Broednieuws 25. Een vroege start van de eileg in 2011 en ander nieuws uit het Meetnet Nestkaarten. Awie de Zwart

Transcriptie

1 Broednieuws 25 Rondschrijven Nestkaartenproject April 2012 Awie de Zwart Het Meetnet Nestkaarten is onderdeel van het Meetnet Broedvogels, dat wordt georganiseerd in het kader van het Netwerk Ecologische Monitoring (NEM). De werkzaamheden worden uitgevoerd door Sovon in samenwerking met het CBS en financieel mogelijk gemaakt door het Ministerie van EL&I. Samenstelling Frank Majoor & Fred Hustings Adres Sovon, Natuurplaza, Toernooiveld 1, 6525 ED Nijmegen, De winter leek extreem zacht te gaan verlopen. Totdat de winter eind januari toch nog inviel. En hoe met de eerste echte koudegolf sinds De traditioneel vroege broedvogels als Bosuilen, Nijlganzen en Aalscholvers zaten al op de eieren. De eerste broedsels van sommige soorten zijn daardoor (groten)deels mislukt. Maar nu is het toch echt voorjaar geworden. Tijd voor een herkansing. Ondertussen is ook het broedseizoen van de overige standvogels aangebroken. Veel soorten zitten al op de eieren of hebben zelfs al jongen. Dus de hoogste tijd dus voor een nieuw nummer van Broednieuws! In dit nummer van Broednieuws naast de gebruikelijke mededelingen ook een inhoudelijke bijdrage over het Meetnet Nestkaarten, een recensie van het boek A Field Guide to Monitoring Nests en een Boomklever die meehelpt bij het voeren van jonge Spreeuwen. Enkele bijdragen stonden eerder in Sovon-Nieuws of Limosa, maar worden geplaatst om ook anderen op de hoogte te stellen. Voor u ligt overigens het laatste nummer van Broednieuws op papier vanaf volgende keer verschijnt deze nieuwsbrief digitaal. Oftewel u ontvangt Broednieuws & het registratiebewijs dan per . Ook de andere project nieuwsbrieven van Sovon worden binnenkort alleen nog digitaal verstuurd. Dus mocht uw adres wijzigen (of recent gewijzigd zijn), geef dit dan door aan Sovon. Een vroege start van de eileg in 2011 en ander nieuws uit het Meetnet Nestkaarten Om veranderingen in broedvogelaantallen te kunnen verklaren, is het belangrijk om informatie te hebben over trends in broedsucces en sterfte. Het Meetnet Nestkaarten richt zich op het eerstgenoemde onderwerp, en verzamelt sinds 1994 gegevens over de lotgevallen van individuele nesten. Behalve voor het verklaren van populatieveranderingen zijn de gegevens ook waardevol voor het voorspellen van toekomstige veranderingen. Zo kan een verlaagde reproductie van een langlevende soort de voorbode zijn van een aantalsafname die nu nog niet zichtbaar is. Inmiddels bevat de database de gegevens van zo n nesten. Welke gegevens verzamelen? Per broedsel wordt gevraagd om enkele relevante gegevens te registreren, waaronder het aantal ei- eren en/of jongen tijdens elk nestbezoek. Bij twee bezoeken per nest is de kaart al geschikt voor het berekenen van nestsucces; dat geldt ook voor nesten die niet tot het eind gevolgd zijn. Het meest waardevol zijn echter nestkaarten met minimaal twee bezoeken in de ei- en/of jongenfase, plus een (derde) bezoek om het al dan niet succesvol uitvliegen vast te stellen (nacontrole). Veelvuldig controleren van de nestinhoud is dus niet noodzakelijk (en in verband met kansen op verstoring in veel gevallen zelfs onwenselijk), net zomin als het meten en wegen van nestjongen (al kan dat, mits voorzichtig uitgevoerd, belangrijke aanvullende informatie opleveren). Omdat de afgelopen jaren ook veel historische gegevens zijn ingevoerd (o.a. van Kerkuil en Boerenzwaluw), beschikken we inmiddels vanaf de jaren veertig over jaarlijkse nestgegevens. Sinds

