Gemeente Bronckhorst Voorlopige uitkomsten controle en overige informatie 2016

Transcriptie

1 Gemeente Bronckhorst Voorlopige uitkomsten controle en overige informatie 2016 Rapportage aan de gemeenteraad d.d. 27 juni 2017

2 Meander MH Arnhem, Netherlands Postbus AC Arnhem, Netherlands Tel: Fax: ey.com Gemeenteraad van de gemeente Bronckhorst Elderinkweg KA HENGELO (Gld) Arnhem, 27 juni 2017 Voorlopige uitkomsten controle en overige informatie 2016 Geachte leden van de raad, Het doet ons genoegen u dit verslag uit te brengen omtrent de voorlopige uitkomsten van onze accountantscontrole van de jaarrekening 2016 van de gemeente Bronckhorst. In het hoofdstuk Kernpunten uit onze rapportage vindt u: de status van de accountantscontrole en openstaande punten; de reikwijdte van de accountantscontrole; de belangrijkste uitkomsten. In de paragraaf Onze analyse van het resultaat 2016 van het hoofdstuk Uitkomsten jaarrekeningcontrole geven wij onze mening over de kwaliteit van het resultaat en significante transacties en/of ongebruikelijke mutaties op de balans of resultaatrekening. De paragraaf Aandachtsgebieden en bevindingen in de controle van het hoofdstuk Uitkomsten jaarrekeningcontrole biedt informatie over de gesignaleerde kernpunten van de controle en overige punten. In de paragrafen daarna gaan we in op onze onafhankelijkheid en op onze conclusie met betrekking tot het bestuursverslag. De bijlagen bevatten informatie over onze werkwijze, de reikwijdte van de accountantscontrole en de inzet van deskundigen, de communicatie met u en het management, de kwaliteit van de interne beheersorganisatie en controleverschillen. De huidige veranderingen in het accountantsberoep, mede geïnitieerd door onze beroepsgroep NBA, de politiek en de Autoriteit Financiële Markten (AFM), gericht op verbetering van de kwaliteit en versterking van de onafhankelijkheid, ondersteunen wij volledig. In dit verband onderstrepen wij het belang van het voeren van een open en eerlijke dialoog met u als lid van de gemeenteraad. Dit vormt een essentieel onderdeel van het controleproces en van de corporate governance als geheel. is een limited liability partnership opgericht naar het recht van Engeland en Wales en geregistreerd bij Companies House onder registratienummer OC In relatie tot wordt de term partner gebruikt voor een (vertegenwoordiger van een) vennoot van. is statutair gevestigd te 6 More London Place, London, SE1 2DA, Verenigd Koninkrijk, heeft haar hoofdvestiging aan Boompjes 258, 3011 XZ Rotterdam, Nederland en is geregistreerd bij de Kamer van Koophandel Rotterdam onder nummer Op onze werkzaamheden zijn algemene voorwaarden van toepassing, waarin een beperking van de aansprakelijkheid is opgenomen.

3 Het concept van dit verslag is d.d. 22 juni 2017 besproken met de portefeuillehouder financiën en het hoofd financiën. Een afschrift van dit verslag is toegezonden aan het college van burgemeester en wethouders van de gemeente Bronckhorst. Dit verslag is uitsluitend bestemd voor gebruik door de audit commissie, de gemeenteraad, het college van burgemeester en wethouders en het management en mag niet door anderen worden gebruikt. Wij stellen het op prijs een en ander persoonlijk toe te lichten of eventuele vragen omtrent deze of andere met de controle verband houdende zaken te beantwoorden. Hoogachtend, Naam ondertekenaar drs. J.M.A. Drost RA 2

4 Inhoudsopgave Kernpunten uit onze rapportage 04 Wensen en aandachtspunten 26 Uitkomsten jaarrekeningcontrole: 06 Onze analyse van het resultaat 2016 Onze analyse van de financiële positie 2016 Onze analyse van de gehanteerde grondslagen Aandachtsgebieden en bevindingen in de controle Kwaliteit beheersorganisatie: 21 Overwegingen met betrekking tot fraude en het risico op management override Overwegingen met betrekking tot corruptie- en omkopingsrisico s Bevindingen interne beheersing Automatisering Bijlagen Controleaanpak Communicatie met het college, de raad en de auditcommissie Jaarverslag Onafhankelijkheid Verklaring van verantwoordelijkheden Verantwoordelijk van de accountant Controleverschillen Wijzigingen in fiscale wet- en regelgeving SiSa-bijlage Totaal aantal pagina s in dit rapport: 45 Rechtmatigheidsbeheer 23 3

5 Kernpunten uit onze rapportage Kernpunt Status van onze controle Uitkomst De conclusie van onze controle wordt geformuleerd na afronding van onze werkzaamheden. Wij hebben de controle nog niet volledig afgerond. De openstaande punten zien met name toe op de afronding van de controle van de geldstromen van de aan de gemeente decentraliseerde taken in het sociaal domein, en de afronding van controle op de baten- en lasten waaronder de controle op de rechtmatigheid van de verstrekte uitkeringen. De in dit verslag in de paragraaf vermelde uitkomsten met betrekking tot het sociaal domein zijn nog niet definitief. In dit voorlopige accountantsverslag wordt inzicht gegeven in de huidige status van de controle en de voorlopige bevindingen. Bevindingen die worden geconstateerd bij de verdere afronding van onze werkzaamheden zullen in het definitieve verslag worden opgenomen. Strekking verklaring volgt nog Strekking verklaring volgt nog Geen bevindingen ten aanzien van de WNT-verantwoording Geen bevindingen ten aanzien van de SiSa-bijlage Gezien de nog uit te voeren werkzaamheden en de mogelijk nog ongecorrigeerde controleverschillen, kunnen wij op dit moment nog geen definitieve uitspraak doen over de strekking van de controleverklaring. Gezien de nog uit te voeren werkzaamheden en de mogelijk nog ongecorrigeerde controleverschillen, kunnen wij op dit moment nog geen definitieve uitspraak doen over de strekking van de controleverklaring. Wij hebben de in de WNT-verantwoording van de gemeente Bronckhorst gecontroleerd met inachtneming van het Controleprotocol WNT. Wij kunnen concluderen dat de opgenomen toelichting in de jaarrekening 2016 voldoet aan de daaraan te stellen eisen. Wij hebben de in de SiSa-bijlage van de jaarrekening genoemde specifieke uitkeringen gecontroleerd met inachtneming van de Nota verwachtingen accountantscontrole Op grond van ons onderzoek hebben wij bij de overige specifieke uitkeringen geen fouten en/of onzekerheden geconstateerd die de voor SiSa geldende rapporteringstolerantie overschrijden. Voorlopige ongecorrigeerde controleverschillen In totaal resteren vooralsnog in de jaarrekening 2016 voor een bedrag van aan ongecorrigeerde controleverschillen met betrekking tot getrouwheid. Daarnaast bedraagt het totaalbedrag van de geconstateerde financiële rechtmatigheidsfouten Hiernaast merken wij een bedrag van 3,8 miljoen vooralsnog als onzeker aan. Voor een totaaloverzicht van de ongecorrigeerde controleverschillen verwijzen wij naar het hoofdstuk Controleverschillen in de bijlage. 4

6 Kernpunten uit onze rapportage Kernpunt Jaarverslag is opgesteld in overeenstemming met het BBV en bevat geen materiële inconsistenties met de jaarrekening Belangrijkste bevindingen Uitkomst Wij hebben voorlopig vastgesteld dat het jaarverslag overeenkomstig het Besluit Begroting en Verantwoording provincies en gemeenten (BBV) is opgesteld en met de jaarrekening verenigbaar is en het jaarverslag in het licht van de tijdens het onderzoek van de jaarrekening verkregen kennis en begrip omtrent de gemeente en haar omgeving geen materiële onjuistheden bevat. Onzekerheden sociaal domein ter hoogte van 3,8 miljoen 5

7 Uitkomsten jaarrekeningcontrole Onze analyse van het resultaat 2016 Voordelig resultaat nader besproken Het saldo van baten en lasten (na bestemming) over het jaar 2016 bedraagt 2,8 miljoen voordelig ten opzichte van een begroot saldo van positief. Het resultaat over 2016 ten opzichte van de gewijzigde begroting kan als volgt worden weergegeven. Resultaat 2016 ten opzichte van de gewijzigde begroting Bedragen x Totale lasten Totale baten Totaal saldo van baten en lasten Gewijzigde begroting Realisatie Afwijking ten opzichte van de gewijzigde begroting (8.439) (614) Mutaties in reserve (5.046) Gerealiseerd resultaat Begrotingsbeheer Uit het overzicht van baten en lasten blijken afwijkingen tussen de raming volgens de begroting inclusief begrotingswijzigingen en de realisatie in de jaarrekening Op een aantal programma s is er sprake van een overschrijding van de lasten. De grootste afwijking tussen begroting en realisatie is aanwezig bij het programma 8 Zorg en Ondersteuning. Hier is sprake van een onderschrijding van 7,6 miljoen. Dit verschil en de overige verschillen zijn op een transparante wijze uiteengezet in de jaarstukken van de gemeente Bronckhorst. We verwijzen hiervoor naar de toelichting zoals opgenomen in hoofdstuk 7 Overzicht baten en lasten van de jaarstukken. Uit deze analyses blijkt dat het resultaat door een aantal afwijkingen op verschillende programma s wordt veroorzaakt. De grootste afwijking betreft, zoals hiervoor al aangegeven, de afwijking in programma 8 Zorg en ondersteuning en de mutaties reserves. Dit verschil wordt veroorzaakt door de systematiek van begroten van de gemeente waarbij het onbestede budget uit voorgaande jaren met betrekking tot het sociaal domein (de Peilstok ) wordt doorgeschoven naar het budget van het volgende jaar. Aangezien de bestedingen fors lager zijn dan het doorgeschoven budget inclusief de raming 2016 heeft er een lagere onttrekking aan de algemene reserve plaatsgevonden dan geraamd. Voor een nadere analyse op het voordelige resultaat verwijzen wij naar de toelichting in hoofdstuk 2.1 programmaverantwoording en Toelichting overzicht van baten en lasten (programmarekening) van de jaarstukken. 6

