Interview met Margje Kleinlugtenbeld-Ekkelenkamp

Transcriptie

1 Interview met Margje Kleinlugtenbeld-Ekkelenkamp Martin van der Linde - Dalfsen, 7 december 2015 Margje Kleinlugtenbeld-Ekkelenkamp (Dalfsen, 11 april 1939) werkte vanaf haar veertiende vijf jaar lang als meid op de boerderij van de familie Van Leusen in Dalfsen. Naast haar taken in de huishouding moest ze volop meewerken op het land. Toen ze op haar negentiende trouwde en kinderen kreeg, stopte ze als boerenmeid. Later keerde ze voor een halve dag in de week als hulp in de huishouding bij de Van Leusens terug. In 1995 trad Margje in het huwelijk met Jan Kleinlugtenbeld (17 mei 1941), die zelf vroeger boerenknecht was geweest. Margje heeft zes kinderen en Jan twee. Samen hebben ze zestien kleinkinderen. Ik kom uit een gezin van zes, ik had vier broers en één zus. Mijn ouders hadden een boerderij in Millingen, een buurschap achter het station van Dalfsen. Naast ons zat loonbedrijf Pekkeriet. We hadden een aantal melkkoeien en een paar bunder grond, hoeveel precies weet ik niet meer. Buren We waren lid van de Hervormde Kerk, dat was de grootste kerk van Dalfsen. Je had er ook een katholieke- en een gereformeerde kerk. Als kinderen scholden we altijd op elkaar. We hadden katholieke buren, maar daar konden we goed mee overweg. Op zondag werd er, behalve het melken, niet gewerkt. Op Hemelvaartsdag en bid- en dankdag ook niet. 1 In Millingen stonden ongeveer tien boerderijen. Bij geboortes en huwelijken versierden de buren het huis en bij sterfgevallen gingen ze de deuren bij langs om de overledene aan te zeggen. In de loop der jaren is dat verwaterd, maar toen ik jong was waren zulke gebruiken heel gewoon. Ook op de boerderij hielpen de buren elkaar, met hooien, rogge maaien of koeien verslaan. Als het land ver weg was, liep je allemaal met vier koeien aan een touw over de weg er naar toe. Daar achteraan reed een paard-en-wagen met melkbussen erop. Op de terugweg klom je met z'n allen op de wagen. Als we langs een café kwamen, werd er weleens gestopt om een borrel te drinken. Uit werken Thuis hoefde ik niet zoveel op de boerderij te doen. Ik moest wel naar andere gezinnen toe om te helpen in de huishouding. Al vanaf m'n tiende ging ik uit school en op zaterdag naar m'n tante van loonbedrijf Pekkeriet om te helpen met de kinderen. Mijn oom was altijd druk met het loonbedrijf. Ze hadden er ook een klein boerderijtje bij, dus soms moest ik helpen melken. Ik heb ook nog een halve dag in de week bij horlogemaker Stegeman in de huishouding gewerkt. Van Leusen Na de basisschool heb ik nog één jaar op de huishoudschool gezeten en toen moest ik naar Van Leusen toe. Ik was veertien jaar en niet meer leerplichtig dus moest ik geld verdienen van m'n

