Inspelen op de problematiek van de zonevreemde bossen: oplossingsspoor van de planologische aanpak

Transcriptie

1 Inspelen op de problematiek van de zonevreemde bossen: oplossingsspoor van de planologische aanpak Deelrapport fase 1 Definitief Agentschap voor Natuur en Bos Koning Albert II-laan 20, bus Brussel Grontmij Belgium Gent, juni 2012

2

3 Verantwoording Titel : Inspelen op de problematiek van de zonevreemde bossen: oplossingsspoor van de planologische aanpak Subtitel : Deelrapport fase 1 Projectnummer : 2563 Referentienummer : Revisie : Definitief Datum : juni 2012 Auteur(s) : Rebecca Devlaeminck, Bert Meskens adres : rebecca.devlaeminck@grontmij.be Gecontroleerd door : Rebecca Devlaeminck Paraaf gecontroleerd : Goedgekeurd door : Paul Durinck Paraaf goedgekeurd : Contact : Grontmij Belgium NV Meersstraat 138A B-9000 Gent T F gent@grontmij.be Pagina 2 van 47

4

5 Inhoudsopgave 1 In kaart brengen zonevreemde en ruimtelijk bedreigde bossen Uitwerking en motivatie criteria Beschrijving bossen per ruimtelijke bestemming Methodiek Resultaten Definiëring van ecologisch waardevolle bossen Methodiek Resultaten Definiëring van ruimtelijke bedreiging Stedenbouwkundige vergunning tot ontbossen Analyse van de afname van het bosareaal over de afgelopen 10 jaren GIS-methodiek Resultaten Literatuur Bijlagen Bijlage 1 Vertaalsleutel code ruimteboekhouding naar hoofdcategorie Bijlage 2: Doorrekening MCA-scenario s Bijlage 3: vertaalsleutel BWK-eenheid naar grondgebruik Bijlage 4: berekening gemiddelde wegbreedte Bijlage 5: Nota Toetsing van de boskartering met de landbouwregistratie Bijlage 6: Omzetting teeltgroep landbouwaangifte naar teeltcode (Bijlage bij Bart Bollen, 2012) Pagina 3 van 47

6

7 1 In kaart brengen zonevreemde en ruimtelijk bedreigde bossen 1.1 Uitwerking en motivatie criteria In eerste instantie dienen de criteria om een bos te omschrijven als zonevreemd en ruimtelijk bedreigd, rekening houdend met de ecologische waarde ervan, afgebakend te worden Beschrijving bossen per ruimtelijke bestemming Bossen kunnen teruggevonden worden in diverse ruimtelijke bestemmingen. Met het begrip zonevreemde bossen wordt vaak verwezen naar bossen die gelegen zijn buiten de groene bestemmingen op de gewestplannen of de ruimtelijke uitvoeringsplannen. De zonevreemde bossen liggen verspreid over verschillende ruimtelijke bestemmingen andere dan de groene bestemmingen. Belangrijk om aan te geven is dat er een genuanceerde benadering van de term zonevreemd bos nodig is. Bos is slechts zonevreemd te beschouwen indien de voorschriften van het geldend bestemmingsplan geen bos toelaten. In die optiek is de stelling dat alle bossen die niet in een groene bestemming liggen zonevreemd zijn, sterk te nuanceren. Op basis van de voorschriften zijn er, naast de bosgebieden, verschillende bestemmingsgebieden waar zelfs expliciet wordt vermeld dat er effectief kan worden bebost of bos er aanwezig kan zijn als vorm van landgebruik. Het betreft onder meer de woongebieden, de woonparken, de agrarische gebieden (onder bepaalde voorwaarden), de groengebieden, de natuurgebieden en de natuurreservaten, de parkgebieden en de bufferzones... Alle bossen in Vlaanderen, dus ook de zonevreemde bossen, vallen onder de bescherming van de bepalingen van het Bosdecreet. In die zin bezitten ook deze bossen een wettelijke bescherming (zie ). Niettemin geldt, zeker voor harde bestemmingen als woongebieden en industriegebieden, dat deze bossen kwetsbaar zijn en extra gevoelig zijn voor initiatieven die ontbossing tot gevolg hebben. De aanwezigheid van bos mag immers niet gelden als een absoluut criterium dat de feitelijke realisatie van de bestemming verhindert Methodiek Door een GIS-overlay van het bosareaal in Vlaanderen met de geldende ruimtelijke plannen (gewestplan, RUP, BPA) wordt het bosareaal volgens ruimtelijke bestemming getypeerd. De Boswijzer 2010 wordt als meest recent beschikbare basis voor het Vlaamse bosareaal beschouwd. De Boswijzer 2010 is opgesteld aan de hand van digitale luchtfoto s, gemaakt in 2009, waarbij in een 1ste stap op basis van reflectiewaarden een onderscheid gemaakt wordt tussen groen en niet-groen. In een 2de stap wordt aan de hand van een digitaal hoogtemodel een onderscheid gemaakt tussen hoog groen (= bomen, hoogte > 3 m) en laag groen. In een 3destap wordt de bomenkaart omgezet in een boskaart. Bospolygonen dienen minstens 0,5 ha groot te zijn, met een bepaalde lengte/breedte verhouding en Pagina 4 van 47

