HET GEJUICH IS VERSTOMD
|
|
- Magdalena van Dam
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 MANAGEMENT ESSAY 19 HET GEJUICH IS VERSTOMD Vijftien jaar turbulentie in de economie en in het bedrijfsleven Marcel Metze 2012 Sinds 1997 is een nanoseconde verstreken. Geologisch gezien. In economische zin lijkt het een eeuwigheid. De wereld verkeerde in een roes, mede door het einde van de Koude Oorlog. Het nieuwe millennium naderde. De bomen groeiden tot in de hemel. De jonge (internet)economie deed de ondernemersharten sneller kloppen. De beurzen braken records, de pensioenkassen vulden zich vanzelf, iedereen werd rijker. Anderhalf decennium later voelt het kapitalistische Westen zich kwetsbaar. Zijn dromen zijn vervlogen. Het worstelt met financiële onzekerheid, weet niet waar het nieuwe groei vandaan moet halen en vreest te worden overvleugeld door een opstomend China. De omslag tussen 1997 en 2012 is er een tussen manisch-depressieve uitersten, niet van Jantje lacht naar Jantje huilt maar van hemelhoog juichend naar diepbedroefd. ROLLERCOASTER Nederland, groei/daling BBP in % per jaar , , , , = 4, , , , = 0, , , , , = 2, , , , , = 0,2 Bron: CBS Statline De Nederlandse bbp-cijfers van de afgelopen vijftien jaar laten een rollercoaster van versnelling en -vertraging zien. Tot en met 2000 groeide de economie zeer uitbundig. Daarna stagneerde ze. Halverwege de jaren 00 brak de zon even door. Tot de kredietcrisis. Het duurde een jaar voor die doorsloeg naar de reële economie maar toen het zo ver was, werd 2009 een waar rampjaar. De terugval die we sindsdien beleven, is dieper dan die van begin jaren tachtig. Ons vertrouwen in eigen land is verzwakt. We brengen méér geld het land uit dan er binnenkomt. Medio jaren negentig waren de inen uitgaande kapitaalstromen in evenwicht. Nu heeft Nederland een positief buitenlands vermogenssaldo van een kleine driehonderd miljard (1 e kwartaal 2012). Maar dat is geen teken van kracht, het komt omdat we onze kaarten het afgelopen decennium op het buitenland hebben gezet. Vooral na de kredietcrisis kwam een grote kapi- Marcel Metze,
2 taalexport op gang, waarvan de hoofdstroom zich richtte op buitenlandse aandelen. Ook buitenlanders zijn niet happig op investeringen in Nederland. Als zij hier wat kopen dan liefst veilige obligaties. Inzakkende luchtkastelen De groei van de jaren negentig was vooral te danken aan grootschalig potverteren, zo weten we intussen. Bedrijven en werknemers laafden zich aan de 'overreserves' der pensioenfondsen, de links-liberale paarse regeringen (ja, ook de VVD) wentelden zich in begrotingsoverschotten en joegen de bestedingen op met belastingvoordeeltjes. Topmanagers eigenden zich superbonussen toe. Maar de investeringen in R&D lees: de toekomst zakten terug naar minder dan één procent van het bruto binnenlands product. Veel mensen voelden wel aan dat dit niet vol te houden viel. Achter het feestgedruis bij de overgang naar 2000 ging ook onzekerheid schuil, die zich uitte in de angst voor een ongrijpbare bug die alle computers ter wereld zou lamleggen. Dat gebeurde niet maar de omslag begon inderdaad in de informatie- en communicatiehoek. Het nieuwe millennium was nog maar net van start toen geheel volgens de voorspellingen der sceptici - de internetbubble leegliep en een einde kwam aan de ICT-gedreven beurshausse. Tijdens de daaropvolgende economische dip van werden ook enkele voorlopers zichtbaar van de latere financiële crisis. Naast overgewaardeerde ICT-bedrijven zakten namelijk ook een paar andere luchtkastelen in elkaar - steevast bedrijven die zich in het voorgaande decennium hadden geprofileerd met handige financial engineering. Beruchte voorbeelden zijn natuurlijk het energieconglomeraat Enron (waarvan de winst uitsluitend uit toekomstverwachtingen bestond) en het onbeheersbaar opgeblazen Ahold concern. De uitwassen van shareholders value Die deconfitures waren snel vergeten. Vooral voor zakenbankiers, particuliere investeerders en speculanten braken gouden tijden aan. Na de dip van ging het opkrikken van beurswaarden met geleend geld (hedging) en het afdekken van risico s met nog meer risico s (de derivatenhandel dus) in verhoogd tempo verder. De shareholders value ideologie (aandeelhouderswaarde) was nu behalve in de VS en Groot- Brittannië ook in Nederland dominant. Deze ideologie rustte op de Agency Theory die Amerikaanse economen in de jaren zeventig hadden gelanceerd. Volgens deze theorie moet a) een onderneming uitsluitend gericht zijn op winstmaximalisatie en zal b) het management de belangen van de aandeelhouders het best dienen als een deel van zijn beloning gekoppeld is aan de beurskoers. Nog niet alle managers hadden het streven naar winstmaximalisatie voldoende tussen de oren zitten, vonden de meer fanatieke aanhangers van het shareholders value geloof. Rond 2004 dook een nieuwe groep activistische beleggers op die hen wel wilden helpen om de verborgen waarde in hun bedrijven te ontsluiten. Op agressieve wijze, vaak met publicitaire druk, zetten zij dergelijke topmanagers aan tot acties die tot hogere beurskoersen moesten leiden, zoals reorganisaties, bezuinigingen, het verkopen van bedrijfsonderdelen, het inkopen van eigen aandelen, het opsplitsen van hun bedrijven of zelfs simpelweg opstappen. Begrippen als lange termijn, economische toegevoegde waarde en maatschappelijk belang kwamen in het woordenboek van de activistische beleggers niet voor. Ze wisten vaak gesteund door pensioenfondsen - enorme hoeveelheden kapitaal voor hun aanvallen te genereren. In de VS tooiden sommige zich met brallerige namen als Bulldog Investors of Pirate Capital. In Nederland kregen bedrijven als Shell, Perscombinatie, VNU en Stork met activisten te maken. Over één aspect van de shareholders value ideologie hadden de topmanagers geen bijles nodig. Ze waren zó ondernemend bij het formuleren van prestatie-indicatoren voor hun beloningen, dat zelfs lagere bedrijfsresultaten tot hogere bonussen konden leiden. Na een jaartje pauze wegens de postmillenniumdip schoten de topbeloningen in Nederland met twintig procent omhoog naar een miljoen euro (AEX/AMX), met uit- Marcel Metze,