2 aantal nestkaarten < Figuur 1. Aantal ingeleverde nestkaarten per jaar. gaat het om meer dan 1000 nestkaarten per jaar (figuur 1). Vanaf medio jaren negentig schommelt het aantal rond de , met uitschieters naar boven in 1995 en 1996, jaren waarin veel extra weidevogelgegevens beschikbaar kwamen. Het best vertegenwoordigd zijn nestkastbroeders zoals Koolmees, Pimpelmees en Bonte Vliegenvanger, en daarnaast Kerkuil, Boerenzwaluw, Steenuil en roofvogels (figuur 2 ). Dit is natuurlijk het resultaat van de inspanningen van verschillende werkgroepen waarmee we samenwerken, zoals NESTKAST, Stichting Kerkuilwerkgroep Nederland, Stichting Hirundo, STONE, Werkgroep Roofvogels Nederland en vele anderen. In de genoemde aantallen en figuur zijn overigens nog niet de nestgegevens van Landschapsbeheer Nederland opgenomen, waarmee SO- VON onlangs een uitwisselingsovereenkomst afsloot (zie SOVON-Nieuws 2011/1). Een overzicht van de aantallen nestkaarten per soort is in te zien via Timing van eileg Een van de doelen van het Meetnet Nestkaarten is het bepalen van veranderingen in de timing van broeden. Veel vogels gingen de laatste decennia vanwege gemiddeld hogere voorjaarstemperaturen steeds vroeger in het jaar broeden. Het jaar 2007 staat al enige tijd als record te boek, destijds volgend op de warmste winter en lente in tenminste drie eeuwen. In 2011 was het weer raak: het was de droogste en zonnigste lente in minstens een eeuw en de apriltemperaturen evenaarden die van Veel soorten begonnen vroeg met de eileg en kwamen in de buurt van de records uit Boomklever en Spreeuw waren zelfs vroeger dan ooit. Hiermee zet de vervroeging in de broedcylus door (zie figuur 2). Sinds 1982 is de Bonte Vliegenvanger 11 dagen eerder gaan broeden, Kool- en Pimpelmees zelfs 15 dagen eerder. Opvallend in 2011 was het hoge aantal door Bonte Vliegenvangers bezette nestkasten. Dit kan te maken hebben met een goed broedseizoen in 2010 (relatief late rupsenpiek, ten volle benut door de jongen), goede overwinteromstandigheden in Afrika of relatief hoge sterfte onder mezen (en dus minder concurrentie om nestkasten) als gevolg van koud decemberweer. Meer hierover is te lezen in het jaarverslag van de Werkgroep NESTKAST, dat binnenkort van de persen rolt. Figuur 2. Vervroeging van de eileg bij Bonte Vliegenvanger, Pimpelmees en Koolmees in de periode

3 Doorgeven van nestgegevens Nestgegevens kunnen nog steeds worden doorgegeven via de papieren gele nestkaart of, bij voorkeur, via de Digitale Nestkaart. De uitgebreide mogelijkheden van de Digitale Nestkaart kennen ook enkele nadelen. Het invoeren van alle nestgegevens kost relatief veel tijd en een deel van de waarnemers ervaart het programma als ingewikkeld. Daarom werken we momenteel aan de ontwikkeling van een Nestkaart light : een laagdrempelige, online invoerapplicatie, waarmee gegevens minder gedetailleerd en met vereenvoudigde broedcodes kunnen worden doorgegeven. In samenwerking met werkgroep STORK, en met subsidie van het Prins Bernhard Cultuurfonds, is deze applicatie inmiddels gereed voor het invoeren van nestgegevens van Ooievaars, en zijn we dit nu aan het doorontwikkelen voor andere soorten. We houden u op de hoogte! Chris van Turnhout Nieuwe versie van de Digitale Nestkaart (4.0) is af Het afgelopen jaar is druk gewerkt aan het verder ontwikkelen van de Digitale Nestkaart. Mede door contact met de mensen uit het veld zijn er tal van aanpassingen en uitbreidingen aangebracht in de nieuwste versie van het programma. In deze versie is onder andere veel aandacht besteed aan geringde vogels. Het was al mogelijk om gegevens van geringde vogels in te voeren. Het is nu ook mogelijk om de ingevoerde gegevens eenvoudig te exporteren naar een bestand dat in GRIEL kan worden ingelezen. Andere aanpassingen voor ringers zijn Nieuwe analyses: o Het aantal grootgebrachte jongen per geringde vogel per jaar o Het jaar van het eerste broedsel en het aantal jaren dat een vogel broedpogingen heeft gedaan o Paarbanden van geringde vogels o Conditie van jongen (op dit moment alleen voor Steenuilen) De ringgegevens kunnen worden geëxporteerd als GEDCOM bestand zodat o.a. familiestambomen gemaakt kunnen worden met genealogie programma s. Door deze verbeteringen kunnen ringgegevens beter worden ingevoerd in de Digitale Nestkaart dan in GRIEL. Zie ook de bijdrage in Op het Vinketouw van dit voorjaar. Ook voor niet-ringers zijn er verbeteringen aangebracht: De gebruiksvriendelijkheid is wederom verhoogd. Er is een wizard gemaakt waarmee eenvoudig nieuwe nestkaarten gemaakt kunnen worden. Er kunnen foto s worden gekoppeld aan een nestkaart. Groeicurves van vleugellengte toegevoegd van 10-tallen soorten, om legbegin beter te kunnen bepalen. Er kan gecontroleerd worden op biometrie (nog niet voor alle soorten en maten) Er kan een Google Earth bestand worden gemaakt waarin het broedsucces van nesten met verschillend gekleurde symbolen wordt weergegeven. Er kunnen nieuwe nestkaarten worden aangemaakt met behulp van Google-Earth en GPS bestanden. Een uitgebreider overzicht van aanpassingen aan het programma is te vinden op Het programma is daar ook te downloaden. We houden ons aanbevolen voor opmerkingen en verbeterpunten zodat we het programma in de toekomst nog verder kunnen verbeteren. Reacties kunnen worden gestuurd naar nestkaart@sovon.nl. Jeroen Nienhuis WIST U DAT?! Op de site van Sovon staat veel erg informatie over het Nestkaartenproject, zie: nestkaart. Zo staat de nieuwe Nestkaarten handleiding online en staan er foto series van meerdere soorten nestjongen. Op dit moment staan er foto s die geschikt zijn voor de leeftijdsbepaling van alle mezensoorten, Boomklever, Boerenzwaluw, Zwartkop, Tuinfluiter, Bosrietzanger, Kleine Karekiet, Grasmus en Braamsluiper. En hoe nauwkeuriger u de leeftijd inschat, des te nauwkeuriger is het legbegin te berekenen (en daarmee de jaarlijkse timing van de eileg te bepalen). Daarnaast kunt u online overzichtskaarten maken van de door u en anderen ingestuurde nestkaarten. 3

4 NESTKAST blijft groeien! Terwijl deze nieuwsbrief bij u op de mat ligt komt ook het derde jaarverslag van NESTKAST uit. In NESTKAST (NEtwerk voor STudies aan nest- KASTbroeders) komen amateur nestkastonderzoekers (controleurs en ringers), professionele nestkastonderzoekers (NIOO-KNAW, Nederlands Instituut voor Ecologie), het Vogeltrekstation (VT) en SO- VON Vogelonderzoek Nederland bij elkaar voor het verzamelen en uitwisselen van gegevens, wetenswaardigheden en ervaringen op het gebied van nestkastenonderzoek. NESTKAST richt zich speciaal op kleine zangvogels (mezen, mussen, vliegenvangers, etc.) en enkele andere soorten waarvoor geen landelijke