Net als de voorgaande jaren geeft de beleidsbrief een concreet beeld van de realisaties en de op stapel staande initiatieven en maatregelen.

Transcriptie

1 Vlaamse Woonraad Koning Albert II-laan 19 bus Brussel Advies 2013 / 14 bestemmeling datum 12 november 2013 kopie Mevrouw Freya Van den Bossche, Vlaams minister van Energie, Wonen, Steden en Sociale Economie Vlaams Parlement, Commissie voor Woonbeleid, Stedelijk Beleid en Energie onderwerp Reflectienota bij de Beleidsbrief Wonen Situering De Vlaamse Woonraad heeft als decretale opdracht te reflecteren over de beleidsnota s en beleidsbrieven aangaande het woonbeleid (art.21, 2, 6 van de Vlaamse Wooncode). Op 18 oktober 2013 nam de Vlaamse Regering akte van de Beleidsbrief Wonen Voorliggende reflectienota werd op 12 november 2013 goedgekeurd door de Vlaamse Woonraad en overgemaakt aan de minister bevoegd voor Wonen en de Commissie voor Woonbeleid, Stedelijk Beleid en Energie van het Vlaams Parlement. 2. Reflecties bij de beleidsnota Net als de voorgaande jaren geeft de beleidsbrief een concreet beeld van de realisaties en de op stapel staande initiatieven en maatregelen. In wat volgt formuleert de Vlaamse Woonraad zijn voornaamste bedenkingen bij de beleidsbrief op hoofdlijnen.

2 2.1 Woonbeleidsplan Vlaanderen De beleidsbrief vermeldt dat eind 2013 het woonbeleidsplan definitief zijn beslag zal krijgen. Het woonbeleidsplan zal een informatief deel en een deel over doelstellingen en visie omvatten, naast een actieplan met concrete voorstellen. Het woonbeleidsplan zal aan de Vlaamse Regering worden voorgelegd. De Raad verwelkomt het woonbeleidsplan. Het moet een kader scheppen om de (toekomstige) uitdagingen het hoofd te kunnen bieden (en deze zijn niet gering). Het is bovendien positief dat een actieplan wordt geformuleerd met concrete voorstellen. De Raad kan hiermee instemmen, en vraagt de nodige waarborgen te willen opnemen om het woonbeleidsplan te laten doorwerken in de tijd. Dit vereist onder meer engagementen op regelgevend en budgettair vlak. 2.2 Grond- en pandenbeleid De beleidsbrief gaat uitgebreid in op de verdere uitvoering en operationalisering van het decreet grond- en pandenbeleid. Voornamelijk wordt ingezet op de monitoring en de verbetering van de procedure. De CBO procedure werd afgelopen periode aangepast in functie van de versnelde realisatie van het project. Tevens werd een procedure ontwikkeld voor een afgestemde en gelijktijdige aanbesteding en uitvoering. Ook werd de kredietregeling versoepeld. Een task force zal het proces ondersteunen om de realisatie van het sociaal objectief in bepaalde gemeenten te bespoedigen. De Vlaamse Woonraad waardeert de inspanningen om de procedures en de realisaties op het terrein te optimaliseren. Met het besluit van de Vlaamse Regering inzake de bescheiden huurwoningen werd uitvoering gegeven aan de beleidsintentie om het betaalbaar wonen te stimuleren. De Raad heeft in het verleden herhaaldelijk de nood aan een versterkt huurbeleid benadrukt. Het vernoemd besluit kan in dit verband een eerste stap inhouden. Tegelijk formuleerde de Raad een aantal kritische randvoorwaarden inzake het concept, de doelgroep, de toewijzingsregels en het draagvlak bij de actoren 1. Algemeen herhaalt de Raad zijn pleidooi een breed debat te willen voeren over de invulling van het doelgroepenbeleid binnen het woonbeleid. Tenslotte wordt een wetenschappelijke evaluatiestudie van het Grond en Pandenbeleid en decreet aangekondigd. De Raad ondersteunt het initiatief om de instrumenten en de doelstellingen van het decreet te onderzoeken. 1 Vlaamse Woonraad (2013) Advies over de verhuring van het bescheiden huuraanbod door de sociale huisvestingsmaatschappijen. Advies 2013/10 van 16 juli 2013.