8 Uitkomsten jaarrekeningcontrole Onze analyse van de financiële positie 2016 Analyse van de financiële positie De financiële positie van de gemeente Bronckhorst is goed te noemen. Zowel in 2016 als in voorgaande jaren is een positief resultaat gerealiseerd. Eigen vermogen neemt licht af Het eigen vermogen, inclusief het gerealiseerde resultaat, bedraagt per jaareinde 2016 volgens de jaarrekening 60,7 miljoen en heeft zich vanaf 2012 als volgt ontwikkeld: Bedragen x Algemene reserve Bestemmingsreserve Saldo exploitatie Van de totale reserves ter hoogte van 60,7 miljoen is 50 miljoen opgenomen als algemene vrije reserve. Het saldo van deze reserve is ten opzichte van 2015 gestegen met 6,7 miljoen en ziet met name toe op de dotatie aan de reserve van het resultaat van 2015 inclusief de gelden van de Peilstok. Per saldo is gedurende onttrokken aan de reserves. Deze onttrekking (ten gunste van het resultaat) vormt samen met het totaal saldo van baten en lasten (negatief resultaat ) het gerealiseerde resultaat van

9 Uitkomsten jaarrekeningcontrole Onze analyse van de financiële positie 2016 Weerstandsvermogen en risicobeheersing In het jaarverslag is onder andere de paragraaf en het beleid dat hieromtrent gedurende 2016 is gevoerd. Weerstandsvermogen & risicobeheersing opgenomen, welke informatie bevat over de weerstandscapaciteit, de risico s Uit deze paragraaf blijkt dat de beschikbare weerstandscapaciteit 12,3 miljoen bedraagt en onder andere bestaat uit het vrij aanwendbare deel van de algemene reserve ad 11,5 miljoen, de onbenutte belastingcapaciteit ad 0,6 miljoen en de post onvoorzien van 0,1 miljoen. Met stille reserves - bezittingen zoals deelnemingen die tegen een lagere waarde zijn opgenomen in de administratie dan de marktwaarde - is voorzichtigheidshalve geen rekening gehouden, omdat de dividendopbrengsten uit deze deelnemingen structureel zijn geraamd in de meerjarenbegroting. De benodigde weerstandscapaciteit, zijnde de financiële vertaling van de geïdentificeerde risico s, is bepaald op 2,8 miljoen (2015: 2,8 miljoen). De ratio weerstandsvermogen, zijnde de beschikbare weerstandscapaciteit ( 12,3 miljoen) afgezet tegen de benodigde weerstandscapaciteit ( 2,8 miljoen), bedraagt circa 4,35 (2015: 4,41) en is daarmee uitstekend. Verlieslatend contract A18 bedrijvenpark Gemeente Bronckhorst neem deel in het resultaat van de ontwikkeling van het A18 bedrijvenpark in Doetinchem. Op basis van de overeenkomst heeft de gemeente Bronckhorst haar aandeel in het negatieve resultaat verantwoord in de jaarrekening 2016 door middel van een getroffen voorziening (gebaseerd op een geactualiseerde grondexploitatiecalculatie. Wij stellen echter vast dat ondanks het verhoogde risicoprofiel met betrekking tot deze overeenkomst (belangrijke afzetrisico s zijn aanwezig) en het daarmee verhoogde risico op het moeten delen in een hoger verlies, er door de gemeente Bronckhorst geen rekening is gehouden in haar risicoinventarisatie met een eventueel nadeliger resultaat. De grondgebied gemeente Doetinchem heeft in haar risicoinventarisatie rekening gehouden met een saneringsscenario van het noordelijk plandeel en heeft daartoe haar risico gebaseerd op een mogelijke nadeliger resultaat van 5,3 miljoen. Het aandeel daarin van Bronckhorst zou ongeveer 1 miljoen bedragen. Gezien de status van het project bevelen wij aan om rekening te houden met dit risico. 8

10 Uitkomsten jaarrekeningcontrole Onze analyse van de financiële positie 2016 Weerstandsvermogen en risicobeheersing Gemeentelijke bepaling van de weerstandscapaciteit Wij zijn van mening dat de gemeente zeer conservatief is in de presentatie van haar weerstandscapaciteit doordat zij uitgaat van de in de nota reserves en voorzieningen gestelde bodemgrens / bufferdeel van de algemene reserve van 11,5 miljoen als incidentele weerstandscapaciteit. Naar onze mening is het merendeel van het saldo van de algemene reserve, zolang er geen bestemming op rust, ook inzetbare weerstandscapaciteit waardoor de beschikbare weerstandscapaciteit niet 12,4 miljoen bedraagt, maar ongeveer 50 miljoen. Samenvattend Deze paragraaf samenvattend is de financiële positie van de gemeente Bronckhorst ultimo 2016 voldoende om de ingeschatte en gekwantificeerde risico's op te vangen. Ook het niet gekwantificeerde risico met betrekking tot het A18 bedrijvenpark is hierbinnen op te vangen. Het blijft echter zaak de ontwikkelingen in de risico s nauwgezet te volgen. Ontwikkelingen binnen de decentralisaties, in verbonden partijen en de herverdeling van het gemeentefonds kunnen van invloed zijn op de ontwikkeling van de risico s. 9

11 Uitkomsten jaarrekeningcontrole Onze analyse van de gehanteerde grondslagen Aanvaardbaarheid van de grondslagen van waardering en resultaatbepaling Kwaliteit jaarverslag Significante schattingsposten Naar onze mening zijn de door het college gekozen waarderingsgrondslagen aanvaardbaar en consistent toegepast met betrekking tot de significante jaarrekeningposten en bijzondere transacties. Dit geldt tevens voor het tijdstip waarop die transacties hebben plaatsgevonden, de periode waarin zij zijn verantwoord en de desbetreffende toelichtingen in de jaarrekening. Wij hebben vastgesteld dat het jaarverslag overeenkomstig de gemeentewet is opgesteld en verenigbaar is met de jaarrekening. Verder hebben wij vastgesteld dat de verplichte paragrafen zijn toegevoegd. Het college van burgemeester en wethouders is verantwoordelijk voor het maken van schattingen bij het opmaken van de jaarrekening. Als accountant van de raad beoordelen wij deze door het college gemaakte schattingen. De belangrijkste schattingen betreffen: Belangrijke schattingen Toelichting Waardering grond en gebouwen inclusief afschrijvingen De schatting betreft het inschatten van de gebruiksduur wat de basis vormt voor de afschrijvingen. De afschrijvingstermijnen zijn vastgelegd in beleid van de gemeente. Er zijn geen indicaties om over te gaan tot afwaardering van de gronden en gebouwen. Waardering van de bouwgrondexploitaties De uitgangspunten die worden gehanteerd zijn naar onze mening acceptabel. Beoordeling toereikendheid van uw voorzieningen De schattingselementen in de voorzieningen zijn over het algemeen gemiddeld, echter de schattingselementen met betrekking tot de voorziening voor bedrijventerrein A18 achten wij zeer hoog. De onzekerheid over toekomstige verkopen die aan de voorziening ten grondslag liggen is hier debet aan. Aan de onderhoudsvoorzieningen liggen voldoende actuele beheerplannen ten grondslag en de voorziening voor wethouders pensioenen is gestoeld op actuariële berekeningen door een extern bureau. 10

12 Uitkomsten jaarrekeningcontrole Aandachtsgebieden en bevindingen in de controle Waardering van de grondexploitaties Algemeen De waardering van de grondexploitaties was een belangrijk aandachtstpunt in onze controleaanpak, vanwege de mate van schattingsonzekerheid voortkomend uit de huidige economische situatie. Wij hebben het proces rondom de totstandkoming van de waardering op haar effectieve werking getest. Wij achten de waardering aanvaardbaar en vinden de veronderstellingen redelijk. In de jaarstukken 2016 van de gemeente Bronckhorst zijn de nog aanwezige grondexploitaties in de paragraaf grondbeleid nader toegelicht. Bedragen x december december 2015 Onderhanden werk Voorziening dekking verliessaldi - - Totaal Ten opzichte van voorgaand jaar is de boekwaarde van de grondexploitaties afgenomen met 1,8 miljoen. De mutatie van de voorraad kan met name worden verklaar door: De grondexploitaties Noijhof, Hengelo Centrum en het HAVO terrein Vorden zijn afgesloten. Ten aanzien van Noijhof, Havo en Hengelo Centrum is een verlies van verantwoord. Hiertegenover staat de verantwoorde opbrengst op de kavels Soerland van Het complex Woordhof Hummelo wordt tevens binnenkort afgesloten, want inmiddels is 1 van de drie kavels verkocht en geleverd en zijn de andere ook verkocht. Deze nog uit te geven gronden staan nu gerubriceerd als voorraad bouwkavels. 11