3 schieters naar drieënhalf miljoen, exclusief vertrekgarantie. Daarmee volgden ze een internationale trend die in de VS tot nog veel extremer beloningen leidde. De kernproblemen van het kapitalisme Zelfs het gerenommeerde neoliberale weekblad The Economist hekelde de beloning- en bonuscultuur in het grote bedrijfsleven medio jaren 00 als het kernprobleem van het moderne kapitalisme. Ik zou daar nog drie andere problemen aan willen toevoegen. Kernprobleem twee was het beleggeractivisme. Daar ging veel extreem graaigedrag en gebrek aan verantwoordelijkheid achter schuil. Het heeft sommige bedrijven wellicht tot vernieuwing geprikkeld maar het heeft onmiskenbaar ook veel schade aangericht. Het derde probleem was het dekking- en risicobeleid van de grote banken. In de jaren 90 en 00 zijn de grenzen tussen traditionele, risicomijdende financiële dienstverlening (betalingsverkeer, kredietverlening, handelsfinanciering, hypotheekverstrekking) en risicozoekende activiteiten zoals investment banking, merger & acquisition brokerage en effectenhandel behoorlijk zoek geraakt door het overmatige zelfvertrouwen der bankiers, door het schrappen van de Glass-Steagall Act in de VS en ook door het zwakke toezicht. De gevolgen kennen we intussen. Het vierde en laatste probleem zijn de rating agencies. Deze rekenaars draaien vanuit hun ivoren torens aan de knoppen van de wereldeconomie, op verre afstand van de werkelijkheid waarin de geldstromen die zij met hun ondoorgrondelijke beoordelingsmodellen beïnvloeden gewoon keihard moeten worden verdiend. Ze zijn verre van onafhankelijk. In de aanloop naar de kredietcrisis hebben ze een zeer dubieuze rol gespeeld, en hoge waarderingen van bankinstellingen die al aan de rand van de afgrond stonden tot het laatst gehandhaafd. Al deze problemen zijn door de kredietcrisis van nog eens extra scherp in beeld geraakt. Voor geen van hen is een fundamentele oplossing gevonden. Het hedge fund activisme staat door het zwakke beurssentiment on hold. De banken zijn dankzij de lage rentes en de sterk opgehoogde geldpotten van de Amerikaanse FED en de Europese Centrale Bank bezig hun verliezen aan te zuiveren en hun kapitaaldekking te verbeteren. Het lijkt er niet op dat zij veel hebben geleerd. In de VS is de tweedeling risicomijdend / risicozoekend bankieren door de politiek deels hersteld maar in Europa weten de banken dergelijke structurele ingrepen nog steeds tegen te houden. De topbeloningen in Nederland zijn sinds 2007 met een kwart gedaald naar het niveau van 2004, meldt De Volkskrant. Maar binnen de beloningspakketten is de vaste component vaak toch gestegen, zodat bij een toekomstig economisch herstel weer een snelle (variabele) beloningsstijging te verwachten is. De rating agencies kwamen onder kritiek. Toch lijkt hun positie door de crisis alleen maar versterkt, als zij een downgrading verordonneren raken de financiële markten direct in nerveuze beweging. Zelfs veel politici sidderen voor hen. Een voorzichtige blik richting Azië De jaren 00 waren voor het westerse vrije marktkapitalisme al met al een decennium van crisis. Niet alleen economisch: Europa worstelde ook met haar politieke integratie, de VS raakten politiek verlamd door polarisatie tussen Republikeinen en Democraten. China groeide daarentegen zeer snel en trad naar voren als een nieuwe en zelfbewuste geopolitieke speler. In Latijns-Amerika ontwikkelde Brazilië zich sterk. Ook Afrika won (mede door Chinese investeringen in grondstoffen) flink aan zelfvertrouwen. Sommige verarmde, werkloze Portugezen gaan nu in hun bloeiende ex-kolonie Angola op zoek naar een nieuwe toekomst. Nederland keek bij deze verschuivingen in de internationale krachtsverhoudingen voornamelijk vanaf de zijlijn toe. Er was weinig economische vernieuwing te bespeuren, de industriële innovatie bleef kleinschalig, de politiek is al een decennium lang verdeeld en weigert over te gaan tot noodzakelijke ingrepen in de fiscale structuur en de pensioenvoorziening. Dat de dramatische terugval hier beperkt bleef tot 2009 is vooral te danken aan Duitsland en de Duitse export naar Azië. Ik zag het vanuit mijn huisje aan de Waal bij Nijmegen. Begin 2009 viel het containervervoer van en naar Rotterdam van de ene dag op de andere vrijwel stil. Na Marcel Metze,
4 een half jaar namen de vaarfrequentie en de beladingsgraad voorzichtig weer toe. In 2010 koppelden de duwboten er wat bakken bij. In 2011 stonden de containers weer even hoog op de binnenvaartschepen als vóór de kredietcrisis. De Nederlandse economie toonde een vergelijkbaar beeld. De wereldverschuivingen zijn niet helemáál aan Nederland voorbij gegaan. Onze directe investeringen in de VS krompen (in waarde, in relatieve zin), terwijl die in Europa en Azië relatief groeiden. In absolute termen bleef de verplaatsing van de investeringen naar Azië echter beperkt. Men leest en hoort wel dat het enthousiasme voor productie in China zou tanen, door problemen met de kwaliteit van het personeel, de oplopende loonkosten en de risico s van kennisdiefstal. De cijfers van DNB wijzen inderdaad op een zekere voorzichtigheid. De Aziatische investeringen van Nederland beslaan slechts iets meer dan tien procent van het totaal (2011). Een kwart daarvan betreft China, dus in totaal niet meer dan twee tot drie procent van de buitenlandse investeringen (nog een kwart betreft Japan, de rest betreft andere landen). AMERIKA RAAKTE UIT, EUROPA EN AZIË IN Stand Nederlandse directe investeringen (bron: DNB) Europa VS Azië mld. 60% 25% 6% mld. 73% 14% 11% Nieuwe en oude managementvraagstukken De crisis in het westerse kapitalisme ging gepaard met toenemende kritiek op de kwaliteit van topmanagers, op de financiële en operationele transparantie van grote ondernemingen en op hun aandacht voor maatschappelijke belangen. Invloedrijke goeroes als Henry Minztberg en in Nederland ook Matthieu Weggeman vonden vooral het professionele niveau van de topmanagers zwak. Ze werden op de business schools te smal opgeleid en lieten zich te veel leiden door korte termijn belangen. Het viel niet moeilijk deze kritiek te adstrueren. Bij Royal Dutch Shell leidde de bonuscultuur in 2004 tot een fatale overschatting van de olie- en gasreserves. De kredietcrisis liet zien dat veel bankmanagers het zicht op hun risico s volledig kwijt waren. De neiging van topmanagers tot korte termijn graaien was soms regelrecht schokkend. Dat gold als gezegd vooral de VS, maar ook de verkoop van ABN Amro in 2007 was twijfelachtig. Was hier werkelijk geen andere strategische optie of zwichtte het topmanagement voor de kans om multimiljonair te worden? Belangenorganisaties verweten de internationale topmanagers intussen dat zij bitter weinig oog hadden voor thema s als kinderarbeid, milieuvervuiling en mensenrechten. Deze kritiek was al ouder maar in de jaren 00 namen de klachten over de passiviteit van multinationals tegenover kinderarbeid, mensenrechtenschendingen en milieuproblemen (de dreigende klimaatverandering) zo toe dat pensioenfondsen en andere institutionele beleggers ze niet langer konden negeren. Zo ontstond hernieuwde aandacht voor de maatschappelijke en ethische aspecten van het ondernemen, voor thema s als corporate social responsibility en duurzaamheid. Hier valt nog wel wat te leren uit de vorige eeuw. In de jaren veertig en vijftig bestond in de VS een invloedrijke stroming die internationale topmanagers zag als corporate statesmen en vond dat zij zich dienden te gedragen als diplomaten en leiders, met gevoel voor de maatschappelijke betekenis van hun onderneming. Dat was misschien wat te hoogdravend en paternalistisch maar er stak in ieder geval ethisch besef in. Bedrijven en topmanagers spenderen tegenwoordig veel mooie woorden en brochures aan sustainability en CSR. De praktijk is een stuk weerbarstiger. Zelf geloof ik dat bedrijven alleen onder maatschappelijke druk hun beloften van duurzaamheid en Marcel Metze,
5 verantwoordelijkheid ook werkelijk in uitvoering nemen. Grotere financiële en operationele transparantie van internationals kan dan ook alleen maar worden toegejuicht zeker nu op dit speelveld meer bedrijven uit China en andere minder transparante landen verschijnen. Hoe zal het de volgende vijftien jaar gaan? In 2008 maakte ik mij een artikel zorgen dat een nieuwe eeuw van stilstand zou aanbreken, zoals de lange achttiende eeuw. Dat is misschien wat al te negatief. Biedt de Kondratieff golf uitkomst? De meeste economen vinden die onzin, hoewel ze geen alternatief hebben. Daarom volg ik die lange golf toch maar. Het goede nieuws is dat de onvermijdelijke periodieke terugval eerder is gekomen dan gedacht (in 2008 in plaats van 2012), zodat ook de nieuwe opgaande lijn eerder kan beginnen. Het slechte nieuws is dat we, afgaande op de eerdere golven, toch minstens twaalf jaar moeten doorploeteren voor zo n nieuwe opgaande Kondratieff periode aanbreekt. Persoonlijk raak ik daar overigens niet door gedeprimeerd. Te midden van alle onzekerheid zie ik een generatie jonge mensen opbloeien met veel creativiteit, energie en idealisme. Die zal ons nog van pas komen. Dit artikel is verschenen in Management Scope, oktober 2012 Marcel Metze,
E F F E C T U E E L. augustus 2011-18. Slachtoffer van eigen succes? Hilaire van den Bergh
E F F E C T U E E L augustus 2011-18 Slachtoffer van eigen succes? Hilaire van den Bergh Hilaire van den Bergh werkt bij BCS Vermogensbeheer B.V. te Rotterdam. De inhoud van deze publicatie schrijft hij
Nadere informatieAEGON Equity Fund. vierde kwartaal 2006
Profiel Het AEGON Equity Fund is een besloten fonds voor gemene rekening, waarin verzekeringsrelaties van AEGON kunnen participeren. Het AEGON Equity Fund belegt wereldwijd in aandelen met de nadruk op
Nadere informatieBlijvende onrust op de beurs: hoe nu verder?
Blijvende onrust op de beurs: hoe nu verder? Zoals u waarschijnlijk weet, is de beurs nog steeds bijzonder nerveus en vooral negatief. De directe aanleiding is de tegenvallende groei in China waar wij
Nadere informatieWederom onrust op de beurs: hoe nu verder?
Wederom onrust op de beurs: hoe nu verder? Net als we vorig jaar meerdere keren hebben gezien, zijn de beurzen wederom bijzonder nerveus en vooral negatief. Op het moment van schrijven noteert de AEX 393
Nadere informatieHuishoudens bouwen hun effectenportefeuille af
Huishoudens bouwen hun effectenportefeuille af Inleiding Door de opkomst van moderne informatie- en communicatietechnologieën is het voor huishoudens eenvoudiger en goedkoper geworden om de vrije besparingen,
Nadere informatieBeleggingsthema s 2016. What a difference a day makes (1975), Dinah Washington
Beleggingsthema s 2016 What a difference a day makes (1975), Dinah Washington Inleiding De dagen die in 2015 het verschil maakten, zijn de dagen waarop centrale bankiers uitspraken deden, what a difference
Nadere informatieDe economische wereldcrisis
De economische wereldcrisis (9.2) Onderzoeksvraag: Wat waren de oorzaken van de economische wereldcrisis van 1929 en waarom duurde die crisis zo lang? Kenmerkend aspect: De crisis van het wereldkapitalisme.