3 2.3. Betaalbaarheid Het stelsel van de sociale leningen werd afgelopen periode geharmoniseerd. De te belenen verrichtingen worden voortaan gelijkgeschakeld. De rentevoet wordt vereenvoudigd en transparanter gemaakt. Daarenboven wordt in de begroting 2014 een bijkomend budget van 100 miljoen euro ingeschreven om bijzondere sociale leningen toe te staan. De vereenvoudiging, transparantie en (extra) steun voor de doelgroep kunnen bogen op de instemming van de Raad. De Raad erkent de mogelijkheid van sociale leningen als efficiënt beleidsinstrument, maar pleit voor afgewogen beleidskeuzes en een debat over de eigendomsondersteuning en de rol van de overheid hierin Sociaal huuraanbod Op vlak van sociale huur werden diverse inspanningen geleverd. In de beleidsbrief wordt vooreerst de toename van het sociaal huuraanbod onderstreept. De laatste jaren zijn er gemiddeld meer sociale huurwoningen bijgekomen dan de jaren daarvoor. Onder meer werd in het kader van het sociaal objectief een inhaalbeweging ingezet. De Raad kan de voorgelegde resultaten onderschrijven, maar benadrukt de globale nood aan een ernstige aanbodverruiming (zowel op de sociale als op de private huurmarkt) 3. De (sociale) woonbehoefte blijft immers groot de komende decennia. In dit kader is er nood aan een planmatige aanpak en een cultuuromslag. De Raad dringt verder aan op een stelselmatige en gedetailleerde monitoring (en vraagt onder meer na te gaan hoeveel sociale huurwoningen uit het aanbod zijn verdwenen door samenvoeging (renovatie) of verkoop). De nodige beleidsinspanningen werden op touw gezet om procedurestappen te optimaliseren en om soepele regelingen te ontwikkelen. Deze wijzigingen kunnen de realisatie van het sociaal objectief ondersteunen en waar mogelijk bespoedigen. De beleidsbrief stelt dat eerder aangekondigde maatregelen werden uitgevoerd, onder meer inzake de huurwaarborgregeling, de assistentiewoningen edm. Eveneens werd in samenwerking met het beleidsveld welzijn de capaciteit van de preventieve woonbegeleiding uitgebreid. Deze initiatieven gericht op een bredere begeleiding en een betere kwaliteit van het wonen worden door de Raad in beginsel ondersteund, maar een uitklaring van het toekomstperspectief en de wederzijdse verantwoordelijkheden van beide beleidsvelden blijven noodzakelijk. Het kaderbesluit is op een aantal punten grondig gewijzigd. Een contingent wordt vooropgesteld met als doel een voorrang te kunnen verlenen aan bijzondere, precaire deeldoelgroepen. De Raad erkent de specifieke noden van een aantal deeldoelgroepen, maar meent dat het beleid in deze geconfronteerd wordt met de limieten van het (beperkte) aanbod. Mede in dit licht heeft de Raad kanttekeningen 2 Vlaamse Woonraad (2013) Advies over de bijzondere sociale leningen aan particulieren. Advies 2013/03 van 28 februari Vlaamse Woonraad (2013) Advies over de visienota en het doelstellingenkader voor het Woonbeleidsplan Vlaanderen. Advies 2013/02 van 13 februari 2013.

4 geplaatst bij de verhoging van de inkomensgrenzen. Het is met een beperkt aanbod moeilijk om enerzijds bijzonder precaire deeldoelgroepen voorrang te bieden en anderzijds de inkomensgrenzen te verhogen. Een uitweg kan slechts worden gevonden in een aanbodverruiming. Hierop aansluitend herhaalt de Raad de vraag naar een breed debat omtrent de visie en het toekomstperspectief van de sociale huisvesting. Inkomensverhoging moet in dit verband tevens worden afgewogen aan het door Europa gehanteerde principe dat de overheidssteun moet worden voorbehouden aan sociaal economisch kwetsbare huishoudens. Het aanbod woningen verhuurd door sociale verhuurkantoren is de laatste jaren toegenomen. Een groeipad werd uitgetekend om de sociale noden beter te kunnen lenigen. De Raad onderschrijft deze inspanningen en meent dat een beleid moet worden ontwikkeld om de private huurmarkt een meer effectieve rol te laten vervullen in het huisvesten van zwakkere huishoudens. In de beleidsbrief worden de eerste bevindingen van de visitaties van de sociale huisvestingsmaatschappijen toegelicht. Het opzet is de verhoging van de efficiëntie van de sector. De algemene beleidsaanbevelingen opgenomen in de visitatierapporten zullen verder worden uitgewerkt in nauw overleg met de sector. De Raad meent dat de manier van werken effectief kan leiden tot een verbeterde werking Private huurmarkt De Raad erkent dat het beleid specifieke inspanningen levert om het recht op wonen op de private huurmarkt te ondersteunen, onder meer via het huurgarantiefonds, de impulsen aan de SVK edm. De Raad is van oordeel dat deze inspanningen moeten kaderen in een globaal beleid voor de private huurmarkt, waar onder meer een aanbodverruiming van kwalitatieve en betaalbare huurwoningen voorop staat. 4 Verder meent de Raad dat de aangekondigde regionalisering van de woninghuurwet en de fiscale uitgaven inzake huisvesting eveneens kansen bieden (zie punt 2.7). Een eerste belangrijk instrument dat in de steigers werd gezet betreft het huurgarantiefonds. De recente oprichting van dit fonds wordt ervaren als een belangrijke stap in de richting van gewaarborgde huur en verhuur op de private huurmarkt. De wijzigingen in het definitieve besluit, na advies van de Raad van State, zwakken mogelijk de initieel bedoelde bescherming af. De toepassing van het fonds moet dan ook nauwgezet worden opgevolgd en desgevallend worden bijgestuurd. In dit verband herhaalt de Raad zijn pleidooi om op termijn het toepassingsgebied te kunnen uitbreiden en voldoende aandacht te blijven besteden aan preventie en begeleiding 5. Tevens werden impulsen gegeven aan de SVK werking en het desbetreffend reglementair kader werd aangepast. Dit moet op termijn kunnen leiden naar een 4 Vlaamse Woonraad (2010) Naar een beleid ter ondersteuning van de private huurwoningmarkt. Advies 2010/11 van 30 september Vlaamse Woonraad (2013) Advies over het fonds ter bestrijding van de uithuiszetting. Advies 2013/01 van 31 januari 2013.