8 In kaart brengen zonevreemde en ruimtelijk bedreigde bossen minstens 50% bedekking (Bron: communicatie Boswijzer ANB 2012). Het is belangrijk te onderlijnen dat bossen aangeduid als bos in de Boswijzer niet steeds overeenkomen met wat juridisch als bos te beschouwen is volgens het Bosdecreet. De nauwkeurigheid van de kartering werd bepaald enerzijds door visuele controle (1355 samples), anderzijds op basis van de terreinmetingen van de 2de bosinventarisatie (351 plots). Hieruit blijkt een nauwkeurigheid van 96% (Bron: communicatie Boswijzer ANB 2012). Ten opzichte van de bosreferentielaag uit 2000 geeft de Boswijzer 2010 meer bos weer. De gebruikte verwerking van de reflectiebeelden maakt geen onderscheid tussen bijvoorbeeld tuinen met bomen of woonparken met bosvegetatie zoals men dat meer begrijpt als echt bos. Ook hoogstamboomgaarden en bebossingen van landbouwgronden in het kader van uit productie nemen van bouwland (EG-verordening 1257/1999) kunnen in deze benadering verkeerdelijk als bos meegeteld worden. In de vorige boskarteringen was dergelijk onderscheid niet systematisch doorgevoerd. De Boswijzer 2010 is op dat vlak veel objectiever, maar mist op bepaalde punten aan nuancering als men vanuit een bepaald uitgangsbeeld vertrekt van wat een bos dient te zijn. Om te vermijden dat de bospolygonen in de Boswijzer 2010 onnodig versneden werden door de grenzen van de kaartbladen, worden deze gegeneraliseerd met behulp van de dissolve-functie in ArcGIS. Hierdoor worden aaneensluitende polygonen samen genomen. Door achteraf alle multipart polygonen (dit zijn polygonen die bestaan uit verschillende, niet aaneensluitende delen) om te zetten naar enkelvoudige polygonen, bekomen we een laag met losse polygonen, die niet onnodig versneden zijn. Er werd gebruik gemaakt van de vectoriële versie van de ruimteboekhouding 2011 (departement RWO). De ruimteboekhouding integreert de bestemmingen resulterend uit het gewestplan, de afwijkende voorschriften van een Bijzonder Plan van Aanleg (BPA), sectoraal BPA (SBPA) en Algemeen Plan van Aanleg (APA) en de afgeronde gemeentelijke, provinciale en gewestelijke Ruimtelijk UitvoeringsPlannen (RUP). De ruimteboekhouding 2011 ( ) geeft de toestand weer van 01/01/2011. Het veld Bestem0 omvat een code voor de geldige hoofdbestemming (toestand ). In het geval van een gewestelijke RUP is dit een 5 posities-string, in alle andere gevallen een 4 posities string, en dan altijd vertaling naar een gewestplancode. Vervolgens worden de bossen geconfronteerd met de ruimteboekhouding De intersect-bewerking resulteert in een nieuwe datalaag met de overeenkomstige hoofdbestemming per bospolygoon. In deze fase worden de bospolygonen versneden volgens de grenzen van de ruimteboekhouding Om de datalaag minder zwaar te maken, zijn alle polygonen kleiner dan 5m² ( slivers ) uitgesloten. Gezien de veelheid aan categorieën in het veld Bestem0 van de ruimteboekhouding, werd een vertaalsleutel toegepast. Deze vertaalsleutel zet de categorieën om in een hoofdbestemming. De vertaalsleutel is opgenomen in bijlage. De berekeningen gebeuren in Access. Pagina 5 van 47

