B 2. Duidelijk en helder taalgebruik TAALVERZORGING STIJL. Syntactisch niveau. Semantisch niveau

Transcriptie

1

2 TAALVERZORGING B STIJL B 2 Duidelijk en helder taalgebruik DOEL > Je leert op syntactisch, semantisch en pragmatisch nieau duidelijke en heldere zinnen maken. Taal is in de eerste plaats een communicatiemiddel. Je gebruikt bepaalde woorden en uitdrukkingen om jouw gedachten oer te brengen aan een ander. De ander begrijpt precies wat jij bedoelt. Of niet? Daar wil nog wel eens iets misgaan. Om elkaar echt goed te begrijpen, moet er op drie nieaus begrip zijn. Syntactisch nieau Om te beginnen is de zinsbouw (syntaxis) belangrijk. De meest gebruikte woordolgorde in het Nederlands is: onderwerp gezegde lijdend oorwerp ( oerige aanullingen). Een zin met een andere olgorde klinkt of leest aak minder prettig. Gebruik de gewone woordolgorde en houd het gezegde zo eel mogelijk bij elkaar. Niet zo: Haar haar had de wind tijdens het fietsen in de war gemaakt. Maar zo: De wind had haar haar in de war gemaakt tijdens het fietsen. Deel lange zinnen met eel informatie op in kleinere zinnen en laat onnodige informatie weg. Niet zo: Op ietwat gelukkige wijze maar niet onterecht werd het in de Amsterdam ArenA 3-2 en dus blijft de ploeg an Peter Bosz in tegenstelling tot PSV na acht duels nog enigszins in het spoor an de foutloze koploper Feyenoord. Maar zo: Ajax, de ploeg an Peter Bosz, heeft gewonnen met 3-2 in de Amsterdam ArenA. Na acht duels staat Ajax nog in de buurt an Feyenoord. PSV ligt al erder achter. Semantisch nieau In de tweede plaats help je de ander jou te begrijpen door duidelijke woorden te kiezen. Dit heet het semantische (of betekenis-) nieau. Gebruik geen age woorden en stopwoorden, zoals dan, eigenlijk, best wel, zeg maar, heel, dus, maar, toch, aak, soms, meestal, ooral, wel, erg, ook Niet zo: Maar heeft ze tegen jou dan eigenlijk nog gezegd of ze ook wel zin heeft om langs te komen, zeg maar? Maar zo: Komt ze? Formuleer kort en krachtig in plaats an omslachtig. Niet zo: een zin als deze, in de nabije toekomst, de reden hieran is dat De reden hieran is dat zinnen als deze naar de meesten toe op onbegrip zullen stuiten. Maar zo: zo n zin, binnenkort, omdat Zulke zinnen zijn namelijk oor de meesten niet te begrijpen. 282

3 Gebruik moderne, alledaagse taal in plaats an ouderwetse woorden. Niet zo: alsmede, dientengeolge, omtrent, ondergetekende, te allen tijde, terstond Derhale tracht ondergetekende zulks te allen tijde achterwege te laten. Maar zo: ook, daardoor, oer, ik, altijd, meteen Daarom probeer ik dit altijd te ermijden. Vermijd meerdere ontkenningen in een zin. Niet zo: Ik ontken niet dat ik wist dat ze niet wilde komen. Maar zo: Ik wist dat ze niet wilde komen. Pragmatisch nieau Ten slotte is er het pragmatische nieau: wat wil je bereiken met wat je zegt of schrijft? De raag Mag ik het zout? betekent letterlijk zoiets als Geef je mij toestemming om het zout te gebruiken? De ander kan dan doodleuk reageren met Ja, hoor. Maar dat bedoelt degene die dit raagt natuurlijk niet; hij of zij wil dat de ander het zout aangeeft! Deze zin leert in de praktijk meestal geen ruzie op, omdat je tafelgenoten wel begrijpen wat je wilt. Sterker nog, direct zeggen Ik wil het zout. kan juist nogal bot oerkomen. Aan de andere kant, als de ander zo flauw is om je raag expres letterlijk te nemen, dan kan Geef me het zout! wel weer gepast zijn. Een band die een daerend applaus krijgt an het publiek, zegt na erloop an tijd: Dank jullie wel. Het geklap gaat door en de band zegt nogmaals Dank jullie wel. De boodschap is niet alleen om de fans te bedanken oor het applaus, maar ook om het te laten ophouden zodat ze nog een toegift kunnen geen. De zin: Hou op met klappen. zullen de fans minder waarderen. Het erschil tussen gepast en ongepast, beleefd en onbeleefd, is aak subtiel. Dat zie je bijoorbeeld bij jonge kinderen: zij zijn nog bezig hun taal onder de knie te krijgen. Ze weten nog niet dat je je taalgebruik aanpast aan de situatie en aan de persoon met wie je spreekt. Dit inzicht, de communicatiee competentie, krijg je niet an de ene op de andere dag, maar ontwikkelt zich langzamerhand. Georderde taalgebruikers weten dat. Daarom inden ze zinnen als Wat heb jij een rare neus. oor een jong kind nog acceptabel. Als iemand an twintig hetzelfde zegt tegen een reemde, wordt dat oer het algemeen niet zo op prijs gesteld. 283

