Proefresultaten goudsbloem 2016

Transcriptie

1 Proefresultaten goudsbloem 2016 Goudsbloem een gouden kans De goudsbloemteelt is voor Vlaanderen een volledig nieuwe teelt. Sinds 2014 zet Proefcentrum Herent in op onderzoek naar de mogelijkheden van deze teelt voor de Vlaamse akkerbouwers en tuinders. Vandaag worden de bloemen op grotere schaal geteeld in Marokko en Egypte. Daar worden ze manueel geoogst en zongedroogd. Rond de eeuwwisseling focuste Europees onderzoek op de zaadteelt van goudsbloem. Dit was een eerste aanzet naar mechanisatie en optimalisatie van de teelt, al bleek dat enkel de zaadteelt niet rendabel was voor West-Europa. Een dubbeldoelteelt van bloem en zaad kan wel voor die benodigde rendabiliteit zorgen. Van de Middellandse Zee naar West-Europa Goudsbloem, Calendula officinalis L., is een Asteracea die zijn origine kent in het Middellandse Zeegebied. De plant heeft het vermogen om zich aan te passen aan bijna alle klimaatomstandigheden en groeit dan ook als sierbloem of medicinale plant over bijna heel de wereld. De bloementeelt wordt al eeuwen gecultiveerd: uit de bloemhoofdjes wordt etherische olie gewonnen voor cosmetische of farmaceutische doeleinden. Hierbij is het gehalte aan de actieve stof faradiol in de geoogste bloemmassa van belang. De laatste twee decennia zijn dankzij het Europese landbouwonderzoek (project Carmina) ook verschillende toepassingen voor de goudsbloemzaadolie ontwikkeld. Zo biedt deze zaadolie een hernieuwbaar en milieuvriendelijk alternatief voor de vluchtige organische stoffen in industriële verven. Via een veredelingsprogramma aan Wageningen University & Research centre (WUR) werd gestreefd naar variëteiten met maximale zaadolieopbrengst en met een homogene zaadvorm en -grootte. Het uitblijven van een strengere Europese regelgeving rond natuurlijke verven bracht het onderzoek tot stilstand. Foto 3.1. Proefveld Calendula officinalis L. in Herent, 2016 ( Evi Matthyssen). Van bloem óf zaad naar een dubbeldoelteelt De bloemen worden wereldwijd voornamelijk handmatig geplukt. Dat resulteert in een superieure kwaliteit, maar heeft een enorm hoge arbeidskost. Naar kwaliteit toe is het belangrijk om geopende bloemhoofdjes te oogsten. De handmatige pluk kan om de drie à vijf dagen gebeuren. Een plukker kan tot vier kilogram verse bloemen per uur plukken. In onze regio is de commerciële teelt van goudsbloem vooralsnog niet haalbaar door de hoge arbeidskost van de handmatige oogst, terwijl de zaadteelt 1