5 ruimer aanbod betaalbare en kwaliteitsvolle woningen voor de meest kwetsbare huishoudens. Het ingezette proces tot rationaliseren kan worden onderschreven. Recent werd de huurprijzencalculator ontworpen als bijkomend operationeel instrument. Via deze tool kan (aan de hand van concrete parameters) een beeld van de markthuurprijs worden berekend. Dit Raad meent dat dit initiatief een eerste stap kan vormen voor een meer transparant huurprijzenbeleid. Wel wenst de Raad te wijzen op de druk op het onderste segment van de private huurmarkt, waardoor een onevenwichtige verhouding kan ontstaan tussen huurprijs en kwaliteit. De beleidsbrief kondigt verder de hervorming en uitbreiding van de huurpremie en de huursubsidie aan. De Raad onderschrijft in beginsel het initiatief gericht op een eengemaakt stelsel. In dit verband vraagt de Raad maximaal rekening te willen houden met de effectieve woonnood en dit als een uitgangspunt te willen hanteren (in de beleidsbrief wordt overigens aangehaald dat na het betalen van de huur 38 % van de private huurders onder de armoedegrens valt). Verder is de Raad er niet van overtuigd dat het eengemaakte stelsel van de huursubsidie moet worden geconcipieerd als een voortraject naar de sociale huisvesting. De noden op het terrein rechtvaardigen een complementair beleidsinstrument. Op dit punt herhaalt de Raad zijn pleidooi voor een substantiële verruiming van de huursubsidie Duurzaam en kwaliteitsvol wonen De beleidsbrief formuleert een aantal maatregelen die de woonkwaliteit en de energiezuinigheid moeten verbeteren, zowel op de private als op de sociale woonmarkt. De noden zijn op dit vlak groot en een specifieke planmatige aanpak is op zijn plaats. In de sociale huursector wordt een planning uitgewerkt om tegen 2020 alle sociale huurwoningen te voorzien van dakisolatie, dubbel glas en een efficiënt verwarmingssysteem. Er wordt beslist om in de periode jaarlijks telkens 100 miljoen extra vrij te maken. Verder wordt aangegeven via een totaalaanpak de energiezuinigheid van het sociaal patrimonium te bevorderen. Deze inspanningen kunnen door de Raad worden bijgetreden. De budgettering van deze operatie blijft echter een belangrijk aandachtspunt. Bijkomende financiering is noodzakelijk om een kwalitatief en energiezuinig sociaal huurpatrimonium te bekomen (zoals geraamd door de VMSW). De beleidsbrief stelt dat via de renovatiepremie wordt gemikt op de verbetering van het woonpatrimonium. Eerder pleitte de raad voor een aanpassing van het premiestelsel om het eveneens gericht in te zetten voor de opwaardering van het onderste segment van de private huurmarkt 7. 6 Vlaamse Woonraad (2011) Advies over het ontwerp van besluit van de Vlaamse Regering van 27 mei 2011 tot instelling van een tegemoetkoming voor kandidaat-huurders. Advies 2011/07 van 30 juni Vlaamse Woonraad (2012) Advies over de regionalisering van de woonbonus. Advies 2012/12 van 10 december 2012.

