen cultuurlandschap met natuurelementen, aardkundige waarden (kronkelwaarden) en industriële objecten. Door de uiterwaard loopt de toegangsweg naar het Looveer. In deze variant wordt een grote nevengeul aangelegd over vrijwel de gehele lengte van de uiterwaard. Aan de bovenstroomse zijde van de nevengeul komen twee instroomopeningen en benedenstrooms sluit de nevengeul aan op de plas Zwanewater. Deze plas wordt vergroot en verondiept. Het gebied tussen de neven-geul en de Neder-Rijn wordt verlaagd en uiteindelijk beheerd als natuurlijk grasland. De vrijkomende specie kan gebruikt worden om de plas te verondiepen. De zomerkade wordt verlaagd en plaatselijk verwijderd. De weg naar de betonfabriek wordt doorlatend gemaakt. Verder kan in de stroomluwe delen van de uiterwaard hardhout ooibosontwikkeling plaatsvinden. Het noordelijk deel van de uiterwaard wordt ontzien van maatregelen vanwege de karakteristieke kronkelwaarden en enkele vervuilde stortplaatsen. Ook worden kleine wielen en kolken ontzien. De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur. Subkoers is landbouw. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een positieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. mogelijk toekomstbeeld Graven nevengeul Afgraven maaiveld en ontwikkelen tot natuurlijk grasland Verlagen maaiveld en ontwikkelen tot dynamische ruigte Ontwikkelen van hardhout ooibos Uitbreiding winplas, daarna verondiepen tot ca 3 m Doorlatend maken toegangsweg fabriek Verlagen/verwijderen zomerkade Volume vergraving (1 m 3 ) Verandering areaal landbouw (ha), , ,4 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 212,6 346,99 6,78 5

18 Huissensche Waarden noord R5-R6-2 De Huissensche Waarden liggen ten oosten van Huissen op de linkeroever van de Neder-Rijn en hebben een grotendeels agrarische functie. Het bestaat uit een voornamelijk halfopen cultuurlandschap met natuurelementen, aardkundige waarden (kronkelwaarden) en industriële objecten. Door de uiterwaard loopt de toegangsweg naar het Looveer. Deze variant gaat uit van behoud van de landschappelijke structuur in het noordelijk deel van de uiterwaard en behoud van de kolken en wielen in het zuidelijk en middendeel van de uiterwaard. Voor behoud van de kolken en wielen wordt er reliëfvolgend ontkleit. De uiterwaard behoudt haar grootschalige open karakter. In deze variant wordt de zomerkade verlaagd, worden kades doorlatend gemaakt en wordt het maaiveld verlaagd tot het niveau waarop er nog landbouw mogelijk is (beheerslandbouw). Verder wordt de plas Zwanewater vergroot en verondiept. De vrijkomende specie van de maaiveldverlaging kan gebruikt worden om de plas te verondiepen. Het zuidelijk deel van de uiterwaard dient als weidevogelgebied. De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur. Subkoers is landbouw. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een positieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. mogelijk toekomstbeeld Afgraven maaiveld met behoud van landbouwfunctie Uitbreiding plas (winning + verondiepen tot 3m) Verlagen zomerkade (scheepvaartpeil) Doorlatend maken kade Volume vergraving (1 m 3 ) Verandering areaal landbouw (ha) Verandering areaal met natuurwaarde (ha), , ,5-32,3 24,48 9,8 6

19 Groote- of Koningspleij R7-1 De uiterwaard Grote of Koningspleij is gelegen aan de noordzijde van het splitsingspunt IJsselkop. Het gebied wordt in het oosten begrensd door de IJssel, in het westen door de Neder-Rijn en in het noorden door de industriële bebouwing van Arnhem. Het splitsingspunt is niet alleen rivierkundig maar ook landschappelijk een belangrijk gebied. Landschappelijk is het wenselijk het open en daarmee herkenbaar te houden. Het gebied fungeert als vogelgebied (overwinteringsplaats van Ganzen) en als recreatiegebied (sportvissen, jachthaven, picknickplaats). Voor deze uiterwaard is één variant ontwikkeld waarbij het maaiveld langs de nieuwe haven wordt verlaagd. Een verdere maaiveldverlaging is niet zinvol omdat een groot deel van het gebied in de stroomschaduw van de aarden baan van de N325 is gelegen. Koers van deze uiterwaard is landbouw, subkoers is natuur. De maatregel heeft een positief effect op de ruimtelijke kwaliteit omdat het aansluit bij de wens om het landschap open te houden. Afgraven maaiveld en ontwikkelen tot natuurlijk grasland,26 27,5 + Volume vergraving (1 m 3 ) 187 Verandering areaal landbouw (ha) -8,1 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 7,9 5,67 47,67 7

20 Drielsche uiterwaarden R1-1 De Drielsche uiterwaarden is een smalle langgerekte uiterwaard op de linkeroever van de Neder-Rijn. Het uitzicht wordt landschappelijk vooral gekenmerkt door de Stuw Driel, de beboste stuwwal en Kasteel Doorwerth aan de overzijde van de rivier. In het westen van het gebied is een plas aanwezig die gebruikt wordt als recreatiegebied (zwemmen en sportvissen). Verder is het gebied vooral ingericht voor agrarisch gebruik (graslanden). Voor deze uiterwaard is één variant ontworpen Deze bestaat uit maaiveldverlaging van een groot deel van het gebied en het doorlaatbaar maken van de aanwezige dwarskades. Ter plekke van een bestaande vervuilde puntbron wordt geen ontgraving uitgevoerd. Landschappelijk wordt er naar gestreefd dat het zicht op de stuwwal en de rivier vanaf de dijk behouden blijft. Een beheer gericht op de ontwikkeling van natuurlijk grasland zal hiervoor zorgdragen. Natuurontwikkeling is hier zinvol omdat het gebied hiermee kan fungeren als verbindend element tussen de brede uiterwaarden ten oosten en westen van deze uiterwaard. Door de aanleg van een Vinexwijk neemt de recreatieve druk op het gebied toe. Reeds aanwezige vraag is een goede recreatieve ontsluiting over het stuweiland. De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur en stedelijk uitloopgebied. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een positieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. Afgraven maaiveld tot plasdrassituatie Doorlatend maken kades -,27-194,9 + Volume vergraving (1 m 3 ) 88 Verandering areaal landbouw (ha) -41,2 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 46,9 26,68-7,31 8

21 Doorwerthsche waarden R13-1 Deze uiterwaard ligt tegenover Driel, op de rechteroever van de Neder-Rijn. De ruimtelijke kwaliteit van deze uiterwaard is erg hoog. Kenmerkend zijn het kasteel Doorwerth, de steenfabriek en de ligging van deze uiterwaard op de overgang van de beboste stuwwal en het (half)open rivierengebied. Bij deze variant wordt een strang gegraven die het westelijk deel van de uiterwaard (t.o.v. de A5) koppelt met het oostelijk deel (natuurreservaat). Daarentegen worden het noordelijk en het zuidelijk deel van elkaar gescheiden. De strang staat niet in open verbinding met de rivier om het schone kwelwater te scheiden van het voedselrijke rivierwater. De locatie van de strang omzeilt de bestaande stortplaatsen. Het stroomdalgrasland in het noordelijk deel van de uiterwaard wordt gespaard. Het maaiveld ten zuiden van de strang wordt verlaagd en uiteindelijk beheerd als natuurlijk grasland. Het hoogwatervrije terrein met de steenfabriek wordt gestroomlijnd. De toegangsweg naar de fabriek wordt verder doorlatend gemaakt en de zomerkade wordt verlaagd. Door de geplande afgravingen worden de cultuurhistorische waarden en de landbouw aangetast. Bovendien wordt het schone kwelwater versneld onttrokken, wat vanuit de natuurontwikkeling niet gewenst is. De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur en cultuurhistorie. Subkoers is landbouw. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een zeer negatieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. mogelijk toekomstbeeld Graven strang (niet gekoppeld aan rivier wel aan plassen) Afgraven maaiveld en ontwikkelen tot natuurlijk grasland Stroomlijnen hoogwatervrij terrein Zomerkade verlagen Doorlatend maken toegangsweg Volume vergraving (1 m 3 ) Verandering areaal landbouw (ha) Verandering areaal met natuurwaarde (ha),15 136, ,5 62, 6,34 17,18 9

22 Doorwerthsche waarden R13-2 Deze uiterwaard ligt tegenover Driel, op de rechteroever van de Neder-Rijn. De ruimtelijke kwaliteit van deze uiterwaard is erg hoog. Kenmerkend zijn het kasteel Doorwerth, de steenfabriek en de ligging van deze uiterwaard op de overgang van de beboste stuwwal en het (half)open rivierengebied. Deze variant speelt in op het zoveel mogelijk behouden van de bestaande situatie. Het maaiveld wordt verlaagd, maar de (beheers)landbouwfunctie, gekoppeld aan natuurdoelen wordt voortgezet. Het hoogwatervrije terrein met de steenfabriek wordt gestroomlijnd. De toegangsweg naar de fabriek wordt doorlatend gemaakt en de zomerkade wordt verlaagd. De bosontwikkeling in het westelijk deel (van A5) wordt uitgebreid en verbindt daarmee de beide bestaande bosgebiedjes. Om het schone kwel-water vanuit de Veluwe op te vangen wordt een kwelmoeras ontwikkeld in het stroomluwe deel van de rivier. De landschappelijke structuur rondom het kasteel blijft behouden. Hoewel de ontwikkeling van de natuur positief is, zijn de effecten op cultuurhistorie en landbouw negatief. De maatregelen zijn te ingrijpend. De ontwikkeling van het kwelmoeras is positief voor de natuur, vernattingseffecten op de landbouw worden verwacht en er wordt afbreuk gedaan aan het cultuurhistorische patroon en het huidige landschapsbeeld (contrast open rivierenlandschap en bebost stuwwallenlandschap). De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur en cultuurhistorie. Subkoers is landbouw. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een negatieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. mogelijk toekomstbeeld Afgraven maaiveld met behoud landbouwfunctie Afgraven maaiveld en ontwikkelen tot natuurlijk grasland Stroomlijnen hoogwatervrij terrein Verlagen zomerdijk Doorlaatbaar maken kade Ontwikkelen kwelmoeras (niet vergraven) Volume vergraving (1 m 3 ) Verandering areaal landbouw (ha) Verandering areaal met natuurwaarde (ha), , ,3 45,8 75,61 17,41 1

23 Doorwerthsche waarden R13-3 Deze uiterwaard ligt tegenover Driel, op de rechteroever van de Neder-Rijn. De ruimtelijke kwaliteit van deze uiterwaard is erg hoog. Kenmerkend zijn het kasteel Doorwerth, de steenfabriek en de ligging van deze uiterwaard op de overgang van de beboste stuwwal en het (half)open rivierengebied. Deze variant bevat de minst ingrijpende maatregelen; het zuidelijk deel van de uiterwaard wordt verlaagd tot aan het niveau waarop (beheers) landbouw nog mogelijk is. Verder wordt het hoogwatervrije terrein gestroomlijnd, de zomerkade verlaagd en de toegangsweg doorlaatbaar gemaakt. Het noordelijk en het westelijk deel blijven onveranderd. Ingrepen in deze waardevolle uiterwaard zijn niet gewenst. In de variant wordt vergraven, het landbouwkundig gebruik gaat achteruit en worden geen nieuwe kansen voor de natuur ontwikkeld. De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur en cultuurhistorie. Subkoers is landbouw. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een negatieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. mogelijk toekomstbeeld Afgraven maaiveld met behoud van landbouwfunctie Stroomlijnen hoogwatervrij terrein Verlagen zomerkade Doorlaatbaar maken toegangsweg Volume vergraving (1 m 3 ) Verandering areaal landbouw (ha) Verandering areaal met natuurwaarde (ha),12 962,9-1533, -4,8 46,31 2,79 11

24 Randwijcksche uiterwaarden R17-1 Deze uiterwaard is een open, brede uiterwaard die gekenmerkt wordt door de overgang van de Betuwe naar de Veluwe. Kenmerkend zijn het agrarisch karakter en de aanwezigheid van enkele poelen. De steenfabrieken bij Heteren, de toegangswegen en de kades vormen rivierkundige knelpunten die apart in de blokkendoos zijn opgenomen. In de uiterwaard wordt een strang gegraven die aangesloten zal worden aan de strang van het project Lexkesveer. Verder wordt het maaiveld afgegraven en uiteindelijk natuurlijk grasland ontwikkeld. Aan de zuidkant van de uiterwaard, langs de winterdijk wordt moeras en zachthout ooibos ontwikkeld. De kades worden afgegraven of doorlatend gemaakt. De hoofdkoers voor deze uiterwaard is landbouw. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een negatieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. Afgraven strang en koppelen aan strang Lexkesveer Afgraven maaiveld en ontwikkelen tot natuurlijk grasland Moeras en zachthout-ooibos ontwikkelen Kades afgraven/doorlatend maken,85 16,7 - Volume vergraving (1 m 3 ) 1788 Verandering areaal landbouw (ha) -129,3 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 144,8 99,4 1,17 12

25 Randwijcksche uiterwaarden R17-2 Deze uiterwaard is een open, brede uiterwaard die gekenmerkt wordt door de overgang van de Betuwe naar de Veluwe. Kenmerkend zijn het agrarisch karakter en de aanwezigheid van enkele poelen. De steenfabrieken bij Heteren, de toegangswegen en de kades vormen rivierkundige knelpunten die apart in de blokkendoos zijn opgenomen. In deze variant wordt de uiterwaard afgegraven en natuurlijk grasland ontwikkeld. De zomerkades worden verlaagd. De hoofdkoers voor deze uiterwaard is landbouw. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een onbekende bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. Afgraven maaiveld en ontwikkelen tot natuurlijk grasland Verlagen zomerkades -,36-411,1 Volume vergraving (1 m 3 ) Verandering areaal landbouw (ha) -127,3 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 14,3 11,19-36,75 13

26 Wageninger benedenwaarden R19-1 De Wageninger benedenwaarden bestaat uit een open cultuur/natuurlandschap gekenmerkt door strangen, ruigte en enkele bosschages. De omgeving wordt gekenmerkt door de stadsrand van Wageningen en de uiterwaarden aan de overzijde die in landbouwkundig gebruik zijn. In deze variant is de aansluiting van het oostelijke deel van de uiterwaard (Bovenste Polder), gelegen ten oosten van de Pabstendam bepalend. Natuurontwikkelingsmaatregelen zijn hier reeds uitgevoerd. In deze variant wordt een strang gegraven die aangesloten zal worden op de strangen van de naastgelegen uiterwaarden. In het gebied eromheen zal natuurlijk grasland ontwikkeld worden. Met de natuurontwikkeling als voorgesteld in variant 1 van de Rhenensche buitenwaarden (R2-1) gelegen ten westen van deze uiterwaard, ontstaat op deze wijze een doorlopend (natuur)gebied. Het havenkanaal zal net als in het resterende deel van de uiterwaard worden opengesteld voor (extensieve) vormen van recreatie. De boomgaard blijft behouden. In verband met verontreinigingen in de oostelijk gelegen uiterwaard (Bovenste Polder) zal het zuidelijk deel van de toegangsweg Pabstendam niet doorlatend worden gemaakt. De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur en stedelijk uitloopgebied. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een positieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. Graven strang Verlaging uiterwaard en ontwikkelen tot natuurlijk grasland Doorlatend maken noordelijk deel dam/weg Aanpassen/verlagen zomerkade Kribverlaging,16 24,1 + Volume vergraving (1 m 3 ) 265 Verandering areaal landbouw (ha) -7,7 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 25, 2,85 9,79 14

27 Wageninger benedenwaarden R19-2 De Wageninger benedenwaarden bestaat uit een open cultuur/natuurlandschap gekenmerkt door strangen, ruigte en enkele bosschages. De omgeving wordt gekenmerkt door de stadsrand van Wageningen en de uiterwaarden aan de overzijde die in landbouwkundig gebruik zijn. Het gedeelte van het bedrijventerrein aan de zuidzijde van het havenkanaal wordt verwijderd en het bijbehorende hoge terreingedeelte wordt verlaagd. In het zuid-oostelijke deel van de uiterwaard - dat in de stroomschaduw ligt van het hoge, verontreinigde terrein in de naast gelegen uiterwaard - wordt ontwikkeld tot moeras. Hetgeen bijdraagt aan de variatie in natuurdoeltypen. De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur en stedelijk uitloopgebied. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een positieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. Graven strang Verlaging uiterwaard en natuurlijk grasland Moerasontwikkeling Verwijderen industriegebied Doorlatend maken deel dam/weg Verwijderen zomerkade Kribverlaging,2 262,4 + Volume vergraving (1 m 3 ) 249 Verandering areaal landbouw (ha) -7,9 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 28, ,98 8,47 15

