Diamonds. in the sky. tested AYRE ACOUSTICS AX-5 GEÏNTEGREERDE VERSTERKER

Transcriptie

1 AYRE ACOUSTICS AX-5 GEÏNTEGREERDE VERSTERKER Diamonds 37 in the sky Het in Boulder Colorado gelegen Ayre Acoustics, is vooral qua omvang één van de kleinere Amerikaanse high-end ondernemingen. Onder leiding van de vermaarde Charles Hansen, wordt hier al sinds 1993 bijzondere en vooruitstrevende high-end apparatuur vervaardigd. Producten die niet alleen ruimschoots hebben bewezen werkelijk iets toe te kunnen voegen binnen dit overvolle marktsegment, maar ook zelfs regelmatig een heuse pioniersrol weten te vervullen. Ook bij de recent uitgebrachte AX-5 geïntegreerde versterker, is zijn roem de versterker zelf al ruimschoots vooruit gesneld. En mede door enkele buitengewoon geslaagde showpresentaties en veel internationale buzz, is mijn nieuwsgierigheid voorafgaande deze test tot het kookpunt gestegen. NEXT

2 38 Mijn nieuwsgierigheid voor deze nieuwe Ayre loot komt overigens niet zomaar uit de lucht vallen. Want naast het steeds terugkerende maandelijkse testaanbod, heb ik de afgelopen vijf jaar zo ongeveer alle versterkermodellen van dit illustere merk wel een keer in huis gehad. Van de energieke en spontane instap 7 serie, naar de muzikale en betrokken 5 serie en tenslotte de tamelijk unieke symbiose van rotsvaste stabiliteit, kracht, staging en subtiele verfi jning van de prestigieuze R serie. Een compleet nieuwe Ayre ontwikkeling staat dus altijd garant voor iets bijzonder moois. Voorafgaande aan deze test, heb ik na zitten denken wat ik nu eigenlijk van deze nieuwe AX-5 versterker verwacht. Afgaande op het al in een vroeg stadium op internet te bewonderen uiterlijk, weet ik dat hij veel weg heeft van de K-5xe voorversterker. Alleen zijn de druktoetsen onder het display van deze voorversterker bij de AX-5 omgezet in een tweede conisch gevormde draairegelaar. En bevat het boven paneel van deze laatste een viertal koelsleuven. In eerste instantie verwachtte ik qua geluidsweergave een variant op het inmiddels bekende 5 serie geluid. Dus muzikaal, betrokken en heel lekker in het gehoor liggend. Maar tijdens de offi ciële persconferentie was mijn eerste indruk veel meer die in de richting van zijn grote broers uit de R-serie! Toen ik vervolgens de prijslijst kreeg aangereikt, was het feit dat deze nieuwe geïntegreerde versterker aanzienlijk duurder is als zijn voor- en eindversterkende broers uit dezelfde serie, ineens volstrekt logisch en plausibel. AX-5 Gaandeweg diezelfde eerste kennismaking en de duidelijke toelichting van Audiac medewerker Michael Huigen, werd het voor mij steeds duidelijker dat deze Ayre AX-5 (44 cm breed, 12 cm hoog, 48 cm diep en 18 kg zwaar) eigenlijk niet evolutionair maar veel meer revolutionair is te noemen. Nu ik uiteindelijk het apparaat in levende lijve kon aanschouwen, vielen mij al snel een aantal zaken op. Allereerst zijn de vier koelsleuven die van dichtbij voorzien van prachtig verchroomt fi jnmazig gaas blijken te zijn, beslist niet voor de sier aangebracht. Want zelfs zonder muzieksignaal wordt de versterker bovengemiddeld warm. Het volgende technische aspect wat mij opviel, is dat de volumeregelaar in de AX-5 direct is afgeleid van kostbare KX- R voorversterker. Het blijkt een heel bijzonder concept te zijn, wat samen met de achterliggende techniek wat Ayre de Variabele Gain Stage heeft genoemd, feitelijk één van de kernaspecten van deze bijzondere versterker vormt. Meer daarover in een volgende alinea. Zoals het een Ayre betaamd is ook de AX-5 volledig gebalanceerd opgebouwd. Dit zorgt niet