4 TAALVERZORGING B STIJL B 2 OPDRACHTEN Oefenen Alle nieaus Syntactisch nieau 4 Onduidelijkheid kan soms opzettelijk zijn. Lees de olgende Engelse tekst. 1 Geef aan wat er misgaat met de zinsbouw in de olgende zinnen. T 1 a Ze hadden lieer de twee meter lange Karel met zijn talenknobbel ook in het team gehad. b Afgelopen week, toen ze haar telefoon kwijt was, oordat ze erachter kwam dat hij gewoon in haar jaszak zat, al helemaal in paniek omdat ze een belangrijk berichtje erwachtte, wilde ze naar huis fietsen om te kijken of ze hem daar had laten liggen. c Hem hadden zij oor het maken an de samenatting ergeten te bedanken. Semantisch nieau 2 a Waarom kun je age en omslachtige woorden beter ermijden? T 1 b Een zin met meerdere ontkenningen is grammaticaal niet per se onjuist. Waarom kun je dit toch beter ermijden? T 1 3 Onderstaande zinnen beatten ouderwetse woorden. Herschrijf de hele zin, waarbij je de ouderwetse woorden erangt door eigentijdse. Gebruik eentueel een (online) woordenboek. T 1 a Vrijdag jongstleden erenigde zich menigeen in de school oor een danspartij. b De feestiering had ternauwernood een aanang genomen of het olume an de muziek nam onrustbarende afmetingen aan. c Nochtans erstreek enige tijd totdat het hoofd der school ten tonele erscheen. d De leerlingen ontingen een aanzienlijke berisping oer de erbarmelijke staat waarin hun oren erkeerden. e Teens werden de regels omtrent het draaien an muziek terstond aangescherpt. f Desalniettemin zijn wij de mening toe gedaan dat het een fraaie en heuglijke aond was. Time flies like an arrow. Fruit flies like a banana. Op welk nieau wordt hier met taal gespeeld? Leg je antwoord uit. T 2 Ontdekken 5 Van schoolregel tot rap, in eel teksten kom je de term respect of respecteren tegen. a Zoek zo n tekst op. Wat betekent deze term olgens jou? Schrijf kernwoorden op. T 1 b Wissel je antwoord uit met een klasgenoot. Is er eel oerlap of eel erschil tussen jullie beindingen? T 1 c Moet respect olgens jullie tot de age woorden gerekend worden? Leg je antwoord uit. T 2 6 In jouw omgeing hoor je ast ook wel eens aagtaal. a Welk stopwoord gebruik jij zelf en welke stopwoorden of age, onduidelijke of nietszeggende woorden gebruiken mensen die jij kent? Maak een top 3. T 2 b Welk stopwoord zou olgens jou erbannen moeten worden? Beargumenteer waarom jij dat stopwoord zo ergerlijk indt. Gebruik dertig woorden. I WOORDEN omslachtig menigeen nochtans berisping terstond ten tonele erschijnen ternauwernood jongstleden erbarmelijk desalniettemin 284

5 De olle maan, tragisch dien aond, was reeds roeg, nog in den laatsten dagschemer opgerezen als een immense, bloedroze bol, lamde als een zonsondergang laag achter de tamarindeboomen der Lange Laan en steeg, langzaam zich louterende an hare tragische tint, in een agen hemel op. louis couperus, De stille kracht (1900) De portier is een inalide. Op zijn eikehouten bureautje staat alleen een telefoon en hij zit oor zich uit te staren door een goedkope zonnebril. Onderzoeken en ontwerpen 8 Ga naar de website an Loesje of zoek op internet naar afbeeldingen an Loesje spreuken. Kies drie posters uit die olgens jou opzettelijk niet kloppen op het syntactische, semantische of pragmatische nieau. a Waarom heb je juist deze teksten uitgekozen? Wat oor effect hebben ze bij het lezen? I b Stel je oor dat iemand een an die drie posters niet snapt. Leg zo helder mogelijk uit wat er wordt bedoeld. T 2 c Schrijf zelf zo n tekst die de lezer expres op het erkeerde been zet. I willem frederik hermans, Nooit meer Slapen (1966) 7 Lees de boenstaande fragmenten. a De stijl an Couperus wordt aak ingewikkeld genoemd, die an Hermans juist zakelijk en precies. Leg dit uit aan de hand an oorbeelden uit de twee fragmenten. T 2 b Beide teksten behoren tot de Nederlandse literatuur. Leg uit waarom het fragment an Couperus toch kennelijk zo geliefd is. Gaat het dan om meer dan helder en duidelijk schrijen? I R T 1 T 2 I Heb je het leerdoel bereikt? Ik weet hoe miscommunicatie op syntactisch, semantisch en pragmatisch nieau kan ontstaan. Ik kan fouten in duidelijk en helder taalgebruik herkennen en corrigeren. Ik kan zelf oorbeelden inden of bedenken an onduidelijk taalgebruik. Ik kan zelf een tekst schrijen die duidelijk is op syntactisch, semantisch en pragmatisch nieau. Nooit meer slapen an Willem Frederik Hermans speelt zich af in Noors Lapland. 285

6