werkgroep voor gegevensinzameling bestaat, zoals Bosuilen. Elk jaar voor het nieuwe broedseizoen verschijnt het jaarverslag van het voorgaande jaar, om daarmee de controleurs en ringers te bedanken voor hun inzet en om ze aan te sporen toch vooral door te gaan met het inzenden van hun gegevens. In de drie jaren van zijn bestaan nam NESTKAST een behoorlijke vlucht. Het aantal regelmatig gecontroleerde gebieden nam toe van 137 naar 144, al daalde het aantal groepen dat instuurde. In de bijgevoegde tabel is ook te zien van hoeveel nestkasten en legsels er gegevens binnenkwamen. Deze zijn over de jaren moeilijk met elkaar te vergelijken want in 2010 zijn er bijvoorbeeld van de Koolmees twee keer zoveel vervolglegsels binnengekomen als in 2009 en Het hoge aantal nestkasten en legsels in 2010 kwam doordat we veel gegevens uit Friesland kregen, waar bijna elk dorp zijn vogelwacht heeft die, naast het beschermen van weidevogels, ook nestkasten NESTKAST Deelnemers Terreinen Nestkasten Bezet Legsels # eieren # jongen # uitgevlogen JAARVERSLAG BROEDSEIZOEN 2011 Landelijk NEtwerk voor STudies aan nestkastbroeders controleert. Helaas ging het tot nu toe maar om één jaar en werden er daarbij nog weinig gedetailleerde gegevens ingestuurd. De professionele instituten waren in eerste instantie gevraagd om hun specifieke kennis met de amateurs te delen, maar ondertussen maken zij ook gebruik van de grote hoeveelheid amateurgegevens om hun eigen onderzoek mee te ijken. Zo schreef Christiaan Both (Vakgroep Dierecologie van de Universiteit van Groningen) in NESTKAST 2010 bijvoorbeeld een stuk waarin de geografische verschillen van Kool- en Pimpelmees gebruikt werden om de verplaatsingen van de Bonte vliegenvanger te helpen verklaren. Nieuwsgierig geworden? Ook je gegevens insturen? Wil je het digitale jaarverslag over 2011: stuur even een mailtje naar nestkast@nioo.knaw.nl. Leo Ballering en Ronald Beskers, namens NESTKAST Registratie medewerkers Nestkaartenproject In 2012 wordt, net als in de afgelopen jaren, een registratiebewijs verstrekt voor deelname aan het Nestkaartenproject. Medewerkers die afgelopen jaren nestkaarten instuurden (voor zover met naam en adres bekend), ontvangen automatisch een nieuw registratiebewijs. De overige personen moeten zelf bij Sovon een registratiebewijs aanvragen. Bij dit nummer van 4

5 Broednieuws vindt u dan ook een registratiebewijs of een aanvraagformulier. Het registratiebewijs moet u meenemen bij uw veldwerk. Dit kunt u dan tonen bij controle door bijvoorbeeld een medewerker van de AID, als bewijs van het feit dat u bij Sovon bekendstaat als medewerker aan het Nestkaartenproject. Indien u niet geregistreerd staat als medewerker, kan Sovon niet borg staan voor uw werkzaamheden in het veld. Los hiervan is het altijd van belang dat u zelf toestemming vraagt bij de terreineigenaar en dat u zo voorzichtig mogelijk te werk gaat, om de broedvogels zo min mogelijk te verstoren. Lees daarom vóór ieder broedseizoen de handleiding nog eens nauwgezet door, en speciaal de passages over het veldwerk. Het belang van de vogel staat altijd voorop. 