De bemaling van de Drooggemaakte Schinkelpolder

Transcriptie

1 De bemaling van de Drooggemaakte Schinkelpolder Jan Hofitra het gemaal van de Hornmeer, heb ik al deze tekeningen doorgenomen. Dat laatste was noodzakelijk omdat veel tekeningen niet aan een bepaalde plaats zijn gelinkt en vaak zelfs niet van een opschrift en datum zijn voorzien. Het gemaal van de Hornmeer kwam ik daarbij niet tegen, maar wel het stoomgemaal van de Legmeerpolder en dat van de Schinkelpolder. Nu is de laatste vondst ook interessant genoeg voor een verhaal. W.C. en K. de Wit Op Wikipedia valt te lezen dat de in Alkmaar geboren broers Willem Christiaan ( ) en Klaas ( ) de Wit beide ingenieur werden en in 1870 in Amsterdam een ingenieursbureau oprichten. Dit bureau specialiseerde zich in de bouw van stoomgemalen. In Noord- en Zuid Holland waren zij betrokken bij de bouw van zo'n 129 stoomgemalen. Na het overlijden van Klaas de Wit bleef het bureau tot ver na de Tweede Wereldoorlog bestaan onder de naam "ingenieursbureau W.C. en K. de Wit". Vanaf 1920 werden voornamelijk elektrische gemalen ontworpen. 1. Fragment van de "Kaart van de afgespoelde landen onder Aalsmeer" van Anthony Velsen uit 1772 (OAR A-0918) met de wipmolen van de Schinkelpolder Aanleiding Het ene zoeken en het andere vinden, dat noemt men met een moeilijk woord serendipiteit. In het boek "Aelsmeer, beknopte geschiedenis van een opmerkelijk dorp", staat op bladzijde 129 een fraaie foto van het stoomgemaal van de Hornmeerpolder. Wat mij intrigeert, is dat er op de gevel van het ketelhuis duidelijk "19 STOOMGE MAAL VlD HORNMEERPOLDER 11" staat, terwijl op de topografische kaart van 1892, die gedeeltelijk herzien is in 1903, al op die plaats een stoomgemaal staat aangegeven. Weliswaar is het gemaal later verbouwd tot motorgemaal, maar dat moet veel later dan 1911 zijn geweest, want op foto's van na 1920 heeft het gemaal nog steeds een schoorsteen. Gegevens hierover zijn moeilijk te vinden omdat er nauwelijks een polderarchief bestaat. Eeuwenlang was er namelijk geen polderbestuur omdat de polder in handen was van maar één eigenaar. Sinds enige tijd zijn de technische tekeningen die zijn gemaakt door het beroemde Amsterdamse ingenieursbureau inzake polderbemaling, W.c. en K. de Wit, op de beeldbank van het Noord-Hollandsarchief geplaatst. In de hoop dat zij misschien ook betrokken waren bij de bouw ofverbouw van De Schinkelpolder De Kleine Noordpolder of Schinkelpolder werd in 1631 gesticht en was lang een gewone weipolder. De polder werd aanvankelijk bemalen door een zwart geteerde wipmolen (zie afb. 1) en werd daarom ook wel Zwartepolder genoemd. Bij Rijpwetering vinden we vandaag de dag nog de Blauwepolder en de Rodepolder. De eerst genoemde polder had vroeger een wipmolen met een blauw geschilderd bovenhuis en de tweede polder heeft nog steeds een wipmolen met een rood geverfd bovenhuis. De oorspronkelijke "Zwarte Molen" van de Schinkelpolder stond vlakbij de oever van het Haarlemmer 8 Oud Nuus nr december 2016

2 meer, waar we nu de Bosrandbrug vinden. In Friesland heb ik een aantal jaren geleden geholpen bij de herbouw van een achtkante spinnekopmolen, die aan de noordoever van de Oudegaster Brekken staat. Bij storm uit het zuiden slaan de golven van het meer daar al spoedig over het erfvan de molen en spoel je daar bijna weg. Aangezien het Haarlemmermeer nog wel even wat groter was dan dit meer zal het bij noordwesterstorm bij de Zwarte Molen nog wel een graadje erger zij n geweest. veel extra geld heeft gekost. Omdat men de beteugelingsdijk als nieuwe kade