alleen voor een verbeterde onderdrukking van ruis en andere vervuiling, maar volgens Ayre ook voor een verhoogde bedrijfszekerheid en extra rust en defi nitie in het klankbeeld. Fysiek zorgt de gebalanceerde opbouw trouwens wel voor de nodige overdenkingen, want alles dient immers dubbel uitgevoerd te worden (het normale niet geïnverteerde signaal en het geïnverteerde signaal dat 180 graden in fase gedraaid is). Een volgend facet van de achtergrondtechniek betreft de jacht op de kortste signaalweg. En Ayre zou Ayre niet zijn als men ook bij deze AX-

3 5 niet zou streven naar een nog kortere routing. Hiervoor is men dit keer zelfs verder gegaan dan ooit. Zo valt de eigenlijke bronkeuze voor rekening van een schakelconfi guratie opgebouwd uit FET s, waarbij de onderdelen zeer kort op de ingangschassisdelen zijn gemonteerd. En in tegenstelling tot bijvoorbeeld de veelgebruikte relais, hebben FET schakelaars vrijwel geen klankmatig effect op de weergave. Samen met de ultrakorte signaalweg ontstaat er daardoor een maximaal beoogde transparantie. Als ik na deze eerste technische uiteenzetting mijn pijlen richt op de achterzijde van dit gewichtige en solide uitgevoerde apparaat, valt mij meteen op dat naast de strikte links/ rechts scheiding van de zes ingangen, er maar liefst vier gebalanceerd zijn uitgevoerd. Pal in het midden bevinden zich vervolgens naast de hoofdschakelaar en stroomaansluiting, twee aanslui- tingen voor het AyreLink systeem (om de complete set in- en uitschakelen). En eindelijk zie ik nu eens een fabrikant die echt nadenkt over de plaatsing van de bekende Cardas luidsprekeraansluitingen (alleen voor spades). Niet alleen behoort dit model tot mijn absolute favorieten, want met één hand krijg je de kabels absoluut muurvast aangedraaid. Maar ook staan ze bij de AX-5 onder een praktische hoek van 45 geplaatst en dat is ronduit heel prettig aansluiten. Onder de kap valt zoals ik al had verwacht, de strikte scheiding tussen beide kanalen op. Links en rechts worden pontifi caal door een forse bloktrafo van elkaar gescheiden, terwijl heel goed de letterlijk tegen de in- en uitgangen gemonteerde verticaal aangebrachte printplaten van de ingangskeuze selectie zichtbaar zijn. Exact daartussenin is de unieke en typische Ayre constructie van volumeregelaar, zeer goed zichtbaar. Techniek Variabele Gain Stage Mede door deze compleet andere denkwijze geef ik graag nog wat extra uitleg over deze zo bijzondere volumeregeling die korte metten maakt met een fl ink aantal traditionele problemen. Een volumeregelaar is in feite een variabel verzwakkingsnetwerk. In een conventionele versterker realiseert dit verzwakkingsnetwerk een spanningsval en dempt daarmee het voor de versterkerschakeling te hoge signaalniveau en daarmee tevens dus ook het volume. Het verzwakte signaal wordt vervolgens aangeboden aan een spanningsversterker, die het met een vaste factor versterkt. Dit noemt men een (voltage) gain stage. Een belangrijk nadeel van het hierboven geschetste systeem is dat de signaal-ruisafstand afhankelijk is van het gekozen volume. Bij de eerder geïntroduceerde top of the line KX-R voorversterker, introduceerde Ayre een compleet nieuwe tested 39 NEXT