28 Rhenensche buitenwaarden R2-1 Deze uiterwaard bestaat uit een halfopen cultuurlandschap, is smal en wordt landbouwkundig gebruikt. Kenmerkend punt is de voormalige steenfabriek met de plassen en bosschages. Het gebied vormt een overgang naar het natuurreservaat de Blauwe Kamer. Deze variant zorgt voor een doorlopend (natuur)gebied tussen de aangrenzende uiterwaarden: de Wageninger Benedenwaarden en het gebied rond Blauwe Kamer. Uitbreiding van het bestaand buitendijks ooibosje lijkt mogelijk omdat het in de stroomschaduw van de haven ligt. De voormalige steenfabriek blijft gehandhaafd. De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een zeer positieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. Afgraven maaiveld en ontwikkelen tot natuurlijk grasland Verwijderen zomerkade Stroomlijnen hoogwatervrij terrein Kribverlaging en deels kribverwijdering,1 19, ++ Volume vergraving (1 m 3 ) 152 Verandering areaal landbouw (ha) -9,7 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 1,6 5,61 19,44 16

29 Rhenensche buitenwaarden R2-2 Deze uiterwaard bestaat uit een halfopen cultuurlandschap, is smal en wordt landbouwkundig gebruikt. Kenmerkend punt is de voormalige steenfabriek met de plassen en bosschages. Het gebied vormt een overgang naar het natuurreservaat de Blauwe Kamer. Centraal in deze variant staat het behouden en versterken van het bestaande open karakter van de uiterwaard, alsmede het daaraan gepaard gaande agrarisch gebruik. Vrij zicht over de Neder-Rijn, naar de uiterwaarden en dijk aan de overkanzijde van de rivier vanaf de voet van de Wageningse Berg blijft dan mogelijk. Cultuurhistorisch is het behouden van de steenfabriek en het landbouwgebied van belang. De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een neutrale bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. Stroomlijnen hoogwatervrij terrein Kribverlaging,6 97,2 Volume vergraving (1 m 3 ) Verandering areaal landbouw (ha), Verandering areaal met natuurwaarde (ha) -9,2,42 233,39 17

30 Wolfswaard R21-1 Wolfswaard is een relatief brede uiterwaard bestaande uit een open cultuurlandschap met afwisselend kaden en plassen en enkele bomen en struiken. De twee steenfabrieken en drie hoogspanningsmasten zijn opvallende elementen in de uiterwaard. De ontwikkeling van (riviergebonden) natuur in deze grote uiterwaard sluit aan op de bestaande ontwikkelingen aan de noordzijde van de Neder-Rijn. Er ontstaat een samenhangend geheel van natuurlijke graslanden, ruigten en af en toe moerasontwikkeling. Een verantwoorde inpassing van rivierkundige maatregelen betekent inspelen op bestaande hoogteverschillen (door reliëfvolgend ontgraven) en handhaven van bestaande landschappelijke patronen of elementen. Tevens zijn er mogelijkheden voor extensieve vormen van recreatie (bijvoorbeeld struinnatuur). De hoofdkoers voor deze uiterwaard is landbouw. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een zeer negatieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. mogelijk toekomstbeeld Graven nevengeul Afgraven maaiveld en ontwikkelen tot natuurlijk grasland Verwijderen zomerkade Verwijderen dwarskades Doorlaatbaar maken toegangsweg Volume vergraving (1 m 3 ) Verandering areaal landbouw (ha) Verandering areaal met natuurwaarde (ha),15 21, ,8 161,5 99,3 2,3 18

31 Wolfswaard R21-2 De Wolfswaard is een relatief brede uiterwaard bestaande uit een open cultuurlandschap met afwisselend kaden en plassen en enkele bomen en struiken. De twee steenfabrieken en drie hoogspanningsmasten zijn opvallende elementen in de uiterwaard. In deze variant worden de dwarskades verwijderd en de zomerkade verlaagd tot het niveau waarop landbouwfunctie nog mogelijk blijft. De toegangswegen worden doorlaatbaar gemaakt. Centraal in deze variant staat het behoud en versterken van het bestaande relatief open karakter van de uiterwaard, alsmede het daaraan gepaard gaande agrarisch gebruik. Vanaf de zuidelijke bandijk blijft een vrij zicht over de uiterwaarden en de overkant mogelijk. Mogelijkheden voor recreatieve ontwikkelingen in de uiterwaard zijn beperkt. Het behouden van het landbouwkundig gebruik betekent dat daarmee de betekenis van het gebied voor weidevogels en ganzen behouden blijft. De hoofdkoers voor deze uiterwaard is landbouw. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een negatieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. Dit komt door de negatieve gevolgen van het verwijderen van de kades voor de landbouw. mogelijk toekomstbeeld Afgraven zomerkades tot niveau landbouw mogelijk blijft Verwijderen dwarskades Doorlaatbaar maken toegangswegen Volume vergraving (1 m 3 ) Verandering areaal landbouw (ha) Verandering areaal met natuurwaarde (ha),13 192,8 -,,,39 493,83 19

32 Wolfswaard R21-3 De Wolfswaard is een relatief brede uiterwaard bestaande uit een open cultuurlandschap met afwisselend kaden en plassen en enkele bomen en struiken. De beide steenfabrieken en de drie hoogspanningsmasten zijn opvallende elementen in het gebied. Van de drie varianten die voor deze uiterwaard zijn ontwikkeld is de derde variant de meest vergaand omdat hierin ook het grote steenfabrieksterrein wordt verwijderd. Hiernaast wordt het maaiveld afgegraven en wordt een aantal plassen gegraven. Na afgraving wordt het gebied ontwikkeld tot tot natuurlijk grasland en moeras. De hydraulische weerstand van het gebied zal door het ontstaan van wilgenstruwelen in de moerassige zone zeer sterkt toenemen. De waterstand winst die door het afgraven en verwijderen van de steenfabriek wordt geboekt wordt hiermee teniet gedaan. Deze variant resulteert zelfs in een waterstandsstijgend effect. De hoofdkoers voor deze uiterwaard is landbouw. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een zeer negatieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. mogelijk toekomstbeeld Verwijderen hoogwatervrij terrein en steenfabriek Afgraven maaiveld en ontwikkelen tot natuurlijk grasland Afgraven maaiveld en ontwikkelen tot moeras Aanleg van plassen Verwijderen zomer- en dwarskades Volume vergraving (1 m 3 ) Verandering areaal landbouw (ha) Verandering areaal met natuurwaarde (ha) -,36-313, ,6 141, ,87-2,11 2

33 Middelwaard R22-1 De Middelwaard maakt deel uit van de rivier met zijn open, langgerekte uiterwaarden aan de voet van een steile en beboste helling. Op de overgang van hoog en droog naar laag en nat ligt het stadje Rhenen. Dit gebied heeft zeer bijzondere cultuurhistorische waarden: zoals de Grebbelinie, de monumentale boerderij net tegen de binnenkant van de Marsdijk en de Marspolder. Het saneren van de bedrijventerreinen aan de zuidoever betekent het herstel van het uitzicht op Rhenen, Grebbeberg en Neder-Rijn, en daarmee de overgang van Stuwwal naar Betuwe. De natuurontwikkeling sluit aan bij hetgeen plaats vindt in het gebied Blauwe Kamer aan de overzijde. Er ontstaat hierdoor een ecologische verbinding met natte, moerasachtige gebieden stroomafwaarts. In deze variant wordt een nevengeul gegraven. Het omliggende gebied wordt afgegraven en er wordt natuurlijk grasland ontwikkeld. De hoogwatervrije terreinen worden afgegraven en het landhoofd van de N233 wordt verwijderd. Ook de zomerkades en dwarskades worden verwijderd. De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een zeer positieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. Graven nevengeul Afgraven maaiveld en ontwikkelen tot natuurlijk grasland Afgraven hoogwatervrije terreinen Verwijderen landhoofd Verwijderen zomerkades en dwarskades Volume vergraving (1 m 3 ) Verandering areaal landbouw (ha) Verandering areaal met natuurwaarde (ha),14 248, ,8 26,5 34,55 59,29 21

34 Middelwaard R22-2 De Middelwaard maakt deel uit van de rivier met zijn open, langgerekte uiterwaarden aan de voet van een steile en beboste helling. Op de overgang van hoog en droog naar laag en nat ligt het stadje Rhenen. Dit gebied heeft zeer bijzondere cultuurhistorische waarden: zoals de Grebbelinie, de monumentale boerderij net tegen de binnenkant van de Marsdijk en de Marspolder. In deze uiterwaard zal een nevengeul aangelegd worden, die voor de brug aangetakt wordt. De hoge (bedrijfs)terreinen blijven bestaan, het stroomafwaartse deel van de Middelwaard verandert ten opzichte van de bestaande toestand niet. De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een positieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. Graven nevengeul Afgraven maaiveld en ontwikkelen tot natuurlijk grasland Verwijderen zomerkades en dwarskades Volume vergraving (1 m 3 ) Verandering areaal landbouw (ha) Verandering areaal met natuurwaarde (ha),59 787, ,9 19,3 14,6 53,96 22

35 Rhenen R23-1 Bij deze variant blijft de overgang van stad via open landbouwgebied naar de rivier behouden. Zicht op Rhenen blijft mogelijk ook vanaf de overzijde van de rivier. Er zijn mogelijkheden voor recreatieve ontsluiting (wandelen, fietsen, et cetera). Het hogere deel van de uiterwaard direct ten westen van de veerweg blijft gehandhaafd (evenementen terrein). Ecologische waarden van het plassengebiedje aan de westzijde van de uiterwaard leiden tot het uitblijven van ingrepen in dit deel van de uiterwaard. (verbinding met omringende uiterwaarden via stepping stones). Een deel van de uiterwaard leent zich voor verlaging met behoud van huidige landbouwgebruik. Daarnaast is het mogelijk zomerkades, en een deel van de dwarskades aan te passen. De kaden worden doorstroombaar gemaakt zodat de aanwezige wegen behouden kunnen blijven, andere kades worden verlaagd. De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur en stedelijk uitloopgebied. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een negatieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. Afgraven maaiveld en behoud landbouwfunctie Verlagen zomerkades Verwijderen dwarskades Doorstroombaar maken toegangsweg,17 215,5 - Volume vergraving (1 m 3 ) 134 Verandering areaal landbouw (ha) 6,5 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) -1,8 4,88 44,15 23

36 Rhenen R23-2 De ontwikkeling van de uiterwaard in deze variant staat in het teken van de ontwikkeling van de zogenaamde Robuuste Verbindingszone tussen de Veluwe en de Utrechtse Heuvelrug. De relatief hoge uiterwaard wordt niet verlaagd maar ontwikkeld tot natuurterrein. Op deze wijze ontstaat een samenhangend geheel met aangrenzende gebieden en uiterwaarden (Heuvelrug, Blauwe Kamer). Ingrepen blijven beperkt tot ontwikkeling van natuurlijk beheerd grasland en aanpassen van zomerkades, dwarskades en de toegangsweg. De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur en stedelijk uitloopgebied. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een positieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. Ontwikkelen natuurlijk grasland (niet afgraven maaiveld) Verlagen zomerkades Verlagen dwarskades en toegangweg,2 273,6 + Volume vergraving (1 m 3 ) Verandering areaal landbouw (ha) -14,5 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 19,3 1,27 214,79 24

37 Tollewaard R24-1 De Tollewaard is een uiterwaard gelegen ten westen van Rhenen aan de linkeroever van de Neder-Rijn. Het is een uiterwaard bestaande uit een open cultuurlandschap met agrarisch en industrieel gebruik. Er liggen twee steenfabrieken met toegangswegen. Verder liggen er meerdere waterplassen die een goede aanzet voor een strang vormen. In deze variant wordt in de uiterwaard een nevengeul gegraven en het gebied eromheen, inclusief het hoogwatervrije terrein met steenfabriek verlaagd. In het afgegraven gebied rond de geul wordt natuurlijk grasland ontwikkeld. De toegangsweg naar de steenfabriek wordt doorlaatbaar gemaakt. De zomerkades worden verlaagd en de dwarskades verwijderd. De ruimtelijke ingreep in deze variant bestaat uit landschapsvernieuwing met natuurontwikkeling in aansluiting op een reeds bestaande strang. Er ontstaat een afwisselend natuurlijk beeld van moeras, natuurlijk grasland en open water. Ecologisch gezien is hier sprake van een grote diversiteit. Recreatief gebruik (wandelen, struinen, sportvissen etc.) kan over de hele uiterwaard plaats vinden; de nevengeul kan gepasseerd worden. De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een zeer positieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. Graven nevengeul Afgraven maaiveld en ontwikkelen tot natuurlijk grasland Doorlaatbaar maken toegangsweg Verwijderen dwarskades Afgraven zomerkades Verwijderen hoogwatervrij terrein en steenfabriek,75 879,7 ++ Volume vergraving (1 m 3 ) 731 Verandering areaal landbouw (ha) -38,8 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 62,5 2 62,52 14,7 25

38 Tollewaard R24-2 De Tollewaard is een uiterwaard gelegen ten westen van Rhenen aan de linkeroever van de Neder-Rijn. Het is een uiterwaard bestaande uit een open cultuurlandschap met agrarisch en industrieel gebruik. Er liggen twee steenfabrieken met toegangswegen. Verder liggen er meerdere waterplassen die een goede aanzet voor een strang vormen. De variant is - in grote lijnen - gericht op het behoud van de huidige situatie. Het landschap is open, agrarisch met een afwisseling van steenfabrieken, plassen en enkele opgaande beplantingselementen. Dit (agrarisch) beeld sluit aan bij het binnendijkse gebruik en landschapsbeeld. Recreatief kan het gebied verder ontsloten worden door wandelpaden over de kades, sportvissen etc. Ecologisch gezien zou het gebied (eventueel als beheerslandbouw-gebied) kunnen dienen als weidevogelgebied. Er is reeds in de uitgangstoestand een aanzienlijke oppervlakte natte tot moerassige terreinen (waaronder een oude strang). De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een neutrale bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. Stroomlijnen hoogwatervrij terrein Doorlaatbaar maken toegangsweg Verwijderen dwarskaden,, Volume vergraving (1 m 3 ) Verandering areaal landbouw (ha), Verandering areaal met natuurwaarde (ha),,18, 26

39 Ingensche waarden R25-1 De Ingensche waarden ligt aan de linkeroever van de Neder-Rijn tegenover Elst (Provincie Utrecht). De uiterwaard bestaat uit een open cultuurlandschap met een grote zandwinplas en twee veerwegen naar de pont (veerhuis). In deze variant wordt de plas deels verondiept en omgevormd tot natuurlijk grasland. Het centrale deel van de plas en de verbinding met de Neder-Rijn blijven bestaan en zullen met een nieuw te graven gedeelte in het stroomopwaarts gelegen deel van de uiterwaard een nieuwe strang vormen. De landbouw in het oostelijk deel van de Ingense Waard wordt - mede door uiterwaardverlaging - omgevormd tot natuurlijk grasland. In ecologische zin vormen deze maatregelen een aansluiting bij de ontwikkelingen in aanliggende gebieden. Er ontstaat een variatie in beeld en natuurlijke diversiteit. De recreatieve mogelijkheden zijn wandelen, vissen en een fietsverbinding met het pontje. De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur en recreatie. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een zeer positieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. Graven strang Gedeeltelijk verondiepen plas en ontwikkelen tot natuurlijk grasland Afgraven maaiveld en ontwikkelen tot natuurlijk grasland Verwijderen zomerkade en dwarskade Doorlaatbaar maken veerweg,47 556,3 ++ Volume vergraving (1 m 3 ) 351 Verandering areaal landbouw (ha) -35,2 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 37,2 2,59 27,1 27