13 Uitkomsten jaarrekeningcontrole Aandachtsgebieden en bevindingen in de controle Waardering van de grondexploitaties Gehanteerde parameters Vanwege de grote mate van schattingselementen binnen de grondexploitatieprojecten, besteden wij in onze controle extra aandacht aan de waardering van de grondposities. Wij hebben de door de gemeente Bronckhorst gehanteerde uitgangspunten en parameters getoetst. De belangrijkste uitkomsten hiervan kunnen als volgt worden samengevat: Parameter Mate van schattingsonzekerheid Kwaliteit toelichting Hoog Gemiddeld Laag Toelichting Toereikend Verdere verbetering Opbrengstenindexatie (0 %) 1. mogelijk Kostenindexatie ( 2,0 %) 2. Disconteringsvoet (2 %) 3. Ingerekende verwachte woningverkopen bedrijfskavels 4. Looptijd grondexploitaties >10 jaar nvt 5. Controleverschil Optimistisch Evenwichtig Voorzichtig Controleverschil 12

14 Uitkomsten jaarrekeningcontrole Aandachtsgebieden en bevindingen in de controle Waardering van de grondexploitaties Toelichting op de parameters 1. Gehanteerde parameter opbrengstenindex In de grondexploitatieberekening 2016 is de opbrengstindex gesteld op 0%. Op basis van de thans beschikbare informatie achten wij deze parameters aanvaardbaar doch aan de voorzichtige kant. 2. Gehanteerde parameter kostenindex In de grondexploitatieberekening 2016 is de kostenindex gesteld op 2,0 %. Op basis van de thans beschikbare informatie achten wij deze parameters aanvaardbaar. 3. Gehanteerde parameter rente Met ingang van boekjaar 2016 dient de toegestane aan de bouwgrond in exploitatie (BIE) toe te rekenen rente te worden gebaseerd op de daadwerkelijk te betalen rente over het vreemd vermogen. Wij hebben vastgesteld dat de gemeente Bronckhorst de toe te rekenen rente heeft gebaseerd op de daadwerkelijk te betalen rente over het vreemd vermogen. De disconteringsvoet die moet worden gehanteerd in de berekening van de contante waarde ten behoeve van het treffen van een verliesvoorziening voor negatieve grondexploitaties is voor alle gemeenten gelijkgesteld aan het maximale meerjarig streefpercentage van de Europese Centrale Bank voor inflatie binnen de Eurozone (2%). Dit percentage is gehanteerd door de gemeente Bronckhorst. 4. Ingerekende verwachte woningverkopen / bedrijfskavels Op basis van de thans beschikbare informatie achten wij de ingerekende verwachte woningverkopen en bedrijfskavels aanvaardbaar. 5. Looptijd grondexploitatie > tien jaar Met ingang van 2016 stelt de commissie BBV dat de maximale looptijd van een grondexploitatie in beginsel maximaal tien jaar bedraagt, om de risico s samenhangend met zeer lang lopende projecten te beperken. Bij ge gemeente Bronckhorst zijn geen grondexploitaties aanwezig die langer lopen dan 10 jaar. Kwaliteit van de toelichting in de jaarrekening Met ingang van 2016 is de verplichte toelichting aangaande bouwgronden in exploitatie nader aangescherpt. Wij hebben vastgesteld dat de toelichting van de gemeente voldoet aan de daaraan te stellen eisen. 13

15 Uitkomsten jaarrekeningcontrole Aandachtsgebieden en bevindingen in de controle Waardering van de grondexploitaties In exploitatie genomen gronden Voorraad bouwkavels De voorraad bouwkavels hebben betrekking op complexen welke (nagenoeg) gereed zijn, maar waarvoor nog enkele kavels verkocht dienen te worden. De eigen grondprojecten binnen de gemeente Bronckhorst zijn kortlopend. De nog te maken kosten op de projecten binnen de gemeente Bronckhorst zijn beperkt en de fasering voor wat beperkt de uitgifte is met een looptijd tot en met 2019 eveneens beperkt. Er wordt geen rente toegerekend zodat de boekwaarde van de gronden ook niet verder oploopt. Wij achten het risico op verliezen uit de gemeentelijke grondexploitatiecomplexen (als geheel) als gevolg van vertragingen zeer beperkt. Winkelskamp Ten aanzien van de grondexploitatie Winkelskamp hebben wij vastgesteld dat de nog te realiseren kosten nog slechts beperkt zijn en dat de nog uit te geven kavels zijn geraamd in de komende 3 jaar waarbij de verwachting is de grondexploitatie winstgevend af te sluiten. Wij achten het risico t.a.v. deze locatie laag. 14

16 Uitkomsten jaarrekeningcontrole Aandachtsgebieden en bevindingen in de controle Decentralisaties Inleiding Als gevolg van de omvang en complexiteit van de financiële stromen binnen het sociaal domein hebben wij een significant risico onderkend ten aanzien van deze lasten. In de jaarrekening zijn diverse posten en geldstromen inzake het sociale domein verantwoord. De totale omvang van de uitgaven Jeugdzorg (5,0 miljoen), Wmo voor het jaar 2016 bedraagt 6,7 miljoen en PGB (1,7 miljoen) en bestaat uit de volgende uitgaven categorieën: Uitgaven sociaal domein (Wmo +Jeugd) (in miljoenen euro s) Gemeente Bronckhorst werkt voor de taken in het sociale domein op verschillende terreinen samen met de andere Achterhoekse gemeenten en ketenpartners. De gemeente heeft in 2016 onder andere de volgende verbeteringen doorgevoerd op het gebied van de (financiële) beheersing van de financiële stromen binnen het sociaal domein: de inschatting van de verwachte afrekeningen met de regiopartijen en de balansposities welke hieruit voortvloeien. Gezien de grote mate van afhankelijkheid van deze regiopartijen heeft dit voor 2016 niet geleid tot een (significant) korter tijdspad van afronding van de jaarrekening. 1,7 Wmo De gemeente Bronckhorst heeft verder contracten afgesloten met aanbieders die zorg of ondersteuning leveren uit hoofde van de Jeugdzorg en de Wmo. Of de zorg daadwerkelijk geleverd is, is voor de gemeente op basis van alleen de factuur niet goed vast te stellen. Dit betekent dat de gemeente in grote mate afhankelijk is van de (kwaliteit) van de aanlevering van de zorgaanbieders. 5 6,7 Jeugd PGB (Wmo + Jeugd) De gemeente heeft daarom in de contracten met een aantal zorgaanbieders vastgelegd dat de aanbieder jaarverantwoordingen cq. productie verantwoordingen dient op te stellen en te verstrekken aan de gemeente Bronckhorst, die aansluiten op de in dat jaar gefactureerde kosten, waarbij de huisaccountant van de zorginstelling een controleverklaring verstrekt. De gemeente heeft niet van alle zorgaanbieders een verantwoording met controleverklaring over het jaar 2016 ontvangen. 15

17 Uitkomsten jaarrekeningcontrole Aandachtsgebieden en bevindingen in de controle Decentralisaties Jeugdzorg, Wmo en PGB Jeugdzorg Van het totaal aan verantwoorde kosten in het kader van de Jeugdzorg ad. 5,0 miljoen heeft de gemeente Bronckhorst voor een bedrag van niet van alle zorgaanbieders voldoende controle-informatie ontvangen. Derhalve hebben wij voor een bedrag van geen voldoende en geschikte controle-informatie verkregen om de getrouwheid en rechtmatige totstandkoming van deze lasten vast te stellen. Wij hebben niet op andere wijze de getrouwheid en de rechtmatige totstandkoming van deze lasten kunnen verifiëren. Wij hebben dit bedrag als onzekerheid opgenomen in ons overzicht van controleverschillen als een onzekerheid voor de getrouwheid en als een onzekerheid voor de rechtmatigheid. WMO Van het totaal aan verantwoorde kosten in het kader van de WMO nieuw ad. 3,2 miljoen heeft de gemeente voor een bedrag van niet van alle zorgaanbieders voldoende controle-informatie ontvangen. Ten aanzien van de WMO oud (HbH) is voor een bedrag van onvoldoende controleinformatie ontvangen. Derhalve hebben wij voor een bedrag van geen voldoende en geschikte controle-informatie verkregen om de getrouwheid en rechtmatige totstandkoming van deze lasten vast te stellen. Wij hebben niet op andere wijze de getrouwheid en de rechtmatige totstandkoming van deze lasten kunnen verifiëren. Wij hebben dit bedrag ad als onzekerheid opgenomen in ons overzicht van controleverschillen als een onzekerheid voor de getrouwheid en als een onzekerheid voor de rechtmatigheid. Persoonsgebonden budgetten Jeugd en Wmo Ten aanzien van de PGB s voor jeugdzorg en Wmo geldt dat de gemeente Bronckhorst de PGB s toekent. De sociale verzekeringsbank (SVB) treedt op als serviceorganisatie voor uw gemeente voor de behandeling en verwerking van deze PGB s. De controleverklaring van de SVB is op 15 maart 2017 verstrekt. Evenals voorgaand jaar heeft de accountant van de SVB geen goedkeurend oordeel verstrekt. De controleverklaring van de SVB geeft ook in 2016 onvoldoende zekerheid over de getrouwe en rechtmatige aanwending van de PGB-lasten van uw gemeente. Wij hebben dan ook het volledige bedrag aan bestede PGB-middelen ter hoogte van 1,7 miljoen in ons overzicht van controleverschillen opgenomen als een onzekerheid voor de getrouwheid en als een onzekerheid voor de rechtmatigheid. Totaal onzekerheden Op grond van bovenstaande bevindingen merken wij een totaal van als onzeker aan. 16