2012, jaar van de Klauwieren Er is al veel bekend over Klapekster en Grauwe Klauwier. Maar met wat extra inspanning valt nog veel te winnen. De Klapekster is verdwenen als broedvogel maar vermoedelijk licht toenemend als overwinteraar. Heeft dat van doen met bijvoorbeeld terreinbeheer (begrazing) of niet? Hoeveel Klapeksters overwinteren in Nederland en wat is hun habitatvoorkeur, met name in relatie tot terreinbeheer? De Grauwe Klauwier is bezig met een herovering van Nederland. Iets dat deels ongemerkt gaat, want de soort is lastig te inventariseren. Door op meer plekken gericht te kijken naar Grauwe Klauwieren én hun leefomgeving, kan de uitbreiding beter worden vastgelegd en verklaard. Bovendien kunnen terreinbeheerders dan adviezen op maat krijgen om een verder herstel van de Nederlandse populatie mogelijk te maken. In Nederland wordt het nestsucces van de Grauwe Klauwier al vele jaren intensief gevolgd door medewerkers van Stichting Bargerveen. Mocht je een territorium weten, geef dit dan door aan Stef Waasdorp van Stichting Bargerveen (stefwaasdorp@gmail. com). Ga niet zelf zoeken naar het nest, want de kans bestaat dat Stef dit al onder controle heeft Er is dit jaar veel onderzoek te doen aan Klauwieren. Als je interesse hebt om mee te doen aan het onderzoek, kijk dan op Recensie: A Field Guide to Monitoring Nests Ferguson-Lees J., R. Castell & D. Leech British Trust for Ornithology, Thetford UK. ISBN blz. Prijs: 31,- In Nederland is de kunst van het vinden van nesten grotendeels uitgestorven. Waar je in excursieverslagen in de Limosa s en Ardea s uit de eerste helft van de 20e eeuw nog bijna achteloos kunt lezen dat men tijdens een pauze even een paar nesten van de Sprinkhaanzanger vindt, weet de moderne vogelaar het nest van een Heggenmus niet te onderscheiden van dat van een Spotvogel. Dat heeft veel te maken met veranderde interesses binnen de ornithologie. De oude generaties moesten het veelal doen met gebrekkig optisch materiaal, weinig vrije tijd en beperkte vervoermiddelen; twitchen of reizen naar verre landen was er niet bij en het opzoeken van nesten was voor hen een doodnormale manier om met vogels bezig te zijn. Bovendien stond men anders tegenover begrippen als broedzekerheid dan tegenwoordig. Zijn we nu bij inventarisaties tevreden met de herhaalde (en soms zelfs eenmalige) waarneming van territoriaal gedrag, vogelaars van de oude stempel waren pas overtuigd als ze het nest gevonden hadden. Dat ze dat trucje beheersten, vloeit mede voort uit de eeuwenoude traditie van het eieren zoeken door vooral jongens. Waar dat voor de meesten niet meer betekende dan een kortstondige periode van vermaak in de natuur, groeide 5

6 dat bij anderen uit tot het aanleggen van collecties en een diepgaande kennis van de broedgewoonten van allerlei vogelsoorten. Dat die kennis inmiddels grotendeels verdwenen is, heeft niet alleen te maken met de veranderingen in de cultuur van het vogelen. Het is ook krachtig bevorderd door de idee dat een gevonden nest een verloren nest is. Dit standpunt, gepropageerd door vele vogelbeschermers, heeft een kern van waarheid (indien onzorgvuldig bij het nest wordt opgetreden) en klinkt daarom logisch, maar is in zijn algemeenheid onjuist. Mits goed gepland en zorgvuldig uitgevoerd is nestonderzoek doorgaans onschadelijk voor de betrokken vogels, zo tonen vele studies aan (overzicht o.a. in Current Ornithology 9, 1992, ). Wel dient uiterste omzichtigheid te worden betracht bij bepaalde gevoelige soorten en habitats. Een bekend voorbeeld vormen de verhoogde predatierisico s van nesten op de toendra en, dichter bij huis, weidevogels in ons moderne polderlandschap. Het is jammer dat het zoeken van nesten in onbruik (en diskrediet) is geraakt. De