Nadere informatieBeursdagboek 24 Mei 2013.
Beursdagboek 24 Mei 2013. Loopt Abenomics nu al op zijn laatste benen! Tijd 10:30 uur. Het was afgelopen nacht in Japan een angstige sessie voor de handelaren. Na eerst een winst van drie procent vlogen
Nadere informatieKans op Amerikaanse dubbele dip is klein
Kans op Amerikaanse dubbele dip is klein De Verenigde Staten gaan meestal voorop bij het herstel van de wereldeconomie. Maar terwijl een gerenommeerd onderzoeksburo recent verklaarde dat de Amerikaanse
Nadere informatieInternationale Economie. Doorzettend, maar mager groeiherstel, veel neerwaartse risico s
Internationale Economie Doorzettend, maar mager groeiherstel, veel neerwaartse risico s Wim Boonstra, 27 november 2014 Basisscenario: Magere groei wereldeconomie, neerwaartse risico s De wereldeconomie
Nadere informatiePersconferentie: De Nederlandse conjunctuur in 2008, d.d. 13 februari 2009.
Persconferentie: De Nederlandse conjunctuur in 2008, d.d. 13 februari 2009. Sheet 1: Opening Het CBS publiceert vandaag het eerste cijfer van de economische groei over het vierde kwartaal en de voorlopige
Nadere informatie1 Economie in Nederland: omslag of afkoeling? Intelligence Group, 7 november 2018 Auteur: Arjan Ruis
Intelligence Group, 7 november 8 Auteur: Arjan Ruis Economie in Nederland: omslag of afkoeling? Het gaat economisch gezien erg goed in Nederland. Sinds halverwege 3 is er onafgebroken sprake van economische
Nadere informatieMichiel Verbeek, januari 2013
Michiel Verbeek, januari 2013 1 2 Eens of oneens? De bankiers zijn schuldig aan de kredietcrisis. De huidige economische crisis is het gevolg van de kredietcrisis van 2008. Als een beurshandelaar voor
Nadere informatieExport-update Noord- en Zuid-Amerika - juli 2014
Export-update Noord- en Zuid-Amerika - juli 2014 1. Samenvatting en conclusies De Nederlandse uitvoerwaarde is in 2013 met 1,0% gestegen t.o.v. dezelfde periode in 2012 tot 433,8 miljard euro. De bescheiden
Nadere informatieVVMA Congres 18 mei 2010
VVMA Congres 18 mei 2010 Jan Klaver, VNO-NCW Verwachtingen over Nederlandse economie, 2010-2015 1 Lijn van mijn verhaal 1. Impact economische crisis op Nederlandse economie en bedrijfsleven 2. Het herstel
Nadere informatieConjunctuur enquête. Technologische Industrie Nederland
Conjunctuur enquête Technologische Industrie Nederland Gunstig beeld met internationale onzekerheden Het CBS kopt donderdag 16 februari dat het ondernemersvertrouwen in Nederland nog nooit op zo n hoog
Nadere informatieBeleggingen institutionele beleggers in 2004 met 8,1 procent omhoog
Publicatiedatum CBS-website Centraal Bureau voor de Statistiek 9 december 25 Beleggingen institutionele beleggers in 24 met 8,1 procent omhoog drs. J.L. Gebraad Centraal Bureau voor de Statistiek, Voorburg/Heerlen,
Nadere informatieVeranderingen in de internationale positie van Nederlandse banken
Veranderingen in de internationale positie van Nederlandse banken De Nederlandse bancaire vorderingen 1 op het buitenland zijn onder invloed van de economische crisis en het uiteenvallen van ABN AMRO tussen
Nadere informatieNederlands bedrijfsleven hecht aan mensenrechten
SAMR. en Schuttelaar & Partners maken kansen duidelijk Nederlands bedrijfsleven hecht aan mensenrechten Onderzoek in opdracht van de ABN AMRO Bank Conclusies Conclusies Ondernemers vinden mensenrechten
Nadere informatieRegiobericht 1.0 Noord
Economie, innovatie, werk en inkomen 1 Kenmerken van het landsdeel Het landsdeel Noord bestaat uit de provincies Groningen, Friesland en Drenthe. De provincies werken samen in het Samenwerkingsverband
Nadere informatieNaar gezonde financiële verhoudingen en vertrouwen
Naar gezonde financiële verhoudingen en vertrouwen Geen renteniersland maar een vermogende toekomst Arnoud W. A. Boot Universiteit van Amsterdam Utrecht, Grip op je vermogen, 24 april 2015 Zijn economen
Nadere informatiePerspectief Mid Year Update Economie & Beleggingsstrategie Ineke Valke
Perspectief Mid Year Update Economie & Beleggingsstrategie Ineke Valke Serious Money. Taken Seriously. Actuele stand van zaken Repressie houdt aan Verbeteringen en verslechteringen in Zuid-Europa Regelingen
Nadere informatieCare IS klantbijeenkomst. Hotel Van der Valk oktober 2015
Care IS klantbijeenkomst Hotel Van der Valk oktober 2015 Welkom Wij heten u van harte welkom in Van der Valk Hotel 2 Programma 19.00 uur Ontvangst 19.30 uur Opening 19.40 uur Chinese groeivertraging 20.00
Nadere informatieQE in de eurozone: bezit van de zaak, einde van het vermaak?