40 Ingensche waarden R25-2 De Ingensche waarden ligt aan de linkeroever van de Neder-Rijn tegenover Elst (Provincie Utrecht). De uiterwaard bestaat uit een open cultuurlandschap met als meest opvallende elementen een grote zandwinplas en twee veerwegen naar de pont (veerhuis). De plas blijft een opvallend element. De openheid betekent dat vanuit uiterwaard en vooral vanaf de dijk het uitzicht over de Neder-Rijn, de Amerongse uiterwaarden (kasteel) met op de achtergrond de Heuvelrug behouden blijft. In ecologisch opzicht biedt deze variant mogelijkheden voor weidevogelbeheer. Het oostelijk deel van de uiterwaard heeft al een belangrijke betekenis als weidevogelgebied. De rivierkundige maatregelen in deze variant zijn beperkt tot het doorlaatbaar maken van de veerweg, het verwijderen van enige dwarskades en (zo mogelijk) verlagen van de zomerkades. Dit in verband met het uitgangspunt in deze variant het bestaande landbouwgebruik te handhaven. De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur en recreatie. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een negatieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. Doorlaatbaar maken veerweg Verwijderen dwarskades Verlagen zomerkades (zo mogelijk i.v.m. landbouw), ,9 - Volume vergraving (1 m 3 ) Verandering areaal landbouw (ha), Verandering areaal met natuurwaarde (ha), 1,36 987,96 28

41 Elster buitenwaarden R26-1 De Elster buitenwaarden is gelegen aan de rechteroever van de Neder-Rijn bij Elst (Provincie Utrecht). De uiterwaard bestaat uit een open cultuurlandschap. Opvallende kenmerken in de uiterwaard zijn de ontgrondingsplas en de veerweg. Direct langs de uiterwaard ligt de bebouwing van Elst en Remmerden met op de achtergrond een bosgebied op de hoog gelegen stuwwal. In deze uiterwaard staat het behoud van het open karakter en het gebruik als landbouwgebied voorop. Omringende gebieden (Heuvelrug; Betuwe) blijven zichtbaar vanuit de uiterwaard. De zomerkade blijft behouden. Via deze kade kan wellicht een aantrekkelijke fietsroute door de uiterwaard ontwikkeld worden. Extensivering van landbouwkundig gebruik opent perspectieven voor agrarisch natuurbeheer: weidevogel gebied. Gecombineerd met vernatting (kwel vanuit de heuvelrug!) ontstaan interessante vegetaties. De hoofdkoers voor deze uiterwaard is een dilemma; landbouw of natuur. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een onbekende bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. Verlagen zomerkade (zo mogelijk i.v.m. landbouw) Verwijderen dwarskades Doorlaatbaar maken veerweg,19 239,7 Volume vergraving (1 m 3 ) Verandering areaal landbouw (ha), Verandering areaal met natuurwaarde (ha),,53 448,99 29

42 Elster buitenwaarden R26-2 De Elster buitenwaarden is gelegen aan de rechteroever van de Neder-Rijn bij Elst (Provincie Utrecht). De uiterwaard bestaat uit een open cultuurlandschap. Opvallende kenmerken in de uiterwaard zijn de ontgrondingsplas en de veerweg. Direct langs de uiterwaard ligt de bebouwing van Elst en Remmerden met op de achtergrond een bosgebied op de hoog gelegen stuwwal. De ontwikkeling tot natuurgebied sluit aan bij de ontwikkeling, in uitvoering, in de aangrenzende gebieden. Hierdoor ontstaat een aaneengesloten, riviergebonden natuurgebied aan de voet van de stuwwal van de Utrechtse Heuvelrug. De differentiatie binnen de uiterwaard draagt bij aan een gevarieerde mogelijkheden voor natuurontwikkeling. De geprojecteerde geul past in het streven in dit gedeelte van de noordoever Neder-Rijn relatief schoon water af te voeren naar de Kromme Rijn (nabij Wijk bij Duurstede). Dit verbetert de waterkwaliteit in de Kromme Rijn. De hoofdkoers voor deze uiterwaard is een dilemma; landbouw of natuur. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een onbekende bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. Graven nevengeul (ten behoeve van rivierkwel) Verwijderen zomerkades Verwijderen dwarskades Verlagen deel uiterwaard en ontwikkelen tot natuurlijk grasland Doorlatend maken veerweg,13 117,5 Volume vergraving (1 m 3 ) 2398 Verandering areaal landbouw (ha) -93,9 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 14,8 93,63 11,83 3

43 Mauriksche- en Ecksche waarden + Koornwaard R28-R29-1 De Mauriksche- en Ecksche waarden liggen aan de linkeroever van de Neder-Rijn bij het plaatsje Maurik. Het oostelijk deel van de uiterwaard bestaat voornamelijk uit een open cultuur landschap. Het westelijk deel bestaat uit een open/ halfopen waterlandschap gedomineerd door een grote zandwinplas met veel recreatie. Deze variant gaat uit van een drastische ingreep in de door (zand)winplassen gedomineerde uiterwaard. Een belangrijk ingreep daarbij is het gedeeltelijk opvullen van de nu willekeurig ontwikkelde (zandwin)plassen. Bij deze variant blijft eenderde van de plassen gehandhaafd. Eenderde van de plassen zal ondieper gemaakt worden en ontwikkeld worden tot recreatieve of natuurlijke oevers. Eenderde van de plassen zal tot op ongeveer het maaiveld opgevuld worden en ontwikkeld tot natuurlijk beheerd grasland. Aan de zuid- en oostzijde van de plas zal intensieve recreatie kunnen plaatsvinden, aan de noordzijde minder intensief. Tevens zal er een vrij moeilijk toegankelijk kerngebied ontwikkeld worden. Ecologische ontwikkeling van het gebied is mede gezien bovenstaande maatregelen relatief beperkt. Het oostelijk deel van de uiterwaard biedt mogelijkheden voor weidevogelbeheer of andere vormen van agrarisch natuurbeheer. Door het verkleinen van het totaal oppervlak aan water worden de mogelijkheden voor waterrecreatie beperkt. De hoofdkoers voor deze uiterwaard is recreatie. Subkoers is natuur. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een negatieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. mogelijk toekomstbeeld Verlagen zomerkade Echtsewaard tot 6,5m+ NAP Verondiepen plassen tot natuurlijk beheerd grasland en ondiep water (recreatie) Verlagen hoge terreinen Verwijderen dwarskades Verlagen voormalige (ban)dijken oude geul Volume vergraving (1 m 3 ) Verandering areaal landbouw (ha) Verandering areaal met natuurwaarde (ha),6 34, ,1 1,6 7,99 4,33 31

44 Mauriksche- en Ecksche waarden, Koornwaard en Rijswijcksche buitenpolder R28-R29-R34-2 De Mauriksche en Ecksche waarden, Koornwaard en Rijswijcksche buitenpolder omvatten een vrij groot gebied aan de zuidoever van de Neder-Rijn ten westen van het Amsterdam- Rijnkanaal. Het gebied wordt gedomineerd door een grote zandwinplas in de Koornwaard ten zuiden van de stuw. Deze plas wordt gebruikt als recreatiegebied (Eiland van Maurik). Het oostelijk deel van het gebied (Mauriksche en Ecksche waarden) bestaat voornamelijk uit een open cultuurlandschap. Ook de Rijswijcksche buitenpolder in het westen, tegen het Amsterdam-Rijnkanaal, wordt gekenmerkt door een open cultuurlandschap. In de uiterwaard zijn nog een aantal zandwinplassen, een steenfabriek en een crossterrein aanwezig. In deze variant wordt een landschappelijke aaneensluiting van de drie uiterwaarden nagestreefd. In het oostelijke deel zal een nieuwe plas worden aangelegd en het maaiveld worden verlaagd en ontwikkeld tot natuurlijk grasland. In de stroomluwe delen zal ooibosontwikkeling worden nagestreefd. In het westelijk deel zal het fabrieksterrein worden verwijderd en het crossterrein worden gestroomlijnd. De zandwinputten zullen worden verondiept en omgevormd tot een aantal kleine strangen. Door het creëren van bos wordt landschappelijk een duidelijker onderscheid gemaakt tussen de hoofdgeul en de strangen en plassen in de uiterwaard. Hiernaast worden de recreatieve mogelijkheden (hoofdkoers) binnen de drie uiterwaarden verbeterd en uitgebreid. De hoofdkoers voor deze uiterwaard is recreatie. Subkoers is natuur. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een positieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. mogelijk toekomstbeeld Verwijderen (dwars)kades Afgraven maaiveld en ontwikkelen tot natuurlijk grasland Aanleg van plassen Verondiepen van plassen Doorlatend maken van wegen Ooibosontwikkeling in stroomluwe delen Verwijderen hoogwatervrij terrein en fabriek Stroomlijnen hoogwatervrij terrein Volume vergraving (1 m 3 ) Verandering areaal landbouw (ha) Verandering areaal met natuurwaarde (ha), , ,3 235,8 218,72 5,92 32

45 Domswaard + Stuweiland Maurik R3-R31-2 De Domswaard is een zeer smalle uiterwaard die de overgang vormt van het (kom)gebied van de Kromme Rijn/Langbroekerwetering naar de Neder-Rijn/Lek. Een ruimtelijk zeer fraaie overgang, mede door de wijze waarop de boerderijen aan de binnendijkse zijde ten opzichte van de dijk gelegen zijn (steeds op een afstand van circa 75-1 meter) en de wijze waarop de dijk onder een hoek de richting van het kavelpatroon in het binnendijkse gebied aansnijdt. Een jong cultuurmonument is de stuw, met bijbehorende gebouwen en nederzetting aan de dijk. Door de kleine uiterwaard kunnen er weinig maatregelen worden uitgevoerd. In deze variant worden de kades verwijderd en natuurlijk grasland ontwikkeld. De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een positieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. Uiterwaard ontwikkelen tot natuurlijk grasland Verwijderen kades,41 31,4 + Volume vergraving (1 m 3 ) 88 Verandering areaal landbouw (ha) -12,8 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 23,3 11,92 25,28 33

46 Meandertak Gravenbol + Lunenburgerwaard R32-R33-1 De Meandertak Gravenbol en Lunenburgerwaard liggen aan de rechteroever van de Neder- Rijn ten oosten van Wijk bij Duurstede. De Gravenbol bestaat door de oude riviermeander en winplas voornamelijk uit water. De Lunenburgerwaard is een meer halfopen uiterwaard met naast de landbouw ook natuurelementen en een steenfabriek. Deze variant gaat uit van het behoud van het huidige landbouwkundige gebruik en open karakter. Het lijkt mogelijk een deel van de hoogste delen van de uiterwaard te verlagen zonder agrarisch gebruik onmogelijk te maken. Het recreatief (mede)gebruik van deze uiterwaard kan verder worden ontwikkeld. De oude haven van Wijk bij Duurstede staat op de nominatie te worden ontwikkeld tot passantenhaven voor recreatievaart. Wellicht kan door het gebied een doorgaande (fiets) route worden ontwikkeld. De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur. Subkoers is recreatie en stedelijk uitloopgebied. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een negatieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. Verlagen kades Afgraven maaiveld en behouden van natuur en landbouw Stroomlijnen hoogwatervrijterrein en verwijderen steenfabriek Doorlaatbaar maken toegangsweg,18 126,6 - Volume vergraving (1 m 3 ) 327 Verandering areaal landbouw (ha), Verandering areaal met natuurwaarde (ha) -2,8 9,73 13,1 34

47 Meandertak Gravenbol + Lunenburgerwaard R32-R33-2 De Meandertak Gravenbol en Lunenburgerwaard liggen aan de rechteroever van de Neder- Rijn ten oosten van Wijk bij Duurstede. De Gravenbol bestaat door de oude riviermeander en winplas voornamelijk uit water. De Lunenburgerwaard is een meer halfopen uiterwaard met naast de landbouw ook natuurelementen en een steenfabriek. De ontwikkeling is gericht op integrale natuurontwikkeling van het gebied. Met mogelijkheden voor recreatief (mede)gebruik. Natuurontwikkeling sluit aan bij de natuurontwikkeling in de Amerongse Buitenwaarden. Langs de dijk is een mogelijkheid de differentiatie in het gebied nog te vergroten door de ontwikkeling van moeras. Op de te handhaven hoge terreingedeelten is het mogelijk een bosgebiedje te ontwikkelen. De plas aan de zuidzijde van de meandertak wordt deels ondieper gemaakt en voor recreatief medegebruik geschikt gemaakt. Wel moet worden afgewogen in hoeverre dit gebruik zich laat verenigen met de gewenste natuurontwikkeling. De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur. Subkoers is recreatie en stedelijk uitloopgebied. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een positieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. Verwijderen kades Ontwikkelen tot natuurlijk grasland (niet afgraven) Moerasontwikkeling langs dijk Doorlaatbaar maken toegangsweg Bosontwikkeling op hoogwatervrij terrein Verondiepen plas tot ondiep water en natuurlijk grasland,4 329,2 + Volume vergraving (1 m 3 ) 964 Verandering areaal landbouw (ha) -65,2 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 93,7 38,44 8,56 35

48 Rijswijcksche buitenpolder R34-1 De Rijswijcksche buitenpolder is gelegen aan de linkeroever van de Neder-Rijn ten zuidoosten van Wijk bij Duurstede. Dit gebied ligt in het verlengde van de Mauriksche en Ecksche Waarden en de Koornwaard (R28 en R29). De maatregelen in de Rijswijksche buitenpolder zijn afgestemd op een gelijksoortig doel als deze uiterwaarden. Dat wil zeggen: een duidelijk onderscheid aanbrengen tussen moderne en voormalige riviertakken. Met herontwikkeling van het agrarisch gebruikte cultuurlandschap van de uiterwaarden. Juist in dit gebied lijkt een dergelijk herstel van een typisch agrarisch uiterwaarden/cultuurlandschap op zijn plaats. De voormalige meander van de Neder-Rijn zal herontwikkeld worden. Kleiputten worden gecultivieerd tot landbouwgrond; Verder zullen kleine landschapselementen en vrije uitzichten worden behouden of herontwikkeld. Er zullen wandel en fietsroutes en andere kleinschalige recreatieve voorzieningen worden ontwikkeld. De steenfabriek op het hoogwatervrije terrein in het centrum van de Rijswijcksche Buitenpolder blijft behouden. De hoofdkoers voor deze uiterwaard is landbouw en natuur. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een positieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. Graven geul/ herstel oude meander Verondiepen randen meander tot natuurlijk grasland Verondiepen plassen tot grasland ("omputten") Afgraven maaiveld en behoud van landbouwfunctie Stroomlijnen hoogwatervrij terrein Verlagen omgeving HGO terrein en ontwikkelen tot natuurlijk grasland Verlagen zomerkades Verwijderen dwarskades Doorlaatbaar maken wegen/veerweg,66 713,9 + Volume vergraving (1 m 3 ) 1448 Verandering areaal landbouw (ha) -17,3 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) -9,1 67,31 1,61 36

49 Rijswijcksche buitenpolder R34-2 De Rijswijcksche buitenpolder is gelegen aan de linkeroever van de Neder-Rijn ten zuidoosten van Wijk bij Duurstede. Dit gebied ligt in het verlengde van Mauriksche en Ecksche Waarden en de Koornwaard (R28 en R29). Deze variant gaat uit van integrale natuurontwikkeling: natuurlijk grasland, ondiep open water en mogelijkheden voor bos- en moerasontwikkeling. Daarbij is aangesloten bij de beoogde ontwikkeling van het reeds bestaande (natuur)inrichtingsplan voor dit gebied. Dit plan voorziet in het herontwikkelen van de twee bestaande grotere plassen tot een stelsel van kleinere en grotere geulen, moeras(bos) en natuurlijk grasland. Van belang is de ontwikkeling van een grote geul, in aansluiting bij hetgeen is voorgesteld in variant 2 van de Mauriksche en Ecksche Waarden & Koornwaard (R28-R29-1). Een dergelijke geul zou beide uiterwaarden tot een geheel maken. Het doortrekken van de geul betekent een toename van het gebruik van de uiterwaard door water- en oeverrecreatie. De hoofdkoers voor deze uiterwaard is landbouw en natuur. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een negatieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. Graven geul vanuit Maurickse-Ecksche Waarden Graven nieuwe plassen/geultjes (volgens bestaand plan) Deels verondiepen bestaande plassen/geulen Verlagen noord-westelijk deel uiterwaard tot een natuurlijk beheerd grasland Stroomlijnen hoogwatervrije terreinen Verwijderen zomer- en dwarskades Doorlaatbaar maken wegen Plaatselijk bosontwikkeling (bestaand bos aanpassen), ,3 - Volume vergraving (1 m 3 ) 2664 Verandering areaal landbouw (ha) -117,8 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 115,4 159,46 9,88 37