voor de Haarlemmermeerpolder wilde gebruiken kwam de oude polderkade van de Schinkelpolder gedeeltelijk in het tracee van de te graven Ringvaart te liggen. De bestaande sloot moest dus een stuk breder worden, waartoe de polderkade meer in de richting van de Oosteinderweg moest worden verplaatst, maar dat bleek niet niet zo simpel. Omdat de kade van de Schinkelpolder later Toen de molen in 1777 aan vervanging toe was werd de Staten om toestemming gevraagd om de nieuwe molen op een andere plaats te mogen bouwen. Bij octrooi van 13 mei 1777 verleenden de Staten het bestuur van de Kleine Noord- of Schinkelpolder toestemming om aan de Plompkade een achtkante watermolen van 72 voet vlucht op stenen voet en gedekt met riet te bouwen 1. Dit is de huidige molen De Zwarte Ruiter. Volgens de topografische kaart van 1850 (zie afb. 2) is de naam "Zwarte Molen" overgegaan op de nieuwe molen. De "ruiter" van Zwarte Ruiter kwam pas om de hoek kijken toen de molen in 1866 met onderdelen van korenmolen De Ruyter uit Zaandam tot korenmolen werd verbouwd. De Waterwolfvan de Haarlemmermeer Opmerkelijk is dat de Waterwolf nooit veel vat op de polder heeft gehad. Door de ontwatering van het veen (door de molen) zullen de dijken steviger zijn geworden en volgens Jan Lunenburgl werd pas aan vervening gedacht nadat in 1772 door Rijnland een beteugelingsdijk vanaf het Nieuwe Meer tot aan Leimuiden werd aangelegd. Toch kan op oudere kaarten worden waargenomen dat men daarvoor ook al druk bezig was om turf te winnnen, maar gelukkig was men wel zo verstandig om langs het meer een strook land te laten zitten. In zijn boek over de droogmaking van het Haarlemmermeer (eerste deel 1843) schrijft Jhr. Gevers van Endegeest dat de aanleg van de Ringvaart langs de Schinkelpolder een droogmakerijdijk zou moeten worden had men veel grond, afkomstig van de toplaag van het te vervenen land, op de strook onverveend land langs de kade gebracht. Nu moest deze grond allemaal weer worden verplaatst, maar dicht bij de veenplas zakte alles naar onderen. Vanuit Hillegom en omstreken liet men daarom zand komen waarmee men de nieuwe dijk net zo lang ophoogde totdat het zand alle slappe grond, tot op de klei, had weggedrukt. Logisch dat dit veel tijd en geld heeft gekost. Uitvenen en droogmaken Voor het uitvenen van de polder had men toestemming gekregen op voorwaarde dat de polder later weer zou moeten worden drooggemaakt. Voor de bestrijding van de kosten van de droogmaking werd belasting geheven op de gewonnen turf, dat in een apart fonds werd gestort. Mr. G. de Vries Az. meldt in zijn standaardwerk "De Zeeweringen en Waterschappen 2. Topografische en Militaire kaart van 1850, met daarop de huidige molen, die hier, net als zijn voorganger, De Zwarte watermolen wordt genoemd. Te zien is verder dat de ",-liinkelpolder al vrijwel geheel was uitgeveend maar dat langs de ringvaart een strook land onverveend is gel ten Oud Nuus nr. 185 december

3 van Noord-Holland" (1864) het volgende over de polder: " De uitgeveende polder is in 1858 weder drooggemaakt De bemaling geschiedt door twee watermolens, waarvan de één, zijnde een vijzelmolen, staat in den hoek op de scheiding van het gedeelte dijks genaamd Plomp- en Molenkade (Vlugt: 28.20m. Middelijn der vijzel: 1.40m); de ander, zijnde de oude schepradmolen, in 1857 veranderd is tot pompmolen. Deze laatste staat op den dijk ten zuidoosten van de eersten op een afstand van 200 m. Vlugt: m. De pomptoestel bestaat uit 6 ijzeren pompbuizen van 0.60 m middellijn, met zuigbuizen van 0.31 m middellijn." In zijn boek over