18 Uitkomsten jaarrekeningcontrole Aandachtsgebieden en bevindingen in de controle Voorziening A18 Bedrijvenpark en DocksNLD De gemeente voert een tweetal grondexploitaties in samenwerkingsverband op basis van een samenwerkingsovereenkomst (SOK). Dit betreft een samenwerking met de gemeenten Doetinchem, Montferland en Oude IJsselstreek, in deze samenwerking worden de volgende bedrijventerreinen ontwikkeld: 1. A18 Bedrijvenpark (Doetinchem) 2. DocksNLD) (Montferland) Op basis van de geactualiseerde grondexploitatie en het daaruit voortvloeiende geprognosticeerde nadelige exploitatieresultaat heeft de gemeente Doetinchem voor uw aandeel in het verlies (20%) in deze overeenkomst, een bijdrage opgenomen van (2015: ). Dit leidt vervolgens tot het verantwoorden van een voorziening voor het verlies uit dit contract van bij de gemeente Bronckhorst. De actualisatie van de grondexploitatie SOK A18 levert een verslechtering van het resultaat ten opzichte van voorgaand jaar op waarmee de voorziening met is toegenomen. Belangrijke wijzigingen in de grondexploitatie zijn onder andere het in exploitatie nemen van de gronden in fase 2 van het project, het verlagen van het uitgiftetempo, het verlagen van de grondprijzen en het inboeken van een bijdrage van de gemeente Montferland aan de grondexploitatie A18. Wij stellen vast dat er ten aanzien van deze samenwerkingsovereenkomst geen risicoinschatting is gemaakt die heeft geleidt tot verantwoording in de paragraaf weerstandsvermogen. Gezien het naar onze mening hoge risico op een mogelijk verslechterend resultaat vanuit deze samenwerkingsovereenkomst achten wij dit als niet voorzichtig. Achtergrondinformatie met betrekking tot de status van het project (op afstand) - Er hebben in aan grondverkopen plaatsgevonden in de 1e fase. Als gevolg van achterblijvende verkopen is de fasering van het project aangepast. - Er resteert een nog uit te geven grondpositie in fase 1 van m2 - Er resteert een nog uit te geven grondpositie in fase 2 van m2 - Doorlooptijd fase 1 nog tot 2028 bij een uitgiftetempo van 3ha per jaar - Doorlooptijd fase 2 nog tot 2036 bij een uitgiftetempo van 3ha per jaar Conclusie Wij kunnen ons verenigen met de omvang van de getroffen voorziening. Wij hebben vastgesteld dat de gemeente haar aandeel in dit verlieslatend contract heeft verantwoord in haar jaarstukken en stellen daarmee vast dat de voorziening getroffen naar de stand van 31 december 2016 volledig is. Wij merken hierbij op dat er echter nog grote onzekerheden bestaan omtrent de toekomstige ontwikkelingen en dan met name ten aanzien van de geraamde afzet 17

19 Uitkomsten jaarrekeningcontrole Aandachtsgebieden en bevindingen in de controle Afkoopsommen onderhoud graven De gemeente Bronckhorst biedt burgers de mogelijkheid tot het afkopen van onderhoud aan graven voor een periode van 10 jaar of 20 jaar. Tot in 2015 zijn de ontvangen afkoopsommen als bate verantwoord om vervolgens via de resultaatbestemming in een bestemmingsreserve onderhoud graven te worden toegevoegd. Deze werkwijze was de verantwoordingssystematiek bij de rechtstvoorgangers van de gemeente (voorafgaand aan de gemeentelijke herindeling) en nadien ook de gehanteerde systematiek van de gemeente Bronckhorst. De gedachte hierbij was dat afkoop van het onderhoud van graven wel een meerjaren inspanningsverplichting met zich mee brengt tot het onderhouden van de graven, maar dat er geen daadwerkelijke koppeling was tussen het uit te voeren onderhoud en de in rekening gebrachte afkoopsommen. Het BBV heeft in 2016 de uitspraak gedaan waarmee een nadere interpretatie aan de regelgeving wordt gegeven. Er wordt gesteld dat de ontvangen afkoopsommen een verplichting vormen aan degene die de afkoopsom heeft betaald en door de gemeente aan het onderhoud van de betreffende graven zal moeten worden besteed. Derhalve is het vormen van een voorziening ex BBV art. 44 lid 2 verplicht. Wij hebben de gemeente op dit punt gewezen en zijn van mening dat op grond van deze nadere interpretatie de bestemmingsreserve het karakter van een voorziening moet krijgen. De omvang van de reserve ultimo 2015 van 1,4 miljoen weerspiegelt de verplichting van de gemeente aan de burgers m.b.t. de vooruitontvangen gelden na Het deel van voor 2007 is inmiddels door de gemeente als vrijval verwerkt in de baten. Gezien de nadere interpretatie en het feit dat het geld op grond van de BBV nu als vooruitontvangen bijdrage derden beschouwd dient te worden (artikel 44 lid 2 BBV) heeft de gemeente een correctie doorgevoerd in de jaarstukken Hierbij is de gemeente echter qua verwerkingswijze een stap verder gegaan dan noodzakelijk, doordat zij het noodzakelijk vindt vanuit het oogpunt van transparantie, vergelijkbaarheid en het inzichtsvereiste om ook de vergelijkende cijfers aan te passen aan de nieuwe situatie. Deze verwerkingswijze heeft de gemeente duidelijk en transparant in de jaarrekening toegelicht. Wij kunnen instemmen met het feit dat er ten aanzien van de afkoopsommen ontvangen tot en met 2007 geen saldo resteert in de reserve ultimo 2015 aangezien de gelden in het verleden wel ten gunste van het product graven zijn verantwoord en het feit dat de meerjarenverplichting die resteert voor de afkoopsommen van voor 2008 in de meerjaren begroting is opgenomen en bovenstaande aanpassing het gevolg is van nieuwe interpretatie van wet- en regelgeving. Wij stemmen derhalve in met de verwerkingswijze van het aanpassen van de beginbalans en het aanpassen van de vergelijkende cijfers gezien het feit dat het inzicht van de jaarrekening voor de gebruiker hiermee wordt vergroot. Wij achten de toelichting zoals opgenomen in de jaarrekening van deze wijziging toereikend en een heldere weergave van de doorgevoerde aanpassing. 18

20 Uitkomsten jaarrekeningcontrole Aandachtsgebieden en bevindingen in de controle Wet Normering Topinkomens (WNT) Over 2016 voldaan aan de WNT; toelichting op de WNT in de jaarrekening voldoet aan de daaraan te stellen eisen Per 1 januari 2013 is de Wet normering bezoldiging topfunctionarissen publieke en semipublieke sector (WNT) ingevoerd. Op basis van deze wet is de bezoldiging van topfunctionarissen in de publieke en semipublieke sector in dienstverband en bij ontslag wettelijk gemaximeerd. Voor de bezoldiging van topfunctionarissen geldt naast de maximering een publicatieverplichting in de jaarrekening. Dit geldt eveneens voor bezoldiging van niet-topfunctionarissen, indien zij de maximale bedragen van topfunctionarissen overschrijden. In het kader van de jaarrekening 2016 heeft u een analyse uitgevoerd van de topfunctionarissen binnen uw organisatie. Tevens heeft u vastgesteld of er functionarissen zijn die een hogere bezoldiging dan de gestelde maxima kennen. Deze informatie heeft u opgenomen in de toelichting op de jaarrekening. Wij hebben de juistheid en volledigheid van deze toelichting gecontroleerd en hebben vastgesteld dat de toelichting voldoet aan de daaraan te stellen eisen. Gedurende 2016 heeft als gevolg van het vertrek van de gemeentesecretaris per 4 mei 2016 de aanstelling van een tijdelijke interim gemeentesecretaris uit de eigen organisatie plaatsgevonden. Als gevolg van deze aanstelling zal voor de resterende duur van het dienstverband de betreffende persoon aangewezen worden als voormalig topfunctionaris waardoor hij in die hoedanigheid ieder jaar opnieuw verantwoord moet worden in de WNT paragraaf in de jaarrekening. Hiernaast merken wij nog op dat de vergelijkende cijfers over 2015 zijn aangepast in verband met het onterecht verantwoorden van belaste onkostenvergoedingen. SiSa Geen bevindingen geconstateerd ten aanzien van de SiSa-bijlage Wij hebben de in de SiSa-bijlage van de jaarrekening genoemde specifieke uitkeringen gecontroleerd met inachtneming van de Nota verwachtingen accountantscontrole De hierbij geconstateerde fouten en onzekerheden dienen op grond van het Bado in het verslag van bevindingen te worden opgenomen indien de navolgende rapporteringstolerantie per specifieke uitkering wordt overschreden: indien de omvangbasis kleiner dan of gelijk aan is; 10% indien de omvangbasis groter dan en kleiner dan of gelijk aan is; indien de omvangbasis groter dan is. Op grond van ons onderzoek hebben wij bij de specifieke uitkeringen geen fouten en/of onzekerheden geconstateerd die de voor SiSa geldende rapporteringstolerantie overschrijden. De SiSa-bijlage dient door uw gemeente samen met een aantal andere verplicht voorgeschreven verantwoordingsstukken voor 15 juli a.s. elektronisch bij het CBS te worden aangeleverd. Door middel van een voorgeschreven tabel dienen wij te rapporteren over onze bevindingen ten aanzien van de in de jaarrekening opgenomen SiSa-bijlage. In bijlage 3 bij dit rapport zijn deze bevindingen in de voorgeschreven tabel opgenomen. U kunt deze tabel hanteren ten behoeve van verzending naar het CBS. 19