50 Rijswijcksche waard R35-1 De Rijswijcksche waard ligt aan de linkeroever van de Neder-Rijn net na de kruising van het Amsterdam-Rijn Kanaal met de Neder-Rijn. Het gaat om een relatief smalle, deels relatief hooggelegen uiterwaard. Het landschap wordt in belangrijke mate bepaald door het Amsterdam-Rijn Kanaal en zijn kruising met de Neder-Rijn. In deze variant wordt de uiterwaard verlaagd tot het niveau waarop de landbouwfunctie behouden kan blijven. Verder wordt de zomerkade aangepast, de dwarskades verwijderd en de toegangsweg doorlaatbaar gemaakt. Deze eerste variant gaat uit van het behoud van het open en agrarische karakter van het gebied. Het scala aan rivierkundige mogelijkheden is dan beperkt. In ecologisch opzicht blijft er hooguit enige ruimte voor weidevogels en ganzen. Mogelijkheden voor recreatief gebruik zijn niet aan de orde. De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een negatieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. Verwijderen zomerkades en dwarskades Afgraven maaiveld deel uiterwaard en ontwikkelen tot natuurlijk grasland Doorlatend maken toegangsweg Ontwikkelen van natuurlijk grasland,8 87,4 - Volume vergraving (1 m 3 ) 18 Verandering areaal landbouw (ha), Verandering areaal met natuurwaarde (ha) -,5,54 161,46 38

51 Rijswijcksche waard R35-2 De Rijswijcksche waard ligt aan de linkeroever van de Neder-Rijn net na de kruising van het Amsterdam Rijn Kanaal met de Neder-Rijn. In deze variant wordt de uiterwaard inclusief het hoogwatervrij terrein verlaagd en natuurlijk grasland ontwikkeld. Verder wordt de zomerkade aangepast, de dwarskades verwijderd en de toegangsweg doorlaatbaar gemaakt. Het gebied is te smal voor de ontwikkeling van een geul of stang met rivierkundig effect. Het ontwikkelen van natuurlijk grasland betekent het behoud van een relatief open gebied. Het zicht op en over de uiterwaard en de aanliggende terreinen en landschapselementen blijft daarmee bestaan. De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een positieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. Verlagen uiterwaarden ontwikkelen tot natuurlijk grasland Verlagen zomerkades Afgraven hoogwatervrij terrein Doorlatend maken toegangsweg Verwijderen dwarskades,31 246,3 + Volume vergraving (1 m 3 ) 49 Verandering areaal landbouw (ha) -23,1 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 29,4 22,72 1,84 39

52 Bosscherwaarden R36-1 De Bosscherwaarden is een uiterwaard gelegen aan de rechteroever van de Neder-Rijn net voorbij de kruising van het Amsterdam-Rijn kanaal met de Neder-Rijn. Het is een relatief hooggelegen uiterwaard met een open cultuurlandschap. Het landschap wordt in belangrijke mate bepaald door het Amsterdam-Rijn Kanaal en zijn kruising met de Neder-Rijn. Deze variant gaat uit van het behoud en deels herontwikkelen van het open en agrarische karakter van het gebied. In ecologisch opzicht blijft er enige ruimte voor weidevogels en ganzen. Mogelijkheden voor recreatief gebruik zijn gewenst. Mede in verband met de nabijheid van Wijk bij Duurstede (uitloopgebied). Het gaat daarbij om het behoud en of ontwikkelen van een (fiets)route langs het kanaal en de zomerkade. In het gebied bevindt zich een bijzondere, voormalige steenfabriek met een zogenaamde "ringoven". Uit cultuurhistorisch oogpunt is behoud van dit element van belang. De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur. Subkoers is recreatie en stedelijk uitloopgebied. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een negatieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. Verlagen uiterwaard en behoud landbouwfunctie Verlagen zomerkades (als mogelijk t.b.v. landbouw) Stroomlijnen hoogwatervrij terrein Verondiepen plassen t.b.v. landbouw,6 624,7 - Volume vergraving (1 m 3 ) 859 Verandering areaal landbouw (ha) 4,4 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) -14,6 27,12 23,3 4

53 Bosscherwaarden R36-2 De Bosscherwaarden is een uiterwaard gelegen aan de rechteroever van de Neder-Rijn net voorbij de kruising van het Amsterdam-Rijn kanaal met de Neder-Rijn. Het is een relatief hooggelegen uiterwaard met een open cultuurlandschap. Het landschap wordt in belangrijke mate bepaald door het Amsterdam-Rijn kanaal en zijn kruising met de Neder-Rijn. Deze variant gaat uit van het ontwikkelen van het gebied als natuurgebied. Het richtbeeld voor de natuur in deze variant omvat: natuurlijk beheerd grasland en ondiep water in de vorm van een strang. Deze variant zorgt voor behoud van het open karakter van het gebied. Wellicht laat deze ontwikkeling het ontwikkelen van recreatief (mede)gebruik toe. Reeds in de bestaande situatie wordt een deel van het terrein door landbouw op natuurvriendelijke wijze beheerd. De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur. Subkoers is recreatie en stedelijk uitloopgebied. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een positieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. Graven strang Afgraven maaiveld zuidelijk deel en ontwikkelen tot natuurlijk grasland Noordzijde ontwikkelen tot natuurlijk grasland (zonder afgraving) Verwijderen zomer- en dwarskades Stroomlijnen hoogwatervrij terrein Verondiepen plassen en ontwikkelen tot natuurlijk grasland,86 132,1 + Volume vergraving (1 m 3 ) 81 Verandering areaal landbouw (ha) -69,5 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 8,7 47,68 21,65 41

54 Beusichemse waard R37-1 De Beusichemse waard is een uiterwaard gelegen aan de linkeroever van de Neder-Rijn. De uiterwaard bestaat uit een open cultuurlandschap met restanten van hagen, boomopstanden en enkele erven. In de Beusichemse waard ligt verder nog een camping en een jachthaven bij het Oude Veerhuis. Deze eerste variant is er op gericht bestaand agrarisch gebruik en het geheel aan cultuurhistorische elementen en structuren te behouden. In tegenstelling tot de meeste andere uiterwaarden, vormen de buitendijkse terreinen hier tevens de voor de agrariërs zeer belangrijke huiskavels (direct grenzend aan de bedrijfsgebouwen). Waar mogelijk kan een en ander worden gecombineerd met het ontwikkelen van agrarisch natuurbeheer (weidevogels). Een van de betrokken bedrijven past dit reeds toe. De hoofdkoers voor deze uiterwaard is een dilemma; landbouw of natuur. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een onbekende bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. Kleinschalige dijkverlegging Verwijderen dwarskades en bandijk; deel bandijk alleen verlagen Doorlatend maken toegangswegen en veerweg,17 97,4 Volume vergraving (1 m 3 ) Verandering areaal landbouw (ha) -4,3 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 4,3,64 151,75 42

55 Beusichemse waard R37-2 De Beusichemse waard is een uiterwaard gelegen aan de linkeroever van de Neder-Rijn. De uiterwaard bestaat uit een open cultuurlandschap met restanten van hagen, boomopstanden en enkele erven. In de Beusichemse waard ligt verder nog een camping en een jachthaven bij het Oude Veerhuis. Deze variant gaat uit van het ontwikkelen van het gebied als natuurgebied. Dit sluit aan bij de ontwikkeling van een aaneengesloten, buitendijks natuurgebied aan de noordoever van de Neder-Rijn. Het richtbeeld voor de natuur in deze variant omvat: natuurlijk beheerd grasland en ondiep water in de vorm van een strang. Deze ontwikkeling betekent een aantasting van het agrarische en cultuurhistorische karakter van de uiterwaard. Wellicht laat deze ontwikkeling het op - beperkte schaal - ontwikkelen van recreatief (mede)gebruik toe. De hoofdkoers voor deze uiterwaard is een dilemma; landbouw of natuur. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een onbekende bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. Graven geul Afgraven maaiveld en ontwikkelen tot natuurlijk grasland Zuidelijk deel uiterwaard ontwikkelen tot natuurlijk grasland (zonder afgraving) Verwijderen kades Doorlatend maken veerweg Toegangswegen verwijderen tot op maaiveld Kleinschalige dijkverlegging,69 737,9 Volume vergraving (1 m 3 ) 623 Verandering areaal landbouw (ha) -14,8 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 122,6 53,4 13,82 43

56 Schalkwijker buitenwaard R38-1 Schalkwijker buitenwaard is gelegen aan de rechteroever van de Neder-Rijn. De uiterwaard bestaat uit een open cultuurlandschap met een landelijke sfeer door de aanwezigheid van restanten van hagen en boomopstanden. Deze variant gaat uit van behoud van het open en agrarische karakter van het gebied. Daarom worden alleen de zomerkades verlaagd en een aantal dwarskades verwijderd. De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een negatieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. Verlagen zomerkades Verwijderen dwarskades,16 196,7 - Volume vergraving (1 m 3 ) Verandering areaal landbouw (ha), Verandering areaal met natuurwaarde (ha),,53 37,77 44

57 Schalkwijker buitenwaard R38-2 Schalkwijker buitenwaard is gelegen aan de rechteroever van de Neder-Rijn. De uiterwaard bestaat uit een open cultuurlandschap met een landelijke sfeer door de aanwezigheid van restanten van hagen en boomopstanden. Deze variant gaat uit van het ontwikkelen van het gebied als natuurgebied. Het richtbeeld voor de natuur in deze variant omvat: natuurlijk beheerd grasland en ondiep water in de vorm van een strang. Ondanks de wijziging in grondgebruik/functie blijft het open karakter van het gebied behouden. Van belang is het behouden van het zuidelijk deel van deze uiterwaard en deze niet te verlagen en te vergraven. Dit in verband met het voorkomen van stroomdal graslanden op een (voormalig) rivierduincomplex. De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een zeer positieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. Graven strang Afgraven maaiveld en ontwikkelen tot natuurlijk grasland Verwijderen zomer- en dwarskades Hoog gedeelte: niet verlagen en ontwikkelen tot stroomdalgrasland,27 34,6 ++ Volume vergraving (1 m 3 ) 889 Verandering areaal landbouw (ha) -24,9 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 71,8 72,33 4,71 45

58 Redichemsche waard R39-1 De Redichemse waard is gelegen aan de linkeroever in een binnenbocht van de Neder-Rijn. De uiterwaard bestaat uit een open cultuurlandschap met een grootschalig ontzanding. De grootschalige ontzandingsplas aan de noordkant van de uiterwaard wordt verondiept. De rest van de uiterwaard wordt verlaagd en beheerd als natuurlijk grasland. De recreatieve mogelijkheden blijven gehandhaafd. De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur. Subkoers is recreatie. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een positieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. Afgraven maaiveld en ontwikkelen tot natuurlijk grasland Verondiepen waterplas Verlagen kade,16 25,7 + Volume vergraving (1 m 3 ) 365 Verandering areaal landbouw (ha) -,5 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) -,6 13,38 15,38 46

59 Lazaruswaard R4-1 De Lazaruswaard is een smalle uiterwaard gelegen aan de linkeroever van de Neder-Rijn bij Culemborg. In de uiterwaard is veel bebouwing aanwezig dat reikt tot aan het veer. De spoorbrug Culemborg doorsnijdt de uiterwaard en vormt een knelpunt. In het westelijk gedeelte van de uiterwaard is natuur en zijn plassen aanwezig. De uiterwaard vormt een uitloopgebied van de stad Culemborg. Doordat vroeger de Binnen- Lek door de uiterwaard heeft gestroomd heeft het gebied een cultuurhistorische waarde. Ook de veerpont en de benedenstad bij de haven hebben een cultuurhistorische waarde. In deze variant wordt een geul gegraven die met een duiker onder het spoor gaat. De haven wordt verplaatst en bebouwing verwijderd. De bestaande waterplas wordt verondiept. De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur. Subkoers is stedelijk uitloopgebied en cultuurhistorie. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een zeer positieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. Afgraven maaiveld en behouden landbouwfunctie Verondiepen waterplas Verlagen kade Verwijderen bebouwing Behouden oversteek pont,35 449,4 ++ Volume vergraving (1 m 3 ) 473 Verandering areaal landbouw (ha) -2,2 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 8, ,35 5,46 47

60 Steenwaard R41-1 De Steenwaard is een kleine uiterwaard gelegen aan de rechteroever van de Neder-Rijn. Het bestaat uit een open cultuurlandschap met landbouw en natuur. Het grootste gedeelte van de Steenwaard valt onder een uitgevoerd project. De maatregelen van deze variant gelden voor het westelijk gedeelte van de uiterwaard. In deze variant wordt er een strang gegraven die benedenstrooms van de uiterwaard aantakt. Het weiland tussen deze strang en de rivier wordt ontwikkeld en beheerd als natuurlijk grasland. De kade tussen het uitgevoerde project en dit deel van de uiterwaard wordt verlaagd. De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een zeer positieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. Graven strang Afgraven maaiveld en ontwikkelen tot natuurlijk grasland Verlagen kade,1 141,6 ++ Volume vergraving (1 m 3 ) 255 Verandering areaal landbouw (ha) -14,8 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 19,3 24,6 5,76 48

61 Steenwaard R41-2 De Steenwaard is een kleine uiterwaard gelegen aan de rechteroever van de Neder-Rijn. Het bestaat uit een open cultuurlandschap met landbouw en natuur. Het grootste gedeelte van de Steenwaard valt onder een uitgevoerd project. De maatregelen van deze variant gelden voor het westelijk gedeelte van de uiterwaard. In deze variant wordt het gebied afgegraven en beheerd als natuurlijk grasland. De kade tussen het gerealiseerde project en dit deel van de uiterwaard wordt verlaagd. De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een positieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. Afgraven maaiveld en ontwikkelen tot natuurlijk grasland Verlagen kade,12 86,7 + Volume vergraving (1 m 3 ) 23 Verandering areaal landbouw (ha) -9,9 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 13,5 8,61 1,7 49

62 Goilberdingerwaard R42-1 De Goilberdingerwaard (steenfabriek Ossewaard) is een kleine uiterwaard gelegen aan de linkeroever van de Neder-Rijn. De uiterwaard bestaat uit een open landschap met landbouw. Deze uiterwaard wordt afgegraven en beheerd als natuurlijk grasland. De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een onbekende bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. Afgraven maaiveld en ontwikkelen tot natuurlijk grasland,, Volume vergraving (1 m 3 ) 3 Verandering areaal landbouw (ha) -4,5 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 4,5 2,69, 5

63 Honswijkerwaarden, Stuweiland en t Waalsche waard R43-R44-R47-1 De Honswijkerwaarden en t Waalse Waard zijn gelegen aan de noordzijde van stuw Hagestein. Beide uiterwaarden worden gekenmerkt door een open cultuurlandschap met voornamelijk landbouw en enkele natuurelementen. In het oosten van het gebied ligt het fort Honswijk als opvallend cultuurhistorisch element. Aan de westzijde wordt het gebied begrensd door het Lekkanaal met aan de overzijde de stedelijke bebouwing van Nieuwegein. t Waalsche waard wordt doorsneden door de A27. Het stuwcomplex van Hagestein is gesitueerd op een eiland (Ossenwaard) in een voormalige meanderbocht van de Neder-Rijn. Deze meander wordt alleen nog bij hoge afvoeren doorstroomd. Bij lage afvoeren wordt het water door de stuw en de sluis aan de andere zijde van het eiland afgevoerd. In deze maatregel wordt de bebouwing op het stuweiland verwijderd en het maaiveld van het stuweiland en t Waalsche Waard verlaagd. Aan de noordzijde van deze uiterwaard zal nieuw bos worden aangeplant ter aanvulling van de bestaande bosschages. Verschillende kades worden afgegraven. De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur en cultuurhistorie. Subkoers is recreatie. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een zeer positieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. mogelijk toekomstbeeld Verwijderen (dwars)kades Verwijderen bebouwing Afgraven maaiveld en ontwikkelen tot natuurlijk grasland Ooibosontwikkeling in stroomluwe delen Volume vergraving (1 m 3 ) Verandering areaal landbouw (ha) Verandering areaal met natuurwaarde (ha),78 12, ,1 43, ,15 27,73 51