4 40 benadering van de volumeregelaar. In plaats van het signaal eerst te verzwakken en het daarna met een vaste factor te versterken, maakt de KX-R gebruik van een variabele versterkingsfactor, de variabele gain stage. Doordat de AX-5 een geïntegreerde versterker is, weten we precies wat voor last de uitgang van de variabele gain stage te zien krijgt. Met een verdere specialisatie van deze schakeling voor een directe koppeling aan de current gain stage, is deze gain stage volledig overbodig gemaakt. Deze taak wordt nu namelijk in één keer door de variabele gain stage uitgevoerd. In de praktijk blijkt het omzeilen van de anders strikt noodzakelijke bouwsteen en de extreem korte signaalweg volgens Ayre te leiden naar een prachtige snelheid, fi nesse en een prachtige resolutie. Techniek Diamond Buffer Het tweede belangrijke kernaspect van de AX-5, is de zogenaamde Diamond Buffer. In het kort komt het er op neer dat Ayre heeft gezocht naar een meer directe benadering van het ruststroomcircuit met als doel de vervorming nog verder terug te dringen. In een conventionele versterker zitten namelijk meerdere van die ruststroomcircuits, die samen moeten werken om de vermogenstransistor in zijn ideale bereik te laten werken. Het moeilijke is om een ideale samenwerking te creëren zonder op tegenkoppeling terug te hoeven grijpen. In 1970 is een circuit uitgevonden wat de Diamond buffer is genoemd. Het is een schakeling die alle vermogenstransistoren vanuit één ruststroomcircuit regelt en waarbij de aansturing dankzij een thermische koppeling met de vermogensversterkers, perfect stabiel kan worden gehouden. Tot op heden kon de Diamond Buffer echter maar enkel voor hoofdtelefoons en de bijbehorende lage vermogens worden toegepast. Maar het is Ayre uiteindelijk gelukt om deze laagvermogen schakeling aan te passen naar een krachtige vermogensversterker (125 watt 8 Ohm, 250 watt 4 Ohm) met een opmerkelijke dynamiek en autoriteit als gevolg. Luisteren In tegenstelling tot de Ayre topmodellen in de vorm van de KX-R voorversterker en MX-R mono eindversterkers met hun dikke en massief gefreesde aluminium behuizingen, warmt de AX-5 geïntegreerde versterker gelukkig aanzienlijk sneller op. Want in plaats van een halve, tot afhankelijk van de omgevingstemperatuur, zelfs wel een hele dag wachten voordat de Ayre topmodellen hun maximale weergave prestaties prijsgeven. Is deze nieuweling door zijn meer conventionele behuizing, gelukkig veel sneller op klank. Direct na het inschakelen klinkt de AX-5 overigens nog een beetje grijs, aarzelend en zelfs iets rauw. Maar deze weergave veranderd gestaag met het stijgen van de temperatuur en eenmaal op bedrijfstemperatuur is het zelfs een totaal ander verhaal. Dan blijkt deze nieuwe loot zelfs dermate energiek en spontaan van start te gaan dat ik oprecht verbaasd ben over het verschil met de andere Ayre modellen. Waar op papier de AX-5 in de 5 serie is ondergebracht, vind ik eigenlijk de weergave veel meer naar de kostbare R serie neigen! Sterker nog, deze aanzienlijk minder kostbare geïntegreerde versterker weet zijn dure broers op een behoorlijk aantal weergaveaspecten zelfs naar de kroon te steken! Een absolute sensatie

5 want de KX-R en MX-R modellen behoren (eenmaal op bedrijfstemperatuur) tot het selecte groepje van de meest door mij gewaardeerde solid state versterkermodellen die ik ken! Dus ook de AX-5 heeft een rotsvast stereobeeld, een prachtige tonale gelaagdheid en bouwt zijn muzikale presentatie vanuit een rotsvast, bijzonder krachtig en ook nog eens goed gedefi nieerd laag op. Een goede zaak vind ik, want niet alleen is een goede laagweergave extreem belangrijk voor zowel de muzikale geloofwaardigheid en klankkleuren (ook in het midden en hoog!). Ook zaken als transparantie, ruimtelijkheid en realisme profi teren er sterk van. Dat deze versterker daarbij ook nog eens een zelfs voor Ayre begrippen unieke en schitterende muzikale assertiviteit weet te koppelen aan een