het deugdenboek voor het onderwijs linda kavelin popov het deugdenboek voor het onderwijs Z A A K Z A A

Transcriptie

1 onderwomsldef :30 Pagina 1 linda kavelin popov linda kavelin popov het deugdenboek voor het onderwijs Door het gedrag te benoemen in termen van deugden (de bouwstenen van ons karakter), voelen kinderen zich gezien en krijgen ze zicht op hun gedrag. U zult geïnspireerd raken door de ideeën uit dit boek om met de deugden aan de slag te gaan, zodat karaktervorming een integraal onderdeel wordt van het lesgeven en begeleiden van kinderen. Dit boek is geschikt voor onderwijzers, leraren, interne begeleiders, remedial teachers, de buitenschoolse opvang en ouders, en richt zich op kinderen en jong volwassenen(van 4-16 jaar). Over de inhoud Een inhoudelijk antwoord op de vraag naar normen en waarden Een beschrijving van 52 deugden, die in alle culturen worden beschouwd als het beste in ons Het De deugd van de week project Succesverhalen en voorbeelden van allerlei activiteiten met de deugden Strategieën om kinderen in één minuut raad te geven. Strategieën die werken! 10 richtlijnen om straffen om te buigen tot het herstellen van de rechtvaardigheid en de preventieve werking hiervan Tips om de neiging tot pesten te transformeren Leerkrachten krijgen eenvoudige manieren aangereikt om het beste in kinderen én henzelf naar boven te brengen zorgzaamheid, respect, betrokkenheid, vredelievendheid, vriendelijkheid en eenheid te stimuleren duidelijke grenzen te stellen, gebaseerd op de deugden samen met de leerlingen een visie voor de klas of school te formuleren op basis van de deugdentaal hun liefde voor het vak, hun enthousiasme en creativiteit te vernieuwen Wat levert de deugdenvisie de kinderen op? begrip van hun aangeboren deugden en het in praktijk brengen ervan een klimaat waarin veiligheid en respect voorop staan rust en ruimte om te leren, zelfvertrouwen en (zelf)discipline plezier en enthousiasme besef van eenheid en verdraagzaamheid Reeds verschenen: Het grote deugdenboek voor ouders en kinderen, de Deugdenkaarten en de Deugdenposter. Het wereldwijde deugdenproject is door de Verenigde Naties uitgeroepen tot 'het beste opvoedingsprogramma van de hele wereld voor alle culturen.' het deugdenboek voor het onderwijs Breng Breng het het beste beste in in je je leerlingen leerlingen en en jezelf jezelf naar naar boven boven DE DE DE Z A A K Z A A K Z A A K

2 Het deugdenboek voor het onderwijs Breng het beste in de leerlingen en jezelf naar boven Linda Kavelin Popov Uitgeverij de Zaak

3 Hoe je dit boek kunt gebruiken Het deugdenboek voor het onderwijs is zo ontworpen, dat leerkrachten gereedschappen en strategieën tot hun beschikking krijgen die hen helpen om het karakter van kinderen te vormen. Dit doen zij door positieve omstandigheden te scheppen die de leerlingen helpen om in hun kracht te gaan staan, terwijl zij hun kennis vergroten en groeien. Deze strategieën kunnen makkelijk worden geïntegreerd in de leerstof, de regels en de manier van omgaan met elkaar op elke school en binnen iedere organisatie. Het wereldwijde deugdenproject is een positieve, brede methode die in veel culturen wordt toegepast om het beste in kinderen en volwassenen naar boven te brengen. Deze gids geeft voorbeelden van uitmuntend gedrag overal ter wereld, concrete voorbeelden waaraan je kunt zien hoe je de strategieën van het deugdenproject kunt integreren in je eigen school of lesprogramma. De activiteiten aan het eind van elk hoofdstuk en de beschreven deugden zijn geschikt voor kleuters en kinderen op de basisschool en de middelbare school. Veel oefeningen zijn geschikt voor kinderen van alle leeftijden. We laten het echter aan jou over om te beslissen welke activiteiten passen bij de leeftijd, en de culturtele en maatschappelijke achtergrond van de kinderen met wie je werkt. Voel je vrij om de oefeningen zo te veranderen dat zij geschikt zijn voor de kinderen die je onder je hoede hebt. Mentoren zullen baat hebben bij de kunst van kameraadschap tijdens hun werk. We bieden een methode aan die kinderen helpt om in te zien wat de kern van de zaak is en die een beroep doet op de deugden die hen kunnen helpen om zelf hun problemen op te lossen. Dit is overigens ook belangrijk gereedschap bij rouwverwerking en zelfmoordpreventie. Deze gids bevat de volgende drie gedeelten. DEEL 1. EENVOUDIGEE ENVOUDIGE MANIEREN OM EEN SFEER TE SCHEPPEN WAARIN HET NOR- MAAL IS OM AANDACHT TE BESTEDEN AAN KARAKTERVORMING Deel één is gewijd aan de vijf strategieën van het deugdenproject. Er worden methodes aangereikt om deze strategieën in praktijk te brengen. 11