2 ouders. Al mijn broers en zussen zijn op die leeftijd de deur uit gegaan. Alleen mijn jongste broer heeft doorgeleerd op de LTS. Van Leusen woonde aan de andere kant van loonbedrijf Pekkeriet, het was dus min of meer onze buurman. Hij had een stuk of twintig koeien, varkens, kippen en ook nog suikerbieten en aardappels. Het was een echt gemengd bedrijf. Hij is wel getrouwd geweest, maar zijn vrouw was al op jonge leeftijd gestorven, vier maand nadat hun dochtertje was geboren. Er moest iemand voor hem en zijn dochter zorgen, dus toen is zijn vrijgezelle zus bij hem komen wonen. Ze wisten dat er bij mijn ouders een dochter was die van school af kwam, dus zijn ze komen vragen of ik niet bij hun kon werken als meid. Ik was in april net veertien geworden. Ik kwam thuis van school toen m'n vader zei: Vanaf 1 mei moet je naar Van Leusen toe om te werken als meid, voor dag en nacht. Ze hebben om je gevraagd. Wat ik er zelf van vond was niet belangrijk, ik moest er naar toe. Ik kreeg een paar kleren mee en toen ging ik. Datzelfde jaar hebben mijn ouders hun boerderij verkocht. Het bedrijf bracht niet genoeg op en ze hadden geen opvolger. Ze zijn toen naar Dalfsen verhuisd. M n vader ging verder als veehandelaar. Breiklok Bij Van Leusen stond ik in de zomer 's ochtends om vijf uur op om te melken. Bij de winterdag kon het wel eens half zes worden voordat je werd geroepen. Toen er nog geen elektriciteit was zat je in de stal te martelen met een lantaarn. Die gaf maar weinig licht. Na het melken kreeg je ontbijt en daarna moest ik het melkgoed wassen. Ik maakte dan de bussen en emmers schoon die bij het melken waren gebruikt en zette ze netjes in het rek. Vervolgens maakte ik de bedden op en schilde ik de aardappels. Meestal was dat voor koffietijd klaar. Daarna moest ik buiten aan het werk. Er werd geen onderscheid gemaakt tussen knechten of meiden. Ik moest gewoon meststrooien bij de winterdag. Ik moest ook bladeren harken die op een bult suikerbieten gelegd werden, of houthakken om de kachel op te stoken. Ik was meer met de mannen aan het werk dan dat ik in huis bezig was. 2 Tussen de middag aten we warm en daarna ging het werk door totdat je om een uur of vijf een boterham kreeg. Daarna moest je weer melken. Bij de winterdag luidde in Dalfsen om negen uur 's avonds de breiklok. Dan kreeg je een beetje gortepap, gingen de lichten uit en kon je naar bed. 's Zomers waren de avonden veel langer. Na het melken moest je vaak nog weer naar het land om te hooien. Je lag dan pas om tien uur op bed, soms nog later. Voor een jong meisje van veertien jaar zijn dat lange dagen. Dagenlang op het land Als je moest hooien stond je soms dagenlang op het land. Je moest het gras elke morgen weer los schudden, allemaal met de vork. Je liep dan de hele dag in de brandende zon. Bij slecht weer moest je 's avonds weer naar het land om van die kleine oppers hooi te maken. De volgende ochtend na het melken en de huishouding strooide ik alles weer los, samen met Van Leusen en de knecht. Op één stuk land was je tijden bezig. Toen er een trekker kwam ging het wel wat sneller, maar als het hooi op de wagen moest, had je toch nog mensen nodig. De baaltjes hooi werden met een vork op de wagen gestoken, tot aan zeven hoog. Als je zelf klaar was, moest je naar de buurman om die te

3 helpen. Bij de suikerbieten en de aardappels was het net zo, maar dan lag je de hele dag op de knieën. Eerst om ze te poten, daarna om te rooien. Visite In februari slachtte iedere boer een mooi varken of een koe. Je had dan altijd heerlijk vlees. De huisslachter kwam 's morgens om zo'n beest te doden en schoon te maken. Daarna zette hij hem rechtop tegen een ladder zodat het bloed er uit kon lopen. 's Avonds kwam hij vervolgens terug om hem in stukken te snijden. Van het vet werden altijd kögies gemaakt. Als je dat opbakte, kreeg je van die harde korstjes die ontzettend lekker waren! Men maakte toen ook nog zelf bloedworst en leverworst. We aten bij Van Leusen altijd met elkaar aan tafel, behalve als er visite was. Dan mocht ik als meid niet aan tafel eten en zat ik samen met de knecht in het achterhuis. Ik moest wel eerst helpen eten maken en de tafel dekken, maar daarna moest ik weg. Ik denk dat het overal zo ging. Als er geen visite was, zaten we er wel bij. Daar hadden we niks over te klagen. Van Leusen was een fijne boer. Zijn vader mocht ik niet zo, maar de boer zelf wel. Bedstee De knecht bij Van Leusen had een eigen kamer, maar ik niet. Ik sliep in een bedstee. Aan de andere kant van de wand stonden de koeien. Soms hoorde je ze 's nachts met hun staart tegen de muur aan slaan. De bedstee zat in een kamer waar ook een eenpersoonsbed stond van de boerin, die vrijgezelle zus van Van Leusen. Je had helemaal geen privacy. Ook met wassen niet. Op een gegeven moment kwam er een douche. Toen werd het wel wat makkelijker, maar daarvóór moest je je wassen met een emmer water of in een teil in het bakhuis. Daar kon je net even alleen zijn. Ik moet er niet meer aan denken. Zulke dingen waren niet fijn. 3 Chocoladevla Ik verdiende als boerenmeid 350 gulden per jaar. Dat was niet veel. Mijn broertje die een jaar jonger dan mij was verdiende als boerenknecht een tientje per week. Van Leusen hield het geld in bewaring. Als ik zakgeld wou hebben voor bijvoorbeeld Koninginnedag, moest ik hem dat vragen. Dat bedrag schreef hij dan op in een boekje en wat er overbleef kreeg ik aan het einde van het jaar in één keer uitbetaald. Eén keer in de twee weken hoefde je op zondagavond niet te melken. Als je dan 's ochtends de kerk uit kwam, mocht je naar je vader en moeder toe. Mijn moeder kon altijd lekker koken. We kregen dan van die lekkere chocoladevla erbij. Dat vond ik altijd heerlijk. Misschien maakte ze dat wel speciaal omdat ik thuis kwam. Bij Van Leusen kreeg ik ook wel eten, maar dat was toch anders. Het was niet zo luxe zoals ik bij m'n moeder kreeg. Verder was ik 's avond nooit vrij, behalve bij de winterdag op woensdag- en donderdagavond. Dan had ik zang en ging ik naar de meisjesvereniging. Dat duurde van half acht tot half tien, dus kon je om kwart voor tien weer thuis zijn. Als je later was, kreeg je dat de volgende dag direct te horen. Of je mocht die week daarna niet meer weg.