6 Verder worden specifieke inspanningen op vlak van woningkwaliteit aangekondigd. Zo zal een initiatief worden ontplooid in functie van de woonkwaliteit voor woonwagenbewoners. Tevens worden communicatie en opleidingsinitiatieven vooropgesteld. De Raad meent dat deze initiatieven op zich waardevol zijn, maar ze zijn slechts aanvullend ten aanzien van een algemeen planmatig herwaarderingsbeleid (wat de Raad in eerdere adviezen 8 vooropstelde) Wonen in eigen streek De Raad kan een territoriaal beleid ondersteunen als dit effectief steunt op sociale criteria en een dergelijk beleid de sociale verdringing kan tegengaan (en bijgevolg niet leidt tot discriminatie van bepaalde groepen). In die optiek ligt het territoriaal beleid in het verlengde van een gericht sociaal beleid. Naar aanleiding van de beleidsbrief heeft de Raad voorgesteld het territoriaal beleid te willen evalueren en desgevallend te heroriënteren. De beleidsbrief stelt dat een aangepast voorstel door de Vlaamse Regering zal worden uitgewerkt wanneer het Grondwettelijk hof de regeling vernietigt. Nu het grondwettelijk hof hiertoe heeft beslist, herhaalt de Raad zijn vraag om de opties in het territoriaal beleid te willen heroverwegen en bijsturen Woonregie In uitvoering van de decretale wijzigingen op vlak van woonkwaliteitsbewaking kondigt de beleidsbrief de ontvoogding van de gemeenten aan. De Raad kant zich niet tegen de ontvoogding op zich, maar vraagt waarborgen voor de coherente en eenvormige toepassing van de regelgeving (te meer daar deze regelgeving dwingend van aard is). De subsidiëring van de projecten ter ondersteuning van het lokaal woonbeleid is succesvol. Heel wat gemeenten kunnen op die manier gestalte geven aan hun lokaal woonbeleid. Er wordt in de beleidsbrief voorgesteld om vanaf 2014 geen nieuwe initiatieven te subsidiëren. Enkel de bestaande initiatieven zullen worden bestendigd. Algemeen dringt de Raad aan op structurele oplossingen om op het terrein een daadwerkelijk woonbeleid te verzekeren. In het bijzonder in geval van kleinere gemeenten is dit niet evident (er dient te worden nagegaan hoe de regiefunctie moet worden opgenomen of ondersteund). Hiertoe heeft de Raad in het verleden enkele aanbevelingen geformuleerd. 9 Ook het aangekondigde onderzoek en de bestaande interne evaluatienota kunnen dienstig zijn voor de hertekening van de intergemeentelijke samenwerkingsverbanden. Alvast moet worden voorkomen dat de gunstige effecten op het terrein verloren gaan. 8 Vlaamse Woonraad (2012) Ruimte en Wonen. Aanbevelingen van de Vlaamse Woonraad. Advies 2012/11 van 22 november Vlaamse Woonraad (2012). Waarheen met het lokaal woonbeleid? Advies 2012/02 van 19 april 2012.

7 2.8. Bewonersgroepen en participatie De Raad onderschrijft het belang dat wordt gehecht aan de versterking van de bewonersparticipatie bij sociale huisvestingsmaatschappijen. De doelstellingen en voorgenomen acties kunnen worden ondersteund. De Raad wenst er echter op te wijzen dat de verdere uitbouw van de professionele omkadering niet langer gegarandeerd is vanaf 2014, terwijl dit wel noodzakelijk is voor de verdere kwalitatieve uitbouw van de bewonersparticipatie in Vlaanderen Regionalisering van de woninghuurwet en de woonfiscaliteit In het Institutioneel akkoord voor de zesde staatshervorming wordt de regionalisering van de fiscale uitgaven inzake huisvesting en de woninghuurwet aangekondigd. Door deze bevoegdheidsoverdracht zal de Vlaamse overheid over belangrijke instrumenten beschikken om een coherent woonbeleid te voeren. De overheveling van deze bevoegdheden is voorzien voor Ter zake heeft de Vlaamse Regering reeds een groenboek uitgewerkt, wat als eerste stap in het inhoudelijke proces kan gelden. De Raad hecht groot belang aan de overheveling 10. Het biedt mogelijkheden om een coherent en slagkrachtig beleid te realiseren. Bovendien houdt het een opportuniteit in om de middelen en de instrumenten beter af te stemmen op de doelstellingen van het woonbeleid, zoals geformuleerd in de Vlaamse Wooncode. De overheveling dient dan ook gepaard te gaan met het verder uittekenen van een langere termijnvisie in een woonbeleidsplan. Het wekt dan ook enigszins verwondering dat de beleidsbrief hier niet diepgaand op ingaat. 10 Vlaamse Woonraad (2012) Advies over de regionalisering van de woonbonus. Advies 2012/12 van 10 december 2012.