het hoogheemraadschap van Rijnland (tweede deel 1871) meldt Jhr. Gevers van Endegeest onder anderen het volgende over de Schinkelpolder: "Hij heette vroeger ook wel de polder in't Oosteinde van Aalsmeer of de Zwarte polder. Deze polder is na uitveening in 1858 weder drooggemaakt; met dat jaar is ingegaan de twintigjarige vrijdom van het halve bundergeld... De molen staat in den hoek op de scheiding van de Plomp- en Molenkade, in het Z.W. van den polder, en brengt het water door een voorboezem in de ringvaart van den Haarlemmermeerp. Een oude schepradmolen, 200 m. ten Z.O. van den vijzelmolen, is in 1857 tot een pompmolen gemaakt, bestaande uit 6 ijzeren pompbuizen van 0.60 m. middellijn. Die molen werd echter slechts in bijzondere gevallen gebezigd en kon ook met drie pompen werken; hij werd in 1866 als onvoldoende, publiek verkocht en als korenmolen gebezigd. De bemaling geschiedt nu voldoende door den eenen vijzelmolen. Zomerpeil 3.75 m.-a.p.". Van de vijzelmolen vermeldt hij nog dat de molen een vlucht heeft van m en dat de vijzel een diameter heeft van 1.40 m, een spoed van 1.65 m en onder een helling ligt van 25 graden. Bij 15 omwentelingen van de bovenas maakt de vijzel er Zowel De Vries als Gevers van Endegeest vermelden dat de polder een oppervlak had van 421 ha en dat het zomerpeil was vastgesteld op 3.75 m onder Amsterdams Peil. De Vries deelt nog mede dat de gewone dijken polderlasten in de periode gemiddeld f 1.50 per jaarlbunder bedroegen, maar dat over 1859 een buitengewone omslag van f 30/bunder is geheven omdat het droogmakerijfonds niet toereikend is geweest om alle kosten van de droogmaking en verkaveling te bestrijden. Met de gegevens van Gevers van Endegeest kan nog worden berekend dat de molen ongeveer 30 m3/min zal hebben gegeven bij 15 omwentelingen per minuut van de bovenas. In dat geval ziet de molenaar 60 roede-einden per minuut voor zijn kamerraam gaan en die einden hebben dan een snelheid van 80 km/ho Voor zo'n grote molen moet 60 enden/minuut overigens als maximale gemiddelde snelheid van een dag worden gezien. De 30 m3/min is voor een polder van 421 ha erg aan de krappe kant. Uit de lengte ofuit de breedte De juiste verhouding tussen de vlucht, capaciteit en opvoerhoogte is overigens al een oud vraagstuk. Een molen met een heel breed scheprad of grote vijzel kan natuurlijk veel water geven, maar als daarvoor een storm nodig is, heeft men er niet zoveel aan. Andersom kan een molen met een heel kleine vijzel alle winden benutten, maar veel presteren is er nooit bij. In de 16e en 17e eeuw hadden grote molens meestal een vlucht van rond de 25 m. Vooral voor de vele droogmakerijen in Zuid-Holland heeft men later molens toegepast met een vlucht van ruim 28 m, maar vanwege de afmetingen van het benodigde hout werd daarmee wel een grens bereikt. Het vermogen van een molen is evenredig met de capaciteit en de opvoerhoogte. Om een molen met 3 m opvoerhoogte even zwaar te laten malen als één met 11!z m opvoerhoogte, moet men hem dus de helft minder water laten geven. Wel is het zo dat bij een grote opvoerhoogte het rendement van het wateropvoerwerktuig hoger zal worden, zodat het verband niet helemaal evenredig verloopt. Gezien het grote aantal molens dat er vroeger is geweest kon men 10 Oud Nuus nr. 185 december 2016