QE in de eurozone: bezit van de zaak, einde van het vermaak? Komt er QE in de eurozone? Sinds enige maanden wordt er op de financiële markten gezinspeeld op het opkopen van staatsobligaties door de Europese
Nadere informatiebeleggingen n van institutionele beleggers in 2008
8 Financiële crisis r slaat gat in de beleggingen n van institutionele beleggers in 28 drs. J.L. Gebraad Publicatiedatum CBS-website: 27 oktober 29 Den Haag/Heerlen Verklaring van tekens. = gegevens ontbreken
Nadere informatieUIT arbeidsdeling
Arbeidsdeling Het streven van de mens is om zijn welvaart te laten toenemen. Meer welvaart is te bereiken door een hogere productie. Een hogere productie kun je op verschillende manieren bereiken. Een
Nadere informatieKwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Vierde kwartaal 2014-1 oktober 2014 t/m 31 december 2014
Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel Vierde kwartaal 2014-1 oktober 2014 t/m 31 december 2014 Samenvatting: dalende euro en dalende rente Nominale dekkingsgraad gedaald van 117,4% naar 115,1%
Nadere informatieOverheid en economie
Overheid en economie Overheid en economie Het aandeel van de overheid in de economie, de overheid als actor en de overheid op regionaal niveau, een verkenning Inleiding Het begrip economische groei komt
Nadere informatieWereldkampioen duurzame energie
Wereldkampioen duurzame energie door Enrico Fantoni leestijd: 8 min Uruguay draait voor bijna 100 procent op duurzame stroom. Dat is niet alleen goed voor het milieu, het zorgt ook voor een boost voor
Nadere informatieDe Nederlandsche Bank. Statistisch Bulletin maart 2009
9 De Nederlandsche Bank Statistisch Bulletin maart 29 Financiering via kapitaalmarkt moeilijker en duurder geworden Nederlandse ingezetenen hadden eind 28 voor het eerst meer dan eur 1. miljard aan schuldpapier
Nadere informatieWijnimport Nederland naar regio
DO RESEARCH Wijnimport Nederland naar regio Sterke opmars wijn uit Chili Jeroen den Ouden 1-10-2011 Inleiding en inhoudsopgave Pagina I De invoer van wijn in Nederland 1 II De invoer van wijn naar herkomst
Nadere informatieBBP per hoofd in prijzen 2000, SRD 2000. jaartal
1954 1958 1962 1966 1970 1974 1978 1982 1986 1990 1994 1998 2002 2006 2010 2014 Suriname Nederland 1975-2015 Bijdrage Door Dr. Marein van Schaaijk aan conferentie 25 oktober in het Tropenmuseum (Amsterdam)
Nadere informatieVeel gestelde vragen kwartaalcijfers pensioenfondsen
Veel gestelde vragen kwartaalcijfers pensioenfondsen 1. De kwartaalcijfers van de pensioenfondsen zijn negatief. Hoe komt dat? Het algemene beeld is dat het derde kwartaal, en dan in het bijzonder de maand
Nadere informatieSterke toename van beleggingen in Duits en Frans schuldpapier. Grafiek 1 - Nederlandse aankopen buitenlandse effecten
Sterke toename van beleggingen in Duits en Frans schuldpapier Nederlandse beleggers hebben in 21 per saldo voor bijna EUR 12 miljard buitenlandse effecten verkocht. Voor EUR 1 miljard betrof dit buitenlands
Nadere informatieSRA-Automotivescan Uitkomsten 2014 & verwachtingen 2015
SRA-Automotivescan Uitkomsten 2014 & verwachtingen 2015 SRA-Automotivescan De Automotivescan 2014 is 464 x ingevuld: 4 van de respondenten heeft een merk-garagebedrijf en 5 is universeel. 71% heeft een
Nadere informatieVan Lieshout & Partners Nieuwsbrief 1 e kwartaal 2019
In deze nieuwsbrief blikken wij terug op het afgelopen jaar, lichten wij ons beleggingsbeleid nader toe en presenteren wij onze visie op de financiële markten voor de komende periode. Terugblik 2018 Voordat
Nadere informatieKwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Eerste kwartaal 2014-1 januari 2014 t/m 31 maart 2014. Samenvatting: stijgende aandelen
Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel Eerste kwartaal 2014-1 januari 2014 t/m 31 maart 2014 Samenvatting: stijgende aandelen Nominale dekkingsgraad gestegen van 123,0% naar 123,6% Reële dekkingsgraad
Nadere informatieKwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM
Kwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM Derde kwartaal 2017-1 juli 2017 t/m 30 september 2017 Samenvatting: De maandelijkse nominale dekkingsgraad eind september 2017 is 117,8% en is gestegen ten opzichte
Nadere informatiePersbericht ABP, eerste halfjaar 2008
Persbericht ABP, eerste halfjaar 2008 Hoofdpunten Rendement over eerste helft 2008 is 5,1%. De dekkingsgraad is medio 2008 uitgekomen op 132%. De kredietcrisis eist zijn tol. Vooral aandelen en onroerend
Nadere informatieOnderwerp van gesprek: Waar staan we nu?
Onderwerp van gesprek: De huizenprijzen voorspellen! De prijs van een huis, vroeger, nu en in de toekomst is vaak onderwerp van gesprek. Niet raar, want voor veel meer mensen loopt de zekerheid en ontwikkeling
Nadere informatieBeursdagboek 12 September 2013.
Beursdagboek 12 September 2013. De Amerikanen lieten tijdens de herdenking van 9-11 de markten voor de derde achtereenvolgende dag fors stijgen. Gisterenavond Tijd 22:10 uur. Zoals ik al schreef in mijn
Nadere informatiePersbericht. Huishoudens verliezen koopkracht in Centraal Bureau voor de Statistiek
Centraal Bureau voor de Statistiek Persbericht PB04-112 15 juli 2004 9.30 uur Huishoudens verliezen koopkracht in 2003 In 2003 is het reëel beschikbaar inkomen van huishoudens voor het eerst in tien jaar
Nadere informatieInterpolis Obligaties 4e kwartaal 2012
Interpolis Obligaties 4e kwartaal 2012 Op de financiële markten keerde de rust enigszins terug in het vierde kwartaal. In de VS hield de zogenoemde fiscal cliff de beleggers nog wel geruime tijd in haar
Nadere informatieMarktwaardedekkingsgraad per 31 maart 2014: 128,6%, een toename van 3,3%-punt ten opzichte van 31 december 2013.
