Energie-innovaties van de Topsector: Institutionele belemmeringen en oplossingsrichtingen

Transcriptie

1 Energie-innovaties van de Topsector: Institutionele belemmeringen en oplossingsrichtingen Een eerste verkenning van (in-)formele institutionele barrières, knelpunten, drempels en oplossingen bij innovatieve projecten ten behoeve van de energietransitie B. den Ouden, 1 december

2 Inhoud Inleiding Methodiek Enkele belemmeringen uitgelicht Resultaat Oplossingsrichtingen Conclusies en aanbevelingen

3 1. Inleiding Een integraal beeld van vier deelstudies met de volgende onderzoeksvraag: Welke belemmeringen zijn te identificeren die verdere opschaling of uitrol van het in project ontwikkelde technologie, dienst en / of product tegenhouden? Uitgangspunten: Discussiedocument; eerste inventarisatie en geen uitputtend onderzoek Bottom up: Vanuit specifieke projecten naar een integraal beeld Primaire focus op innovatiebeleid (cross overs naar energiebeleid niet te voorkomen) Gericht op de mid-lange termijn Belemmeringen zoals partijen die ervaren, geen waardeoordeel 3

4 2. Methodiek Een onafhankelijke inventarisatie per energiefunctie: - Kracht & Licht (PwC) - Transport & Mobiliteit (APPM) - Hoge temperatuurwarmte (Loyens & Loeff) - Lage temperatuurwarmte (EY) Rol Berenschot: inhoudelijke afstemming en vormen integraal beeld - Rapportage format - Plenaire bijeenkomsten & coördinatie - Overstijgende eindrapportage 4

5 2. Methodiek 5

6 2. Methodiek Integraal beeld Opsplitsing in Technologische pijlers: Lage temperatuurwarmte Kracht & Licht Hoge temperatuurwarmte Transport & Mobiliteit Functie overstijgend Gas Warmtenetten Energiebesparing Techniek overstijgend Elektrificatie & flexibiliteit* Wind op zee Techniek overstijgend Elektrificatie & flexibiliteit* Afvalstromen Innovatieve besparing Biomassa Techniek overstijgend Elektrificatie & flexibiliteit Biobrandstoffen Techniek overstijgend Netbeheer Overstijgend energie-innovatie Techniek overstijgende belemmeringen gelden in het algemeen voor een hele energiefunctionaliteit. Functie overstijgende belemmeringen gelden over alle energiefuncties heen Elektrificatie en flexibiliteit komt per definitie zowel voor in Kracht & Licht en in de energiefunctie die het betreft. 6

7 2. Methodiek Integraal beeld Opsplitsing in institutionele domeinen: Lagenmodel van Williamson Laag 1: Informele instituties Laag 2: Formele Instituties Laag 3: Governance Laag 4: Toewijzing middelen Institutioneel domein - Subsidiesystematiek - Overheidsbeleid - Wet- en regelgeving - Rollen en verantwoordelijkheden - Fiscale regelgeving - Vergunningsverlening - Normering en standaardisering - Overige Theoretische domein Gerapporteerde belemmeringen 7

8 Institutionele domeinen 2. Methodiek integraal beeld Model volgens deze twee dimensies Technologische pijlers Lage temperatuur warmtevraag Kracht en Licht Hoge temperatuur warmtevraag Transport en mobiliteit Functieoverstijgend 8

9 3. Enkele voorbeelden uitgelicht, zoals partijen die ervaren Bijvoorbeeld bij Kracht & Licht: Regelgeving smart grids: opslag kan mogelijk leiden tot meervoudige energiebelasting. Horizon van wind-op-zee subsidies: grootste deel van de innovatie subsidies wordt alleen verleend als het vóór 2023 tot kostenreductie leidt (kan ontwikkeling van innovaties voor na 2023 remmen). Bijvoorbeeld bij Transport & Mobiliteit Tekort aan technische standaarden voor o.a. mobiliteit middels waterstof, groen gas en elektriciteit. Dit belemmert de opschaling en marktintroductie van nieuwe producten en diensten Afwezigheid nationale transitiestrategie duurzame mobiliteit: de energiefunctie transport en mobiliteit geen centrale plek binnen het topsectorenbeleid. Bijvoorbeeld bij Lage temperatuurwarmte Contractpiek-nettarieven elektriciteit: beperkt elektrificatie en flexibiliteit bij tuinders (en industrie). De hoogte van de belasting per energiesoort en de verhouding daartussen: gas is op dit moment te goedkoop ten opzichte van elektriciteit Bijvoorbeeld bij Hoge temperatuurwarmte Milieuregulering biomassa tegenstrijdig: milieueisen voor gebruik bij energieproductie strenger dan bij gebruik als dierenvoeding. Besparing ondergewaardeerd: grondslag huidige beleid is het verhogen van het aandeel duurzaam, niet het voorkomen van CO 2 uitstoot. Sommige meer praktisch, andere meer beleidsmatige oorsprong Tamelijk veel belemmeringen worden ervaren als een marktverstoring 9