4 D EEL 2. DE DEUGDEN: ONZE INNERLIJKE GESCHENKEN Er worden voorbeelden van uitmuntendheid gegeven op scholen en educatieve instellingen uit de hele wereld. Aan het eind van elk hoofdstuk over een strategie staan klassenactiviteiten, activiteitenlijsten voor leerlingen en activiteiten voor de hele school. Er staat een samenvatting van elke strategie waarin alle sleutelbegrippen worden vermeld. EEL 2. D 52 deugden, van assertiviteit tot zorgzaamheid. Hoe je de deugden kunt toepassen in de klas en tijdens activiteiten voor de hele school. Op de eerste pagina van elke deugd staat een omschrijving van elke deugd. De vraag wordt beantwoord waarom je de deugd in praktijk zou brengen en er wordt uitgelegd hoe je dat kunt doen. Op de tweede pagina van elke deugd staan een aantal vragen over het in praktijk brengen van de deugd in verschillende situaties, die in een rollenspel uitgebeeld kunnen worden. De tekens van succes worden genoemd en er wordt een affirmatie gegeven. Op de derde pagina van elke deugd staan voorstellen voor activiteiten, vragen om over na te denken, handenarbeid of kunstprojecten. Bij elke deugd worden punten genoemd die je op een poster over de desbetreffende deugd kunt zetten. Op de vierde pagina van elke deugd staan te citeren citaten die je aan de muur kunt hangen. 12

5 Inleiding ONZE SCHOLEN HEBBEN MET PROBLEMEN TE KAMPEN De hoeveelheid geweld op scholen is alarmerend; het lijkt wel oorlog op sommige scholen. In Amerika is moord de voornaamste doodsoorzaak van jongeren. Veel jongeren in Amerika gaan naar school met wapens. Bij de deur staan gewapende bewakers met metaaldetectors. Veel kinderen kunnen toveren op technologisch gebied, maar begrijpen niets van ethische principes. Steeds meer scholieren maken hun school niet af, wat ook alarmerend is. Leraren raken steeds meer gestrest doordat ze zich bedreigd voelen, terwijl er toch al zoveel van ze verwacht wordt met betrekking tot het overbrengen van de leerstof. Als we niet doordringen tot de kern van deze problemen, gaan ze niet weg, maar worden ze groter. HET GEBREK AAN ZINGEVING Tijdens een onderzoek door het Harvard Center for Moral Education werd aan jongeren die zinloos geweld hadden gepleegd gevraagd waarom ze dat hadden gedaan. Negentig procent van de jongeren zei: Omdat ik me verveelde. Verveling is een spirituele ziekte de ziekte van de zinloosheid. Als een gebrek aan zingeving de ziekte is, zal de genezing moeten inhouden dat jongeren de zin van hun leven gaan ervaren. Diep in alle mensen leeft het verlangen om een belangrijke bijdrage te leveren, om een stempel op de samenleving te drukken. Dit verlangen komt voort uit de drang om de aangeboren deugden idealisme, doelgerichtheid en creativiteit te ontwikkelen en tot uitdrukking te brengen. Adolescenten voelen de drang om hun stempel op de samenleving te drukken. Als aan dat verlangen geen positieve richting wordt gegeven en jonge mensen geen kans wordt geboden om te ontdekken en ervaren wat betekenisvol is in hun leven, zal dit verlangen op een disfunctionele manier worden vormgegeven. 13