Kwartaalbericht 2014 Samenvatting Marktwaardedekkingsgraad per 31 maart 2014: 128,6%, een toename van 3,3%-punt ten opzichte van 31 december 2013. Meer informatie vindt u op de website. Beleggingsrendement
Nadere informatieBeleggingen institutionele beleggers stijgen naar 1,7 biljoen euro halverwege 2012
11 Beleggingen institutionele beleggers stijgen naar 1,7 biljoen euro halverwege 212 J.L. Gebraad Publicatiedatum CBS-website: 16-11-211 Den Haag/Heerlen Verklaring van tekens. = gegevens ontbreken * =
Nadere informatieWall Street of niet, dat is de vraag
Wall Street of niet, dat is de vraag 1. Beleggers hebben geen leuke tijd achter de rug. 2011 was een moeilijk beleggingsjaar. Het begon goed, alsof het ingezet herstel na het bloedbad van 2008/2009 zich
Nadere informatiePensioenen en politiek. Pieter Omtzigt
Pensioenen en politiek Pieter Omtzigt Samenvatting 1. Financiële crisis, slachtoffers en dominostenen 2. Hoe gaan pensioenfondsen om met deze crisis? 3. Hoe gaan overheden om met deze crisis? Investeren,
Nadere informatieVerslag van een ervaringsdeskundige. Nu GAP-deskundige.
Burn out Verslag van een ervaringsdeskundige. Nu GAP-deskundige. Ik was al een tijd druk met mijn werk en mijn gezin. Het viel mij zwaar, maar ik moest dit van mezelf doen om aan de omgeving te laten zien
Nadere informatieStatistisch Magazine Internationale economische ontwikkelingen in de periode 2010 tot en met 2012
Internationale economische ontwikkelingen in de periode 2010 tot en met 2012 Inleiding Lorette Ford De economische ontwikkeling van een land kan door middel van drie belangrijke economische indicatoren
Nadere informatieOntwikkelingen in de financiële sector in Nederland; gevolgen voor MKB en Kredietunies.
1 Ontwikkelingen in de financiële sector in Nederland; gevolgen voor MKB en Kredietunies. Inleiding door dr. H.O.C.R. Ruding, oud-minister van Financiën Symposium Values in Banking door: Kredietunie Nederland
Nadere informatieVan baan naar eigen baas
M200912 Van baan naar eigen baas drs. A. Bruins Zoetermeer, juli 2009 Van baan naar eigen baas Ruim driekwart van de ondernemers die in de eerste helft van 2008 een bedrijf zijn gestart, werkte voordat
Nadere informatieDagboek Alpha European Select Fund d.d. 9-8-2011.
Dagboek Alpha European Select Fund d.d. 9-8-2011. De financiële wereld zit diep in de put. Tijd 08:02 uur. Gisterenavond sloot ik met de volgende alinea: Tijd 22:00 uur. De avond zit er op. De Dow sluit
Nadere informatieCBS: Voorzichtig herstel arbeidsmarkt in het tweede kwartaal
Persbericht PB14 56 11 9 214 15.3 uur CBS: Voorzichtig herstel arbeidsmarkt in het tweede kwartaal Meer werklozen aan de slag Geen verdere daling aantal banen, lichte groei aantal vacatures Aantal banen
Nadere informatieCHINA NU Tekst: Maaike Okano-Heijmans en Frans-Paul van der Putten. Economie
Economie CHINA NU Tekst: Maaike Okano-Heijmans en Frans-Paul van der Putten China als investeerder in Europa Chinese investeringen in Europa nemen snel in omvang toe. Volvo Cars is tegenwoordig eigendom
Nadere informatieInternationale varkensvleesmarkt 2012-2013
Internationale varkensvleesmarkt 212-213 In december 212 vond de jaarlijkse conferentie van de GIRA Meat Club plaats. GIRA is een marktonderzoeksbureau, dat aan het einde van elk jaar een inschatting maakt
Nadere informatieOpinieonderzoek toekomst financiële sector
Opinieonderzoek toekomst financiële sector Presentatie afsluitende bijeenkomst 24 november Lessen en vragen voor de toekomst Martijn Lampert 1 Vertrouwen Betekenis (Van Dale): 1. Met zekerheid hopen 2.
Nadere informatieToerisme in perspectief. NBTC Holland Marketing Afdeling Research
Toerisme in perspectief NBTC Holland Marketing Afdeling Research Inleiding In dit rapport wordt op hoofdlijnen een beeld geschetst van trends en ontwikkelingen in het (internationaal) toerisme en de factoren
Nadere informatieFinancieren anno 2015 BDO M&A - Debt Advisory Strategisch financieringsadvies
Financieren anno 2015 BDO M&A - Debt Advisory Strategisch financieringsadvies drs. Roel van der Sar RC RV Manager Corporate Finance Debt Advisory Introductie drs. Roel van der Sar RC RV Senior Manager
Nadere informatieWaarom loopt de economie nog steeds niet echt lekker? Michiel Verbeek, 2 december 2015
Waarom loopt de economie nog steeds niet echt lekker? Michiel Verbeek, 2 december 2015 4 Onderwerpen: 1. De financiële crisis van 2008 2. Geldschepping 3. Hoe staan de landen er economisch voor? 4. De
Nadere informatieZijn Europese aandelen écht ondergewaardeerd?
Nu de Dow Jones en S&P beursindices het ene record na het andere aan mekaar weten te rijgen, is het vanzelfsprekend om de vraag te krijgen of een dergelijke ontwikkeling op zich gerechtvaardigd is- en
Nadere informatieBeleggingen institutionele beleggers 1,5 biljoen euro in 2010
11 Beleggingen institutionele beleggers 1,5 biljoen euro in John Gebraad Publicatiedatum CBS-website: 3-11-211 Den Haag/Heerlen Verklaring van tekens. = gegevens ontbreken * = voorlopig cijfer ** = nader
Nadere informatieGrafiek 1: Evolutie van de voornaamste aandelenindices in de VS, Eurozone, China en de groeilanden in vergelijking met de evolutie van de goudprijs.