64 Honswijkerwaarden, Stuweiland en t Waalsche waard R43-R44-R47-2 De Honswijkerwaarden en t Waalse Waard zijn gelegen aan de noordzijde van stuw Hagestein. Beide uiterwaarden worden gekenmerkt door een open cultuurlandschap met voornamelijk landbouw en enkele natuurelementen. In het oosten van het gebied ligt het fort Honswijk als opvallend cultuurhistorisch element. Aan de westzijde wordt het gebied begrensd door het Lekkanaal met aan de overzijde de stedelijke bebouwing van Nieuwegein. t Waalsche waard wordt doorsneden door de A27. Het stuwcomplex van Hagestein is gesitueerd op een eiland (Ossenwaard) in een voormalige meanderbocht van de Neder-Rijn. Deze meander wordt alleen nog bij hoge afvoeren doorstroomd. Bij lage afvoeren wordt het water door de stuw en de sluis aan de andere zijde van het eiland afgevoerd. In deze variant wordt in tegenstelling tot de eerste variant, ook de uiterwaard van de Honsdijkerwaarden verlaagd. In t Waalsche Waard wordt een geul gegraven en de rest van de uiterwaard wordt verlaagd en beheerd als natuurlijk grasland. De bestaande bosschages gaan hiermee verloren. De bebouwing op het stuweiland wordt gehandhaafd. De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur en cultuurhistorie. Subkoers is recreatie. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een positieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. mogelijk toekomstbeeld Verwijderen (dwars)kades Afgraven maaiveld en ontwikkelen tot natuurlijk grasland Ooibosontwikkeling in stroomluwe delen Graven strang Volume vergraving (1 m 3 ) Verandering areaal landbouw (ha) Verandering areaal met natuurwaarde (ha), , , 53,3 4,88 31,42 52

65 Heerenwaard en Polder de Eendragt R49-R51-1 De uiterwaarden Heerenwaard en Polder de Eendragt zijn gelegen ten westen van Vianen aan de linkeroever van de Lek. De uiterwaarden zijn van elkaar gescheiden door de het bruggenhoofd van de A2. Beide uiterwaarden worden gekenmerkt door een open cultuurlandschap. In Polder de Eendragt wordt dit landschapsbeeld af en toe onderbroken door natuurelementen. Verder liggen in deze uiterwaard twee campings en een jachthaven. In deze variant wordt een strang gegraven die door middel van een duiker in het dijklichaam van de A2 beide uiterwaarden met elkaar verbind. De uiterwaard naast de strang wordt verlaagd en beheerd als natuurlijk grasland. De plas waarin de jachthaven is gelegen wordt verondiept en verbonden met de oostelijk gelegen plas. De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur. Subkoers is stedelijk uitloopgebied. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een zeer positieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. mogelijk toekomstbeeld Verwijderen (dwars)kades Afgraven maaiveld en ontwikkelen tot natuurlijk grasland Graven strang Aanleg duiker in grondlichaam Verondiepen plas Volume vergraving (1 m 3 ) Verandering areaal landbouw (ha) Verandering areaal met natuurwaarde (ha),75 192, ,7 12,4 1 94,26 11,59 53

66 Bossenwaard R5-1 De Bossenwaard is een uiterwaard gelegen aan de rechteroever van de Lek. De uiterwaard bestaat uit een open cultuurlandschap met plaatselijk wat bomen en struiken. De uiterwaard wordt doorsneden door de rijksweg A2. In deze variant wordt een strang gegraven die via een duiker onder de snelweg door gaat. In deze variant takt de strang ook aan de Hollandsche (Kromme) IJssel. De strang ligt dicht tegen de winterdijk. Het gebied tussen de strang en de rivier wordt afgegraven en beheerd als natuurlijk grasland. De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur en stedelijk uitloopgebied. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een zeer positieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. mogelijk toekomstbeeld Graven strang en aanbrengen duiker onder rijksweg A2 Afgraven maaiveld en ontwikkelen tot natuurlijk grasland Verlagen kade Aanleggen doorlaat naar Hollandsche (Kromme) IJssel Volume vergraving (1 m 3 ) Verandering areaal landbouw (ha) Verandering areaal met natuurwaarde (ha),26 349, ,4 22,9 24,18 14,44 54

67 Bossenwaard R5-2 De Bossenwaard is een uiterwaard gelegen aan de rechteroever van de Lek. De uiterwaard bestaat uit een open cultuurlandschap met plaatselijk wat bomen en struiken. De uiterwaard wordt doorsneden door de rijksweg A2. In deze variant wordt een strang aangelegd dicht tegen de rivier aan. In deze variant wordt geen verbinding gemaakt met de strang en de Hollandsche (Kromme) IJssel. Het gebied tussen de strang en de rivier wordt afgegraven en beheerd als natuurlijk grasland. De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur en stedelijk uitloopgebied. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een zeer positieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. mogelijk toekomstbeeld Graven strang en aanbrengen duiker onder rijksweg A2 Afgraven maaiveld en ontwikkelen tot natuurlijk grasland Verlagen kade Volume vergraving (1 m 3 ) Verandering areaal landbouw (ha) Verandering areaal met natuurwaarde (ha),34 399, , 21, 25,52 15,64 55

68 Polder de Eendragt R51-2 De Polder de Eendragt is gelegen aan de linkeroever van de Lek ter hoogte van Vianen. De uiterwaard wordt gekenmerkt door een open cultuurlandschap af en toe doorbroken door natuurelementen. Verder liggen er twee campings en een jachthaven in de uiterwaard. De Polder de Eendragt wordt doorsneden door de rijksweg A2 en daardoor gescheiden van de Heerenwaard (uiterwaard R49). In deze variant wordt een strang gegraven die wordt doorgetrokken tot het einde van de uiterwaard. De kades worden verlaagd en de uiterwaard wordt verder vergraven en beheerd als natuurlijk grasland. De plassen in de polder de Eendragt worden verondiept. De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur. Subkoers is landbouw. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een positieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. Graven strang Afgraven maaiveld en ontwikkelen tot natuurlijk grasland Verlagen kade/weg Verwijderen bebouwing,2 38,8 + Volume vergraving (1 m 3 ) 123 Verandering areaal landbouw (ha) -71, Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 81,9 1 69,78 4,43 56

69 Polder de Eendragt R51-3 De Polder de Eendragt is gelegen aan de linkeroever van de Lek ter hoogte van Vianen. De uiterwaard wordt gekenmerkt door een open cultuurlandschap, af en toe doorbroken door natuurelementen. Verder liggen er twee campings en een jachthaven in de uiterwaard. De Polder de Eendragt wordt doorsneden door de rijksweg A2 en daardoor gescheiden van de Heerenwaard (uiterwaard R49). In deze variant wordt een strang gegraven. Het overige gebied van de uiterwaard blijft zoals de bestaande situatie behouden. De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur. Subkoers is landbouw. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een positieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. Graven strang,8 126,3 + Volume vergraving (1 m 3 ) 513 Verandering areaal landbouw (ha) -5,5 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 7,2 24,65 5,12 57

70 Graafsche waard R52-1 De Graafsche waard is gelegen aan de rechteroever van de Lek in een binnenbocht van de rivier. De uiterwaard wordt gekenmerkt door een open cultuurlandschap, af en toe doorbroken door natuurelementen en een aantal kleine plassen. Aan de oostkant van de uiterwaard ligt een camping en een jachthaven. Het gebied wordt, na afgraving van het maaiveld, ontwikkeld tot natuurlijk grasland met behoud van de karakteristieke verkaveling. In het gehele gebied worden de kades afgegraven en nieuwe sloten aangelegd. De camping wordt verwijderd. De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur. Subkoers is cultuurhistorie. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een neutrale bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. Afgraven maaiveld en ontwikkelen tot natuurlijk grasland (klei afgraven tot 1 m boven veenpakket) Zomerkades verlagen Dwarskades verwijderen Verwijderen camping Graven sloten mogelijk toekomstbeeld Volume vergraving (1 m 3 ) Verandering areaal landbouw (ha) Verandering areaal met natuurwaarde (ha),9 145, ,3 84,7 35,1 4,14 58

71 Graafsche waard R52-2 De Graafsche waard is gelegen aan de rechteroever van de Lek in een binnenbocht van de rivier. De uiterwaard wordt gekenmerkt door een open cultuurlandschap, af en toe doorbroken door natuurelementen en een aantal kleine plassen. Aan de oostkant van de uiterwaard ligt een camping en een jachthaven. In deze variant wordt een kleinschalige dijkverlegging uitgevoerd. Verder wordt het gebied, na afgraving van het maaiveld, ontwikkeld tot natuurlijk grasland met behoud van de karakteristieke verkaveling. In het gehele gebied worden de kades afgegraven en nieuwe sloten aangelegd. De camping wordt verwijderd. De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur. Subkoers is cultuurhistorie. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een neutrale bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. Kleinschalige dijkverlegging Afgraven maaiveld en ontwikkelen tot natuurlijk grasland (klei afgraven tot 1 m boven veenpakket) Zomerkades verlagen Dwarskades verwijderen Verwijderen camping Verwijderen depot Graven sloten mogelijk toekomstbeeld Volume vergraving (1 m 3 ) Verandering areaal landbouw (ha) Verandering areaal met natuurwaarde (ha),49 82, ,7 92,4 69,86 11,74 59

72 Graafsche waard R52-3 De Graafsche waard is gelegen aan de rechteroever van de Lek in een binnenbocht van de rivier. De uiterwaard wordt gekenmerkt door een open cultuurlandschap, af en toe doorbroken door natuurelementen en een aantal kleine plassen. Aan de oostkant van de uiterwaard ligt een camping en een jachthaven. Het gebied wordt, na afgraving van het maaiveld, ontwikkeld tot natuurlijk grasland met behoud van de karakteristieke verkaveling. In het gehele gebied worden de kades afgegraven en nieuwe sloten aangelegd. In deze variant wordt geen dijkverlegging uitgevoerd en blijft de camping behouden. De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur. Subkoers is cultuurhistorie. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een onbekende bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. Afgraven maaiveld en ontwikkelen tot natuurlijk grasland (klei afgraven tot 1 m boven veenpakket) Zomerkades verlagen Dwarskades verwijderen Verwijderen depot Graven sloten,24 354,6 Volume vergraving (1 m 3 ) 844 Verandering areaal landbouw (ha) -82,5 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 116,6 55,56 6,38 6

73 Kersbergsche- en Achthovensche uiterwaarden R53-1 De Kersbergsche- en Achthovensche uiterwaard liggen aan de linkeroever van de Lek. Het zijn smalle en kwetsbare uiterwaarden met een open cultuurlandschap met kleinschalige natuurelementen. De getijdewerking vanuit zee is op deze hoogte van de rivier te merken. De uiterwaard wordt in deze variant afgegraven en ontwikkeld tot natuurlijk grasland. De kades worden verlaagd. De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur. Subkoers is cultuurhistorie. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een zeer positieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. Afgraven maaiveld en ontwikkelen tot natuurlijk grasland Verlagen kade,5 1,6 ++ Volume vergraving (1 m 3 ) 31 Verandering areaal landbouw (ha) -33,9 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 39,9 23,31 4,32 61

74 Vogelzang R54-1 De Vogelzang is een uiterwaard gelegen aan de rechteroever van de Lek. Het bestaat uit open cultuurlandschap met waardevolle kronkelwaarden, waardevolle natuur (stroomdalgrasland) en een camping. Dit gebied wordt afgegraven en beheerd als natuurlijk grasland. Het hoogwatervrije terrein wordt gestroomlijnd. De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur. Subkoers is cultuurhistorie. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een zeer positieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. Afgraven maaiveld en ontwikkelen tot natuurlijk grasland Stroomlijnen hoogwatervrij terrein Kade verlagen,6 114,2 ++ Volume vergraving (1 m 3 ) 152 Verandering areaal landbouw (ha) -,6 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 1,4 5,77 19,81 62

75 Koekkoeksche waard R55-1 De Koekoeksche waard is gelegen aan de linkeroever van de Lek. Het is een uiterwaard gekenmerkt met een open natuur- en cultuurlandschap met een grote camping (camping de Koekoek). In deze uiterwaard wordt afgegraven en natuurlijk grasland ontwikkeld, waarbij de karakteristieke verkaveling blijft behouden. De kades worden verlaagd. De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur. Subkoers is cultuurhistorie. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een zeer positieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. Afgraven maaiveld en ontwikkelen tot grasland (klei afgraven tot 1 m boven veenpakket) Kade afgraven,25 53, ++ Volume vergraving (1 m 3 ) 171 Verandering areaal landbouw (ha) -9,2 Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 17,1 14,51 34,66 63

76 Lekwaard R56-1 De Lekwaard is een zeer smalle uiterwaard gelegen aan de rechteroever van de Lek. In deze uiterwaard wordt het gebied afgegraven tot 1 meter boven het veenpakket en beheerd als natuurlijk grasland. Verder worden de kades verlaagd en de nieuwe sloten volgens oude verkavelingspatroon gegraven. De hoofdkoers voor deze uiterwaard is natuur. Subkoers is cultuurhistorie. Uitvoering van de maatregelen van deze variant levert een zeer positieve bijdrage aan de Ruimtelijke Kwaliteit. Vergraven: klei afgraven tot 1 m boven veenpakket Afgraven kade Vergraven sloten,12 272,5 ++ Volume vergraving (1 m 3 ) 1 Verandering areaal landbouw (ha), Verandering areaal met natuurwaarde (ha) 13,7 8, 34,6 64

77 65

78 4 Lopende projecten / recentelijk uitgevoerd Inhoud Code Naam Pagina W3-W4-R1-R2-1-L 2 Rijnwaardense uiterwaarden 241 Bakenhof 2 R11_1_L Rosandepolder zonder spoorbrug Oosterbeek 2 51 Landhoofd spoorbrug Oosterbeek-Nijmegen 2 R16_R19_1_L Renkumse- en Wageningse benedenwaarden 2 5 Veerstoep Lexkesveer 2 R21_R22_1_L Manuswaard de Spees 3 R27_1_L Amerongse Bovenpolder 3 R3_1_L Toegangsdam stuw Amerongen 3 R42_1_L Goilberdingerwaard (Everdingen) 3 R46_1_L Vianen 3 R51_1_L Lexmond 3

79 Lopende projecten / recentelijk uitgevoerd Lopende projecten zijn uiterwaardmaatregelen die vooruitlopend op de Planologische Kernbeslissing Ruimte voor de Rivier zijn opgestart. Code Naam MHW-winst Oppervlakte Ruimtelijke Volume Verandering Verandering Aantal Aantal Kosten Kostenwaterstand maatregel Kwaliteit vergraving areaal areaal met betrokken betrokken effectiviteit (m) (m 2 ) score landbouw natuurwaarde bedrijven woningen W3_W4_R1_R2_1_L Rijnwaardense uiterwaarden, , ,5 14,1 23,74 11,8 241 Bakenhof,61 61,8-1,6 27,6 1 32,69 18,68 R11_1_L Rosandepolder zonder spoorbrug Oosterbeek,7 542, ,8 81,3 2 11,9 5,37 51 landhoofd spoorbrug Oosterbeek- Nijmegen,12 194,6,, 56,18 19,48 R16_R19_1_L Renkumse- en Wageningse benedenwaarden,4 29, ,6 21,2 44,94,65 5 veerstoep Lexkesveer, Wageningen, , ,5 46,94 34,11 R21_R22_1_L Manuswaard de Spees,1 18, ,6 1,1 15,86 1,15 R27_1_L Amerongse Bovenpolder,4 18, ,5 222,6 17,33,17 R3_1_L Toegangsdam stuw Amerongen,39 264,7,,, ,99 R42_1_L Goilberdingerwaard (Everdingen) -,34-24, ,8 7,9 46,31 -,52 R46_1_L Vianen,33 354, ,2 61,3 69,92 5,7 R51_1_L Lexmond,, ,3 8,9 11,79, 1

80 Lopende projecten / recentelijk uitgevoerd W3-W4-R1-R2-1-L Rijnwaardense uiterwaarden Het project Rijnwaardense uiterwaarden wordt uitgevoerd onder leiding van Dienst Landelijk Gebied Gelderland te Arnhem. 241 Bakenhof Het project Bakenhof wordt uitgevoerd onder leiding van Rijkswaterstaat Directie Oost Nederland te Arnhem met als contactpersoon Iede Blok. R11_1_L Rosandepolder zonder spoorbrug Oosterbeek Het project Rosandepolder zonder spoorbrug Oosterbeek wordt uitgevoerd onder leiding van Rijkswaterstaat Directie Oost Nederland te Arnhem met als contactpersoon Carel van Belois. 51 Landhoofd spoorbrug Oosterbeek- Nijmegen Het project Landhoofd spoorbrug Oosterbeek- Nijmegen wordt uitgevoerd onder leiding van Rijkswaterstaat Directie Oost Nederland te Arnhem met als contactpersoon Carel van Belois. R16_R19_1_L Renkumse- en Wageningse benedenwaarden Het project Renkumse- en Wageningse benedenwaarden wordt uitgevoerd onder leiding van Rijkswaterstaat Directie Oost Nederland te Arnhem met als contactpersoon Danielle Verhoeven. 5 Veerstoep Lexkesveer Het project Veerstoep Lexkesveer wordt uitgevoerd onder leiding van Rijkswaterstaat Directie Oost Nederland te Arnhem met als contactpersoon Danielle Verhoeven. 2