6 DE WEDERGEBOORTE VAN WAARDEN EN DEUGDEN Gelukkig kunnen we een wedergeboorte van waarden en deugden doen plaatsvinden waarmee we ons op de kern van het probleem richten. Het doel van het leven is volgens de belangrijkste filosofische overtuigingen het cultiveren van de deugden. Rechtvaardigheid is niet nieuw. Liefde is geen nieuw idee. De deugden zijn de oudste ideeën ter wereld. Toch zijn we moreel en spiritueel uitgehongerd wat betreft het in praktijk brengen van deze eenvoudige, tijdloze deugden. Veel onderwijzers en schoolhoofden hebben gemerkt dat het ontdekken en toepassen van de strategieën van het deugdenproject de cultuur van hun school totaal verandert, doordat er een leefomgeving wordt gecreëerd die doordrenkt is van zorgzaamheid en respect. Ontmoedigde leerlingen worden enthousiaste leerlingen, nu we begrijpen dat woorden als lui, stom, waardeloos, hopeloos en onacceptabel de leerlingen demoraliseerden en ontmoedigden. Als in de klas louter bemoedigende woorden worden gebruikt, zoals behulpzaam, uitmuntend, mededogen, zelfdiscipline en vriendelijk, komen deze deugden tot bloei, wat te merken valt aan het gedrag van de leerlingen. De deugden zijn wat goed is aan ons. Sharon, zes jaar WAAROM DEUGDEN?? WAAROMW GEEN WAARDEN? Uit onze waarden kunnen we afleiden wat wij belangrijk vinden. Dat kan van alles zijn. Misschien vinden we het belangrijk om rijk en beroemd te worden, misschien vinden we het belangrijk om de grootste crimineel te worden uit de geschiedenis van de mensheid of misschien vinden we het belangrijk om macht over anderen uit te oefenen, maar dat betekent nog niet dat we een mooi karakter hebben. Waarden zijn bovendien cultuur gebonden. Wat sommige culturen of families belangrijk vinden, vinden andere culturen of families onbelangrijk. Deugden zijn veel universeler dan waarden. Waarden zijn cultuur gebonden terwijl deugden in alle culturen belangrijk worden gevonden. 14

7 EEN BREDE BENADERING Als leerkrachten jongeren willen helpen om hun karakter te ontwikkelen, raken zij soms ontmoedigd omdat zij niet weten hoe zij over waarden kunnen beginnen zonder mensen met andere overtuigingen voor het hoofd te stoten. Zo zijn er bijvoorbeeld kinderen mét een godsdienstige overtuiging en kinderen zonder geloofsovertuiging. Hoe kunnen wij het karakter van jongeren vormen in een pluralistische samenleving? Hoe kunnen we voorkomen dat we hen de waarden van één geloofsovertuiging opleggen? Een eenvoudige oplossing voor dit probleem is ons te richten op de ontwikkeling van de deugden. We kunnen ons niet veroorloven om te wachten tot de discussie over normen en waarden is afgerond. Er sterven teveel kinderen. De methode die hier wordt gepresenteerd, omzeilt dus dit probleem en richt zich direct op het inspireren van jongeren met behulp van deugden als moed, eerzaamheid, rechtvaardigheid en mededogen. Alle ouders van elke geloofsovertuiging of zonder geloofsovertuiging vinden het prettig wanneer kinderen een integer karakter ontwikkelen. De strategieën van het deugdenproject zijn een eenvoudige, in de praktijk getoetste methode, die kinderen helpt om zich te herinneren wie ze werkelijk zijn en om te beseffen dat de zin van het leven het leiden van een zinvol leven is. De deugden vormen de inhoud van ons karakter, de basiselementen van de menselijke geest. In potentie zijn zij in ieder kind aanwezig. We hebben behoefte aan een methode die kinderen helpt om zich te gedragen naar het mooiste in hen. Het doel van een ware opvoeder is om de deugden wakker te maken die in het kind sluimeren. Dit boek beschrijft eenvoudige manieren om dit te doen. Het is het beste om de karakterkwaliteiten van een kind wakker te maken als het nog klein is. Dit is het ideale moment om het kind te helpen om zich ervan bewust te worden dat de deugden ons leven zin kunnen geven. Overigens hebben wij ontdekt dat het nooit te laat is om kinderen te helpen om tot dit zeer belangrijke besef te komen. De deugden leven in onze kinderen ze dienen gewoon wakker te worden geschud. Als dit door steeds meer mensen wordt gedaan, zullen de deugden overal triomferen. 15

8 16 Cultiveer de deugden in jezelf en zij krijgen werkelijkheidswaarde. Cultiveer de deugden in je familie en zij bloeien. Cultiveer de deugden in je dorp, en de deugden verspreiden zich. Cultiveer de deugden in je land en ze zijn overvloedig aanwezig. Cultiveer de deugden in de wereld en de deugden triomferen overal.