BEHEERSVERSLAG 31/3/2015 Macro & Markten, strategie Na de forse klim van de aandelenmarkten in 2014 zetten vooral de Zuidoost Aziatische en Europese aandelenmarkten deze trend in 2015 verder. Meer en meer
Nadere informatieNaslagwerk Economie van Duitsland. Hoofdstuk 8: Financiële stelsel. 8.1 Overzicht
Naslagwerk Economie van Duitsland 8.1 Overzicht Het Duitse bankenstelsel is anders georganiseerd dan in de meeste andere landen. Naast een centrale bank, de Bundesbank, de reguliere zaken en retailbanken
Nadere informatieHieronder vindt u de belangrijkste sheets uit de presentatie van Mr. Drs. J. Wijn, zoals deze zijn vertoond tijdens de 'ABN AMRO blikt
Hieronder vindt u de belangrijkste sheets uit de presentatie van Mr. Drs. J. Wijn, zoals deze zijn vertoond tijdens de 'ABN AMRO blikt vooruit'-bijeenkomsten, gehouden tussen 21 en 28 september 2010. Een
Nadere informatieDe Rotterdamse haven na 2030
De Rotterdamse haven na 2030 B. Kuipers, zakelijk directeur Erasmus Rotterdam Onderzoek ministerie van V&W: Wat is het belang en de betekenis van de mainports in 2040 voor de Nederlandse economie? Onderzoek
Nadere informatieCentraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. Werkloosheid niet-westerse allochtonen in 2008 licht gedaald
Centraal Bureau voor de Statistiek Persbericht PB09-013 17 februari 2009 9.30 uur Werkloosheid niet-westerse allochtonen in 2008 licht gedaald Minder sterke daling werkloosheid niet-westerse allochtonen
Nadere informatieMarkt voor onderhandse derivaten in korte tijd sterk gekrompen
Markt voor onderhandse derivaten in korte tijd sterk gekrompen De mondiale markt voor onderhandse derivaten - niet gestandaardiseerd verhandeld op de beurs maar in maatwerk tussen grote partijen - is sinds
Nadere informatieFinanciële repressie: twee sleutelwoorden voor elke financieel intermediair in dit decennium. FiDiB, Vught, 17 september 2012
Financiële repressie: twee sleutelwoorden voor elke financieel intermediair in dit decennium FiDiB, Vught, 17 september 2012 Agenda Waar hebben we mee te maken? Structurele gevolgen deze crisis Financiële
Nadere informatie"De financiële sector is het probleem,
1 van 5 22-2-2019 07:44 sg.uu.nl "De financiële sector is het probleem, niet de oplossing" 6-8 minuten Investeren in een duurzamere wereld? Als het aan de aandeelhouders ligt, liever niet. Onderzoeker
Nadere informatieDutch Meat Importers Association. Noordwijk, 7 nov 2014
Dutch Meat Importers Association Noordwijk, 7 nov 2014 Introductie Laurens Maartens Nooit verlegen om een praatje! Geeft met veel plezier zijn visie op de markten. Oa DFTtv en WallStreetJournal. UBS /
Nadere informatieDe groei voorbij. Jaap van Duijn september 2007
De groei voorbij Jaap van Duijn september 2007 1 Een welvaartsexplosie Na WO II is de welvaart meer gestegen dan in de 300 jaar daarvoor Oorzaken: inhaalslag, technologische verandering en bevolkingsgroei
Nadere informatieWerken in startende bedrijven
M201211 Werken in startende bedrijven drs. A. Bruins Zoetermeer, september 2012 Werken in startende bedrijven De meeste startende ondernemers hebben geen personeel. Dat is zo bij de start met het bedrijf,
Nadere informatieKwartaalbericht. 2e kwartaal 2015 Den Haag, 14 juli 2015. Samenvatting cijfers per 30 juni 2015
Kwartaalbericht 2e kwartaal 2015 Den Haag, 14 juli 2015 Samenvatting cijfers per 30 juni 2015 Dekkingsgraad (UFR): 108,3% Beleidsdekkingsgraad: 110,0% Belegd vermogen: 19,6 miljard Rendement 2015 1 e halfjaar:
Nadere informatieCentraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. Rente op kapitaalmarkt naar laagterecord. Slechtste eerste kwartaal op Damrak voor aandelen
Centraal Bureau voor de Statistiek Persbericht PB03-063 2 april 2003 9.30 uur Rente op kapitaalmarkt naar laagterecord In het eerste kwartaal van 2003 is de rente op de kapitaalmarkt gedaald tot het laagste
Nadere informatieToerisme in perspectief
Toerisme in perspectief NBTC afdeling Research Leidschendam 10-7-2012 Inleiding In dit rapport wordt op hoofdlijnen een beeld geschetst van trends en ontwikkelingen in het (internationaal) toerisme en
Nadere informatieCentraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. Economie krimpt 4,5 procent in eerste kwartaal 2009
Centraal Bureau voor de Statistiek Persbericht PB09-038 15 mei 2009 9.30 uur Economie krimpt 4,5 procent in eerste kwartaal 2009 Grootste krimp na de Tweede Wereldoorlog Export en investeringen vallen
Nadere informatieIn deze nieuwsbrief voor Q2 2014
In deze nieuwsbrief voor Q2 2014 Werkloosheid Verenigde Staten - Fed blijft op toneel Rusland eist rol op, p.1. - Aandelen meest kansrijk in 2014, p.2. - Obligaties winnen in Q1 - weinig potentie, p.2.
Nadere informatieWinstgroei en buffers ondersteunen investerings herstel
Na de snelle daling van de bedrijfswinsten door de kredietcrisis, is er recentelijk weer sprake van winstherstel. De crisis heeft echter geen gat geslagen in de grote financiële buffers van bedrijven.