4 gemakkelijk door schade en schande wijzer worden en hieruit praktijkregels distilleren. De weerslag hiervan staat in de volgende tabel, waar is aangegeven hoeveel hectare men gemiddeld kan bemalen met een molen met een vlucht van 28 m (de nieuwe vijzelmolen) en één van 24 m (de oude schepradmolen). Opvoerhoogte [m] Vlucht molen [m] Oppervlak [ha] De oude schepradmolen had een vlucht van ongeveer 24 m en voor de droogmaking een opvoerhoogte van ongeveer 0,60 m. In de tabel valt te zien dat hij gemakkelijk de 421 ha grote polder kon drooghouden. Vooral toen veel land in water was veranderd zal de molen het gemakkelijk hebben gehad, want ook al valt er 40 mm op een dag, veel meer dan een paar centimeter zal het water daar niet van gaan stijgen. Na de droogmaking wordt het een ander verhaal, want in de tabel valt te zien dat men bij een opvoerhoogte van 3m ook met een molen van de grootste soort maar 264 ha goed droog kan houden. Beide molens samen zijn dan in staat om 442 ha droog te houden en dat is mooi van pas. Het was dus bepaald lichtzinnig om de Zwarte Molen te verkopen. (zie afb. 3). Vermoedelijk is dit besluit genomen na enige relatief droge en/of windrijke jaren. De vijzelmolen van de Schinkelpolder was van de grootste soort en was verder goed ontworpen (hij liep niet te zwaar of te licht), maar voor zo'n grote polder zijn dus meer molens nodig. De ontwerpers zullen dit van te voren wel hebben voorzien en daarom ook de oude molen hebben benut. Oorspronkelijk werkte de molen met een scheprad, maar ook met kunst en vliegwerk zou men daarmee geen grotere opvoerhoogte kunnen bewerkstelligen dan ongeveer llh m. Het toepassen van een vijzel zou voor de hand liggen, maar omdat deze molen kleiner was dan de andere molen, zou ook de vijzel dunner moeten worden. Omdat de opvoerhoogte van beide molens gelijk was zou deze kleine vijzel wel evenlang moeten zijn, waardoor hij erg slap zou worden. Vandaar dat men waarschijnlijk op pompen is uitgekomen, vermoedelijk geïnspireerd door de pompen in de drie stoomgemalen van de Haarlemmermeer. In de molen bleken deze pompen echter niet zo'n succes. ~ ZtJ1I1"Clq, den Uden November 18M. des middags ten 12 ure, zal m de Berbers, bewoond door C. BOUTERSE, in het Ooateinde der zemeente AalIm... pabliek ten verkoop worden_geprebedteerd: N0. 1. DE.PaTAL i d DEN PO IIPDOI.EN du SchinkelpOlders, onder de ~&e Aalsmeer, met Sckuartje, staande op den Ringdijk 'YlUI tlien Pel_ 01l wel lo~ Amotie of Ier keuze v.an den Koop.r om dewvo ba ltadd te houden en "bdab lnet re~t tot overneming van I'IngeToer ha11'bander DI.lK.GROlYB; voorts twee oucie 1II0LENaOE, ligrend. op of bij d. Molenwerf; en Nu. 2. Ecn stuk ~ DB NOORD WEG, in 6:enoemden Sehinkel}lol a ier, nde 'f'&d den Sebiokelweg tot don Noordllrdijk, Kadaster 8ecûe... NO groot 1 bander, 70 roeden, 80 ellen, waarvan de VeUconditien gedurende acht dagen vóór den Vel'k90pdflg zullen ter lezing liggen ten Kantore 'Van de Notaritsen J. W. noeloffs VALK, te Nil1l1t'er-AlUtel, Q. D. BOERLAGE, te Uithoorn en J. H. LICH TENIIELT JR.. te AalslDlIIf. alwaar inmiddols nader. informatiea zijn t' bekomen. (23m) Algemeen Handels In het eerst genoemde boek van Jhr. Gevers van Endegeest kan men overigens lezen dat ook de pompen in de stoomgemalen niet probleemloos werkten. Van te voren had men berekend met hoeveel pompslagen het Haarlemmermeer zou worden drooggemalen, maar in werkelijkheid bleken er veel meer nodig te zijn en duurde de droogmaking veel langer dan gedacht. De afdichting van de zuigers had veel last van slijtage en moest ieder jaar worden vernieuwd. Achterafgepraat Achteraf gezien had men de schepradmolen toch beter van een vijzel kunnen voorzien. Door de vijzel steiler te zetten had men hem korter kunnen maken en door de overbrenging trager te nemen zou men de diameter groter kunnen maken, waardoor de vijzel net zo stevig zou worden dan van de grote molen. 3. Advertentie in het blad van 28 oktober 1865, waarin de oude molen te koop wordt aangeboden. Koper werd uiteindelijk Ja cob van ZiJverden, landbouwer en ge meenteontvanger te Aalsmeer, die er een korenmolen van zou maken Oud Nuus nr december