9 Vijf strategieën voor het creëren van een cultuur van karaktervorming Iemand heeft karakter als zijn wil goed ontwikkeld is. Norvalis DE ACHTERGROND Het deugdenproject is tijdens het internationale jaar van het gezin door het secretariaat van de Verenigde Naties onderscheiden als een methode met een voorbeeldfunctie voor de hele wereld. Het deugdenproject beperkt zich niet tot de spirituele praktijk of de overtuigingen van één geloof. Ze is gebaseerd op de eenvoudige wijsheden van de verschillende culturen en geloofsovertuigingen, die erop gericht zijn om het beste in de mens naar boven te brengen moed, eerzaamheid, rechtvaardigheid, vriendelijkheid en alle andere aangeboren deugden. Scholen, bedrijven, religies, gevangenissen, adviseurs, ontwenningsklinieken en gezinnen over de hele wereld gebruiken de vijf strategieën van het deugdenproject en brengen op deze manier grote veranderingen teweeg. Leerkrachten op alternatieve scholen, die een vangnet vormen voor schoolverlaters en ontspoorde jongeren, hebben gemerkt dat ze deze jongeren voor het eerst konden bereiken door de deugden te benoemen die zij in hen vertegenwoordigd zagen. Een vrouw in de staat Washington begon een deugdenrevival beweging op een school met heling als doel, na een tragisch schietincident met een leerling. De hele gemeenschap schaarde zich achter haar en hielp haar om posters van de deugden in de etalage van winkels, in de bus en in de hal van scholen op te hangen. Leerlingen van groep acht in het westen van Australië benoemden medeleerlingen in een raad van wijzen, die elke week bijeenkwam om de problemen op te lossen die door medescholieren in een deugdenbus waren gestopt. De raad hielp hen om de deugden te identificeren die hen zouden kunnen helpen om in hun kracht te gaan staan. 17

10 Scholen in Rusland, Oost-Europa en Azië gebruiken de strategieën als uitgangspunt tijdens lessen die gewijd zijn aan de ontwikkeling van normbesef. Clubs voor jongens en meisjes in de VS en Canada gebruiken de strategieën om recht te doen aan hun opdracht om het gehele kind bij te staan. Ik hoor en ik vergeet Ik zie en ik onthoud Ik doe en ik begrijp Anoniem EEN BREDE BENADERING VAN KARAKTERVORMING De vijf strategieën van het deugdenproject stellen ons in staat om de cultuur van een school te transformeren. Ze voorzien ons van eenvoudig gereedschap dat dagelijks gebruikt kan worden, zodat karaktervorming op natuurlijke wijze deel gaat uitmaken van de ervaringen van het kind. Als een school een cultuur van karaktervorming wil doen ontstaan, hoeft ze niet het lesprogramma om te bouwen of een speciaal lesprogramma te introduceren. Het werkt veel beter om het cultiveren van de deugden te integreren in het lesprogramma, in de manier waarop gezag wordt gehanteerd en waarop mentoren hun werk doen, en tijdens de dagelijkse lessen. Kinderen leren in de context van hun ervaringen tijdens dagelijkse interacties. Het is ook belangrijk dat karaktervorming rekening houdt met de leerstijl van het kind visueel, auditief, kinesthetisch, enz. In deze gids staan veel onderwijstips en worden er activiteiten beschreven die een beroep doen op alle zintuigen van het kind, zodat het beste in het kind naar boven komt. Ouders kunnen leerlingen zeer belangrijke hulp bieden. Als toegewijde ouders bereid zijn om met de school samen te werken, kunnen ze een leerling helpen met wie het mis dreigde te gaan, zelfs als hun opvoedkundige kwaliteiten rudimentair zijn. Michael C./ Seltz, conrector op de Frost Middle School in Livonia, VS 18

11 EEN VANGNET MAKEN VOOR SCHOLIEREN VANUIT DE SAMENLEVING Dankzij de effectiviteit van netwerken, is het heel goed mogelijk om een veilig vangnet voor onze kinderen te maken. Scholen waarbij ouders erg betrokken zijn, slagen er volgens onderzoeken het beste in om een slagveld om te toveren in een vredeszone. Als onderwijzers en ouders een eenheid vormen, en vooral als zij gericht zijn op de deugden, hebben kinderen de grootste kans om dit te ervaren. Als ouders en onderwijzers met één stem spreken en de positieve taal der deugden bezigen, krijgen de leerlingen in korte tijd veel meer zelfwaardering, idealisme, respect en een gevoel van veiligheid. Vrijwilligers die onderwijzers komen helpen en dienst doen als mentor, behoren tot de belangrijkste hulpbronnen van een school. Steeds meer bedrijven beginnen iets terug te geven. Hogescholen en universiteiten kunnen leerlingen aan een mentor helpen. Met een beetje training in de vijf strategieën kunnen toegewijde ouders, ouderen, zakenmensen en andere mensen uit de samenleving een belangrijke bijdrage leveren aan het leven van kinderen. Een voorbeeld van uitmuntendheid De deugd van de week Nancy Portillo, moeder van vijf jongens in San Jose, Californië, initieerde een deugdenproject op de basisschool door briefjes te schrijven aan de onderwijzers van haar zoons, waarin zij de deugd van de week noemde waar zij thuis mee werkte en waarin zij de onderwijzers vroeg om haar feedback te geven over het gedrag van haar jongens. De onderwijzers stuurden briefjes terug met een beschrijving van de manieren waarop haar zoons de deugden in praktijk hadden gebracht. Aan het eind van het jaar maakten de jongens geschenken voor hun onderwijzers en schreven zij op kaartjes welke bijzondere deugden zij in hen waardeerden. Nancy en Carlos kwamen op school met een cake voor elke onderwijzer waarop de deugden stonden die de jongens in hen hadden gezien. Deze eenvoudige erkenning vergrootte het zelfvertrouwen van de jongens en ook van hun onderwijzers! 19

