PROPOSITIE KENNISHUB INSTITIUTIONELE BELEMMERINGEN

Transcriptie

1 PROPOSITIE KENNISHUB INSTITIUTIONELE BELEMMERINGEN Expertcentrum om marktintroducties en grootschalige opschalen van innovatieve energieproducten te versnellen Inleiding De ministeries EZ en I&M namen in 2016 en 2017 met het programma Ruimte in Regels 1 het voortouw om bekende institutionele belemmeringen voor groene groei in lijn te brengen. Hoewel het programma Ruimte in Regels het belang van gestroomlijnde communicatie voor beleidsbarrières en belemmeringen onderschrijft, kan het programma hieraan lastig zelf vorm en inhoud geven. Communicatie vanuit ministeries is hierop niet ingericht en ook de open en neutrale plek die nodig is om visies en posities bij elkaar te brengen, is lastig vanuit de overheid te organiseren. Omdat institutionele belemmeringen innovaties in de energiesector in de weg staan, onderzochten Mentes Advisory en de Energiekaart of er draagvlak is voor een KennisHub voor institutionele belemmeringen. Ministeries hebben vroegtijdig inzicht in belemmeringen die als drempel ervaren worden voor marktopschalen en marktpartijen hebben een logisch aanspreekpunt naar de betreffende ministeries. Terugblik Er kan al zoveel maar bedrijven willen zekerheid voordat ze investeren. De KennisHub institutionele Belemmeringen helpt de energietransitie te versnellen. Het idee voor een KennisHub institutionele belemmeringen is o.a. ontstaan bij het programma systeemintegratie van de Topsector Energie. Om een beter beeld te krijgen van de belemmeringen gaf programma Systeemintegratie opdracht aan Berenschot om een onderzoek 2 uit te voeren. Een van de aanbevelingen was het inrichten van een neutrale KennisHub Institutionele Belemmeringen dat: - Een loket is voor het melden van institutionele belemmeringen - Maandelijks zorgt voor borging en prioritering - Zorgt voor kennis- en ervaringsopbouw en uitwisseling - Ondersteunend is bij de lokale projectuitvoering (zowel technisch als maatschappelijk) - Signaleert en agendeert wanneer nieuwe ontwikkelingen zich voordoen Mentes Advisory en de Energiekaart omarmen deze gedachte en stellen voor om een neutrale KennisHub in te richten met als taken: - Ondersteunen van wederzijdse kennisuitwisselingen, visievorming en explicitering van posities in de afwegingen, zowel op beleidsniveau als bij individuele bedrijven. Onder meer door kennis en inzichten te delen die lokaal ontstaan, zodat partijen kunnen leren van elkaars ervaringen en sneller stappen kunnen zetten. 1 Ruimte in Regels is een programma van de ministeries van Economische Zaken en Infrastructuur en Milieu om innovatieve investeringen mogelijk te maken door te zoeken naar meer ruimte in wet- en regelgeving. Ruimte in Regels is in eerste instantie opgericht voor de sectoren Chemie, Bouwen, Afval en Agro. 2 Eind 2016 publiceerde Berenschot het rapport Institutionele belemmeringen en oplossingsrichtingen met daarin een overzicht van geïnventariseerde drempels in 2016, conclusies en aanbevelingen pg. 1