4 Spinweek In januari had je één keer per jaar een week vrij. Spinneweek werd dat genoemd. Dat gold voor alle boerenmeiden in de omgeving, niet voor de knechten. Er was dan niet zoveel te doen op de boerderij dus dan mocht je een week naar huis toe. Dat vond ik altijd heerlijk! Ik was dan zomaar een week bij m'n ouders. Je kon 's ochtends lekker uitslapen, dat was echt vakantie. Het jaar liep van mei tot mei het jaar erop. In januari vroegen ze vaak al of je het volgende jaar wou blijven. Ik had het er naar m'n zin, dus dat wilde ik wel. Als ik was gestopt was ik waarschijnlijk bij een andere boer terecht gekomen en dan wist je ook niet in wat voor situatie je terecht zou komen. Van Leusen was wel goed voor me. Trouwen Toen ik negentien jaar oud was raakte ik in verwachting en moest ik trouwen. Zulke dingen gebeuren. Het was in die tijd normaal dat je dan stopte met werken, maar anders was ik nog wel even doorgegaan. Later toen mijn eigen kinderen groot waren kwam Van Leusen weer bij me. Of ik niet een halve dag in de week wou helpen in de huishouding. Ze hadden wel een andere meid gehad, maar doordat ze inmiddels een wasmachine en een stofzuiger hadden was het niet meer nodig constant een hulp te hebben. Bij het buitenwerk zag je dat later ook. Veel meer werk ging machinaal, dus waren er minder boerenknechten en boerenmeiden nodig. Ik ben weer naar Van Leusen toe gegaan en heb er nog vijftien jaar met plezier gewerkt. Ik was er een halve dag, behalve bij de voorjaarsschoonmaak. Dan ging ik langer heen. 4 Mijn eerste huwelijk hield uiteindelijk geen stand. Later liep ik Jan tegen het lijf op de zomermarkt in Dalfsen. Hij is ook eerder getrouwd geweest en heeft tot zijn achttiende als boerenknecht gewerkt. Daarna is hij vrachtwagenchauffeur geworden. In 1992 zijn we samen gaan wonen en in 1995 zijn we getrouwd. Jans vader is vroeger nog bij mijn opa als boerenknecht in dienst geweest en heeft toen veel met mijn vader gewerkt. Zijn moeder weet nog dat ik als klein meisje heel vaak bij Jan's vader op schoot heb gezeten. Als onze beide vaders nog hadden geleefd, zouden ze heel raar opkijken. Gemis Als ik nu kijk naar mijn eigen kinderen en kleinkinderen is er in vijftig jaar tijd ontzettend veel veranderd. Die meiden van een jaar of achttien doen eigenlijk nog niks, ja leren en studeren. Op die leeftijd was ik al bijna getrouwd en had ik al heel veel werk verricht. Ik weet ook niet of dat goed was. Ik heb het met de knieën en de heupen. Ze zeggen weleens dat dat komt doordat ik op jonge leeftijd al zo hard moest werken. Tegenwoordig wordt er ontzettend veel van de jongeren verwacht. Ik denk dat wij vroeger onbezorgder geleefd hebben. Ik ben eigenlijk opgevoed door Van Leusen en zijn zus. Op mijn veertiende was ik al uit huis, dat was veel te vroeg. Het grootste nadeel was dat ik nooit een hechte band heb gekregen met mijn ouders. Later heb ik daar wel last van gehad. Ik kon heel goed met ze, maar er was toch altijd een bepaalde

5 afstand, zeker als ik dat vergelijk met mijn eigen kinderen. Toen ik nog klein was waren m'n ouders altijd druk met de boerderij. Daardoor hadden ze niet altijd genoeg aandacht voor ons. Niet dat we tekort zijn gekomen, maar volgens mij heeft m'n moeder daarom nooit kunnen genieten van ons als kinderen. Pas toen ze in het bejaardentehuis zat, kreeg ik een hechtere band met haar. Ik ging iedere avond naar haar toe. Daar rekende ze ook op. Als ik er een keer om kwart over zeven in plaats van zeven uur was, dacht ze al dat ik ziek was. Dan miste ze me dus toch wel.' 5