10 3. Enkele voorbeelden uitgelicht, zoals partijen die ervaren Naar aanleiding van wat partijen ervaren komen 2 brede functieoverstijgende categorieën naar voren Rollen en taken van netbeheerders en leveringsbedrijven - Sommige partijen zien een mogelijk rol van netbeheerders al het gaat om de uitrol van innovaties en duurzame initiatieven. Als resultante van het scheiden van productie en netbeheer, hebben netbeheerders hier een bepekte ruimte, bijvoorbeeld inzake het ontsluiten van flexibiliteit. Tegelijk zijn in de huidige markt nog weinig marktincentives voor deze flexibiliteit. Overstijgend energie-innovatie - Organisatie TKI-organisatie: TKI heeft verschillende petten op (match-maker, subsidieverlener, ondersteuner), waardoor de rol niet altijd duidelijk is. - N.B. dit zijn voorbeelden zoals partijen die ervaren, 10

11 Institutionele domeinen Gas warmtenetten Energiebesparing Techniek overstijgend Elektrificatie & flexibiliteit Wind op zee Techniek overstijgend Elektrificatie & flexibiliteit Afvalstromen Innovatieve besparing Biomassa Techniek overstijgend Elektrificatie & flexibiliteit Biobrandstoffen Techniek overstijgend Netbeheer Overstijgend energieinnovatie Totaal 4. Resultaat - overzichtstabel Lage temperatuur warmtevraag Kracht en kracht Licht Hoge temperatuur warmtevraag Transport en mobiliteit Funtieoverstijgend Voorbeelden Functieoverstijgend Subsidiesystematiek LK.WOZ.2 HT9 HT Overheidsbeleid TM11 11 Voorbeelden Lage Voorbeelden Kracht en Licht LT Wet- en regelgeving LT temperatuur LT Rollen en warmte Voorbeelden Voorbeelden 4 verantwoordelijkheden Hoge temperatuur warmte Transport en Mobiliteit Fiscale regelgeving LK.SG.3b Vergunningsverlening Normering en standaardisering TM Overige TM9 TM.7 10 totaal

12 Institutionele domeinen Gas warmtenetten Energiebesparing Techniek overstijgend Elektrificatie & flexibiliteit Wind op zee Techniek overstijgend Elektrificatie & flexibiliteit Afvalstromen Innovatieve besparing Biomassa Techniek overstijgend Elektrificatie & flexibiliteit Biobrandstoffen Techniek overstijgend Netbeheer Overstijgend energieinnovatie Totaal 4. Resultaat - overzichtstabel Technologische pijler Lage temperatuur warmtevraag Kracht en Licht kracht Hoge temperatuur warmtevraag Transport en mobiliteit Funtieoverstijgend Subsidiesystematiek XXXXX X XX XXX X Overheidsbeleid X XX X XX X X XX X Wet- en regelgeving X X X X XXXXXXXXX XXX XX XXXXXX XXX Rollen en verantwoordelijkheden X X X X Fiscale regelgeving XXX XX XX X Vergunningsverlening XX X X X Normering en standaardisering X XX XX X X Overige X X X X X XXXXX 10 totaal

13 4. Resultaat - overzichtstabel Een veelheid aan belemmeringen: eerste inventarisatie leverde 84 belemmeringen op Zeker geen uitputtend overzicht. De lijst is zeker groter; extra items zijn sindsdien al gesignaleerd Veel belemmeringen op snijvlak / integratie tussen energiefuncties (flexibiliteit, elektrificatie) Dit wekt geen verwondering omdat deze systeemintegratie relatief nieuw is; de regelgeving is hier niet op toegesneden. Soms zo veel belemmeringen dat slechts een deel kon worden uitgewerkt en opgenomen (zie o.a. groslijst Transport & Mobiliteit) Dit indiceert dat een transitie naar 100% duurzaam heel veel hordes te nemen heeft in het wegnemen van belemmerende regelgeving 13

14 4. Resultaten - per institutioneel domein Subsidiesystematiek Grondslag: subsidies m.n. gericht op percentage duurzaam opwek. Hierdoor komen (of kwamen) besparingsopties er slecht af Innovatie leid tot voortschrijdend inzicht: veel subsidies zijn echter lastig heralloceren. Overheidsbeleid Kosteneffectiviteit halen van klimaatdoelstellingen (mede vanwege laag niveau CO2-prijs ETS) Onzekerheid na 2020 /