2 - Bijeenbrengen van vragers en aanbieders: kennismakelaardij. De kracht van de KennisHub is dat partijen elkaar - en van elkaar - leren: kennis, visies en posities worden expliciet gemaakt. De achterliggende belangenafweging wordt samen ontwikkeld. De hieruit volgende aanbevelingen kunnen als mogelijke oplossing richting geven aan toekomstgericht beleid. Hiermee ondersteunt de KennisHub niet alleen het traject, het proces wordt ook transparanter. Ruimte in Regels heeft aangegeven 2017 te willen gebruiken om de taken en organisatie-opzet van de KennisHub in te vullen om zicht te krijgen op concrete bijdragen van diverse partijen. EZ vroeg aan Joris Knigge en de Energiekaart om het initiatief met stakeholders te bespreken en een voorstel te doen. Doel en beoogde taken KennisHub Institutionele Belemmeringen De gedachte van EZ en het programma Systeemintegratie is dat de KennisHub Institutionele Belemmeringen voor energieprofessionals de kwaliteit van de lokale afwegingen faciliteert/borgt. Dit doet zij door: - Het beheren (meldpunt, prioritering, actuele status onderhouden, actualiseren en goed toegankelijk maken) van belemmeringen in het kader van subsidiesystematiek, overheidsbeleid, wet- en regelgeving, rollen en verantwoordelijkheden, fiscale regelgeving, normering en standaardisering etc. die opspelen tijdens in afwegingsprocessen - Het proactief delen van beschikbare (inter)nationale kennis en ervaring over effecten van belemmeringen op productontwikkeling, processen, bedrijfsprocessen, contracten etc. - Het leveren van actuele informatie (kengetallen, cijfers, e.d.) - Het borgen van de kwaliteit van de informatie over de belemmeringen Transparant en open procesondersteuning om institutionele belemmeringen met partijen te prioriteren en regelmatig overleg met overheid / ministeries over nieuwe belemmeringen, prioritering en de status van eerder ingebrachte knelpunten - Stimuleren peer-to-peer counseling over alternatieve routes om tot resultaten te komen en use case gestuurde werkbijeenkomsten om met elkaar de diepte in te kunnen gaan waarmee belemmeringen, belangen, uitdagingen en overeenkomsten in beeld gebracht kunnen worden Zo bewaakt de neutrale KennisHub de toegang en kwaliteit van de informatie over barrières en knelpunten, kengetallen, cijfers, modellen etc. die gebruikt worden tijdens afwegingsprocessen. Iedere energieprofessional moet de KennisHub Instititionele Belemmeringen eenvoudig kunnen benaderen met een vraag om advies of informatie. Visie stakeholders Het programma Ruimte in Regels is niet toegerust om een neutrale KennisHub institutionele belemmeringen in te richten. Na overleg bezochten Joris Knigge (Mentes Advisory) en Tanja Nolten (Energiekaart) een aantal organisaties 3 om hun visie te peilen. 3 RvO, NVDE, Netbeheer Nederland, Berenschot, Eneco, Pilotregio Drechtsteden, Innovatielink, Vereniging Nederlandse Gemeenten, Programma Systeemintegratie pg. 2

3 Alle stakeholders zijn voorstander van een KennisHub zoals hierboven beschreven. Zij ondersteunen de achterliggende doelstelling om bedrijven en organisaties op een transparante, eenduidige en goed toegankelijke wijze te faciliteren en daarmee uiteindelijk de energietransitie te versnellen. De stakeholders vinden het van groot belang dat het besluitvormingsproces is gebaseerd op actuele feiten en eenduidige cijfers waarbij transparante afwegingskaders (voor bijvoorbeeld prioritering) worden aangereikt om tot verandering van het energiesysteem te komen. Het debat daarover moet niet gaan over de aannames en veronderstellingen, maar over nut en noodzaak, kosten en baten en de condities, voorwaarden en afwegingen van verschillende belangen. De stakeholders zien dan ook een cruciale rol weggelegd voor een neutraal platform als de KennisHub Institutionele Belemmeringen. Op dit moment ontbreekt in Nederland een dergelijk platform. De overlegtafel Energievoorziening komt in de buurt, maar daar vind op ad hoc basis op bestuurlijk en strategisch niveau de discussie plaats. Het ontbreekt in Nederland aan de inrichting van een operationele vertaling van gedeelde kennis rondom institutionele belemmeringen. Gelet op het belang hiervan zijn de stakeholders van mening dat de Rijksoverheid voor (een deel van) het inrichten van een dergelijk platform een inhoudelijke, samenwerkende en bijdragende rol op zich dient te nemen. Met name de ministeries Economische Zaken en Klimaat en ministerie Infrastructuur en Waterstaat worden door de stakeholders genoemd. Om te kunnen versnellen moeten wetten en regels aangepast worden. Sandor Gaastra tijdens het Warmtecongres d.d. 16 nov 2017 De wijze waarop de governance moet worden ingevuld, is nader te bepalen. Hierbij kan worden gedacht aan een constructie waarbij publieke en private partijen met elkaar samenwerken. Het is immers evident dat de KennisHub moet kunnen rekenen op een breed draagvlak. Dat draagvlak moet volgens de stakeholders o.a. worden verzorgd door decentrale overheden, marktpartijen zoals energieleveranciers, software leveranciers, de automotive sector, NGO s en netbeheerders. Deze partijen moeten blijk geven van hun ondersteuning aan de KennisHub en waar mogelijk hieraan bijdragen. Voorstel is om praktisch te beginnen in een overzichtelijke projectorganisatie, met een stuurgroep en dit later, indien nuttig en noodzakelijk verder uit te bouwen. Ten aanzien van de organisatie van de KennisHub Institutionele Belemmeringen denken de stakeholders dat de KennisHub integraal onderdeel zou kunnen zijn van de Energiekaart.net 4 omdat op de Energiekaart alle partijen in projecten verenigd zijn. Als projectdeelnemer en/of wetenschapper, melden ze niet alleen institutionele belemmeringen maar ook cijfers, resultaten, lessons learned, data en ontwikkelde producten en diensten. 4 Energiekaart Matrix Institutionele belemmeringen en oplossingsrichtingen pg. 3