broedcyclus vormt immers een wezenlijk onderdeel van het vogelleven, en het broedsucces bepaalt - samen met factoren als sterfte (onder uitgevlogen jongen en in de winter) en migratie - grotendeels de stand in het volgende jaar. Afgeleide methoden om het broedsucces te bepalen, zoals ringen ten behoeve van het CES (Constant Effort Site) project, geven een goed idee van het aandeel jongen direct na de broedtijd. Ze kunnen echter niet verklaren waarom er bijv. in een bepaald jaar zo weinig jonge Kleine Karekieten rondvliegen: zijn veel nesten mislukt door het slechte weer, predatie of andere oorzaken? Mede om deze redenen is SOVON Vogelonderzoek Nederland in 1995 begonnen met het Nestkaartenproject, gestimuleerd door een soloactie van Rob Bijlsma en Willem van Manen. Het project, waarbij de lotgevallen van individuele nesten worden geregistreerd, loopt goed wat soortgroepen betreft waarvoor specialisten zich inzetten zoals dagroofvogels (Werkgroep Roofvogels Nederland), weidevogels (vele lokale werkgroepen en individuele vrijwilligers) en nestkastbewonende soorten (waarnemers sinds kort weer verenigd in een landelijke werkgroep). Van veel soorten, en zeker de lastiger te vinden zangvogel, is het aantal jaarlijks binnenkomende kaarten echter mager tot ontbrekend. De redenen hiervoor zijn reeds genoemd. Het is ook lastig om je de kennis eigen te maken om nesten te vinden. Hoewel er niets gaat boven het zelf opdoen van ervaring, kunnen de aanwijzingen van meer ervaren nestenzoekers het verlossende zetje geven. In dat kader is er nu een fantastisch hulpmiddel beschikbaar! De Britten mogen dan klagen dat ook bij hen het nesten zoeken in onbruik is geraakt (de reden voor de verschijning van dit boek): we hebben het over een heel andere orde van grootte dan bij ons. In het Verenigd Koninkrijk worden al vanaf 1939 nestgegevens centraal ingezameld. Het begon met de Hatching and fledging enquiry, die later opging in het Nest Record Scheme (lichtend voorbeeld voor ons eigen Nestkaartenproject). Het is daarmee het oudste monitoringsysteem ter wereld in zijn soort. Ondanks teruglopende medewerking komen jaarlijks nog altijd nestkaarten binnen. Mede hierdoor is de bij de Britten nog levende kennis omtrent broedgewoonten minder verdampt dan bij ons. Dit boek vormt een uitstekende leidraad en een onuitputtelijke bron van inspiratie voor wie zichzelf op het pad van het nesten zoeken wil begeven. Het boek opent met algemene hoofdstukken waarin de verschillende basistechnieken van het nesten zoeken beschreven worden ( koud zoeken, terugkeer naar het nest volgen). Hierbij wordt veel aandacht besteed aan het vermijden van verstoring (logisch, want aan verstoorde nesten los van het ethische aspect heeft niemand iets) en komt ook de wettelijke inkadering aan bod. Daarna volgt een uitgebreid hoofdstuk met aanwijzingen per soort, veelal voorafgegaan door een paragraaf waarin een groep behandeld wordt, bijv. watervogels, roofvogels, duiven, zangers en vinken. In totaal worden 146 soorten beschreven (en twee van de drie auteurs hebben van al die soorten wel eens het nest gezien!); ongeveer 85 soorten die erg schaars zijn en/of speciale bescherming genieten zijn niet opgenomen omdat hierbij een aparte vergunning voor nestonderzoek nodig is. Dat is jammer, maar er blijft nog ongelooflijk veel over. Op één, soms twee pagina s per soort weten de auteurs buitengewoon veel nuttige informatie