5 5. Advertentie in het Algemeen Handelsblad van 15 maart 1882 Een andere interessante optie was het toepassen van een tweegang geweest. Door de Zwarte Molen als bovenmolen toe te passen met een opvoerghoogte van 1,20 m en de vijzelmolen als ondermolen met een opvoerhoogte van 1,80 m zouden ze beide even zwaar lopen, indien ze evenveel water zouden geven 3. Bij de bovenmolen zou dit zowel met een scheprad als met een vijzel kunnen. De vijzel in de ondermolen zou dan groter en korter moeten zijn dan de nu toegepaste. Deze optie zou als voordeel hebben gehad dat de houten fundering van De Zwarte Molen, dankzij de tussenboezem, onder water zou zijn gebleven 4 Het nadeel van een gang is natuurlijk dat als er een molen defect is gelijk de hele bemaling uitvalt. Bij twee molens naast elkaar blijft men altijd over één molen beschikken. één molen kregen daarom zelden een stoomgemaal. In de literatuur wordt vaak smalend gedaan tegen boeren die geen stoomgemaal wilden. Ze worden dan neergezet als achterlijke figuren die niet mee wilden gaan met de moderne tijd, maar in de meeste gevallen zullen het mensen geweest zijn met gezond boerenverstand. AAlBE8TEDIIG. Het BESTUUB Uil deu 6ehinkelpolder te Aa!muler, la oomeme. ZIlte... :I...&.prtl. des midclat- 1;0 li uur,... te beneden: A. Ret l&edtle1lelijk...o..oenin van dcil Haála. lie. 1Il.leB, het. optrekkeu der Rare.,._ lied Waterl_p en het daarop pjaaiacn ftn een Xeceua... eu se...nwe...oor eell.1_ aemaal ten beboete Uil gejioeijldclll Polder. Il. Hat leveren un een Ce_trl...lpo.p met dlret!nrerlleade -.ehl.e en Ketel led heb.,.,... lli\ gene.md BtoomaemeaL Beele1tkeu A ft B lijll f 1.- per esoml'laar..el' \uijgbaar "Ii W!n Bec..,teril..an dun Polder, den Heer P. rll.\..~gli:b Ie Aelemeer en bij de Jngenieun W. C. BH K. DE WIT te Amsterdam, die tc'l'cus tot hel geyen..au 11& dere inliehtin,qen be!cid lijd. AA.'iWIJZJli'G in Ioeo, Zaterdag 15 HaArt, '8 middaai te 12 nv. (Nm)' ---_.========;;;;--. Het vervangen van de Hornmeermolen door een stoomgemaal zal dan ook geen beslissing zijn geweest uit zuinigheid. In ieder geval zullen de ervaringen er mee hebben meegespeelt in de beslissing om om na het afbranden van de oude Stommeermolen in 1919 niet aan zo'n gemaal te beginnen. 4. Advertentie in het Algemeen Handelsblad van 27 juni 1872, waaruit blijkt dat de eerste houten vijzel nog geen 15 jaar meeging Rijk rekenen In natte jaren zal men spoedig hebben ondervonden dat één molen te weinig was om de polder goed droog te houden. Dat zal wel de reden zijn geweest om zo vroeg over te stappen op stoombemaling. Een polder die ook vroeg (1879) overschakelde op stoom was de Wassenaarschepolder bij Leimuiden. Die polder van ruim 1000 ha en ruim 4 m opvoerhoogte werd aanvankelijk bemalen door vijf molens. Volgens de tabel precies goed. Toen daar een molen door brand verloren ging dacht men daar ook dat de overige molens het wel zouden redden. Stoombemaling In het Noord-Hollands Molenboek van 1981 staat dat in 1882 de grote vijzelmolen van de Schinkelpolder tot vijzelstoomgemaal werd verbouwd, maar uit afb. 5 blijkt dat er gelijk een centrifugaalpomp in is gekomen. Op de door het ingenieursbureau gemaakte bouwtekening (afb. 6) valt te zien dat de zuigbuis van de pomp in de