81 Lopende projecten / recentelijk uitgevoerd R21_R22_1_L Manuswaard de Spees Het project Manuswaard de Spees wordt uitgevoerd onder leiding van Dienst Landelijk Gebied Gelderland te Arnhem. R27_1_L Amerongse Bovenpolder Het project Amerongse Bovenpolder wordt uitgevoerd onder leiding van Dienst Landelijk Gebied Gelderland te Arnhem. R3_1_L Toegangsdam stuw Amerongen Het project Toegangsdam stuw Amerongen wordt uitgevoerd onder leiding van Rijkswaterstaat Directie Oost Nederland te Arnhem. R42_1_L Goilberdingerwaard (Everdingen) Het project Goilberdingerwaard (Everdingen) wordt uitgevoerd onder leiding van Hoogheemraadschap Alblasserwaard en de Vijfheerenlanden. R46_1_L Vianen Het project Vianen wordt uitgevoerd onder leiding van Rijkswaterstaat Directie Oost Nederland te Arnhem met als contactpersoon Geert Schaap. R51_1_L Lexmond Het project Lexmond wordt uitgevoerd onder leiding van Hoogheemraadschap Alblasserwaard en de Vijfheerenlanden. 3

82 5 Knelpunten Inhoud Code Naam Pagina 45 bekading na Pannerdense Kop (Roswaard) bekading na Pannerdense Kop (Scherpekamp) bekading de Keel (bekading na Pan. kop) (bekading de Keel), 86 (voorm. Steenfabr. Loowaard) 3 86 voormalig steenfabriek Loowaard veerstoep Loo-Huissen (veerstoep Loo-Huissen) 4 87 kade Koningspleij (Arnhem) (verwijderen hoogwatervrij terrein Arnhem) (steenfabr. Malburgen), 61 (voorm. steenfab. Elburgen) 4 28 combinatie 26 en havengebied John Frostbrug 5 6 steenfabriek Malburgen 5 61 voormalig steenfabriek Elden 5 51 landhoofd spoorbrug Oosterbeek-Nijmegen 5 88 camping, kade Oosterbeek 5 29 steenfabriek in Doorwerthsche waarden 5 3 steenfabrieken bij Heteren 6 31 papierfabriek en zuiveringsinstallatie bij Renkum 6 5 veerstoep Lexkesveer, Wageningen kaden (Pabstendam) 6 Code Naam Pagina 672 steenfabriek/bebouwing Bovenste Polder Onder Wageningen 6 32 steenfabriek bij Opheusden voormalige steenfabriek Nude LO (veerstoep Opheusden) (voormalige steenfabriek Nude) 7 72 veerstoep Opheusden 7 35 steenfabriek in Middelwaard 7 71 veerstoep de Stichtse Oever 7 52 steenfabriek Tollerwaard (Lienden) (Steenfabrieken Tollerwaard) 8 73 veerstoep Elst steenfabriek (Elst)/machinistenschool (veerstoep Elst) 8 75 veerstoep Amerongen 8 38 toegangsweg camping Mauriksche waarden bebouwing Maurik 9 78 voormalige steenfabriek Maurik (voormalige steenfabriek Lunenburgerwaard) voormalige steenfabriek Lunenburgerwaard 9 81 steenfabriek Bosscherwaarden steenfabriek Rijswijk veerstoep Beusichem (Veerstoep Beusichem) landhoofd spoorbrug Culemborg 1 43 landhoofden A2 (Vianen) 1

83 Knelpunten Wat is een hydraulisch knelpunt? Een hydraulisch knelpunt is een bouwwerk in het winterbed van de rivier dat de doorstroming van het winterbed vermindert met als gevolg hogere waterstanden. Gedacht kan worden aan; Bruggenhoofden; Hoogwatervrije terreinen (HWT). Hoogwatervrije terreinen zijn in de uiterwaard gelegen en komen zelfs bij extreem hoogwater niet onder water; Hoge en/ of dwars op de stroomrichting gelegen zomerkaden; Veerstoepen. Door de hydraulische obstakels in het winterbed te verwijderen wordt de doorstroming vergemakkelijkt wat zal leiden tot lagere waterstanden. Ruimtelijke aspecten De hydraulische knelpunten vertegenwoordigen vaak een hoge cultuurhistorische waarde, horen onlosmakelijk bij het winterbed van een rivier en zijn heel bepalend voor de karakteristiek en herkenbaarheid van bepaalde riviertrajecten. Met het verwijderen van hoogwatervrije terreinen kunnen oriëntatie, maat en schaal van het winterbed bij laag én hoog water afnemen. Door deze fysieke verandering kan de landschappelijke beleving van het rivierengebied een verandering ondergaan. Soms kan volledige verwijdering van visueel storende of ongewenste objecten juist een verbetering opleveren. Code Naam MHW-winst Oppervlakte Ruimtelijke Volume Verandering Verandering Aantal Aantal Kosten Kostenwaterstand maatregel Kwaliteit vergraving areaal areaal met betrokken betrokken effectiviteit (m) (m 2 ) score landbouw natuurwaarde bedrijven woningen 45 bekading na Pannerdense Kop (Roswaard),72 483,8, 9,8 1,37 352,3 451 bekading na Pannerdense Kop (Scherpekamp), ,4, 6,9 1,25 1.3, bekading de Keel,27 164,8,,9,2 823, (bekading na Pan. kop), steenfabrieken, toegangswegen en kades Doornenb. Buitenpolder, , , ,94 6, (bekading de Keel), 86 (voorm. Steenfabr. Loowaard), hoog gebied en tussenliggende kades,61 431, 26 3,3 25,6 17,2 86 voormalig steenfabriek Loowaard,1, ,6 4,62,2 592 veerstoep Loo-Huissen -,2-12,2 4,2,2-539, (veerstoep Loo-Huissen), fabriek en klooster, veerstoep en toegangswegen,65 484, , ,68 1,44 87 kade Koningspleij (Arnhem),25 292,2,,1, , (verwijderen hoogwatervrij terrein Arnhem), N225 en benedenstroomse hoge bodem, , , ,59 1, (steenfabr. Malburgen), 61 (voorm. steenfab. Elburgen), tussenl. kades, hoog gebied, , , ,85 8,77 28 combinatie 26 en 27, , , ,44 8, havengebied John Frostbrug, hwv terrein,87 86, , ,49 3,82 6 steenfabriek Malburgen,32 222, , 1 12,73 17,45 61 voormalig steenfabriek Elden (gerestaureerd),1, ,8 1 3,52,3 51 landhoofd spoorbrug Oosterbeek-Nijmegen,12 194,6,, 56,18 19,48 88 camping, kade Oosterbeek,, 22,8 4,4, 29 steenfabriek in Doorwerthsche waarden, toegangsweg, bovenstrooms hoog gebied en kades,48 357, 26 15,7 38,48 9,28 3 steenfabrieken bij Heteren, 2 toegangswegen, kades en hoog gebied,94 128, ,4 2 19,81 9,37 31 papierfabriek en zuiveringsinstallatie bij Renkum, bovenstr. en benedenstr. kades,91 87, , 374,84 2,32 5 veerstoep Lexkesveer, Wageningen, , ,5 46,94 34, kaden (Pabstendam),1,1, 1,,35, steenfabriek/bebouwing Bovenste Polder Onder Wageningen,1,1 57, ,69, 32 steenfabriek bij Opheusden, bovenstroomse hoge rug en toevoerweg,21 268, ,2 41,27 6, voormalige steenfabriek Nude,1 19,5 98 1,7 1,16 94, LO (veerstoep Opheusden) en Manuswaard, kades rondom en benedenstr. plas,39 65, ,4 2 26,34 22,98 1

84 Knelpunten Code Naam MHW-winst Oppervlakte Ruimtelijke Volume Verandering Verandering Aantal Aantal Kosten Kostenwaterstand maatregel Kwaliteit vergraving areaal areaal met betrokken betrokken effectiviteit (m) (m 2 ) score landbouw natuurwaarde bedrijven woningen (voormalige steenfabriek Nude), voorm. steenfabriek De Blauwe Kamer en hoge oeverrug,63 937,7 44 1,8 1 49,4 18,98 72 veerstoep Opheusden,1,1 66 2,1 8,56,1 35 steenfabriek in Middelwaard, landhoofd N233 en tussenliggende kades,91 132,2 194, 15, 56,84 23,23 71 veerstoep de Stichtse Oever,41 482,8 3 1,2 1 4, 12,62 52 steenfabriek Tollerwaard (Lienden),62 681, 252 5,9 32,88 2, (Steenfabrieken Tollerwaard), toegangswegen, hoge rug en benedenstr. hoog gebied, , ,7 1 63,62 23,53 73 veerstoep Elst,47 531,9 25 1,2 1 2,47 215, steenfabriek (Elst)/machinistenschool, , ,1 31, 31, (veerstoep Elst), kades rond benedenstr. plas,165 22,5 1,4 1 5,5 367,61 75 veerstoep Amerongen + hwv terrein,61 475,8 89 3,3 1 11,66 4,82 38 toegangsweg camping Mauriksche waarden, hoge gebieden en kades,7 54, ,4 41,33 12,2 771 bebouwing Maurik,1, , 9,19,1 78 voormalige steenfabriek Maurik,, 83 2,1 17,9, (voormalige steenfabriek Lunen burgerwaard) plus extra kades,6 52,7 71 5,5 1 8,7 6,6 793 voormalige steenfabriek Lunenburgerwaard,1,1 74 2,5 1 6,89,1 81 steenfabriek Bosscherwaarden (Wijk bij Duurstede),14 78,9 1,8 12,82 6, steenfabriek Rijswijk,14 87, 559 8,1 1 38,29 2, veerstoep Beusichem,7 49,2 18,8 1 8,88 5, (Veerstoep Beusichem), verlaging hoge gebieden plus bovenstr. en benedenstr. kades,83 92, ,5 1 24,78 36, landhoofd spoorbrug Culemborg,12 147,5, 1,1 32,3 4,57 43 landhoofden A2 (Vianen),45 622,6-2,9 3,2 98,57 6,32 2

85 Knelpunten 45 bekading na Pannerdensche Kop (Roswaard) Dit knelpunt is gelegen in de Roswaard op de linkeroever van het Pannerdensch Kanaal, ten noord-oosten van Doornenburg. De maatregel omvat het verlagen van de zomerkade en het afgraven van een hoogwatervrij terrein. 451 bekading na Pannerdensche Kop (Scherpekamp) Dit knelpunt is gelegen in de Doornenbursche Buitenpolder op de linkeroever van het Pannerdensch Kanaal, ten noorden van Doornenburg. De maatregel omvat het verlagen van de zomerkade tussen de steenfabriek en de Rijndijk. Hierdoor wordt de instroming van de Doornenburgsche Buitenpolder verbeterd. 473 Bekading De Keel De bekading van de Keel betreft de kade bij de oude Rijnstrang de Keel in de Loowaard aan de rechteroever van het Pannerdensch kanaal. De kade staat haaks op de stroomrichting en heeft daardoor een relatief groot effect op de doorstroming van de uiterwaard. 23 Bekading na Pannerdensche kop en steenfabrieken Dit knelpunt omvat de kades en steenfabrieken in de Doornenburgsche Buitenpolder, bij Angeren op de linkeroever van het Pannerdensch kanaal. De fabrieken en hoogwatervrije terreinen worden verwijderd en de Scherpekampkade en de toegangskade worden verlaagd. Het waterstandsverlagend effect is relatief groot. 24 Bekading de Keel en voormalig steenfabriek Loowaard Dit knelpunt betreft de kades de Keel en de voormalige steenfabriek Loowaard, op de rechteroever van het Pannerdensch kanaal. De kades in dit gebied worden verlaagd en de voormalige steenfabriek en het hoge terrein worden afgegraven. Dit knelpunt is een combinatie van de knelpunten 86 en 473 inclusief het verlagen van in het gebied gelegen kades. 86 Voormalige steenfabriek Loowaard De voormalige steenfabriek Loowaard is gelegen aan de rechteroever van het Pannerdensch Kanaal nabij Kandia. Ter hoogte van de steenfabriek zijn de uiterwaarden relatief breed en zijn enkele grote plassen aanwezig. Hierdoor is het waterstandsverlagende effect van deze maatregel gering. 3

86 Knelpunten 592 Veerstoep Loo - Huissen De maatregel omvat het verwijderen van de veerstoep van het veer Loo - Huissen op de rechteroever van de Neder-Rijn in de Middelwaard. 25 Veerstoep Loo - Huissen, fabriek en klooster Dit knelpunt omvat de veerstoep, de fabrieken vlak langs het Pannerdensch kanaal inclusief de toegangswegen en het klooster aan de bandijk. Het is grotendeels gelegen in de Huissensche Waarden, bij Huissen op de linker oever van het Pannerdensch kanaal. Alle objecten worden verlaagd of verwijderd. Hierdoor verbetert de doorstroming van de uiterwaard, wat resulteert in een redelijke waterstandsverlaging. 87 Kade Koningspleij Arnhem Deze kade ligt bij Arnhem, net benedenstrooms van de Andrej Sacharovbrug, op de rechteroever van de Neder-Rijn. Verwijdering van deze kade zorgt ervoor dat de Nieuwe haven bij hoogwater beter mee kan stromen. 26 Verwijderen hoogwatervrij terrein Arnhem, N225 en benedenstroomse hoge bodem Dit knelpunt omvat het havengebied benedenstrooms de John Frostbrug (knelpunt 481) en het aansluitend hoog gelegen terrein en de weg N225. Het geheel is gelegen op de linkeroever in Arnhem. Alle objecten worden verlaagd of verwijderd. Hierdoor verbetert de doorstroming van de uiterwaard, wat resulteert in een zeer grote waterstandsverlaging. 27 Steenfabriek Malburgen, voormalige steenfabriek Elden, tussenliggende kades en hoog gebied Dit knelpunt omvat de steenfabriek Malburgen (knelpunt 6) en voormalige steenfabriek Elden (knelpunt 61), de in het gebied gelegen kades en het hoger gelegen gebied in de Meinerswijk. Alle objecten worden verlaagd of verwijderd. Hierdoor verbetert de doorstroming van de uiterwaard, wat resulteert in een zeer grote waterstandsverlaging Verwijderen hoogwatervrij terrein Arnhem, N225, benedenstroomse hoge bodem, steenfabriek Malburgen, voormalige steenfabriek Elden, tussenliggende kades en hoog gebied Dit knelpunt is een combinatie van de knelpunten 26 en 27. Het geheel is gelegen op de linkeroever bij Arnhem. Het omvat het havengebied benedenstrooms de John Frostbrug (knelpunt 481), het aansluitend hoog gelegen terrein, de N225, de steenfabriek Malburgen (5.6, Blokkendooscode 6) en voormalige steenfabriek Elden (5.7, Blokkendooscode 61), de in het gebied gelegen kades en het hoger gelegen gebied in de Meinerswijk. Alle objecten worden verlaagd of verwijderd. Hierdoor verbetert de doorstroming van de uiterwaard, wat resulteert in een zeer grote waterstandsverlaging.