9 In kaart brengen zonevreemde en ruimtelijk bedreigde bossen Resultaten Onderstaande tabel geeft de verdeling weer van de bospolygonen volgens Boswijzer 2010 volgens hun ruimtelijke bestemming, in zowel absolute oppervlaktes als in percentage. Tabel 1-1. Oppervlakte bossen over de voornaamste gewestplanbestemmingen Hoofdcategorie Opp (ha) % Agrarisch gebied ,96 8,07 Agrarisch gebied met landschappelijke (of 'bijzondere') waarde (vallei- of brongebieden) ,56 8,79 Agrarische gebieden met ecologisch belang 1.377,74 0,78 Andere gebieden 5,50 0,00 Bosgebied ,01 18,14 Bosuitbreidingsgebied 68,04 0,04 Buffergebied 1.155,69 0,65 Dienstverleningsgebied 40,71 0,02 Gebied voor de vestiging van kerninstallaties 555,66 0,31 Gebied voor gemeenschapsvoorzieningen en openbare nutsvoorzieningen 2.494,93 1,41 Gebied voor gemeenschapsvoorzieningen en openbare nutsvoorzieningen met nabestemming bosgebied 2,93 0,00 Gebied voor gemeenschapsvoorzieningen en openbare nutsvoorzieningen met nabestemming groengebied 0,35 0,00 Gebied voor wachtbekken en overstromingsgebied 36,61 0,02 Gebied voor wonen en landbouw 7,67 0,00 Groengebied 1.183,46 0,67 Groengebied met semi-residentiele functie 15,78 0,01 Industriegebied 2.689,34 1,52 Industriegebied met nabestemming groengebied 3,26 0,00 Infrastructuur 295,52 0,17 Kleintuingebied 1,01 0,00 Landelijk gebied 1,19 0,00 Militair gebied 5.004,88 2,82 Natuurgebied ,49 38,78 Natuurgebied met bijzondere voorschriften voor de kleinijverheid 34,69 0,02 Ontginningsgebied 835,08 0,47 Ontginningsgebied met nabestemming bosgebied 1,79 0,00 Ontginningsgebied met nabestemming groengebied 14,14 0,01 Parkgebied ,46 6,03 Recreatiegebied 5.916,28 3,34 Recreatiegebied met nabestemming groengebied 17,00 0,01 Serregebied 8,85 0,00 Stortgebied 119,13 0,07 Stortgebied met nabestemming bosgebied 2,72 0,00 Stortgebied met nabestemming groengebied 0,03 0,00 Woongebied ,87 6,61 Woonuitbreidingsgebied 2026,97 1,14 Zone voor Koninklijk Domein 150,99 0,09 Totaal ,29 100,00 Pagina 6 van 47