12 Mentoren uit de samenleving kunnen helpen tijdens pauzes en ervoor zorgen dat de school een vredeszone blijft. paraat staan om leerlingen te helpen conflicten op te lossen of er zijn voor leerlingen die over hun problemen willen praten. een kameraad en gids zijn voor geschorste leerlingen. onderwijzers coachen. uitleg geven over specifieke beroepen tijdens voorlichtingsdagen. leerlingen aan een baantje helpen tijdens de zomer. DE VIJF STRATEGIEËN TEGIEËN VAN HET DEUGDENPROJECT 1. Spreek de taal der deugden De taal is heel invloedrijk, ze kan iemand helpen om in zijn kracht te gaan staan of ontmoedigen. Mensen krijgen meer zelfwaardering als we de woorden waarmee we anderen de schuld geven of met schaamte opzadelen, vervangen door de deugden te noemen, de innerlijke kwaliteiten van ons karakter. De deugden worden gebruikt om mensen te erkennen en te leiden, en ter correctie van ongewenst gedrag. De taal der deugden herinnert ons aan wat voor mensen we willen zijn. 2. Herken leermomenten We zien het leven als een kans om te leren, om onze fouten te erkennen, en beproevingen en uitdagingen als kansen om ons besef van de deugden groter te maken. Het is een benadering waarbij je het beste in jezelf en anderen naar boven brengt door te vragen: Wat kan ik hieruit leren?, Wat moet ik de volgende keer anders doen? en Hoe kan ik dit goedmaken? 3. Stel duidelijke grenzen Als we duidelijke grenzen stellen en erin slagen om een gemeenschappelijke visie te ontwikkelen op het toepassen van de deugden in onze omgang met elkaar, is dat een bijdrage aan het voorkomen van geweld en zorgen we voor een sfeer waarin de kinderen uitstekend kunnen leren. Als we duidelijke basisregels instellen die gebaseerd zijn op de deugden, scheppen we een sfeer van orde en eenheid. Deze benadering behelst bovendien een positieve manier om ongewenst gedrag te corrigeren, waarbij de nadruk wordt gelegd op zowel 20

13 assertiviteit als op het herstel van rechtvaardigheid. Het wordt ons duidelijker welk gedrag niet getolereerd kan worden en hoe ongewenst gedrag kan worden goedgemaakt. 4. Eer de Geest De geest wordt op school gevoed door eenvoudige praktijken die het normbesef aanwakkeren, zoals het creëren van een lijst met uitspraken die de gemeenschappelijke visie weergeeft. Als er elke ochtend een moment van stilte in acht wordt genomen op de hele school, kan een gevoel van vrede ontstaan dat de hele dag meegaat. Een kring waarbij deugden worden gedeeld, biedt ons de gelegenheid om te reflecteren en na te gaan wat belangrijk voor ons is. Het vieren van bijzondere gebeurtenissen verleent hen extra betekenis. Deze strategie helpt ons om op zo n manier spiritueel bezig te zijn dat recht wordt gedaan aan onze verscheidenheid. 5. Wees een kameraad Dit is een kunst en vaardigheid die een bijdrage levert aan helingsprocessen, die een aanmoediging is voor het maken van ethische keuzes en die de veiligheid biedt om uiting te geven aan gevoelens. Deze benadering helpt ons in de rol van mentor, om conflicten te hanteren en om ongewenst gedrag te corrigeren. We zijn in staat om door te dringen tot de kern van de zaak als mensen verdriet hebben of in een crisis zijn beland. We zijn merkbaar betrokken bij het probleem en luisteren. We stellen verhelderende vragen die het kind helpen om zijn hart te luchten en vervolgens zelf het probleem op te lossen met behulp van de deugden. SAMENVATTING Gebruik een brede, op de deugden gebaseerde methode om het beste in de leerlingen naar boven te brengen. Integreer het deugdenproject in je huidige lesprogramma en de schoolregels. Je hoeft geen extra lesprogramma in het leven te roepen. Leerlingen leren om om te gaan met de deugden in de context van dagelijkse interacties. Gebruik de vijf strategieën als raamwerk voor veranderingen ten goede. 21