87 Knelpunten 481 Verwijdering hoogwatervrij terrein Arnhem Dit knelpunt omvat het terrein tussen de groene rivier en het zomerbed bij Arnhem. Het gebied maakt een verrommelde indruk vanwege oude restanten van bebouwing en industrie met woonarken. Sanering resulteert in een verhoging van de ruimtelijke kwaliteit (natuurwaarden). De uiterwaard is vrij smal waardoor verwijdering van dit terrein resulteert in een groot waterstandsverlagend effect (zie ook gecombineerde maatregel 26). 6 Steenfabriek Malburgen De steenfabriek Malburgen is gelegen op een hoogwatervrij terrein in de uiterwaard Meinerswijk op de linkeroever van de Neder- Rijn. De maatregel betreft het verwijderen van dit hoogwatervrije terrein. 61 Voormalige steenfabriek Elden De voormalige steenfabriek Eldem is gelegen op een hoogwatervrij terrein in de uiterwaard Meinerswijk op de linkeroever van de Neder- Rijn. Het betreft een monument. De maatregel omvat het afgraven van dit terrein en het verwijderen van de voormalige steenfabriek. Het waterstandsverlagende effect van deze maatregel is nihil. 51 Landhoofd spoorbrug Oosterbeek - Nijmegen Dit knelpunt omvat het landhoofd van de spoorbrug tussen Oosterbeek en Nijmegen, op de rechteroever van de Neder-Rijn. Door het doorlatend maken van het landhoofd wordt de doorstroming van de Rosandepolder sterk verbeterd. Het waterstandsverlagend effect is redelijk groot. 88 Camping, kade Oosterbeek Dit knelpunt omvat een camping in de uiterwaard Rosandepolder nabij Oosterbeek aan de rechteroever van de Neder-Rijn. Het betreft een relatief kleine locatie in een brede uiterwaard. Het waterstandsverlagende effect van deze maatregel is gering. 29 Steenfabriek Doorwerthsche Waarden, toegangsweg Dit knelpunt is gelegen in de Doorwerthsche Waarden op de rechteroever van de Neder- Rijn. De maatregel omvat het verwijderen van het hoogwatervrije terrein en de toegangsweg (dwarskade). Het waterstandsverlagend effect is redelijk groot. 5

88 Knelpunten 3 Steenfabrieken bij Heteren, 2 toegangswegen, kades, hoog gebied Dit knelpunt is gelegen in de Rauwert, bij Heteren. De maatregel omvat het verlagen van het steenfabrieksterrein en het verwijderen van twee verhoogde toegangswegen die dwars op de stromingsrichting zijn gelegen. Hierdoor wordt de doorstroming sterk verbeterd. Het waterstandsverlagend effect is redelijk groot. 31 Papierfabriek, zuiveringsinstallatie, kades boven- en benedenstrooms De Renkumse papierfabriek en zuiveringsinstallatie beslaan over ca 1 km lengte de gehele noordelijke Neder-Rijn uiterwaard en belemmeren daarmee de doorstroming in het winterbed. De maatregel bestaat uit het verlagen van het terrein inclusief enkele kades. Het waterstandsverlagend effect is redelijk groot. 5 Veerstoep Lexkesveer Dit knelpunt omvat de kades en de veerstoep van het veer Wageningen-Zetten ook wel bekend als Lexkesveer. Deze zijn gelegen aan de zuidzijde van de rivier. De kades zijn relatief hoog en staan haaks op de stroomrichting van de rivier. Verwijdering van dit knelpunt resulteert in een groot waterstandsverlagend effect 671 Kade (Pabstendam) De Pabstendam is een dwarskade gelegen in de Bovenste Polder onder Wageningen. De maatregel betreft het verwijderen van deze dwarskade. 672 Steenfabriek / bebouwing Bovenste polder onder Dit knelpunt omvat een steenfabriek en twee woningen in Bovenste polder onder Wageningen. Het betreft een relatief klein terrein in een brede uiterwaard. Het waterstandsverlagend effect is dan ook klein. 32 Steenfabriek Opheusden, hoge rug en benedenstrooms hoog gebied. Dit knelpunt is gelegen in de Klaverwaard bij Opheusden en bestaat uit een hoogwatervrij gelegen steenfabriek en een kade die loopt van de bandijk naar de steenfabriek. De kade loopt voor een groot deel parallel aan de rivier. Het waterstandsverlagend effect is relatief gering. De toegangsweg naar de steenfabriek valt buiten het projectgebied. 6

89 Knelpunten 692 Voormalige steenfabriek Nude De voormalige steenfabriek Nude is gelegen op de rechteroever van de Neder-Rijn tussen Wageningen en Rhenen, vlak bij natuurreservaat De Blauwe Kamer. De maatregel omvat het verlagen van dit hoogwatervrije terrein. 33 Veerstoep Opheusden, Manuswaard, kades rondom en benedenstroomse plas Het knelpunt ligt op de linkeroever bij Opheusden en de maatregel houdt in dat de veerstoep bij Opheusden en de kades rondom de plas verlaagd worden (niet verwijderd) en dat het hoogwatervrije terrein in de Manuswaard verwijderd wordt. Hierdoor wordt de doorstroming in de uiterwaard verbeterd, het waterstandsverlagende effect is relatief gering. Overlap met (code 72, veerstoep Opheusden). 34 Voormalige steenfabriek Nude, voormalige steenfabriek Blauwe Kamer en hoge rug langs oever. Deze knelpunten liggen in de Rhenense buitenwaarden en de Blauwe Kamer en worden opgelost door het verwijderen van de hoogwatervrije voormalige steenfabrieksterreinen. Ook de weg naar het veer van Opheusden wordt verlaagd. Het waterstandsverlagend effect is redelijk. Deze maatregel heeft overlap met knelpunt 692, steenfabriek Nude. 72 Veerstoep Opheusden Dit knelpunt omvat de kaden en de veerstoep aan beide zijden van de Neder-Rijn van het veer Opheusden. Het noordelijk deel omvat een korte kade bij de Blauwe Kamer. De kade in het zuidelijke deel is langer. Dit betreft een vrij lage kade. Het waterstandsverlagend effect van deze maatregel is nihil. 35 Steenfabriek Middelwaard, landhoofd N233 en tussenliggende kades. Dit knelpunt ligt in de smalle Middelwaard bij Kesteren. Het kan opgelost worden door verwijdering van het hoogwatervrije steenfabrieksterrein, dat nabij de bandijk is gelegen en door aanpassing van het landhoofd van de brug tussen Kesteren en Rhenen. De doorstroming wordt daardoor verbeterd en het waterstandsverlagende effect is redelijk groot. 71 Veerstoep de Stichtse Oever Veerstoep de Stichtse Oever is gelegen bij Rhenen. De maatregel omvat het verlagen van de veerstoep op beide oevers van de Neder-Rijn. 7

90 Knelpunten 52 Steenfabriek Tollerwaard (Lienden) De steenfabriek Tollerwaard is gelegen aan de zuidzijde van de Neder-Rijn nabij Lienden. Deze maatregel betreft de oostelijke steenfabriek. Vanwege de locatie heeft verwijdering van deze fabriek een behoorlijk waterstandsverlagend effect. Ook de ruimtelijke kwaliteit wordt hiermee verbeterd (natuur). In maatregel 36 worden beide terreinen verwijderd. 36 Steenfabriek Tollerwaard, toegangswegen, hoge rug en benedenstrooms hoog gebied. Het knelpunt wordt gevormd door een hoogwatervrij terrein van de steenfabriek in de Tollerwaard (overlap met 52) gecombineerd met een hoog gebied benedenstrooms en enkele dwarskades (oa de toegangsweg) die de stroming door de uiterwaard belemmeren. Aan de overkant van de rivier zijn geen uiterwaarden (schaardijk). Het waterstandsverlagend effect van het verwijderen van hoogwatervrije terrein en dwarskades is groot. 73 Veerstoep Elst Veerstoep Elst is gelegen bij Elst. De maatregel omvat het verlagen van de veerstoep op de linker oever van de Neder-Rijn in de Ingensche Waarden. 531 Steenfabriek Elst / Machinistenschool De Steenfabriek Elst, gelegen aan de noordzijde van de Neder-Rijn, omvat een groot terrein in een smalle uiterwaard. De ligging is zodanig dat dit terrein mede het instromen van de Amerongse Bovenpolder bepaalt. Verwijdering van dit knelpunt heeft een groot waterstandsverlagend effect. 37 Veerstoep Elst, kades rondom benedenstroomse plas. Knelpunt vormt de veerstoep op de linkeroever van het veer naar Elst (73, veerstoep Elst) gecombineerd met kades rondom de plas in de smalle Ingensche waarden. Het wordt opgelost door verwijdering van de veerstoep en verlaging van de kades. Waterstandsverlagend effect is groot. 75 Veerstoep Amerongen + HWV terrein De veerstoep en het hoogwatervrije terrein (camping) zijn gelegen in de Mauriksche en Ecksche Waarden op de linkeroever van de Neder-Rijn. De maatregel betreft het verwijderen van de veerstoep en het hoogwatervrije terrein. 8

91 Knelpunten 38 Toegangsweg camping Maurikse waarden, hoge gebieden en kades. Knelpunt vormt de hoog gelegen camping met toegangsweg in de Maurikse waarden. Het wordt opgelost door verlaging van de camping en verwijdering van de kades. Dit verbetert de doorstroming en heeft een redelijk waterstandsverlagend effect. Overlap met 771, bebouwing Maurik. 771 Bebouwing Maurik Dit knelpunt omvat 2 woningen tussen de recreatieplassen en de winterdijk bij Maurik. De uiterwaard is hier vrij breed en ook door de aanwezigheid van een aantal plassen is het waterstandsverlagende effect van verwijdering van de bebouwing nihil. 78 Voormalige steenfabriek Maurik De voormalige steenfabriek is gelegen op de linkeroever van de Neder-Rijn, bij Maurik. Het hoogwatervrije terrein zal worden afgegraven. Verwijdering van dit knelpunt heeft een nihil waterstandsverlagend effect. 4 Voormalige steenfabriek Lunenburgerwaard, plus extra kades Dit knelpunt is gelegen bij Wijk bij Duurstede en bestaat uit een hoogwatervrije voormalige steenfabriek (overlap met 793, voormalige Steenfabriek Lunenburgerwaard) en kades langs de voormalige Rijn. Het hoogwatervrije terrein wordt verwijderd en de kades worden verlaagd. Doordat de uiterwaarden hier breed zijn en er veel water door de oude loop van de Rijn gaat, is het waterstandsverlagend effect van de maatregel zeer gering. 793 Voormalige steenfabriek Lunenburgerwaard De steenfabriek van de Lunenburgerwaard is gelegen net benedenstrooms van de stuw Amerongen aan de rechteroever van de Neder-Rijn. De uiterwaard is hier al vrij breed en omvat een plas (Gravenbol) en een strang. Het waterstandsverlagend effect van deze maatregel is dan ook nihil. 81 Steenfabriek Bosscherwaarden (Wijk bij Duurstede) De steenfabriek ligt op de rechteroever van de Lek bij Wijk bij Duurstede. Door verwijdering van deze fabriek en verlaging van het hoogwatervrije terrein zal de doorstroming van de Bosscherwaarden bevordert worden. 9

92 Knelpunten 791 Steenfabriek Rijswijk De steenfabriek van Rijswijk is gelegen op het Roodvoet-terrein net benedenstrooms van de stuw Amerongen aan de linkeroever van de Neder-Rijn. Het betreft een relatief groot terrein wat ten goede kan komen aan natuurontwikkeling. 813 Veerstoep Beusichem Dit knelpunt omvat de veerstoep bij Beusichem op de linkeroever van de Lek, inclusief het veerhuis. De veerstoep wordt verlaagd en het hoogwatervrije terrein wordt verwijderd. 41 Veerstoep Beusichem, verlagen hoge gebieden plus boven en benedenstroomse kades. Het knelpunt bestaat uit de veerstoep bij Beusichem (overlap met 813) gecombineerd met kades en hoge gebieden t Oude Veerhuis en Den Oven in de Beusichemse waard. Veerdam, kades en hoge gebieden worden verlaagd. Het gecombineerde waterstandsverlagende effect is redelijk groot. 563 Landhoofd spoorbrug Culemborg Het landhoofd van de spoorbrug bij Culemborg, gelegen op de rechteroever van de Lek in een binnenbocht, wordt doorlatend gemaakt. Dit resulteert in een vergroting van de afvoercapaciteit door de uiterwaard. 43 Landhoofden A2 Aan beide zijden van de rivier worden de landhoofden van de A2 doorlatend gemaakt. Dit heeft een redelijk effect op de waterstanden bij maatgevend hoogwater. 1

93 Knelpunten 11

94 6 Kleinschalige dijkverleggingen Inhoud Code Naam Pagina 344 Rijnbandijk 2 R37_1 Beusichemse waard 2 R37_2 Beusichemse waard (Beusichemse dijk), Spoorbrug Culemborg 2 R52_2 Graafsche waard 2

95 Kleinschalige dijkverleggingen Wat is een dijkverlegging? Het landinwaarts verplaatsen en opnieuw bouwen van de winterdijk om het winterbed te verbreden. Hiermee neemt de doorstroomcapaciteit van het winterbed toe. Wat is het effect van een dijkverlegging? Door een landinwaartse dijkverlegging neemt het areaal uiterwaard toe. Een uiterwaard heeft een waterbergend vermogen én bevordert de rivierafvoer. De toegenomen breedte van het winterbed zorgt voor een minder hoge waterstand bij dezelfde hoeveelheid water. Er kan dus meer water door de rivier afgevoerd worden totdat de waakhoogte van de dijken is bereikt. Het verleggen van een bandijk is vooral effectief bij vernauwingen in het winterbed die opstuwing veroorzaken tot ver bovenstrooms. De gevolgen van een dijkverlegging werken relatief ver bovenstrooms door. Bij het verbreden van het winterbed kan het zijn dat zich meer benedenstrooms nieuwe knelpunten voordoen, omdat de nieuw ontstane breedte bepalend wordt voor de afvoer van de rivier. Dit gegeven is van invloed op de afstand die de dijk landinwaarts gelegd kan worden. Globale begrenzing van mogelijke kleinschalige dijkverleggingen In het kader van de Spankrachtstudie is onder ander door middel van regionale bijeenkomsten gezocht naar relatief kansrijke kleinschalige dijkverleggingen. De term "kleinschalig" slaat op de relatief geringe ruimtelijke impact die de betreffende maatregel oproept. Er zijn in totaal 4 gebieden langs de Neder-Rijn en Lek geïdentificeerd waar sprake kan zijn van kleinschalige verlegging van de winterdijk. Kleinschalige dijkverleggingen Een aantal uiterwaardmaatregelen bevatten ook een dijkverlegging, maar deze maatregelen bevatten naast de dijkverlegging ook een verlaging van de uiterwaard. Het gaat om de volgende maatregelen: R37-1 Beusichemse waard R37-2 Beusichemse waard R52-2 Graafsche waard Code Naam MHW-winst Oppervlakte Ruimtelijke Volume Verandering Verandering Aantal Aantal Kosten Kostenwaterstand maatregel Kwaliteit vergraving areaal areaal met betrokken betrokken effectiviteit (m) (m 2 ) score landbouw natuurwaarde bedrijven woningen 344 Rijnbandijk,, -7,7 8,4 1 1,35, R37_1 Beusichemse waard,17 97,4? -4,3 4,3,64 151,75 R37_2 Beusichemse waard,69 737, ,8 122,6 55,14 13, (Beusichemse dijk), Spoorbrug Culemborg, hoog gebied en kades,11 137,3 19-7,4 6, ,4 21,4 R52_2 Graafsche waard,49 82, ,7 92,4 69,86 11,74 1

96 Kleinschalige dijkverleggingen 344 Rijnbandijk Het betreft,7 km dijkverlegging bij de Rijswijkse Buitenpolder, waarbij 8,4 ha buitendijks komt te liggen. R37_1 Beusichemse waard De contour is aangegeven in dit hoofdstuk, de beschrijving van deze maatregelen staat in hoofdstuk 3. Uiterwaardmaatregelen. R37_2 Beusichemse waard De contour is aangegeven in dit hoofdstuk, de beschrijving van deze maatregelen staat in hoofdstuk 3. Uiterwaardmaatregelen. 42 Beusichemse dijk, spoorbrug Culemborg, hoog gebied en kades. Dit knelpunt is een combinatie van ca 1 km dijkverlegging van de Beusichemse dijk (345) samen met doorlaatbaar maken van de spoorbrug bij Culemborg en verwijderen van hoogwatervrij terrein bij het veer van Culemborg en van parallelle kades in de Lazaruswaard. Dit heeft een groot effect op de waterstanden. R52_2 Graafsche waard De contour is aangegeven in dit hoofdstuk, de beschrijving van deze maatregelen staat in hoofdstuk 3. Uiterwaardmaatregelen. 2