10 In kaart brengen zonevreemde en ruimtelijk bedreigde bossen Hoewel boven reeds geargumenteerd wordt dat de term zonevreemd bos ter discussie staat, en de term ruimtelijk bedreigd bos eerder relevant is, wordt toch geopteerd om na te gaan hoeveel bos niet in de eigen bestemmingen voorkomt. In totaal ligt ha bos niet in bos-, bosuitbreidings-, natuur 1 -, buffer-, groen- of parkgebied. Deze oppervlakte is bijzonder hoog, zeker in vergelijking met de ha zonevreemd bos, berekend op basis van toetsing van de digitale bosreferentielaag De verklaring bestaat in de gebruikte basisgegevens. De digitale bosreferentielaag 2000 omvat ha bos. De Boswijzer 2010, waarop deze studie steunt, beschrijft ha bos Definiëring van ecologisch waardevolle bossen In 2003 werd door het toenmalige IBW (nu Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek) een studie uitgevoerd naar de ecologische waarde van zonevreemde bossen teneinde een rangschikking op te stellen voor gewestplanwijzigingen van zonevreemde bossen op niveau Vlaanderen (Leyman & Vandekerkhove 2003). In deze studie werd gewerkt met een multicriteria-analyse op basis van volgende parameters: oppervlakte van het bosfragment; biologische waardering volgens BWK; boshistoriek; ligging t.o.v. grotere ruimtelijke structuur, met name gewenst VEN en IVON. Vervolgens werden ook secundaire criteria uitgewerkt. In 2004 werd door het INBO een meer gedetailleerde studie uitgevoerd om potentieel ecologisch waardevolle bossen in kaart te brengen (Leyman & Vandekerkhove 2004). Deze studie omvat een GIS-gebaseerde eerste gebiedsdekkende screening van potentieel ecologisch waardevolle bossites. Hierbij werd gebruik gemaakt van onder meer de biologische waarderingskaart, de bosreferentielaag 2000, de boshistoriekkaart en de PNV-kaart. Per bostype gelden andere criteria om tot een selectie van ecologisch waardevolle bossen te komen. Hierbij werden drie overzichtskaartlagen aangemaakt. De eerste overzichtskaart, de basiskaart, geeft alle sites met potenties voor ecologisch waardevol bos weer, ongeacht het bostype. Het gaat om een ruime ha, ongeveer 20% van het toenmalige Vlaamse bosareaal. Het staat niet ter discussie dat de waarde van een bos ruimer is dan de ecologische waarde. Dit wordt ook onderschreven door het Bosdecreet. Er zijn echter geen gebiedsdekkende GISgegevens beschikbaar om de multifunctionele, waardevolle bossen te selecteren. De studie van Leyman & Vandekerkhove 2003 neemt de maatschappelijke en recreatieve waarde van het bosareaal indirect mee door het bevolkingsaantal in een straal van 3 km in rekening te brengen. Deze studie opteert er echter specifiek voor om de klemtoon te leggen op de ecologische waardering omdat de totale ecologische waarde pas moeizaam en na lange tijd (meerdere decennia tot eeuwen) tot stand komt. Door het verwerken van de bosoppervlakte per inwoner van een gemeente, en dit getoetst aan de streefnorm van 100 m² bos/inwoner 3, worden deels ook andere waarden (dan de ecologische) meegenomen. 1 Omvat natuurgebied in ruime zin waarbij ook de bestemmingen natuurgebied, natuurgebied met wetenschappelijke waarde of reservaatsgebied zijn samengenomen. 2 Deze oppervlakte is berekend door confrontatie van de digitale bosreferentielaag 2000 met de ruimtelijke bestemming. Ook het reddingsplan zonevreemde bossen (VBV), gebruikt deze oppervlakte. Diverse bronnen verwijzen naar een oppervlakte van ongeveer tot ha, o.a.leyman & Vandekerkhove (2003), website Bond Beter Leefmilieu, website Bosplus 3 Bron: Mens en Ruimte (1996). De gewenste bosstructuur van Vlaanderen. Algemeen wordt aangenomen dat, alleen al om de sociaal-recreatieve functie te vervullen, één hectare bos per 100 inwoners noodzakelijk is. Deze norm wordt onder meer toegepast in het Ruimtelijk Structuurplan stad Gent en in de stadsbossenvisie ANB (2005). Pagina 7 van 47