14 Kies voor een behandeling van de deugden waarbij alle zintuigen betrokken zijn. Maak gebruik van de effectiviteit van de samenwerking van onderwijzers en ouders. Maak gebruik van hulpbronnen als burgers en bedrijven, die je kunnen voorzien van mentoren uit de samenleving. 22

15 Deel 1 Eenvoudige manieren om een cultuur van karaktervorming te creëren

16 Strategie 1. Spreek de taal der deugden De geest is geen leeg vat dat moet worden gevuld, maar een vuur dat moet worden ontstoken. Plutarchus DE TAAL VORMT HET KARAKTER De manier waarop we praten en de woorden die we gebruiken hebben veel invloed. De taal is een middel om zin en betekenis over te brengen. De taal vormt het karakter en doet de zelfwaardering van het kind ontwaken. De gezinscultuur, de schoolcultuur en de bedrijfscultuur worden erdoor gevormd. Woorden hebben de macht om een hart te breken of tot een droom te inspireren. De taal der deugden helpt kinderen om in hun kracht te gaan staan, zodat het beste van hen in hun gedrag naar boven komt. De taal der deugden is het belangrijkste middel om een cultuur van karaktervorming tot stand te brengen. De Maori in Nieuw-Zeeland kennen de uitdrukking: Ik zie je. Als je het kind ziet in het licht van zijn deugden, draag je ertoe bij dat het zich gaat gedragen als een ethisch kampioen. Als je het kind ziet als één berg problemen en wangedrag, versterk je het toch al negatieve zelfbeeld van het kind. Kinderen hebben de neiging om zich te gedragen naar het beeld dat volwassenen van hen hebben. De tekst van een oude blues luidt: Ze noemen me Probleem. Veel kinderen komen uit gezinnen waar ze als een probleem worden gezien. Deugden zijn aangeboren geschenken. Een opvoeder hoeft de deugden dus niet van buitenaf op te dringen, maar hij dient ze te doen ontwaken en de deugden die er al zijn te versterken. Onderwijzers hebben enorm veel invloed op het leven van een kind door het beeld dat ze van dat kind hebben. Het maakt heel veel uit of zij een negatief beeld van het kind hebben of allerlei positieve mogelijkheden zien. Wij kennen de uitdrukking: schelden doet geen zeer, maar deze uitspraak gaat volledig voorbij aan de grote invloed die alleen al de woorden van onderwijzers en 25

17 verzorgers hebben op het zelfbeeld van het kind. We kunnen dit gezegde beter veranderen in: schelden kan mij breken. We kunnen tegen kinderen blijven praten op een manier die het problematische gedrag meer doet inslijten, zoals wanneer we het kind lui, dom, verlegen of gemeen noemen, en zeggen dat het kind nooit doorzet. Maar we kunnen ook de aandacht van het kind richten op zijn aangeboren sterke punten, en deugden noemen als vastberadenheid, respect, vriendelijkheid, zelfvertrouwen, naastenliefde en zachtaardigheid. Toen de presentator van een praatprogramma me had horen spreken over de taal der deugden, zei hij: Het kan kinderen niet koud laten als je hen bij hun ware naam noemt. De indianen van Amerika hebben het over de vier medicijnen of persoonlijke krachten waarover we beschikken: De macht om te zien De macht om te luisteren De macht om te spreken De macht om te handelen Als we de taal der deugden gebruiken als raamwerk voor karaktervorming, beperken we ons niet louter tot ons spraakvermogen. Het is een manier van denken, een referentiekader en een respectvolle manier om met de leerlingen om te gaan in het licht van hun aangeboren verhevenheid. Deze manier houdt in: de deugden in elke leerling zien, of het nu gaat om een kleine mogelijkheid of om een prachtig fonkelende diamant. luisteren naar de leerlingen, gebruik maken van luistervaardigheden die een beroep doen op onze eigen naastenliefde, mededogen en rechtvaardigheid. 26