mooie natuurlijke transparantie en een bijna compromisloze verwerking van dynamische contrasten, zorgt warempel voor een muzikaal mirakel! Hier staat gewoon een handzame en bijzonder mooi klinkende geïntegreerde versterker met veel van de kwaliteiten van de Ayre topmodellen, gaat er op enkele punten zelfs nog overheen en kost maar een fractie van dat bedrag. Het transparante deel van de weergave van de AX-5 wordt volgens mij daarbij voor een belangrijk deel door de ingenieuze volumeregeling en ultrakorte signaalwegen veroorzaakt. Terwijl de opmerkelijke dynamische contrasten, levendigheid en uitgewogenheid, waarschijnlijk een gevolg van de slimme Diamond Buffer schakeling zijn. Uiteraard heb ik heel veel mooie muzikale software tevoorschijn gehaald. En niet alleen om enkel de eigenschappen te analyseren, maar vooral om ook zoveel mogelijk van de mooie weergave van dit apparaat te ge- nieten. Want laat ik duidelijk zijn, dit is weer zo n mooie zeldzame witte raaf in audioland. Niet goedkoop en ook geen onzinnige snick snack zoals een ingebouwde dac, streamer of koelkast aan boord. Maar vooral enorm goed in waar een versterker altijd al voor bedoeld is. Oftewel het zo zuiver mogelijk versterken van het (kleine) aangeboden ingangssignaal. In mijn zoektocht en eeuwige honger naar de mooiste muzikale software, kom ik dit keer terecht bij een opname uit Het gaat hier om het prachtig gespeelde én opgenomen House of the Rising Sun van Cyndee Peters album Black is the Color (Opus 3 No. 7706). Dit extreem dynamische nummer is een waar toonbeeld van analoge perfectie en toont naast de bezielende emotionele zang van Cyndee, tevens aan dat ook eerdere generatie cd s vandaag de dag nog steeds extreem tested 41 NEXT

6 42 Gebruikte componenten Luidsprekers Raidho Acoustics D1, Master Contemporary C Cd-spelers Accuphase DP-550, Ayre DX-5, North Star Design T192 + North Star Design Extremo DAC, Playback Designs MPS-3 en MPS-5 Geïntegreerde versterkers Accuphase E-560, Unison Research Performance Audiorack Finite Elemente Pagode Master Reference HD12, Nagra VFS Interlinks Siltech Royal Signature Empress (RCA), AudioQuest WEL (RCA), Sonore Reference (RCA + XLR) Digitale kabels AudioQuest Vodka, North Star Design White Gold I2S, Sonore Digital Reference Luidsprekerkabel Nirvana SX, Sonore Reference Netkabels Nirvana PC, Kemp Reference, Essential Audio Tools Current Conductor, AudioQuest WEL, Sonore Reference goed kunnen klinken! Uit ervaring weet ik dat deze opname de jongens van de mannen scheid. Oftewel, veel zogenaamde topproducten waaronder opvallend veel klasse D en ook solid state ontwerpen, vallen met deze muziek meteen door de mand. Niet alleen zit de opname aan het begin en einde echt dicht tegen de analoge ruisvloer van de tape aan, maar het nummer bevat naast een groot scala aan natuurlijke klankkleuren, ook werkelijk extreem goed geregistreerde transiënten in zowel het midden-als hoogbereik. Met andere woorden, iedere afwijking van deze volstrekt naturel opgenomen muziek, vertaald zich vrijwel direct als artifi cieel, hardheid of andere artefacten. Na een grondige opwarmperiode is het bij de AX-5 de hele bijzondere combinatie van een vloeiend oplossend vermogen, een prettige gretigheid, een opvallend gemak bij de verwerking van dynamische contrasten en bijna als tegenstrijdigheid, een mooie dosis rust en beheersing die indruk maken. Bij deze versterker heb je bijna continu het gevoel dat de muzikanten goed gehumeurd zijn en er veel zin in hebben. En het respect neemt met het naderen van de super dynamische climaxen nog verder toe. De