21 Uitkomsten jaarrekeningcontrole Aandachtsgebieden en bevindingen in de controle Invoering vennootschapsbelastingplicht Gemeente Bronckhorst heeft goed geanticipeerd op de ontwikkelingen rond de invoering van de vennootschapsbelastingplicht Op 1 januari 2016 is de wet Vpb-plicht overheidsondernemingen ingevoerd, waardoor een groot aantal directe en indirecte overheidsondernemingen onder voorwaarden belastingplichtig voor de vennootschapsbelasting (Vpb) zijn geworden. Provincies, gemeenten en hun gemeenschappelijke regelingen met rechtspersoonlijkheid worden belastingplichtig, voor zover zij een fiscale onderneming drijven. Hetzelfde geldt voor door gemeenten beheerste stichtingen en verenigingen. Veel kapitaaldeelnemingen, waaronder bv s, nv s en coöperaties, worden zelfs belastingplichtig voor al hun activiteiten. De regeling kent een aantal algemene en specifieke vrijstellingen op basis waarvan de Vpb-plicht mogelijk (deels) beperkt kan worden. De jaarrekening 2016 is hiermee de eerste jaarrekening waarin de gevolgen van de invoering van de vennootschapsbelastingplicht voor overheidsbedrijven dienen te worden verwerkt. Reeds in 2014 is de gemeente Bronckhorst begonnen de (financiële) gevolgen van de invoering van de vennootschapsbelastingplicht in kaart te brengen. Op basis van de uitgevoerde inventarisatie met behulp van een fiscalist en de nadere analyse door uw medewerkers en overleg met de Belastingdienst in 2016 is het uitgangspunt dat de activiteiten grondexploitaties Vpb-plichtig zijn. Op grond van deze uitgangspunten is reeds voor 1 juni 2017 aangifte gedaan. Op de fiscale grondslagen bedraagt het fiscale resultaat negatief waardoor u geen belasting hoeft af te dragen. Wij kunnen in het kader van de jaarrekeningcontrole instemmen met de standpunten die u heeft ingenomen, maar benadrukken dat de definitieve uitkomst afhankelijk is van de goedkeuring van de Belastingdienst over de door u ingenomen standpunten. Naleving (Europese) aanbestedingsregels Niet in alle gevallen de interne aanbestedingsregels nageleefd. Aan de hand van een zogenaamde spendanalyse leveranciers heeft een uitgebreide controle plaatsgevonden op de naleving van de aanbestedingsregels. Bij de controle van de rechtmatigheid van het aanbestedingsproces is er voor een bedrag van aan onrechtmatigheden geconstateerd. Bij deze onrechtmatigheden is er sprake van een onderhandse aanbesteding, waarbij een meervoudige aanbestedingsprocedure gevolgd had moeten worden. Naast bovenstaande financiële onrechtmatigheid hebben uw interne controle functionarissen ook geconstateerd dat meermalen van de eigen aanbestedingsvoorschriften wordt afgeweken, zonder dat daarvoor de vereiste goedkeuringen zijn verkregen van het college. Deze afwijkingen zijn daarmee in principe onrechtmatig. Door goedkeuring (achteraf) door het college zijn deze aangetroffen aanbestedingen als rechtmatig aangemerkt. Hoewel het college dit bij afwijking van de eigen aanbestedingsvoorschriften (onder de Europese aanbestedingsnormen) ook achteraf kan doen, heeft het de voorkeur deze autorisatie vooraf te laten plaatsvinden. Door deze autorisatie en beoordeling vooraf te laten plaatsvinden, wordt ook het risico op afwijkingen boven de Europese normen, en daarmee onrechtmatigheden gemitigeerd. Uit het feit dat deze fouten in het aanbestedingsproces pas na voren komen uit een controle hierop door de IC functionaris, blijkt dat de beheersing van het aanbestedingsproces niet optimaal is. Wij adviseren u het aanbestedingsproces nader te onderzoeken en maatregelen te treffen in het aanbestedingsproces om een rechtmatige procedure te borgen in het proces. 20

22 Kwaliteit beheersorganisatie Bevindingen interne beheersing Controle aanpak met name gegevensgericht Algemeen Bij de planning en uitvoering van de controle van de jaarrekening 2016 van de gemeente Bronckhorst hebben wij de interne beheersmaatregelen, welke onderdeel uitmaken van de administratieve organisatie van uw organisatie, in onze overwegingen betrokken. Wij hebben de opzet en het bestaan van interne beheersmaatregelen onderzocht, voor zover wij dit in het kader van de jaarrekening noodzakelijk achten en niet met het doel om een oordeel over de effectiviteit van de interne beheersing te geven. Wij hebben onze controleaanpak voor de jaarrekeningcontrole 2016 op een gegevensgerichte manier ingestoken. Onderdeel van deze controleaanpak is het uitvoeren van gegevensgerichte detailtesten, waarbij de getrouwheid en rechtmatigheid van transacties binnen de reguliere processen door ons wordt vastgesteld. Dit is een verandering in onze controleaanpak, welke is ingegeven door de meer stringente eisen, welke aan interne beheersmaatregelen gesteld worden. Hierdoor is een meer gegevensgerichte controleaanpak voor ons op dit moment efficiënter. Wij hebben geen belangrijke tekortkomingen geconstateerd in de interne beheersing, voor zover dat relevant is voor onze jaarrekeningcontrole. Anders dan voor ons relevant voor de jaarrekeningcontrole hebben wij geen onderzoek naar de effectiviteit van de interne beheersing verricht. Aandacht voor sociaal domein en naleving EU aanbestedingsregels Bevindingen interne beheersing In onze managementletter 2016 hebben wij onze bevindingen en aanbevelingen van onze tussentijdse controle 2016 opgenomen. Wij hebben in deze brief met name aandacht gevraagd voor de externe factoren ten aanzien van het sociaal domein die beslag leggen op de jaarstukken 2016 en de borging van de naleving van aanbestedingswetgeving in de werkprocessen binnen de gemeente. We hebben geconstateerd dat uw gemeente momenteel de voortgang van onze aanbevelingen onderhanden heeft. 21

23 Kwaliteit beheersorganisatie Automatisering Continuïteit en betrouwbaarheid Automatisering Onze controle was niet primair gericht op het doen van een uitspraak omtrent de continuïteit en betrouwbaarheid van (delen van) de geautomatiseerde gegevensverwerking en wij hebben daartoe ook geen opdracht van het management ontvangen. De jaarrekeningcontrole heeft echter geen tekortkomingen in de continuïteit en betrouwbaarheid van de geautomatiseerde gegevensverwerking aan het licht gebracht. Boetes voor overtreding meldplicht Meldplicht datalekken Sinds 1 januari 2016 geldt de meldplicht datalekken. Deze meldplicht houdt in dat uw gemeenten direct een melding moet maken bij de Autoriteit Persoonsgegevens zodra zij een ernstig datalek hebben. In sommige gevallen moet het datalek ook gemeld worden aan de betrokkenen (de mensen van wie de persoonsgegevens zijn gelekt). Bij een datalek gaat het om toegang tot of vernietiging, wijzigingen of vrijkomen van persoonsgegevens bij een organisatie zonder dat dit de bedoeling is van deze organisatie. Onder een datalek valt dus niet alleen het vrijkomen (lekken) van gegevens, maar ook onrechtmatige verwerking van gegevens. We spreken van een datalek als er een inbreuk is op de beveiliging van persoonsgegevens (zoals bedoeld in artikel 13 van de Wet bescherming persoonsgegevens). Bij een datalek zijn de persoonsgegevens blootgesteld aan verlies of onrechtmatige verwerking dus aan datgene waartegen de beveiligingsmaatregelen bescherming moeten bieden. Bij overtreding van de meldplicht datalekken kan de Autoriteit Persoonsgegevens een boete uitdelen. Deze boete kan oplopen tot maximaal voor overtreding van de meldplicht datalekken uit de Wet bescherming persoonsgegevens. Voor overtreding van de meldplicht uit de Telecommunicatiewet kan de boete oplopen tot maximaal Wij adviseren u om na te gaan in hoeverre de gemeente Bronckhorst bovenstaande in beeld heeft en passende maatregelen heeft getroffen. 22

24 Rechtmatigheidsbeheer Begrotingsrechtmatigheid en voorwaarde criterium Beoordeling van overschrijdingen op lastenniveau Onze bevindingen in het kader van rechtmatigheid Met de controle op de juiste toepassing van het begrotingscriterium toetsen wij of het budgetrecht van de gemeenteraad is gerespecteerd. Wij beoordelen bij onze controle de overschrijdingen ten opzichte van de begrote lasten per programma. Dit betreffen enkel de lasten omdat hierop een beoordeling en rapportering van de accountant wordt gevraagd vanuit de Kadernota Rechtmatigheid. De raad autoriseert de begroting (en begrotingswijzigingen) en geeft daarmee toestemming voor de uitvoering van het beleid en de daarvoor benodigde middelen. Het is de verantwoordelijkheid van het college van burgemeester en wethouders om begrotingsafwijkingen tijdig te signaleren en te rapporteren aan de raad. Door een goede inrichting van de planning & controlcyclus zorgt het college er voor dat de begroting en budgetten worden bewaakt en dat belangrijke wijzigingen of dreigende overschrijdingen tijdig worden gemeld aan de gemeenteraad, zodat deze tijdig (binnen het begrotingsjaar) een besluit kan nemen. Wij zijn nagegaan of de financiële beheershandelingen tot stand zijn gekomen binnen de grenzen van de door de raad geautoriseerde begroting. 23