97 Kleinschalige dijkverleggingen 3

98 7 Grootschalige dijkverleggingen Inhoud Code Naam Pagina 231 Sterreschans Roswaard Angeren Vogelenzang Ringdijk-oost Kesteren Marsdijk Lienden (voorm. steenf. Maurik), 791 (steenf. Rijswijk), 344 (dijkv. Rijnbandijk) Wijkerbroek Redichemse waard De Bothol/Steenwaard Beusichemse dijk De Morgenstond 4 R52_dvl Graafsche waard 4

99 Grootschalige dijkverleggingen Wat is een dijkverlegging? Het landinwaarts verplaatsen en opnieuw bouwen van de winterdijk om het winterbed te verbreden. Hiermee neemt de doorstroomcapaciteit van het winterbed toe. Wat is het effect van een dijkverlegging? Door een landinwaartse dijkverlegging neemt het areaal uiterwaard toe. Een uiterwaard heeft een waterbergend vermogen én bevordert de rivierafvoer. De toegenomen breedte van het winterbed zorgt voor een minder hoge waterstand bij dezelfde hoeveelheid water. Er kan dus meer water door de rivier afgevoerd worden totdat de waakhoogte van de dijken is bereikt. Het verleggen van een bandijk is vooral effectief bij vernauwingen in het winterbed die opstuwing veroorzaken tot ver bovenstrooms. De gevolgen van een dijkverlegging werken relatief ver bovenstrooms door. Bij het verbreden van het winterbed kan het zijn dat zich meer benedenstrooms nieuwe knelpunten voordoen, omdat de nieuw ontstane breedte bepalend wordt voor de afvoer van de rivier. Dit gegeven is van invloed op de afstand die de dijk landinwaarts gelegd kan worden. Globale begrenzing van mogelijke grootschalige dijkverleggingen In het kader van de Spankrachtstudie is onder ander door middel van regionale bijeenkomsten gezocht naar relatief kansrijke grootschalige dijkverleggingen. De term "grootschalig" slaat op de relatief grote ruimtelijke impact die de betreffende maatregel oproept. Er zijn in totaal 15 gebieden langs de Neder-Rijn/Lek geïdentificeerd waar sprake kan zijn van grootschalige verlegging van de winterdijk. Code Naam MHW-winst Oppervlakte Ruimtelijke Volume Verandering Verandering Aantal Aantal Kosten Kostenwaterstand maatregel Kwaliteit vergraving areaal areaal met betrokken betrokken effectiviteit (m) (m 2 ) score landbouw natuurwaarde bedrijven woningen 231 Sterreschans, ,6-38, 41, ,5 13, Roswaard, , -31,9 43, ,9 17, Angeren,1,6-3,1 3,8 1 7,24,8 242 Vogelenzang, , -62,7 73, ,74 15,5 342 Ringdijk-oost,67 581,4-25,1 31, ,97 12, Kesteren, ,7-127,4 146, ,92 11, Marsdijk,64 768,8-22,1 23,5 3 21,89 35, Lienden, ,7-93,9 12, ,86 42, (voorm. steenf. Maurik), 791 (steenf. Rijswijk), 344 (dijkv. Rijnbandijk) en kades,46 422, ,1 87, ,24 5, Wijkerbroek,1 1258,5-23,4 28, ,59 44, Redichemse waard,86 953,8-91,4 99, ,99 15, De Bothol/Steenwaard, ,8-84,8 95, ,48 26, Beusichemse dijk,32 422,3-7, 7,4 2 13,18 32,3 248 De Morgenstond, ,8-68,4 76,9 7 54,72 33,97 R52_dvl Graafsche waard,18 257, ,5 35,2 1 15,89 16,21 1

100 Grootschalige dijkverleggingen 231 Sterreschans De dijkverlegging Sterreschans omvat het terugleggen van de dijk bij Sterreschans, op de linkeroever van het Pannerdensch kanaal, net voorbij de Pannerdensche kop. Het betreft een traject van 1 km dat wordt teruggelegd. Het totale oppervlak van deze dijkverlegging bedraagt ongeveer 43 hectare. Door deze dijkteruglegging komen een aantal bedrijventerreinen buitendijks te liggen. Het waterstandsverlagende effect van deze dijkteruglegging is redelijk groot. 232 Roswaard De dijkverlegging Roswaard omvat het terugleggen van de Rijndijk ten noorden van Doornenburg, op de linkeroever van het Pannerdensch Kanaal. Het betreft een traject van ruim 1 km dat wordt teruggelegd. Het totale oppervlak van deze dijkverlegging bedraagt ongeveer 43 hectare. Door deze dijkteruglegging komen een bedrijventerrein en een groot aantal woningen buitendijks te liggen. Het waterstandsverlagende effect van deze dijkteruglegging is redelijk groot. 331 Angeren Het betreft,5 km dijkverlegging langs het Pannerdensch Kanaal bij Angeren waarbij 3.9 ha buitendijks komt te liggen. 242 Vogelenzang De dijkverlegging Vogelenzang omvat het terugleggen van de Rijndijk tussen de spoorbrug bij Oosterbeek en Driel, op de linkeroever van de Neder-Rijn. Het betreft een traject van ruim 3 km dat wordt teruggelegd. Het totale oppervlak van deze dijkverlegging bedraagt ongeveer 7 hectare. Door deze dijkteruglegging komen een aantal bedrijventerreinen buitendijks te liggen. Het waterstandsverlagende effect van deze dijkteruglegging is redelijk groot. 342 Ringdijk-oost De dijkverlegging Ringdijk-oost is gelegen tussen Arnhem en Driel langs de Drielsche Uiterwaarden op de linkeroever van de Neder-Rijn. De dijkverlegging betreft het terugleggen van de winterdijk over een traject van ongeveer 2 km in een binnenbocht van de Neder-Rijn. Het totale oppervlak van deze dijkverlegging bedraagt ongeveer 3 hectare. Bij uitvoering van de maatregel komt het dijkhuis Drielse Veer buitendijks te liggen. Deze maatregel sluit dijkverlegging 242 uit. 243 Kesteren De dijkverlegging Kesteren ligt ten noorden van Kesteren op de linkeroever van de Neder- Rijn. De dijk wordt over een lengte van ongeveer 3,5 km landinwaarts verlegd. Het totale oppervlak bedraagt ongeveer 15 hectare. Een aantal recreatiebedrijven en woningen komen hierdoor buitendijks te liggen. Landbouwgebied wordt omgezet in natuur. Aangezien het doorstroomprofiel ter plaatse vrij krap is (Grebbeberg) heeft deze dijkverlegging een redelijk groot effect op de verlaging van de waterstanden. 2

101 Grootschalige dijkverleggingen 343 Marsdijk De dijkverlegging Marsdijk ligt ten noorden van Kesteren op de linker oever van de Neder-Rijn. De dijk wordt over een lengte van ongeveer 1,5 km landinwaarts verlegd. Het totale oppervlak bedraagt ongeveer 25 hectare. Aangezien het doorstroomprofiel ter plaatse vrij krap is (Grebbeberg) is het waterstandverlagend effect van deze, qua oppervlak beperkte, dijkverlegging relatief groot. Niet uit te voeren in combinatie met maatregel 243 grootschalige dijkverlegging wegens geografische overlap. 244 Lienden De dijkverlegging Lienden ligt ten noorden van Lienden op de linkeroever van de Neder-Rijn en ligt in het verlengde van de dijkverlegging Kesteren. In het gebied bevindt zich een grote zandwinplas. De dijk wordt over een lengte van 3,5 km landinwaarts verlegd. Het totale oppervlak bedraagt ongeveer 14 hectare.landbouwgebied wordt omgezet in natuur. Aangezien het doorstroomprofiel ter plaatse vrij krap is (stad Rheden) heeft deze dijkverlegging een zeer groot effect op de verlaging van de waterstanden. 39 Rijnbandijk, steenfabriek Maurik, steenfabriek Rijswijk Dit knelpunt is gelegen in de Rijswijksche Buitenpolder op de linkeroever van de Neder- Rijn bij het plaatsje Rijswijk, tegenover Wijk bij Duurstede. De maatregel omvat het verwijderen van 2 steenfabrieken in deze uiterwaard (hoogwatervrij terrein) en een kleine dijkverlegging van de Rijnbandijk. Hierdoor wordt de doorstroming door de Rijswijksche Buitenpolder verbeterd. 811 Wijkerbroek De dijkverlegging Wijkerbroek ligt op de rechter oever van de Lek, ten noorden van Beusichem. De dijk wordt over een lengte van ongeveer 1,5 km landinwaarts verlegd. Het totale oppervlak bedraagt ongeveer 3 hectare. Enkele woningen komen buitendijks te liggen. Aangezien de uiterwaard ter plaatse vrij smal is, is het waterstandverlagend effect van deze, qua oppervlak beperkte, dijkverlegging relatief groot Redichemse Waard De dijkverlegging Redichemse Waard ligt op de linkeroever van de Lek, ten oosten van Culemborg, in een binnenbocht van de Lek. De dijk wordt over een lengte van ongeveer 2 km landinwaarts verlegd. Het totale oppervlak bedraagt ongeveer 1 hectare. Door de dijkverlegging komt De Bol op Redichem (een oud landgoed uit de 17de eeuw dat nu gebruikt wordt als wandelgebied) buitendijks te liggen. Ook komen een aantal woningen buitendijks te liggen. Het waterstandsverlagende effect van deze maatregel is, t.o.v. andere dijkverleggingen, beperkt De Bothol/Steenwaard De dijkverlegging De Bothol/Steenwaard omvat het terugleggen van de winterdijk in het oostelijk deel van de Steenwaard bij de boerderij De Bothol. Het betreft een traject van ongeveer 2 km op de rechter oever van de Lek nabij Culemborg. De uiterwaard is hier vrij smal. Aangezien het doorstroomprofiel ter plaatse vrij krap is heeft deze dijkverlegging een groot effect op de verlaging van de waterstanden. 3

102 Grootschalige dijkverleggingen 345 Beusichemse Dijk De dijkverlegging Beusichemse Dijk ligt op de linkeroever van de Lek, ten oosten van Culemborg. De dijk wordt over een lengte van ongeveer,7 km landinwaarts verlegd. Het totale oppervlak bedraagt ongeveer 7 hectare. Het waterstandsverlagende effect van deze dijkverlegging is beperkt. Niet uit te voeren in combinatie met maatregel grootschalige dijkverlegging wegens geografische overlap. 248 De Morgenstond De dijkverlegging De Morgenstond omvat het terugleggen van de winterdijk van de Hondswijkerwaarden net bovenstrooms van stuw Hagestein aan de rechteroever van de Lek. Het betreft een traject van ongeveer 2 km waarbij onder meer boerderij De Morgenstond (nabij het historische Fort Honswijk) buitendijks komt te liggen. Het totale oppervlak van deze dijkverlegging bedraagt ongeveer 8 hectare. R52_dvl Graafsche Waard De dijkverlegging Graafsche Waard omvat het terugleggen van de Noorder Lekdijk op de rechteroever van de Lek ten zuidwesten van Nieuwegein. Het betreft een traject van ongeveer 1,5 km dat wordt teruggelegd. Door deze dijkverlegging wordt ongeveer 35 hectare toegevoegd aan het buitendijksgebied; in dit gebied zal natuurontwikkeling plaats vinden. 4

103 Grootschalige dijkverleggingen 5

104 8 Retentie Code Naam Pagina 917pk_hl Overbetuwe - Pan. Kanaal 2 93_hl Binnenveld 2 918_hl De Mars 2 94_hl Rijswijkse veld 2 95_hl Polder Blokhoven 3 919g_hl Beesdsche Lage Veld 3 919k_hl Beesdsche Lage Veld 3

105 Retentie Wat is retentie? Retentie is het doelbewust en reguleerbaar aftoppen van een extreme afvoergolf, waardoor (alleen voor die omstandigheden) stroomafwaarts een lagere waterstand optreedt. Uit louter rivierkundige overwegingen heeft een retentiegebied een kleine kans (in de orde van 1/5 per jaar) om langdurig (gedurende een of meerdere weken) geïnundeerd te zijn. De capaciteit van het retentiebekken wordt bepaald door de oppervlakte van het gebied en het verschil tussen de maaiveldhoogte in het gebied en de hoogte van de dijken of hoge gronden rond het retentiegebied. De dimensionering van het inlaatwerk bepaalt, hoe snel het bekken volloopt. Hoe werkt een retentiegebied? Voor een optimaal effect moet retentie zoveel mogelijk bovenstrooms in de riviertak gebruikt worden. Het volume water dat aan de rivier ontrokken en tijdelijk in het retentiegebied geparkeerd wordt, hoeft op dat moment niet langs het hele riviertraject afgevoerd te worden. Met als gevolg dat de hoogwaterpiek hierdoor afgetopt wordt Als de hoogwaterpiek(en) voorbij is (zijn), wordt het water uit de omdijkte gebieden gelaten en alsnog -veilig- afgevoerd. Het moment van inlaten is cruciaal. Is dit te vroeg dan is het bekken vol voordat de eigenlijke afvoerpiek is gearriveerd. Het retentiegebied kan geen water meer opnemen en de afvoerpiek loopt ongehinderd door. Als de retentiegebieden te laat worden ingezet, is de hoogwaterpiek al gepasseerd. Een retentiegebied kan bovendien maar één keer per hoogwater worden gebruikt en daarin schuilt een zeker risico. Bij retentie gaat het om aanzienlijke oppervlakten. Naarmate het maaiveld van de bergingsgebieden hoger gelegen is, kan een minder dikke waterschijf worden geborgen. Langs de IJssel is in verticale richting niet veel ruimte voor berging beschikbaar. Een groene en/of blauwe inrichting De ruimtelijke uitwerking die retentiegebieden bieden, hangt in sterke mate af van de overstromingsfrequentie. Deze is bepalend of"de ruimtelijke ontwikkeling kan voortborduren op het "huidige grondgebruik" of dat het gebied dermate frequent onder water staat waardoor "natuur" de dragende functie wordt. Globale begrenzing van mogelijke retentiegebieden In het kader van de Spankrachtstudie is onder ander door middel van regionale bijeenkomsten gezocht naar relatief kansrijke retentiegebieden. Er zijn in totaal 6 gebieden langs de Neder-Rijn/Lek geïdentificeerd die geschikt kunnen zijn voor retentie. In het kader van de PKB zijn noch nieuwe retentiegebieden onderscheiden, noch eerder geïdentificeerde retentiegebieden vervallen. Code Naam MHW-winst Oppervlakte Ruimtelijke Volume Verandering Verandering Aantal Aantal Kosten Kostenwaterstand maatregel Kwaliteit vergraving areaal areaal met betrokken betrokken effectiviteit (m) (m 2 ) score landbouw natuurwaarde bedrijven woningen 917pk_hl Overbetuwe - Pan. Kan., huidig landgebruik, ,1, 6,32 138,4 917pk_na Overbetuwe - Pan. Kan., natuur, ,1-3247, 3462, ,92 2,8 93_hl Binnenveld, huidig landgebruik, ,5, 225,13 117,13 918_hl De Mars, huidig landgebruik, ,4, 185,58 1,82 93_na Binnenveld, natuur, ,5-178,7 187, ,76 25,61 918_na De Mars, natuur, ,4-68,3 727, ,43 12,14 94_hl Rijswijkse veld, huidig landgebruik, ,6, 29,7 123,69 94_na Rijswijkse veld, natuur, ,6-1244,6 1275, ,67 38,91 95_hl Polder Blokhoven, huidig landgebruik, ,7, 253,19 85,71 95_na Polder Blokhoven, natuur, ,7-943,3 953, ,72 25,1 919g_hl Beesdsche Lage Veld, grote variant huidig landgebruik, ,1, 541,79 94,91 919k_hl Beesdsche Lage Veld, kleine variant huidig landgebruik, ,3, 323,91 118,75 919g_na Beesdsche Lage Veld, grote variant natuur, ,1-3479,4 3642, ,19 16,12 919k_na Beesdsche Lage Veld, kleine variant natuur, ,3-2128,7 2259, ,34 17,1 1

106 Retentie 917 Overbetuwe - Pan. Kan. 93 Binnenveld 918 De Mars 94 Rijswijkse veld 2

107 Retentie 95 Polder Blokhoven 919g Beesdsche Lage Veld 919k Beesdsche Lage Veld 3

108 1 Overige maatregelen Riviertrajecten zoals opgenomen in de blokkendoos: Code Naam Km PK Pannerdensch Kanaal R2a Neder-Rijn omgeving Arnhem R3 Doorwerthse Neder-Rijn R4 Gestuwde Neder-Rijn en Lek R5 Boven-Lek R5 R4 R3 R2a PK