oude vijzelkom is geplaatst. Het ketelhuis en de schoorsteen zijn duidelijk opgetrokken op de oude waterloopmuren ter weerszijden van de vijzelkom. De stoommachine en de pomp staan opgesteld in de molen. Hier had men nog het voordeel dat men met één gemaal vier molens overbodig kon maken. Vooral in de begintijd was stoombemaling erg duur. Meestal kon het alleen uit als men met het stoomgemaal een groot aantal molens kon vervangen. Polders met maar Wel heeft men de veldmuren van de molen afgebroken tot net onder het maaiveld en heeft men vanaf daar een nieuw achtkant gebouw opgetrokken van twee verdiepingen hoog. De onderste verdieping is ingericht als machinekamer en de verdieping daarboven 12 Oud Nuus nr. 185 december 2016

6 als woning voor de machinist. Op deze manier is de hele fundering van de molen benut en hoefden er geen heipalen bij geslagen te worden, noch andere funderingsmuren te worden gemaakt. Veel goedkoper had men geen stoomgemaal kunnen maken, maar de consequentie hiervan was wel dat men tijdens de bouwtijd het zonder bemaling moest stellen. Meestal doet men de oude klompen niet weg voor men nieuwe heeft, maar wellicht heeft men toch een of andere noodvoorziening getroffen. In ieder geval zal het meeste werk wel in de zomer zijn verricht. Naast de bouwtekening van het stoomgemaal is op de beeldbank van het Noord Hollandsarchief ook een tekening en staat te vinden van de breedte en lengte van de watergangen in de polder bij twee peilen. Blijkbaar moest de fabrikant een bepaalde capaciteit garanderen. Door het gemaal enige tijd te laten werken wordt bij droog weer het slootpeil verlaagd. Het oppervlak van de sloten werden daarom aan het begin en aan het einde van de proef bepaald en door het gemiddelde oppervlak van de sloten te vermenigvuldigen met het peilverschil kon zo worden bepaald hoeveel water het gemaal had verzet. Volgens een bericht in Het Nieuws van de Dag van 31 januari 1883 (afb. 7) verliep deze proef gunstig. Opgaan, blinken en verzinken De "nieuwe" Zwarte Molen heeft tot zijn verbouwing tot korenmolen bijna 88 jaar dienst gedaan voor de bemaling van de polder. De nieuwe vijzelmolen werd na 24 jaar al weer afgedankt en ook de stoombemaling was geen lang leven beschoren. In 1908 werd nog een nieuwe machinist-stoker annex bode gevraagd (afb. 8), maar in 1920 werd overgeschakeld op elektriciteit. Ook voor deze verbouwing werd het ingenieursbureau W.C. en K. de Wit ingeschakeld. Uit de door het bureau gemaakte tekening (afb. 9) blijkt dat het ketelhuis nu gedeeltelijk moest worden verbouwd tot transformatorruimte. Vermoedelijk heeft men de pomp met pers- en zuigbuis van het stoomgemaal gewoon kunnen handhaven en is alleen de stoommachine door een elektromotor vervangen. De schoorsteen kon toen ook verdwijnen. Ook nu was men zuinig, want de deuren van het ketelhuis, die door het aanbrengen van de traforuimte vervielen, werden elders weer toegepast. Op de tekening valt ook te zien dat de opvoerhoogte inmiddels is toegenomen tot 4 m. De oude vijzelkom ligt dan ook bijna droog. Bij alle droogmakerijen zal het maaiveld in het begin sterk zakken, zodat het polderpeil steeds moet worden aangepast. Ook bij de Stommeermolen is duidelijk te zien dat men de 6. Bouwtekening van het ingenieursbureau W.C en K. de Wit voor het verbouwen van de vijzelmolen tot stoomgemaal annex machinistenwoning 7. Melding van de proef met het stoomgemaal in Het Nieuws van de Dag van 31 Januari 1883 Oud Nuus nr. 185 december