2 op zich evenmin rendabel is. Dubbeldoelteelt heeft wel het perspectief om in Vlaanderen uit te groeien tot een rendabele en duurzame teelt. Bij een dubbeldoelteelt goudsbloem worden eerst meerdere bloemenoogsten verricht om vervolgens de plant in zaad te laten komen en het zaad te oogsten. Eerdere studies uit Nederland en Canada wezen al uit dat de zaadopbrengst niet daalde door het uitvoeren van meerdere bloemenoogsten (Van der Mheen, 1999; Wilen et al., 2004). Voor de rendabiliteit is het dan wel noodzakelijk dat de bloemenoogst machinaal kan verlopen. Daarom is Proefcentrum Herent in samenwerking met ILVO in 2014 gestart met de ontwikkeling van een aangepaste bloemenoogstmachine in combinatie met teelttechnische afstemming. Focus op dubbeldoelteelt De focus van de proefveldwerking in 2016 lag op de dubbeldoelteelt: de oogst van bloemen en van zaden in hetzelfde teeltseizoen. De bloemen bevatten verschillende actieve componenten, zoals essentiële olie, carotenoïden, polyfenolen en triterpenoïden. Zij hebben zowel cosmetische als medicinale doeleinden. De zaden bevatten een typisch vetzuur, namelijk calendic acid. De olie uit het zaad kan worden gebruikt voor de productie van milieuvriendelijke verven en andere industriële toepassingen. In 2016 werd voor het derde jaar op rij Calendula officinalis uitgezaaid in Proefcentrum Herent. De proeven kaderden in de masterproef van Evi Matthyssen, masterstudente aan de KU Leuven met als promotor professor De Proft. In 2016 werd de goudsbloem in hoofdteelt onderzocht. Goudsbloemteelt is ook mogelijk in nateelt, bijvoorbeeld na de oogst van wintergerst (zie Jaarverslag non & new food 2014). De zaai gebeurde op 20 mei. De onkruidbeheersing gebeurde mechanisch, aangezien voor de teelt (nog) geen middelen erkend zijn. Omdat het de bedoeling was om het maximale productiepotentieel in kaart te brengen, verliep de oogst handmatig. Wat is de bloemopbrengst van goudsbloem? Welke variëteit is het beste? Foto 3.2. Overzicht van de variëteiten in proef: A (WUR ); B (Orange beauty); C (Calypso orange); D (Apricot beauty); E (WUR 15001); F (Lemon beauty) ( Evi Matthyssen). Er werd een rassenproef aangelegd met zes variëteiten in drie herhalingen. De bloemoogst begon vanaf de eerste bloem per ras, waardoor de startdatum varieerde van 8 juli tot 15 juli (Tabel 3.1). De pluk gebeurde handmatig en werd beëindigd op 28 oktober. Elke variëteit kent een periode van opstart, gevolgd door een periode waarin de bloemproductie volop op gang is gekomen en er per plukbeurt een maximale hoeveelheid bloemen wordt gehaald. Deze periode was het langst voor WUR15001, het kortst voor Calypso Orange en Apricot beauty. Een geconcentreerdere piekperiode betekent dat er minder plukbeurten nodig zijn. Ook voor goudsbloem in nateelt kan dit een voordeel zijn, omdat er pas later in de zomer kan gezaaid worden en het seizoen daarna nog kort is. 2

3 Tabel 3.1. Overzicht van de variëteiten en data eerste pluk en zaadoogst. Datum eerste Datum zaadoogst (10 bloempluk weken bloempluk)) Datum zaadoogst (zonder bloempluk) A WUR /7 7/11 13/9 B Orange beauty 12/7 7/11 22/9 C Calypso orange 8/7 28/9 13/9 D Apricot beauty 12/7 / 13/9 E WUR /7 / 28/9 F Lemon beauty 15/7 / 28/9 Vergelijken we de totale bloemopbrengst van de zes variëteiten, dan blijkt dat in 2016 Lemon beauty de hoogste productie haalde, terwijl WUR achteraan bengelde. WUR en Orange beauty haalden een gelijk resultaat (figuur 3.1). Figuur 3.1. Bloemopbrengst in kg/ ha (omgerekend naar een vochtgehalte van 10,6%) bij continue bloemoogst. Tabel 3.2. Aantal bloemen per kg versgewicht en drooggewicht van de zes goudsbloemvariëteiten. aantal bloemen per kg versgewicht aantal bloemen per kg drooggewicht WUR ,97 Orange beauty 707 4,92 Calypso orange 909 5,96 Apricot beauty 700 4,42 WUR ,74 Lemon beauty 483 3,49 Bekijken we het aantal bloemen per kilo vers- en drooggewicht, dan valt het hoge aantal bloemen van WUR op. Dit is een variëteit met erg kleine bloemen. Bij manuele pluk betekent dit een grote werklast. Voor de mechanische bloemoogst is dit vermoedelijk eveneens nadelig. Lemon beauty had de grootste bloemen en levert ook de hoogste opbrengst. Net als bij andere studies was ook in dit onderzoek de bloemdiameter een bepalende factor voor de bloemopbrengst per ha. 3