18 spreken met de kracht van deugden als enthousiasme, tact, eerlijkheid, liefde en zachtaardigheid. deugdelijk handelen, om een voorbeeld te geven van de deugden die we onze leerlingen helpen te cultiveren zoals bijvoorbeeld de nederigheid om onze fouten te erkennen, ze te accepteren en van ze te leren. We hoeven geen toonbeeld van perfectie te zijn, maar wél een toonbeeld van de deugden en te laten zien dat we elke dag onze eigen deugden willen cultiveren of perfectioneren. We kunnen onze leerlingen zelfs om hulp vragen. Als we een slechte dag hebben, kunnen we zeggen: Ik heb jullie behulpzaamheid en samenwerking nodig, want ik voel me niet erg geduldig. Maak de deugden wakker in elk kind Het is heel belangrijk om iets in elke leerling te ontdekken wat je waardeert en waarvan je geniet. Elk kind heeft het nodig om erkenning af te lezen uit de blik van een ander, een blik die zegt: Ik zie je en je bent belangrijk voor me. Bijna ieder kind, jongere en volwassene smacht weleens naar zinvolle erkenning. Als je een deugd ziet en benoemt, zie je het gezicht van het kind opklaren omdat het erkenning krijgt. Zijn waarde als mens wordt erkend. Hoe je de taal der deugden kunt spreken In wezen zijn er drie manieren waarop je gebruik kunt maken van de kracht van de taal om de aangeboren deugden van een leerling wakker te maken en dus het beste in hem naar boven te brengen: 1. geef hem erkenning en prijs hem als hij een deugd in praktijk heeft gebracht. 2. wees een gids en bereid hem voor op het in praktijk brengen van een deugd. 3. corrigeer zijn gedrag of breng hem een deugd in herinnering als hij even vergeten is om een deugd in praktijk te brengen en iets doet wat verkeerd is of een fout begaat. 1. DE TAAL DER DEUGDEN SPREKEN EN ERKENNING GEVEN Het doel van het benoemen van de deugden die een kind in praktijk brengt, is dat het meer zelfwaardering krijgt. Ook zal het zich aangemoedigd voelen om vaker deugden in praktijk te brengen als je hem hiervoor erkenning geeft en de deugd benoemt. 27

19 Erken uitmuntendheid en inspanningen De eerste en misschien wel belangrijkste manier om de taal der deugden te spreken, is het erkennen van een deugd als je ziet dat een leerling haar in praktijk brengt. Zeg het als je dit ziet! Als een leerling merkt dat hij erkenning krijgt voor een van zijn deugden, ontwaakt het besef dat hij deze deugd bezit, dat het in praktijk brengen van een deugd een keuze is en dat hij ervoor kan kiezen om deze deugd ook in andere situaties in praktijk te brengen. Ik heb deze deugd. Ik kan voor deze deugd kiezen en hem in praktijk brengen. Als je een deugd benoemt, moedig je het kind aan om een deugd meester te worden. Je communiceert de boodschap: Jij kunt dit. Ik zie dit in jou. Ontkracht de erkenning niet door te gaan preken en te zeggen dat het kind beter zijn best moet doen. Laat de erkenning voor zich spreken. Een onderwijstip Wat is het onderwerp? Een deugdenerkenning geven. Waarom? Om ontluikende deugden aan te moedigen en sterker te maken. Wanneer? Als je ziet dat een leerling het goede doet door een deugd in praktijk te brengen. Doe dit vooral als deze deugd nieuw voor hem is of een uitdaging vormt. Een voorbeeld: John, je bent heel vredelievend vandaag nu je zo zachtaardig speelt. Een voorbeeld van uitmuntendheid Erola Whitcombe, een invalskracht op een school in de Kapiti streek in Nieuw-Zeeland, denkt goed na over de klassen waar zij dikwijls komt en besluit dan welke deugd zij de volgende keer wil gebruiken in een bepaalde groep. Een deugd die zij vaak gebruikt is vredelievendheid. Ze begint de dag met een kring waarin besproken wordt wat vredelievendheid inhoudt. Ze schrijft de deugd op het bord en vertelt de kinderen dat zij die dag extra gaat letten op vredelievendheid. Als ze ziet dat een leerling zich vredelievend gedraagt, geeft zij een deugdenerkenning en schrijft ze de naam van het desbetreffende kind op het bord. Al gauw staan alle namen op het bord, met vaak nog wat extra streepjes naast een aantal namen om te laten zien hoe vaak zij die dag vredelievendheid in praktijk hebben gebracht. 28