7 oor het Bestuur van den Sohinkelpolder gem. Aalsmeer wordt p;evraagd op han Stoomgem 1 aohinist-sto er te na Bode der Polder, op n salaria van f ö per j r. Vrij w nen, licht en steenkolen voor huiselijk ebruik, en het gebruik van circa f H.A. grond. Br. met afschrift van getui en fr nco in te zenden voor 15 Juni 190~ bij den Heer O. VAN BLAADEREN, Amstelveenso eweg A3, N.-Amstel. Zij dle bankwer er zijn genieten de voorkeur Over de verdere verpliohting der wer zaambeden enz. zijn inliohtingen te bekomen op alle werkdag n bij O. VAN BLAADEREN. voornoemd en bij A. v. d. DRIFT, AmateldIjk bq Ouderkerk. 8. Advertentie in het Nieuws van de Dag van 27 mei 1908 vijzelkom een aantal malen langer heeft moeten maken. Als het gemaal molen was gebleven of indien men met een vijzel was blijven werken had men ook hier de vijzelkom van tijd tot tijd langer moeten maken. Het elektrische gemaal is tot 1984 in bedrijf geweest, maar werd toen vervangen door een volautomatisch prefab vijzelgemaal, dat het overigens maar kort heeft uitgehouden. Dit nieuwe gemaal werd halverwege de polder aan de Ringvaart geplaatst, ongeveer een kilometer verder richting Aalsmeer ten opzichte van de oorspronkelijke Zwarte Molen (bij de Bosrandbrug) van de polder. Op dezelfde plaats werd in 1995 een nieuw pompgemaal gebouwd. Het oude elektrische gemaal op de molenvoet is vele jaren bemalen door de heer W.A. Enzler. Na de buiten gebruikstelling heeft hij het gemaal overgenomen van het waterschap zodat hij er kon blijven wonen. Door verwijdering van de traforuimte, pomp en motor kon hij zijn woonruimte flink vergroten. De woonkamer is daarbij wel op de verdieping gebleven. Thans wijst alleen de ijzeren deur van de voormalige traforuimte er nog op dat dit meer dan 60 jaar een elektrisch gemaal is geweest. Dit verhaal begon met een vraag over het stoomgemaal van de Hornmeerpolder. Door het maken van dit artikel heb ik weer zoveel bijgeleerd over stoombemaling dat ik denk dat ik inmiddels een antwoord heb op die vraag, maar daarover een andere keer meer. 9. Verbouwing stoomgemaal tot elektrisch gemaal in 1920 (tekening ingenieursbureau w.c. en K.deWit) iiiiiiiiiii"'i-- ---~- ema Oud Nuus nr. 185 december 2016

8 10. Het voormalige gemaal van de Schinkelpolder. Aan de nog niet dichtgegooide achterwaterloop is op te maken dat het gemaal nog in bedrijf was, zodat de foto voor 1984 moet zijn genomen. (foto Noord-Hollands Archief) Noten 1 Volgen G.H. Keunen in het boek "Molens in Noord-Holland", Amsterdam 1981, blz. 22l. 2 ''Aelsmeer, beknopte geschiedenis van een opmerkelijk dorp", Aalsmeer 1995, blz. 13I. 3 Bij molens is het vermogen evenredig met de derde macht van de windsnelheid en met het kwadraat van de vlucht. Hoewel het ongebruikelijk is kan men molens met ver chillende vluchten daarom to h in één molengang toepassen. Door de kleine molen minder opvoerhoogte te geven en de grote, omgekeerd evenredig met de kwadraten van de vluchten, meer, kan men ze toch even zwaar laten lopen. 4 Door de droogmaking van de Schinkelpolder is het polderpeil tot ver onder de fundering van de Zwarte Ruiter gedaald. De houten heipalen zijn daarom boven het grondwaterpeil gekomen en zijn gaan rotten. Dankzij het kwelwater door de dijk zijn de palen aan de zijde van de Molenpoe1langer nat gebleven dan die aan de zijde van de polder. De molen zakte dan ook al jarenlang scheef richting de polder. De molen is in 2001 voorzien van een nieuwe fundering en daarbij weer rechtgezet. 11. Houtskooltekening van Albert Klijn ( ). Hier valt nog het onderste stukje van de afgebroken schoorsteen te zien. (Collectie Stadsarchief Amsterdam) Oud Nuus nr. 185 december