4 Ook de concentratie aan carotenoïden werd bepaald. Volgens literatuurgegevens zou deze bij verse bloemen liggen tussen 48 en 267 mg per 100 gram (Pintea et al., 2003). Uit het onderzoek van Evi Matthyssen bleek dat de concentratie aan carotenoïden bij continue bloempluk toenam in de tijd en dat Lemon beauty het hoogste scoorde voor de concentratie aan carotenoïden zes weken na het begin van de bloei. Wat is het potentieel van de zaadteelt? Figuur 3.2 geeft voor WUR en Orange beauty visueel de evolutie weer van het aantal bloemen in verhouding tot het aantal groene en bruine (afgerijpte) zaadhoofdjes in de loop van de tijd. Het gaat hierbij om een situatie waarbij geen bloemen werden geplukt. Uit deze figuur kan de maximale zaadopbrengst per variëteit afgeleid worden. Figuur 3.2. Evolutie van aantal bloemen, aantal groene en aantal afgerijpte zaadhoofdjes in de tijd, voor WUR en Orange beauty. Wat is de maximale zaadopbrengst en wat is het effect van langer plukken op de zaadopbrengst? Figuur 3.3 toont hoe de zaadopbrengst verschilt wanneer er geen bloemoogst gebeurt in vergelijking met 2, 6 en 10 weken bloempluk vanaf de eerste bloem. Dit werd onderzocht voor drie variëteiten. WUR geeft de hoogste zaadopbrengst, gevolgd door Orange beauty. Maar, in tegenstelling tot eerder publicaties (van der Mheen (1999) en Wilen et al. (2004)), ging de zaadopbrengst in dit onderzoek wel substantieel achteruit wanneer er gedurende 6 of 10 weken bloemen werden geplukt. Figuur 3.3. Zaadopbrengst zonder voorafgaandelijke bloemoogst in vergelijking met bloempluk gedurende 2, 6 en 10 weken. Het oliegehalte van de zaden zou schommelen tussen 14 en 20%, het gehalte aan calendic acid tussen 55 en 61%. In het kader van het Interreg-project Growing a green future kunnen we rekenen op Karel de Grote Hogeschool voor de analyse van de kwaliteit van de goudsbloemzaden die we 4

5 verkrijgen uit onze veldproeven. De onderzoekers van Karel de Grote Hogeschool vonden voor deze zes variëteiten oliegehaltes tussen 18,2% en de 24,2%. Daarnaast werd in het kader van de masterproef ook een proef aangelegd met gibberelline om tot een betere bloemsteelstrekking te komen en een proef waarbij de bloemsteel mee werd geoogst om de plantstructuur van de navolgende bloeistelen te beïnvloeden. Beide behandelingen hadden niet het beoogde effect. Meer weten? De Win, J., Vandermersch M., & Snyers, W. (2016). Goudsbloem, van sierbloem tot volwaardige teelt (?). Proeftuinnieuws, 3, (Te downloaden op Matthyssen Evi (2017). Calendula officinalis L.: developing a new crop for the Flemish horticulture. Goudsbloem: werken aan een nieuwe teelt voor de Vlaamse landbouw. Dissertation presented in Fulfillment of the requirements for the degree of Master of Science in Agro- and Ecosystems Engineering; KU Leuven, Department of Biosystems, Division of Crop Biotechnics. Promotor. Prof M. De Proft. Van der Mheen, H. J. (1999). Goudsbloem, de mogelijkheden voor een gecombineerde bloem-en zaadproductie. PAV-bulletin Akkerbouw. Wilen, R. W., Barl, B., Slinkard, A. E., & Bandara, M. S. (2004). Feasibility of cultivation calendula as a dual purpose industrial oilseed and medicinal crop. Acta Horticulturae, Referentie Proefcentrum Herent (2016). Jaarverslag Goudsbloem een gouden kans. Vermenigvuldiging en/of overname van gegevens zijn toegestaan mits bronvermelding. Partners 5