4 Samenvatting van gesprekken met de stakeholders We willen in Nederland versneld overschakelen naar hernieuwbare energie maar bedrijven en organisaties stuiten op wet- en regelgeving die innovaties - en het opschalen hiervan - in de weg staan. Denk aan dubbele belastingheffing, vergunningverlening, de omgevingswet, sectorafspraken, de gas- en elektriciteitswet en meer. Bedrijven willen zekerheid voordat ze investeren in innovaties. Over (subsidie)beleid, mogelijkheden voor marktintroductie, rollen en verantwoordelijkheden, wet- en regelgeving etc. Als organisatie raak je al snel het overzicht kwijt. Bovendien willen opdrachtgevers graag bewijs zien van de gemaakte contractafspraken. De gevolgen van aansprakelijkheid en contractbepalingen kunnen groot zijn. Door het proces van institutionele beleidsbelemmeringen en de uitwerking daarvan op de bedrijfsvoering op een praktische manier beschikbaar te stellen, reduceren we de kosten die bedrijven moeten maken, vergroten we de toegevoegde waarde voor opdrachtgevers en versnellen we het opschalen van bewezen technologie. Afbeelding: Verkenning Energiekaart.net van (in-)formele institutionele barrières, knelpunten, drempels en issues die de energietransitie vertragen (oktober 2017) Scenario ontwikkeling Moet de KennisHub Institutionele Belemmeringen beschikbaar zijn voor het hele energiespectrum? Van Wind of Zee tot de bebouwde omgeving? Of kiezen we ervoor om de KennisHub in aanvang specialistisch op te zetten? Daarvoor wegen we de voors en tegens tegen elkaar af. Scenario 1: de bebouwde omgeving De totale energievraag in de bebouwde omgeving wordt beïnvloed door de geografie, bevolking, de economische activiteiten en de stedelijke infrastructuur. De meeste stedelijke energiegebruik is geconcentreerd in gebouwen (zowel woningen als kantoren) en voor vervoer en transport. Gebouwen en transport Het energieverbruik in gebouwen wordt voornamelijk aangedreven door verwarming, verlichting en apparatuur. Eficiëntere gebouwen kunnen het energieverbruik - tot op zekere hoogte verminderen. Dat geldt ook voor de regelgeving die van toepassing is op het bouwontwerp en de renovatie van inefficiënte gebouwen. pg. 4