20 Benoem de deugd als je haar ziet! BETRAP HEN OP HET IN PRAKTIJK BRENGEN VAN EEN DEUGD Leerkrachten, mentoren en leidinggevenden kunnen, als zij bereid zijn daar enige moeite voor te doen, zelfs deugden herkennen in de meest problematische kinderen. Het is alsof je een mijnwerkershelm opzet en met je lamp in de mijn afdaalt, waar je op zoek gaat naar verborgen edelstenen waarvan je weet dat je ze zult vinden. Als je iets ziet glinsteren, schijn je met je lamp op een juweel van een deugd. De meest effectieve deugdenerkenningen die het beste overkomen hebben betrekking op deugden die een uitdaging vormen voor het desbetreffende kind, zogenaamde groeideugden. Geef elke verbetering ten aanzien van een groeideugd erkenning, ook als het maar een kleine verbetering betreft! Door een deugd te benoemen, moedig je de leerling aan om de deugd te gaan vertonen en te laten stralen. Een onderwijstip Geef een deugdenerkenning aan een kind dat vaak agressief is en die zich nu vredelievend gedraagt. Een voorbeeld: Jan, je hebt vandaag op uitmuntende wijze zelfdiscipline getoond. Je bent de hele dag vredelievend gebleven of: Jan, je hebt maar de helft zoveel ruzie gemaakt als gisteren. Ik zie een duidelijke verbetering, je brengt echt meer zelfdiscipline in praktijk wat vredelievendheid betreft. Zie het halfvolle glas Op een congres waar ik de belangrijkste spreker was, stapte een coördinator van jeugdactiviteiten gedecideerd op me af en vroeg me om een workshop te geven voor alle kinderen die die dag met hun ouders waren meegekomen. Toen ik de kamer binnenliep, zaten vier meisjes van twaalf tot veertien jaar op de grond zogenaamd te mediteren. Ze maakten het OM geluid en lachten. Ik zei onmiddellijk: Wees alsjeblieft respectvol. Dit is een gewaardeerde spirituele activiteit voor mensen van diverse religies. Het meisje dat de leiding leek te hebben keek ontevreden, maar ze gingen alle vier wel weer op hun stoel zitten. Ik begon met de deugdenworkshop. Tijdens de eerste twintig minuten probeerde Marthe, datzelfde meisje, met grappige opmerkingen de 29

21 aandacht van de anderen op zich te vestigen en hen af te leiden van de oefeningen die in kleinere groepjes werden gedaan. Ik liep telkens naar haar toe en fluisterde dan: Wees alsjeblieft respectvol of: Dit is een gewijde bezigheid, waarna ze beter haar best deed. Op het laatst ging ze helemaal meedoen en de workshop verliep verder zonder incidenten. Tegen het einde van de negentig minuten durende workshop, haalde ik een prachtig versierde doos tevoorschijn, waar zand en juwelen in zaten, stukjes gekleurd glas. Ik zei: Ik wil jullie allemaal erkenning geven voor jullie enthousiasme en voor het eerlijke delen dat jullie hebben gedaan tijdens deze workshop over de deugden, onze innerlijke geschenken. Ik wil nu vier mensen uitkiezen van wie me het in praktijk brengen van deugden extra is opgevallen vandaag. De eerste die ik naar voren riep was Marthe. Ze was verbijsterd en trok wit weg. Ze liep naar voren, kwam naar me toe en ik zag dat ze beefde. Ik keek haar recht in de ogen en zei: Marthe, kies alsjeblieft een juweel. Ik wil je eren voor de deugd van gehoorzaamheid. Als ik je aansprak, reageerde je meteen gehoorzaam. Pak dus een juweel om je eraan te herinneren dat jij een juweel bent. Ze huilde en glimlachte tegelijkertijd. Ik eerde ook het kind dat zich het beste had gedragen en altijd haar hand opstak als ze het antwoord wist op een vraag, maar haar hand dan weer liet zakken, blijkbaar om anderen een kans te geven. Ik zei tegen haar: Ik wil je eren omdat je rekening met anderen houdt en nederig bent. Je had veel ideeën maar gaf anderen ook een kans om te antwoorden. Zij was ook ontroerd, maar Marthe had de erkenning nog het hardst nodig. Was dit een tikkeltje manipulatief van me? Misschien. Maar het was mijn bedoeling om te versterken wat ik positief vond, in plaats van me te richten op wat ik negatief vond. De volgende dag vond een van de jongens me temidden van 2000 mensen in de congreszaal. Ik heb naar u lopen zoeken. Ik heb de hele nacht niet kunnen slapen. Waarom ben je zo van je stuk? vroeg ik. Ik vind dat ik gisteren respectloos was. Ik heb een aantal malen om Marthe gelachen en soms ging ik respectloos om met wat u ons leerde, terwijl het heel belangrijk was. Dat vergeef ik je. Bedankt dat je zo nederig bent om je te verontschuldigen. Hij bleef ongelukkig kijken. Wat kan je helpen om jezelf te vergeven? Ten eerste zal ik me nooit meer zo gedragen tegenover welke leraar dan ook en bovendien... ga ik de deugd respect in praktijk brengen. We lachten naar elkaar. 30