te verschaffen. Gegevens over de timing van het broeden, aantal broedsels, legselgrootte, broedduur, nestjongenperiode en eveneens zinvol aantal jaarlijks ingezonden kaarten zijn te vinden in een grafiek en box. Standplaats en constructie van het nest en uiterlijk van eieren en jongen worden zowel beschreven als in kleine foto s weergegeven. Het misschien belangrijkste deel, hoe het nest te vinden, wordt beknopt maar afdoende beschreven. Wie het boekje Finding nests uit 1953 in huis heeft, geschreven door Bruce Campbell aan wie het boek mede opgedragen is, zal bij veel soorten overeenkomsten opmerken. Dit kan als een compliment voor het collector item beschouwd worden. Hoewel de gegevens betrekking hebben op de Britse situatie, gaat de informatie in de meeste gevallen ook voor Nederland op. Bij de ca. 20 soorten waarbij ikzelf over een ervaring met ettelijke tientallen 6

7 tot verschillende honderden nesten beschik, trof ik geen zaken aan die me vreemd voorkwamen. Ik kan niet beoordelen of dat misschien iets anders ligt bij bijv. enkele weidevogels, die in ons land deels een andere situatie aantreffen dan op de Britse Eilanden. Deze gids maakt waar wat hij belooft en is in alle opzichten een aanrader voor wie met nestonderzoek bezig is of dat zou willen. En zelfs voor vogelaars die dat niet van plan zijn, is het boek aan te bevelen. Is het bijvoorbeeld als broedvogelteller niet razend interessant om te weten dat het mannetje Fluiter zijn fanatieke zang na de paring inperkt tot enkele sessies aan het begin of einde van de dag, terwijl het broedende vrouwtje elke minuten het legsel verlaat om een minuut of tien te foerageren, daarna terugkerend met een herhaald puu roepje? Door beter op het gedrag van broedvogels te letten én het gedrag goed te kunnen interpreteren, kan er ook voor de meest doorgewinterde teller nog een wereld opengaan. Fred Hustings Het raadsel van Giethmen Op 10 april 2010 ontdekken we een paartje Boomklevers terwijl het bezig was een oud spechtengat dicht te metselen. Volgens onze berekeningen moeten de vogels half mei jongen hebben en op 14 mei 2010 willen we proberen het voeren van deze jongen vast te leggen. Voordat we de auto geparkeerd hebben, zien we al een Boomklever met voer naar het nest gaan. Onze berekeningen lijken dus te kloppen. Als we echter bij het nest komen, valt ons direct iets op. Onder de nestholte op de boom en op de grond liggen erg veel uitwerpselen en dat zijn we van Boomklevers niet gewend. Dat Spreeuwen de boel onderschijten is bekend, maar we zagen toch echt een Boomklever bij het nest. Als we de camera bij het nest hebben opgesteld, is het toch de Boomklever die de duidelijk hoorbare jongen in het nest voert. Na het voeren zien we dat een jong zijn uitwerpselen buiten de nestholte dumpt. We overleggen dat dit toch wel een vreemde situatie is en speculeren over de mogelijkheden. Even later valt het ons op dat de Boomklever steeds ongeveer 1,5 meter onder de nestholte bezig is, maar we kunnen niet goed zien waarmee. We veranderen onze positie zodat we beter zicht hebben op de onderkant van de boom. We vallen van de ene verbazing in de ander, want we zien dat de Boomklever onder in dezelfde boom ook bij een gat zit te voeren. Onze eerste gedachte is dat de holte in de boom misschien helemaal doorloopt naar beneden, maar waarom voert hij dan ook bij het hoger gelegen gat? We onderwerpen de boom aan een grondig onderzoek. Er blijkt inderdaad nog een gat in de boom te zitten en dit is keurig dichtgemetseld, zodat alleen de Boomklever erdoor past. Wat is hier aan de hand? 10 april zagen we duidelijk dat de Boomklevers het bovenste gat dichtmetselden, en nu vinden we nog een nest in dezelfde boom, eveneens keurig dicht- De nestboom met de Spreeuw bij de bovenste nestholte en linksonder de Boomklever bij de tweede nestholte (Anne Reitsma). 7