25 Rechtmatigheidsbeheer Begrotingsrechtmatigheid en voorwaarde criterium Beoordeling van overschrijdingen op lastenniveau Wij zijn nagegaan of de financiële beheershandelingen tot stand zijn gekomen binnen de grenzen van de door de raad geautoriseerde begroting. Lastenoverschrijding programma (X 1.000) Begrotingsafwijking Rechtmatig, telt niet mee in het oordeel Onrechtmatig, telt mee in het oordeel Programma 2 Wonen en werken totaal Programma 4 Leren totaal 35 Programma 5 zorgen totaal 30 Programma 6 Beheren totaal 341 Programma 7 Middelen totaal 374 Kostenoverschrijdingen die passen binnen het bestaand beleid, maar niet tijdig konden worden gesignaleerd Kostenoverschrijdingen die passen binnen het bestaand beleid, maar niet tijdig konden worden gesignaleerd Kostenoverschrijdingen die passen binnen het bestaand beleid, maar niet tijdig konden worden gesignaleerd Kostenoverschrijdingen die passen binnen het bestaand beleid, maar niet tijdig konden worden gesignaleerd Kostenoverschrijdingen die passen binnen het bestaand beleid, maar niet tijdig konden worden gesignaleerd V V V V V In de toelichting op de staat van baten en lasten is door het college een nadere analyse van de afwijkingen ten opzichte van de begroting opgenomen. De overschrijdingen zijn toereikend toegelicht en passen binnen het bestaande beleid of worden gecompenseerd door hogere baten binnen het programma. Het college stelt uw gemeenteraad voor genoemde overschrijdingen te autoriseren in het kader van de vaststelling van de jaarrekening Vooruitlopend hierop zijn wij hiervan reeds uitgegaan bij het vormen van ons oordeel over de (begrotings)rechtmatigheid. 24

26 Rechtmatigheidsbeheer Niet financiele beheershandelingen en M&O Kredieten Wij zijn nagegaan of de investeringen tot stand zijn gekomen binnen de grenzen van de door de gemeenteraad geautoriseerde kredieten. Wij constateren dat er geen sprake is van overschrijdingen op investeringsniveau ten opzichte van de gevoteerde kredieten Voorwaardecriterium niet volledig nageleefd ten aanzien van de interne aanbestedingsregels M&O opgenomen in interne controleplannen Scope rechtmatigheidscontrole beperkt Bevindingen ten aanzien van het voorwaardencriterium Hierbij verwijzen wij naar hetgeen hiervoor is opgemerkt omtrent de naleving van de (Europese) aanbestedingsregels. Misbruik en oneigenlijk gebruik In de externe en interne regelgeving zijn diverse bepalingen opgenomen die erop zijn gericht om misbruik en oneigenlijk gebruik te voorkomen. Uw gemeente heeft de toets op het misbruik en oneigenlijk gebruik neergelegd in interne controleplannen. De uitkomst van deze toets heeft niet geleid tot bevindingen die invloed hebben op de rechtmatigheid van baten en lasten en balansmutaties. Niet-financiële beheershandelingen vallen buiten de scope van rechtmatigheidscontrole Handelingen en beslissingen van niet-financiële aard vallen buiten de scope van de rechtmatigheidscontrole door de accountant. De accountant toetst deze handelingen en beslissingen niet inhoudelijk door gegevensgericht onderzoek. Volstaan wordt in dit kader met het beoordelen van het interne systeem van risicoafwegingen. Binnen dit systeem moeten voorwaarden zijn geschapen om risico s goed te kunnen beoordelen en in de tijd te kunnen volgen. Wij hebben ons een beeld gevormd over de wijze van totstandkoming van de inventarisatie van de risico s en de getrouwe weergave van de hieruit mogelijk voortvloeiende financiële gevolgen in de paragraaf Weerstandsvermogen en risicobeheersing van het jaarverslag. 25

27 Wensen en aandachtspunten Aandachtspunten van de raad Aandachtspunten raad Aandachtspunten van de raad Wij vinden het van belang onze controle af te stemmen op de specifieke situatie van de gemeente Bronckhorst en de wensen van onze opdrachtgever. Op die wijze kunnen wij nog gerichter toegevoegde waarde leveren. U heeft ons gevraagd dit jaar specifiek aandacht te besteden aan de volgende onderwerpen: Verbonden partijen; Grondexploitatie; A18 bedrijventerrein; Revitalisering bedrijventerrein Bronckhorst; Fiscale positie VPB plicht (vennootschapsbelasting) (openingsbalans) Verbonden partijen Begin 2016 bent u op uw verzoek door het college geïnformeerd over de verbonden partijen, de wijzigingen als gevolg van de WGR en uw rol hierin. Recent bent u opnieuw door uw college geïnformeerd over de aspecten sturing, beheersbaarheid, verantwoording en toezicht. Het college heeft de notitie werkwijze verbonden partijen / aandachtspunten vastgesteld waarmee wordt beoogd verantwoording en toezicht op verbonden partijen adequaat uit te voeren. Wij kunnen de in de aan u gepresenteerde informatie opgenomen aanbevelingen onderschrijven en stellen vast dat het college sturing, beheersing en informeren van u op de agenda heeft staan. Grondexploitatie Hiervoor verwijzen wij naar de desbetreffende paragraaf in dit accountantsverslag. A18 bedrijventerrein De samenwerkingsovereenkomst kenmerkt zich ons inziens als een privaatrechtelijke overeenkomst met als doel het afstemmen van een gemeenschappelijk beleid. De grondexploitaties die het betreft zijn eigendom van de gemeente Doetinchem respectievelijk Montferland die daar de volledige zeggenschap over hebben. De verantwoording van de grondexploitaties vindt ook plaats in de jaarrekening 2016 en voorgaande jaren van beide betrokken gemeentes. De gemeente Bronckhorst draagt, conform overeenkomst, bij aan een gesaldeerd verlies van beide exploitaties of deelt in een mogelijke positieve opbrengst (de twee exploitaties gesaldeerd). 26

28 Wensen en aandachtspunten Aandachtspunten van de raad Aandachtspunten raad A18 bedrijventerrein (vervolg) De gemeente Bronckhorst heeft op basis van de overeenkomst slechts een contractuele relatie met de grond bezittende gemeenten en is op grond van de overeenkomst deelnemer is in het resultaat (zonder eigen beslissingsbevoegdheid). Het gesaldeerde resultaat van beide exploitaties kan naar onze mening als basis worden gebruikt voor de berekening van haar contractuele bijdrage in het geprognosticeerde negatieve eindresultaat ten behoeve van de jaarrekening Wel willen wij opmerken dat gezien de aanwezige overcapaciteit in de regio van bedrijventerreinen er sprake is van een verhoogd risico ten aanzien van de geraamde afzet. Dit risico, daarmee het risico op afwaardering van de grondexploitatie op de Doetinchemse balans en daarmee het verder toenemend verlies op deze samenwerkingsovereenkomst is verder toegenomen in 2016 door het door Doetinchem in exploitatie nemen van fase 2 van plan waardoor het totaal nog uit te geven plangebied ongeveer 60ha bedraagt. Revitalisering bedrijventerrein Bronckhorst; Het project wordt in 2017 financieel afgerond waarbij een verantwoording naar de provincie toe moet worden gezonden. Dit is tevens zo in de auditcommissie aangegeven, waardoor wij in onze volgende rapportage na de financiële eindverantwoording door de gemeente Bronckhorst in zullen gaan op deze verantwoording. Fiscale positie VPB plicht (vennootschapsbelasting) (openingsbalans) Zie hiertoe de aparte paragraaf in dit accountantsverslag waarin wij ingaan op de fiscale positie. 27

29 Bijlagen Controleaanpak 29 Jaarverslag 34 Onafhankelijkheid 35 Verklaring van verantwoordelijkheden 37 Controleverschillen 39 Wijzigingen in fiscale wet- en regelgeving 41 SiSa-bijlage 45

30 Bijlage Controleaanpak Controleaanpak en -uitvoering Controleaanpak en uitvoering Wij voeren onze controle uit met een mix van systeem- en gegevensgerichte werkzaamheden en een mix van vaste teamleden en ingeschakelde experts. Daarnaast beschikken wij als organisatie over verschillende kwaliteitsborgingsmaatregelen. Dit geheel tezamen leidt tot een kwalitatief goede controle. In dit verslag is voor elk bijzonder aandachtsgebied in onze controle terug te lezen wat de kernpunten in onze controle zijn geweest die hebben bijgedragen aan de kwaliteit in onze controle. Onze controleaanpak is onder andere gericht op het in kaart brengen van de voor de jaarrekening van belang zijnde risico s. Op basis van onze gesprekken met het management over de belangrijke financiële en operationele ontwikkelingen is een aantal punten met een verhoogd risico voor de jaarrekening 2016 onderkend: financiële positie en kwaliteit resultaat; schattingen en toelichtingen in de jaarrekening; verwerking decentralisaties; waardering grondexploitaties; Aanbestedingen. Wij rapporteren u over onze werkzaamheden en bevindingen ten aanzien van onze aandachtspunten in dit accountantsverslag. 29