5 Verder zal het zorgen voor bomen, groen en daktuinen, lichtere oppervlaktematerialen die zonlicht absorberen en minder warmte afgeven, helpen om de impact van het stedelijke hitte te verminderen. Immers, de stad is aanmerkelijk warmer als het omliggende platteland door menselijke activiteiten en restwarmte uit energieverbruik. Steden hebben een cruciale impact op het efficiënt gebruik van hulpbronnen: Compacte steden gebruiken minder energie per persoon voor vervoer omdat mensen dichter bij wonen, winkelen, werken en spelen. Bewoners pendelen minder en, wanneer ze dat doen, zullen betrouwbare openbaar vervoernetwerken het autogebruik verminderen. Supply en demand management is verder te optimaliseren door geintegreerde aanpak van netwerken, diensten en systemen. Openbaar vervoersnetwerken en slimme distributiesystemen kunnen het gebruik van energie voor transport efficienter maken, de congestie neemt af en het rendement per kilometer neemt toe Restwarmtenetten vanuit de omliggende industrie hebben een enorme impact op het energieverbruik van gebouwen en tijdens het aanleggen op de doorstroom in het wegennet. Maar ligt het warmtenet er eenmaal dan levert het een positieve impect op het verbruik van (fossiele) brandstoffen Steden zetten steeds meer in op emobility want het staat inmiddels vast dat elektrische voer- en vaartuigen, geluid, CO2 en overige emissies fors terugdringen wat zorgt voor een positief effect op de volksgezondheid. Vrijwel alle grote steden zijn voornemens om het marktaandeel elektrisch vervoer te vergroten de komende jaren. Bedrijventerreinen liggen in en om de steden. Willen we de energietransitie laten slagen dan moeten bedrijven en industrieen (inclusief de agro) meegenomen worden in de stedelijke ontwikkeling. Immers, ze zijn niet alleen een flinke oorzaak van verbruik maar kunnen vaak (in samenwerking) ook terugleveren. Een win-win situatie dus waarvan het belangrijk is dat hier de nodige aandacht naar uit gaat. Nederland is voor wat betreft zijn economische groei en welvaart afhankelijk van de ontwikkeling van stedelijke gebieden. Een bulk van bedrijvigheid en werkgelegenheid ligt in de stedelijke omgeving. Steden die hun concurrentiepositie blijven aanpassen trekken meer talent aan en worden rijker, Interne investeringen zijn gericht op de ontwikkeling van infrastructuur ter ondersteuning van de (groeiende) bevolking, verbeterde infrastructuur en bloeiende industrie. De aantrekkingskracht vertaald zich in toenemende buitenlandse investeringen en een gezond woon, werk en leefklimaat. KennisHub Institutionele Belemmeringen De KennisHub Institutionele Belemmeringen helpt beleidsmakers bij hun inspanningen om stadsontwikkeling, transport, mobiliteit, energie, water en afvalplanning zo optimaal mogelijk te integreren waarin nieuwe kennis en ontwikkelingen gedeeld worden en gewaardeerd worden. Scenario 2: energietransitie in de volle omvang In dit scenario spelen veel meer zaken een rol. Denk aan de internationale aspecten van o.a. Wind op Zee, Thorium, Waterstof als energieopslag, LNG. Als we de energietransitie in de volle omvang nemen, dan wordt het spectrum breed en spelen nog veel meer zaken een rol. Hoe kunnen we de levering van energie verzekeren die tegemoet komt aan deze toename van de vraag? Kunnen we dit opvangen met veel meer windturbines en zonnepanelen, hydro en nucleair? Zeker is dat we pg. 5

6 de CO-footprint moeten laten dalen om de opwarming van de aarde af te remmen. Innovatie is de sleutel. Het stelt ons in staat om de milieu-impact enerzijds in evenwicht te brengen met beschikbaarheid en betaalbaarheid anderzijds. Als we het er over eens zijn dat innovatie ons in staat zal stellen om de wereld meer energie te geven en tegelijkertijd de milieu-impact onder controle te houden, zorgen we er dan voor dat innovaties toegang krijgen tot de markt. Hoe zorgen we ervoor dat er optimale ruimte komt voor de ontwikkeling van wetenschap en techniek? Welke maatregelen kunnen we nemen om samenwerking te bevorderen en tegelijkertijd intellectueel eigendom te verdedigen? Welk recept van fiscale regimes, feed-in-tarieven, CO2-prijzen, overheidsregelgeving en O & O-financiering loodsen ons het best door de energietransitie heen? Dit zijn geen gemakkelijke vragen om te beantwoorden maar passen in het brede energietransitieperspectief. Voorlopige conclusie Uit de gesprekken met belanghebbenden komt naar voren dat ze een begin willen maken en dat het daarbij verstandig is, om vanuit een niche te starten met de bebouwde omgeving. We gaan hierover graag met u in gesprek. Indien gewenst zijn ondergetekenden bereid om vormen van samenwerking te bespreken. Meer informatie Joris Knigge Tanja Nolten Mentes Advisory Energiekaart.net pg. 6