8 Spreeuw en Boomklever voeren bij dezelfde nestholte, 14 mei 2010 (Anne Reitsma). gemetseld. Is het misschien een mannetje met twee vrouwtjes? Maar dan zijn er nog die uitwerpselen die erg doen denken aan een Spreeuw. Tussen de uitwerpselen onder de boom vinden we ook nog schalen van spreeuweneieren. Gelukkig lost het raadsel zichzelf op als we zien dat ook een Spreeuw begint met voeren. Op 17 mei 2010 gaan we nogmaals kijken hoe Spreeuw en Boomklever het maken. Beide nesten verkeren in goede staat en de vogels zijn volop aan het voeren. De Boomklever gaat nog af en toe even bij het spreeuwennest kijken, maar voert de spreeuwenjongen bijna niet meer. Hij heeft het, denk ik, nu druk genoeg met zijn eigen jongen die natuurlijk ook veel energie nodig hebben om te groeien. We hebben vandaag de nestboom zo gefotografeerd dat beide nesten op één beeld te zien zijn. Wie had dat gedacht? De Spreeuwen hebben waarschijnlijk het boomklevernest gekraakt. De Boomklever kan het bedelen om voedsel van de jonge Spreeuwen niet weerstaan en helpt de Spreeuwen een handje terwijl hij ook zijn eigen gezin niet vergeet. Wie kan er zoiets verzinnen! Eerst kraken ze je huis en dan help je de krakers met het grootbrengen van hun jongen. Kom daar bij de mens maar eens om. Anne Reitsma (Zwolle) Herhaalde oproep Alle vogels zijn ons dierbaar, maar van sommige willen we meer weten. Van de volgende soorten hebben we de grootste behoefte aan meer nestkaarten: Slobeend, Eider, Kleine Plevier, Gierzwaluw, Veldleeuwerik, Boerenzwaluw, Graspieper, Gekraagde Roodstaart, Roodborsttapuit, Merel, Kleine Karekiet, Spreeuw en Ringmus. Indien u in 2011 een nest van een van deze soorten tegenkomt, zouden we de gegevens graag op nestkaart ontvangen. Nog mooier is het natuurlijk als u uw veldwerk speciaal op een van deze soorten richt. Bijzonder welkom zijn ook gegevens van nesten van Scholekster, Tureluur, Kievit en Grutto die niet beschermd worden door medewerkers van agrarische natuurverenigingen, en nesten van deze soorten in het Waddengebied. Maar ook nestkaarten van roofvogels, uilen, mezen en andere holenbroeders blijven natuurlijk welkom. Een aantal zeldzame en verstoringsgevoelige soorten worden al jarenlang gevolgd door onderzoekers. Indien u een territorium tegenkomt van Blauwe Kiekendief of Grauwe Klauwier, geef dit dan door aan Olaf Klaassen (Olaf.Klaassen@sovon.nl) resp. Stef Waasdorp (stefwaasdorp@gmail.com). Ga niet zelf op zoek naar het nest! Heeft u nog oude en niet eerder ingestuurde nestgegevens van Koolmees, Pimpelmees en Bonte Vliegenvanger in de boekjes staan? We zouden ze graag alsnog ontvangen! De eerste eilegdatum van deze soorten verschaft, in relatie met de voorjaarstemperatuur, belangrijke informatie over de effecten van de klimaatverandering. Iedere reeks draagt in belangrijke mate bij aan dit onderzoek. Het lijkt er namelijk op dat er grote verschillen bestaan in eerste eilegdatum tussen zowel de verschillende regio s als de verschillende bostypen. 8