31 Bijlage Controleaanpak Rechtmatigheid Onze aanpak ten aanzien van rechtmatigheid Wij hebben bij de controle over 2016 de rechtmatigheid getoetst conform de bepalingen van het Bado en het controleprotocol 2016 van de gemeente Bronckhorst. Bij onze controle hebben wij aandacht gegeven aan de volgende onderwerpen: het rechtmatigheidsbeheer; de naleving van het voorwaardencriterium; de begrotingsrechtmatigheid; de kredieten; mutaties in de reserves; het misbruik-en-oneigenlijk-gebruikcriterium; de niet-financiële beheershandelingen. Begrotingscriterium Met de controle op de juiste toepassing van het begrotingscriterium toetsen wij of het budgetrecht van de gemeenteraad is gerespecteerd. Wij beoordelen bij onze controle de overschrijdingen ten opzichte van de begrote lasten per programma. Dit betreffen enkel de lasten omdat hierop een beoordeling en rapportering van de accountant wordt gevraagd vanuit de Kadernota Rechtmatigheid. De raad autoriseert de begroting (én begrotingswijzigingen) en geeft daarmee toestemming voor de uitvoering van het beleid en de daarvoor benodigde middelen. Het is de verantwoordelijkheid van het college van burgemeester en wethouders om begrotingsafwijkingen tijdig te signaleren en te rapporteren aan de raad. Door een goede inrichting van de planning-en-controlcyclus zorgt het college ervoor dat de begroting en budgetten worden bewaakt en dat belangrijke wijzigingen of dreigende overschrijdingen tijdig worden gemeld aan de gemeenteraad, zodat deze tijdig (binnen het begrotingsjaar) een besluit kan nemen. 30

32 Bijlage Controleaanpak Rechtmatigheid Indien desondanks budgetten worden overschreden en niet meer gedurende het jaar kunnen worden voorgelegd aan de raad, is strikt genomen sprake van een onrechtmatigheid. Deze overschrijdingen hoeven echter niet in alle gevallen te worden meegewogen in het accountantsoordeel. Voor een juiste oordeelsvorming is van belang in hoeverre de begrotingsoverschrijding past binnen het door de gemeenteraad geformuleerde beleid, deze wordt gecompenseerd door hogere opbrengsten of kostenoverschrijdingen bij openeinderegelingen. Deze overschrijdingen dienen te worden weergegeven in de jaarrekening en kunnen door het vaststellen van de jaarrekening alsnog door de raad worden geautoriseerd. 31

33 Bijlage Controleaanpak Goedkeurings- en rapporteringstoleranties Controletolerantie voor fouten De met u afgesproken goedkeurings-en rapporteringstoleranties Op grond van het Bado stelt de raad de goedkeuringstolerantie vast, die de accountant bij zijn jaarrekeningcontrole dient te hanteren. De goedkeuringstolerantie is vastgesteld door het college van burgemeester en wethouders en vervolgens ter besluitvorming gebracht van de raad. Op 26 mei 2016 is het normenkader door de raad voor kennisgeving aangenomen, ten aanzien van toleranties zijn geen wijzigingen aangebracht. Op grond van de jaarrekening 2016 bedraagt de goedkeuringstolerantie voor fouten afgerond (1% van de lasten) en voor onzekerheden (3% van de lasten). Onze controletolerantie voor fouten bedraagt 50% van de goedkeuringstolerantie. Als de controletolerantie niet wordt overschreden, kan een goedkeurende controleverklaring afgegeven worden. Voor onzekerheden is de controletolerantie gelijk aan de goedkeuringstolerantie van 3%. Deze goedkeuringstolerantie is een kwantitatief criterium. De uiteindelijke oordeelsvorming is echter altijd een combinatie van kwalitatieve en kwantitatieve afwegingen. Het rapporteringsbedrag, de maatstaf die geldt voor het rapporteren van fouten en onzekerheden, is door de raad bepaald op Beperking Goedkeuringstolerantie Goedkeurend Oordeelonthouding Afkeurend Fouten in de jaarrekening (% lasten) Onzekerheden in de controle (% lasten) < 1% > 1 < 3% - > 3% < 3% > 3 < 10% > 10% - 32

34 Bijlage Controleaanpak Samenwerking met andere accountants en inzet van deskundigen Samenwerking met andere accountants Voor de controle van de jaarrekening van de gemeente Bronckhorst steunen wij, zoals ook in onze managementletter 2016 gerapporteerd, niet op de werkzaamheden zoals uitgevoerd door de verbijzonderde interne controlefunctie. Daarentegen steunen wij wel op de (controle)verklaringen behorende bij de opgaven van serviceorganisaties en zorgaanbieders. In dit kader voeren wij dan ook, waar nodig, collegiale reviews uit. Hierbij schenken wij aandacht aan: Onafhankelijkheid; Materialiteit; Fraude / overtredingen wet- en regelgeving; Onderkende risico s en de response hierop; Evaluatie fouten en onzekerheden. 33

35 Bijlage Jaarverslag Jaarverslag en BBV Inleiding In het kader van onze controle van de jaarrekening is het onze taak om na te gaan of het jaarverslag voldoet aan de voorschriften van het Besluit Begroting en Verantwoording provincies en gemeenten (BBV) en of het verenigbaar is met de jaarrekening, en ook om na te gaan of het jaarverslag, in het licht van de tijdens het onderzoek van de jaarrekening verkregen kennis en begrip omtrent de gemeente en haar omgeving, geen materiële onjuistheden bevat. Vereisten jaarverslag Uw jaarverslag bestaat uit de programmaverantwoording, de paragrafen en overige informatie. Het Besluit Begroting en Verantwoording provincies en gemeenten bepaalt nadere voorschriften voor het jaarverslag. In overeenstemming met de omvang en complexiteit van de gemeente bevat het jaarverslag een evenwichtige en uitvoerige analyse van de financiële situatie op de verslagdatum, ontwikkelingen tijdens het boekjaar en inkomsten, alsmede een beschrijving van de risico s en onzekerheden. Daarnaast dient in het jaarverslag de verwachte gang van zaken te worden opgenomen. 34

36 Bijlage - Onafhankelijkheid Onafhankelijkheid De onafhankelijkheid van de accountant behoort tot het fundament van zijn beroep. In de maatschappelijke discussie over kwaliteitsverbetering van de controle speelt de onafhankelijkheid van accountants een belangrijke rol. Vanaf 1 januari 2014 is op alle assurance-opdrachten onder Nederlands recht de Verordening inzake Onafhankelijkheid (ViO) van toepassing. Een aantal belangrijke punten uit de ViO, die wij hieronder hebben opgenomen betreffen: langdurige betrokkenheid samenloop van dienstverlening geschenken en giften Een strikte scheiding tussen controle- en adviesdiensten was al van kracht voor OOB s vanaf 1 januari 2014 en kantoorroulatie is verplicht voor financiële jaren van OOB s vanaf Daarnaast kent de Europese verordening vanaf controlejaar 2016 striktere onafhankelijkheidseisen, maar ook nadere bevestigingen over onafhankelijkheid ter communicatie aan interne toezichthouders. Op 17 juni 2016 is een gewijzigde ViO van kracht geworden vanwege de implementatie van Verordening (EU) nr. 537/2014 van het Europees Parlement en de raad van 16 april 2014 betreffende specifieke eisen voor de wettelijke controles van financiële overzichten van organisaties van openbaar belang. Impact ViO op relatie gemeente Bronckhorst en EY De belangrijkste wijzigingen in de ViO hebben betrekking op: een nadere toetsing van geschenken en uitingen van gastvrijheid vanaf een grens van 100. Dit geldt zowel voor ontvangen als verstrekte geschenken en uitingen van gastvrijheid; een verbod van sponsoring van een assurance-cliënt ter verkrijging van naamsbekendheid. 35

37 Bijlage - Onafhankelijkheid Langdurige betrokkenheid Om alle schijn van afhankelijkheid te vermijden, kunnen de externe accountant en (senior) managers in het team maximaal zeven achtereenvolgende jaren in het team actief zijn. Daarna zullen zij intern roteren. Onze betrokkenheid in jaren laat het volgende beeld zien: drs. J.M.A. Drost RA, partner, betrokken sinds 2016 drs. R.M.G. Regelink RA, senior manager, betrokken sinds 2016 Samenloop van dienstverlening Ten aanzien van OOB s is de combinatie van wettelijke controles en overige dienstverlening volledig verboden, met uitzondering van met name genoemde overige assurancediensten. Voor niet-oob s, zoals [naam gemeente], is bepaald dat samenloop is geoorloofd als de non-assurancedienst niet van materiële invloed is op het assuranceobject. Als er wel materiële invloed is geldt in beginsel een verbod, behalve wanneer de non-assurancedienst niet: subjectief of niet-routinematig is of; een verwerkingswijze in het assuranceobject ten gevolge heeft waarvan het assuranceteam twijfelt of deze verwerkingswijze passend is of; leidt tot een bedreiging uit hoofde van belangenbehartiging. 36