15 4. Resultaten - per institutioneel domein Wet- en regelgeving Gelaagde structuur regelgeving: belemmeringen op microniveau veelal te herleiden naar nationale regelgeving Flexibiliteit Rollen en verantwoordelijkheden Mandaat: transitie vraagt om nieuwe verdeling bevoegdheden Nieuwe rollen nodig, bijvoorbeeld aggregator Beperkte speelruimte netbeheer en flexibiliteit 15

16 4. Resultaten - per institutioneel domein Fiscale regelgeving Belastingstructuur: gas relatief goedkoop t.o.v. elektriciteit Regelgeving bij opslag en flexibiliteit: kan leiden tot dubbele belasting Vergunningsverlening Als belemmerend ervaren Innovaties passen niet binnen bestaande richtlijnen 16

17 4. Resultaten - per institutioneel domein Normering en standaardisatie Natuurlijke hobbel tussen innovatie en opschaling Bij verscheidene nieuwe technieken is er een tekort aan standaarden Praktische problemen: normen achterhaald of hoge certificeringskostenkosten Overige Allerhande individuele zaken Asymptotisch effect beleid (v.b. carbon leakage) Split incentives 17

18 Focus was op topsector technieken; er is daarnaast ook de dagelijkse praktijk Focus was op belemmeringen voor realisering van innovaties topsector Daartussen zitten ook belemmeringen op gewone technieken voor besparingen en duurzame energie In die laatste categorie zitten er nog wel meer die nog niet onderzocht zijn Voorbeelden van laatste (niet in dit rapport): Systematiek stichtingskosten scholen belemmert bouw energieneutrale school Sommige verduurzamingsopties voor warmtenetten tellen niet mee in fiscale regels voor gas voor hulpwarmte Gelijkwaardigheidsbeginsel warmtetarieven te rigide, belemmert lage-temperatuurwarmte Accountancy regels belemmeren off-balance financiering van besparing, duurzaam, smart grids: regels Eurostat?.... Topsector technieken Gebruikelijke technieken 18

19 Oplossingsrichtingen - Inhoudelijk Bijzonderheden: Karakterisering gemaakt van oplossingsrichtingen Geen complete inventarisatie van oplossingen gemaakt Betrokken actoren waar mogelijk 3 typen karakters van oplossingen: 1. Lange termijn oplossingen (bijv. fundamentele verandering van het systeem) 2. Korte termijn oplossingen (bijv. add-on op een regelgeving) 3. Governance gerelateerde oplossingen, bijv. de organisatie van: - innovatiebeleid - implementatie van transitietechnieken - wegnemen belemmeringen 19

20 Oplossingsrichtingen - Procesmatig Kijk naar succesvolle programma s uit het verleden Nationaal Isolatie Programma: veel aandacht voor certificaering, speciale aandacht niet-technische belemmeringen WKK-programma: belemmeringen weggenomen vooraf Introductie HR ketel: veel aandacht voor praktische aspecten, scholing, certificering Kenmerken: strakke organisatie; goed budget; breed aangepakt: scholing, certificering, aanpak belemmeringen Overstijgende karakteristieken: professionele aanpak, stukje regie Niet-technische belemmeringen continu op de agenda Breed draagvlak en bestuurlijke consensus Capaciteit om belemmeringen te inventariseren en weg te nemen Afgebakend smal thema (in tegenstelling tot de energietransitie) 20

21 5. Conclusies en aanbevelingen I. Wat komen we tegen: Veelheid aan belemmeringen Veel-op-veel relatie met oplossingen Niet volledig, er zijn meer belemmeringen (reeds geconstateerd): Eindresultaat is derhalve discussiedocument Aanbeveling: Institutionele belemmeringen compleet in kaart brengen. II. Karakteristiek van belemmeringen Deels praktisch, deels met een beleidsachtergrond In beide gevallen worden belemmeringen vaak ervaren als een marktverstoring Wegnemen van belemmeringen vaak niet een nieuwe overheidsingreep, maar juist een vermindering van overheidsingrijpen of van verstoringen Maak vooral ruimte zodat de markt beter zijn werk kan doen 21

22 5. Conclusies en aanbevelingen III. Governance oplossingsrichtingen Aanpak voor oplossingen op de korte en lange termijn splitsen: 1. Korte termijn oplossingen Programmatische aanpak per sector 2. Lange termijn oplossingen Fundamentele keuzes op de beleidsagenda Aan de markt overlaten werkt niet als er institutionele belemmeringen optreden. Oplossen van institutionele belemmeringen draagt bij aan marktconforme energietransitie Transitie is een proces met veel vernieuwing, dus nieuwe belemmeringen doen zich continu voor, dus continu aandacht nodig structurele & programmatische inbedding. 22