conga s, bekkens en saxofoon klappen, sissen en scheuren dat het een lieve lust is. En toch blijft te allen tijde de immer zachte zang van Cyndee perfect verstaanbaar en vrij van compressie! Van een geheel andere orde is het album Niña de fuego van de Spaanstalige zangeres Buika (Atlantic ). Persoonlijk vind ik haar licht hese, wat donkere en bijzonder krachtige stem onweerstaanbaar. En eigenlijk geldt dat hetzelfde voor het grotendeels gebruikte instrumentarium en ook de opname zelf. Je waant je namelijk vrijwel meteen onder de Spaanse zon, waar handen klappen, jurken en hakken omhoog worden gegooid en alles kleurrijk, aanstekelijk en direct met de nodige levensvreugde en hartstocht klinkt. Hoewel het album de nodige uptempo nummers bevat, besluit ik het bewust wat rustig aan te doen met het bezielende Miénteme Bien. Het nummer begint met een intiem en kleurrijk geregistreerde piano die lang uitklinkt en meteen al een omhullende sfeer neerzet. Dan ineens de stem van Buika. Eerst nog heel zacht en intiem, maar gaandeweg het nummer geweldig luid, zuiver en emotioneel uithalend. Ook bij dit soort contrasten voelt de AX-5 zich als een vis in het water en blijf ik steeds de puurheid en mooi vloeiend gepresenteerd kleurrijkdom ervaren. Het mooie daarbij is dat deze nieuweling al de Ayre kernwaarden geheel heeft weten te bewaren, maar daar tevens nog een stukje snelheid, gretigheid en drive aan toe heeft weten toe te voegen. Wanneer ik als laatste Clark Terry met de DePaul University big Band in zijn The Chicago Sessions (Reference Recordings RR-111) vrij laat, gaat helemaal het dak eraf. Niet alleen vind ik dit door de prachtig gepenseelde klankkleuren de beste Keith Johnson opname van big band jazzmuziek die ik ken, maar ook is de muzikale interpretatie indrukwekkend en spat het spelplezier van deze muziek af. Vooral hier is de grootste winst van de Ayre ten opzichte van zowel zijn eigen stalgenoten als directe concurrenten te ervaren. Want er zijn maar heel weinig andere versterkers in deze prijsklasse te vinden die zoveel ongeremd spelplezier op de planken weten te zetten. Trompetten, hoorns en saxofoons spetteren en schetteren, prachtige timbre verschillen tussen de verschillende groepen blaas- en slaginstrumenten, een hele mooie interactie met de ruimte en moeiteloze en geloofwaardige dynamische contrasten en fysieke power die nooit over de top is. Groots en een bijzonder knappe prestatie van Charles Hansen en zijn team. Conclusie Versterkers zijn er in alle soorten, maten en prijsklassen. En ondanks de vaak redelijk tot goede prestaties, vind ik zelf dat er helaas maar relatief weinig echt goede versterkers op de markt zijn. Het vervelende van dit alles is dat deze constatering vaak nog niet eens iets met prijs te maken heeft. Want ook in het duurste segment zijn er nog steeds modellen die ondermaats, over gedetailleerd, grijs en nogal inspiratieloos klinken. Gelukkig heeft niets van dit alles met deze Ayre AX-5 te maken. Enkel in koude toestand kun je nog denken waar al die ophef op gebaseerd is. Maar eenmaal op temperatuur gaat de kurk uit de fl es en ontstaat er een weergaveniveau wat bij de besten in zijn prijsklasse behoort. Daarbij heeft de AX-5 zelfs een aantal van de door mij zo gewaardeerde positieve buiseigenschappen als vloeiendheid, spontaniteit en klankkleurrijkdom aan boord. Dat tezamen met zijn eigen rugzak aan zeer positieve kwaliteiten, maakt dit een van de meest begerenswaardige geïntegreerde versterkers van dit moment. Tekst& fotografi e: Werner Ero PRIJS AYRE AX ,- AUDIAC, TEL: INFO@AUDIAC.NL, END