38 Bijlage Verklaring van verantwoordelijkheden Verantwoordelijkheid Conform de aan ons verleende opdracht hebben wij de jaarrekening 2016 van de gemeente Bronckhorst gecontroleerd. Het is de verantwoordelijkheid van het college van burgemeester en wethouders om de jaarrekening op te maken in overeenstemming met het Besluit Begroting en Verantwoording provincies en gemeenten. Het is onze verantwoordelijkheid een oordeel te geven over de jaarrekening, als bedoeld in artikel 213, tweede lid, van de Gemeentewet. Wij hebben onze controle verricht in overeenstemming met Nederlands recht, waaronder het Besluit accountantscontrole decentrale overheden (Bado) en het door de raad vastgestelde controleprotocol. Dienovereenkomstig zijn wij verplicht te voldoen aan de voor ons geldende gedragsnormen en zijn wij gehouden onze controle zodanig te plannen en uit te voeren dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de jaarrekening geen afwijkingen van materieel belang bevat. Fraude en naleving wet- en regelgeving De primaire verantwoordelijkheid voor het voorkomen en ontdekken van fraude en het naleven van weten regelgeving (hierna onregelmatigheden) berust zowel bij de gemeenteraad als bij het college van burgemeester en wethouders. Het is van belang dat het college van burgemeester en wethouders, onder toezicht van de gemeenteraad, sterk de nadruk legt op het voorkomen van fraude en onregelmatigheden, waardoor de gelegenheden tot het plegen van fraude en onregelmatigheden kunnen afnemen, alsmede op het ontmoedigen daarvan, waardoor personen ervan kunnen worden weerhouden om fraude en onregelmatigheden te plegen omwille van de waarschijnlijkheid dat die wordt ontdekt en bestraft. Onze controle dient zodanig te worden gepland en uitgevoerd dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de jaarrekening geen onjuistheden van materieel belang als gevolg van fouten of fraude bevat. Door de beperkingen die inherent zijn aan een controle, bestaat er een onvermijdbaar risico dat sommige afwijkingen in de financiële overzichten niet zullen worden ontdekt, zelfs wanneer de controle naar behoren is gepland en uitgevoerd overeenkomstig de Standaarden. 37

39 Bijlage Verklaring van verantwoordelijkheden Onze controlewerkzaamheden omvatten mede de volgens Standaard 240 en 250 vereiste werkzaamheden, zoals brainstorming, het verzamelen van informatie met het oog op het vaststellen van en reageren op het risico van fraude en het uitvoeren van bepaalde werkzaamheden gericht op het risico van het doorbreken van interne beheersmaatregelen door het management, met inbegrip van inzage in journaalboekingen, beoordeling van schattingen en evaluatie van zakelijke redenen voor significante ongebruikelijke transacties. Op grond van onze werkzaamheden zijn er geen indicaties duiden op een verhoogd frauderisico. Letter of representation We hebben het college van burgemeester en wethouders gevraagd om een Letter of representation (bevestiging bij de jaarstukken). De volgende paragrafen zijn toegevoegd aan onze standaard letter of representation op grond van de specifieke situatie van de gemeente Bronckhorst: Bevestiging nul-verantwoordingen SiSa-bijlage

40 Bijlage - Controleverschillen Controleverschillen Tijdens onze controle inventariseren wij verschillen tussen enerzijds bedragen, classificaties, presentatie en toelichting van jaarrekeningposten die de gemeente heeft opgenomen of gerapporteerd en anderzijds bedragen, classificaties, presentatie of toelichting zoals die naar onze mening in overeenstemming met het Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten dienen te worden opgenomen of gerapporteerd. Onderstaand is een overzicht van de materiële verschillen opgenomen, die zijn geconstateerd tijdens onze controle en welke zijn aangepast door het college. Wij hebben geëvalueerd in hoeverre onderstaande verschillen voortkomen uit een tekortkoming in de interne beheersing. Tevens is een overzicht opgenomen van de onjuistheden die wij tot aan de datum van dit verslag hebben gesignaleerd en niet door de gemeente zijn gecorrigeerd. Daarnaast zijn eventuele rechtmatigheidsfouten in dit overzicht opgenomen. Gecorrigeerde verschillen Post/omschrijving van de toelichting Bedrag fouten in Bedrag onzekerheden in In verband met invoering van het IKB dient een eenmalige schuld op de balans te worden opgenomen ten aanzien van de opbouw van het vakantiegeldrecht. Deze aanpassing is doorgevoerd in de jaarstukken nadelig Totaal nadelig - 39

41 Bijlage - Controleverschillen Welke onzekerheden/fouten hebben wij geconstateerd? Onze rapportering van fouten en onzekerheden In de onderstaande tabel is een overzicht gegeven van de fouten vanuit de controle en de onzekerheden inzake Sociale domein alsmede een aantal fouten die volgen uit het financieel afsluitproces. Fouten Onzekerheden Verwijzing Getrouwheid: Nog te betalen Jeugd is te hoog Overlopende passiva te hoog Vrijval bestemmingsreserve uitgifte eigen graven zonder raadsbesluit in 2016 Verplichting WKR te hoog opgenomen Nog te ontvangen afvalstoffenheffing Prestatielevering Jeugd Prestatielevering WMO PGB Jeugd en WMO (69.000) (71.000) (52.000) Totaal Rechtmatigheid: Nog te betalen Jeugd is te hoog Overlopende passiva te hoog Vrijval bestemmingsreserve uitgifte eigen graven zonder raadsbesluit in 2016 Verplichting WKR te hoog opgenomen Nog te ontvangen afvalstoffenheffing Aanbestedingen Prestatielevering Jeugd Prestatielevering WMO PGB Jeugd en WMO Totaal Tolerantie (1% tolerantie) (3% resp. 10% tolerantie)

42 Bijlage - Wijzigingen in fiscale wet- en regelgeving welke van invloed zijn op gemeente Bronckhorst Invoering vennootschapsbelastingplicht overheidsondernemingen met ingang van 1 januari 2016 Op 1 januari 2016 is de Wet Vpb-plicht overheidsondernemingen ingevoerd, waardoor een groot aantal directe en indirecte overheidsondernemingen onder voorwaarden belastingplichtig voor de vennootschapsbelasting (Vpb) zijn geworden. Gemeenten en hun Gemeenschappelijke Regelingen met rechtspersoonlijkheid worden belastingplichtig, voor zover zij een fiscale onderneming drijven. Hetzelfde geldt voor door gemeenten beheerste stichtingen en verenigingen. Veel kapitaaldeelnemingen, waaronder bv s, nv s en coöperaties, worden zelfs belastingplichtig voor ál hun activiteiten. De regeling kent een aantal algemene en specifieke vrijstellingen op basis waarvan de Vpb-plicht mogelijk (deels) beperkt kan worden. Hierna geven wij aan welke aandachtspunten/actiepunten en overwegingen voor uw organisatie van belang zijn. Aandachtspunten/actiepunten Wij adviseren u jaarlijks opnieuw te inventariseren welke activiteiten voor de Vpb als belaste en niet-belaste activiteiten kwalificeren. Bij (gedeeltelijke) belastingplicht dient jaarlijks een aangifte Vpb te worden opgesteld en ingediend. Zonder uitstel dient een aangifte Vpb voor 1 juni na afloop van het kalenderjaar te zijn ingediend (uitgaande van boekjaar=kalenderjaar). Bij het opstellen van de begroting dient de verwachte Vpb-last te worden meegenomen, wij adviseren u derhalve tijdig een inschatting te maken van de Vpb-last voor latere jaren. Over eventueel af te dragen Vpb wordt in beginsel belastingrente (momenteel ruim 8%) geheven. Indien tijdig om een voorlopige aanslag Vpb wordt verzocht, kan belastingrente zoveel mogelijk worden beperkt of zelfs voorkomen. Het is van belang dat iedere belastingplichtige de fiscale positie naadloos en gedocumenteerd kan aansluiten met de primaire vastlegging. Met andere woorden: uw instelling zal volledige grip moeten krijgen, hebben en houden op de Vpb-positie. Dit hebben wij schematisch als volgt weergegeven: 41

43 Bijlage - Wijzigingen in fiscale wet- en regelgeving welke van invloed zijn op gemeente Bronckhorst Borging van de Vpb in de administratieve organisatie en bedrijfsprocessen De Vpb zal vanaf 2016 een jaarlijks terugkerend item zijn in uw bedrijfsproces(sen). Het opstellen van een fiscale openingsbalans, het bepalen van de fiscale winst in enig jaar en het opstellen van de aangifte Vpb is maatwerk. Fiscale balanswaarden en winstbepalingsregels komen doorgaans niet overeen met de waarden en grondslagen welke voor de jaarrekening gelden. Daarom zal een gedegen proces moeten worden ingericht om ieder jaar van de jaarrekening tot een juiste aangifte Vpb te komen, met een volledig audit trail. Daarnaast is het essentieel dat de nieuwe fiscale regels en daarmee samenhangende verantwoordelijkheden tijdig in uw interne processen en administratie worden geïntegreerd. Dit kan middels het opzetten van een zogenoemd Tax Control Framework (TCF). Wij hebben een unieke, systematische en datacentric methodiek ontwikkeld, EY VPB Analytics genaamd, waarmee wij financiële data op een efficiënte, betrouwbare manier kunnen gebruiken voor het opstellen van de aangifte Vpb en andere fiscale doeleinden. Indien gewenst kunnen wij deze methodiek, onderstaand schematisch weergegeven, nader toelichten. 42