Nadere informatie4e kwartaal 2015 Den Haag, 21 januari 2016
Kwartaalbericht 4e kwartaal 2015 Den Haag, 21 januari 2016 Samenvatting cijfers per 31 december 2015 Dekkingsgraad (UFR): 100,5% Beleidsdekkingsgraad: 104,4% Belegd vermogen: 19,9 miljard Rendement 4 e
Nadere informatieMet NLP de kredietcrisis te lijf Duurzaam winst behalen door compassie
Steven Smit Voor de mens in organisaties Met NLP de kredietcrisis te lijf Duurzaam winst behalen door compassie Door Steven Smit 2008 Steven Smit BV voor de mens in organisaties Chopinstraat 148 1817 GD
Nadere informatieInterpolis Obligaties 3e kwartaal 2012
Interpolis Obligaties 3e kwartaal 2012 De obligatiemarkten werden in het derde kwartaal vooral beïnvloed door de ingrepen van de Europese Centrale Bank (ECB). Aan het begin van het kwartaal bleven aanvankelijk
Nadere informatieKwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Derde kwartaal juli 2017 t/m 30 september Samenvatting:
Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel Derde kwartaal 2017-1 juli 2017 t/m 30 september 2017 Samenvatting: De maandelijkse nominale dekkingsgraad is gestegen van 113,6% naar 116,5%; De beleidsdekkingsgraad
Nadere informatieDOUBLEDIVIDEND OUTLOOK 2015 KWALITEIT ONAFHANKELIJK BETROKKEN
DOUBLEDIVIDEND OUTLOOK 2015 KWALITEIT ONAFHANKELIJK BETROKKEN DECEMBER 2014 1. Economie VS blijg anker Het IMF verwacht een wereldwijde economische groei van 3,8% in 2015 Met een verwachte economische
Nadere informatiePERSBERICHT. Versterking kapitaalpositie ING met 10 miljard euro
PERSBERICHT Versterking kapitaalpositie ING met 10 miljard euro Op 19 oktober 2008 is bekend gemaakt dat ING haar kapitaal verder heeft versterkt met behulp van de Nederlandse overheid. De solvabiliteit,
Nadere informatieToerisme in perspectief
Toerisme in perspectief NBTC afdeling Research Leidschendam 30-1-2012 Inleiding In dit rapport wordt op hoofdlijnen een beeld geschetst van trends en ontwikkelingen in het (internationaal) toerisme en
Nadere informatieCBS: Meer mensen aan het werk, vooral jongeren
CBS: Meer mensen aan het werk, vooral jongeren Het aantal mensen met een baan is de afgelopen drie maanden met gemiddeld 6 duizend per maand toegenomen. Vooral jongeren hadden vaker werk. De beroepsbevolking
Nadere informatieOktober 2015. Macro & Markten. 1. Rente en conjunctuur :
Oktober 2015 Macro & Markten 1. Rente en conjunctuur : VS Zoals al aangegeven in ons vorig bulletin heeft de Amerikaanse centrale bank FED de beleidsrente niet verhoogd. Maar goed ook, want naderhand werden
Nadere informatiePrinsjesdag 2014. Stand van zaken MKB. Rabobank Nederland, september 2014
Prinsjesdag 2014 Stand van zaken MKB Rabobank Nederland, september 2014 Internationale omgeving Basisscenario De wereldeconomie groeit ook in 2014, met name in de VS, maar spectaculair is het allemaal
Nadere informatieToekomstwensen vervullen voor uzelf én voor de wereld
Toekomstwensen vervullen voor uzelf én voor de wereld Vermogensbeheer met meerwaarde Een vermogen biedt de mogelijkheid om toekomstwensen te vervullen. Voor uzelf én voor de wereld. ASN Vermogensbeheer
Nadere informatieKwartaalbericht. 4e kwartaal 2014 Den Haag, 30 januari 2015. Samenvatting cijfers per 31 december 2014
Kwartaalbericht 4e kwartaal 2014 Den Haag, 30 januari 2015 Samenvatting cijfers per 31 december 2014 Dekkingsgraad: 111,5% Beleidsdekkingsgraad: 112,6% Belegd vermogen: 19,6 miljard Rendement 2014: 27,6%
Nadere informatieKwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Eerste kwartaal 2015-1 januari 2015 t/m 31 maart 2015
Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel Eerste kwartaal 2015-1 januari 2015 t/m 31 maart 2015 Samenvatting: dalende euro en dalende rente door monetair beleid De beleidsdekkingsgraad is gedaald
Nadere informatieTrade van de Week. ETF s. als alternatief. voor aandelen
Trade van de Week ETF s als alternatief voor aandelen In mijn zoektocht naar de Trade van de Week stuitte ik vandaag niet zozeer op een trade, maar eerder op een trader van de week. Deze klant trok mijn
Nadere informatieHet 1 e kwartaal van 2015.
1 Het 1 e kwartaal van 2015. Achteraf bezien was het eerste kwartaal van 2015, vooral in Europa, uiterst vriendelijk voor beleggers. Hoewel door Invest4You, ondanks de jubelverhalen in de pers een zekere
Nadere informatieSamenvatting Geschiedenis Module 3, Welvaart in Amerika en Nederland
Samenvatting Geschiedenis Module 3, Welvaart in Amerika en Nederland Samenvatting door een scholier 583 woorden 8 februari 2005 4,7 21 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Memo Module 3, aantekeningen.
Nadere informatieOndanks de in 2014 massaal geuite ambitie en wens tot verandering van werkgever is maar een klein deel in 2015 overgestapt
Ondanks de in 2014 massaal geuite ambitie en wens tot verandering van werkgever is maar een klein deel in 2015 overgestapt In 2014 bleek 82% van de professionals open te staan voor een carrièrestap in
Nadere informatieConjunctuurenquête Nederland. Tweede kwartaal Coenrapportomslag eerstekwartaal.indd 1
Conjunctuurenquête Nederland Tweede kwartaal 11 Coenrapportomslag eerstekwartaal.indd 1 3-5-11 :36 Economisch herstel zet door Horeca en detailhandel haken aan Na een lichte afzwakking in het eerste kwartaal
Nadere informatieEindexamen geschiedenis en staatsinrichting vmbo gl/tl 2005 - II
Meerkeuzevragen Schrijf alleen de hoofdletter van het goede antwoord op. DE KOUDE OORLOG + NEDERLAND EN DE VERENIGDE STATEN NA DE TWEEDE WERELDOORLOG Gebruik bron 1. 1p 1 De bron maakt duidelijk dat de
Nadere informatieHet éne aandeel dat Carl Icahn NU koopt
Het éne aandeel dat Carl Icahn NU koopt 1 Als je iets over CEO's in het algemeen kan zeggen, dan is het wel dat ze een grenzeloze ambitie hebben. Duh! Lijkt me nogal logisch, niet? Waar je echter als belegger
Nadere informatie