11 In kaart brengen zonevreemde en ruimtelijk bedreigde bossen Methodiek Voor het toekennen van een waardeschaal aan de bossen in Vlaanderen wordt een Multicriteria-analyse ( MCA ) toegepast waarvan de methodiek geïnspireerd is op die van Leyman & Vandekerkhove Omdat de uitgangsgegevens van deze studie enigszins verschillen van de voorliggende studie zijn echter een aantal aanpassingen op deze methodiek uitgevoerd. Waar in de studie van 2003 gebruik gemaakt wordt van 4 parameters (historiek, oppervlakte, biologische waardering en ligging ten opzichte van grotere ruimtelijke structuren), werd ervoor geopteerd om een 5de en 6de parameter te voegen, namelijk de procentuele aanwezigheid van de betreffende bospolygoon in de basislaag met ecologisch waardevolle bossen van Leyman & Vandekerkhove 2004 en de bosoppervlakte per inwoner van de gemeente waar het bos gelegen is. De basislaag met ecologisch waardevolle bossen (Leyman & Vandekerkhove 2004) gebruikt specifieke criteria per bostype om tot een selectie van ecologisch waardevolle bossen te komen. Dit leidt ertoe dat door het integreren van deze basiskaart ook voldoende aandacht uitgaat naar zeldzame bostypes zoals de beekbegeleidende bossen en de bronbossen, die op basis van de parameters van 2003 minder zouden scoren. Bovendien zijn deze bossen Europees beschermde prioritaire habitats (habitattype 91E0). De parameter bosoppervlakte per inwoner van de gemeente wordt verwerkt om tegemoet te komen aan de vraag om ook de sociale en maatschappelijke waarde van een bos in rekening te brengen. Aangezien de studie Leyman & Vandekerckhove 2003 gebaseerd is op de Bosreferentielaag 2000, en deze voorliggende studie op de Boswijzer 2010, is het nodig om de gebruikte parameters historiek, oppervlakte, biologische waardering en ligging ten opzichte van grotere ruimtelijke structuren voor alle bospolygonen opnieuw te berekenen. Hierbij werd de berekeningswijze van de studie Leyman & Vandekerckhove 2003 toegepast. De parameter historiek werd berekend volgens de methodiek van het INBO. Hiervoor is een vectoriële boslaag van De Ferraris (1775), Vandermaelen (1850), ICM ( ) en de Boswijzer (2010) gebruikt. Zoals eerder vermeld, worden de potentieel ecologisch waardevolle bossen in rekening gebracht door gebruik te maken van de basiskaart van de inventaris van potentieel ecologisch waardevolle bossen (Leyman & Vandekerckhove 2004). Er werd geopteerd om de bospolygonen niet verder op te splitsen o.b.v. een overlay met deze basiskaart, maar om elke bospolygoon als geheel een score toe te kennen. Hiervoor werd nagegaan wat de relatieve oppervlakte van deze bospolygoon is die ook binnen de basislaag opgenomen is. Om een duidelijk onderscheid te maken tussen de bossen die wel en niet in de basislaag voorkomen, is ervoor geopteerd om de score 1 toe te kennen aan bossen die zich buiten de basislaag van 2004 bevinden. De groenbehoefte wordt berekend op basis van het aantal inwoners (Bevolkingsgegevens van het NIS dd 1 februari 2012) en de oppervlakte bos in de gemeente. Beleidsvisies en normen pleiten voor minstens 100 m² bos per inwoner in zijn onmiddellijke omgeving. Daarom is 100m² bos per inwoner als drempelwaarde genomen, met nog een extra onderscheid tussen gemeenten die minder en meer dan 50m² bos per inwoner hebben. Omdat sommige boscomplexen zich in verschillende gemeenten bevinden, is er gewerkt met een gewogen gemiddelde van de score. In onderstaande tabel worden de gebruikte scores voor de inputgegevens weergegeven: Pagina 8 van 47

12 In kaart brengen zonevreemde en ruimtelijk bedreigde bossen Tabel 1-2. Scores voor inputgegevens van de multiciteria-analyse Opp_score Oppervlakte (ha) 1 < 1,5 ha 2 1,5 5 ha ha ha 5 > 30 ha Bwk_score Biologische waardering (BWK) 1 m, 0, blanco 2 mw, mz, mwz 3 w 4 wz 5 z Hist_score Betekenis 1 Niet bebost begin 20 ste eeuw, al dan niet in 1850, maar niet in Niet bebost begin 20 ste eeuw, noch in 1850, maar wel in Bebost tussen 1850 en begin 20 ste eeuw, niet bebost in 1775 of Niet bebost begin 20 ste eeuw, wel in 1850 en in Bebost tussen 1775 en 1850 en nog steeds bos begin 20 ste eeuw of Bebost tussen 1850 en begin 20 ste eeuw, en reeds bos in Bos op alle historische kaarten (1775, 1850 en begin 20 ste eeuw) Basislaag_score Ligging ten opzichte van de basislaag (Leyman & Vandekerckhove 2004) 1 Bospolygoon bevindt zich buiten de basislaag 3 75 % van de bospolygoon gelegen in de basislaag 5 >75% van de bospolygoon gelegen in de basislaag Str_score Ligging ten opzichte van de Gewenste Natuur- en Bosstructuur (GNBS) 1 75% van de oppervlakte gelegen binnen buffer van 500m rond GNBS 3 > 75% van de oppervlakte gelegen binnen buffer van 500m met 75 % van de oppervlakte gelegen in GNBS 5 >75% van de oppervlakte gelegen in GNBS Bevolking Bosoppervlakte per inwoner van de gemeente 5 < 50m² bos per inwoner m² bos per inwoner 1 > 100m² bos per inwoner Voor verschillende combinaties van de inputgegevens, wordt een multicriteria-analyse in GIS uitgevoerd. Volgende formules worden toegepast: 1. [Opp_score]+ [Max_hist]+ [Gem_BWK]+ [Str_score]+ [Basiskaart]+[Bevolking] 2. [Opp_score]+ [Max_hist]+ [Gem_BWK]+ [Str_score]+ [Basiskaart] 3. [Opp_score]*2 + [Max_hist]*2 + [Gem_BWK]+ [Str_score]+ [Basiskaart]*2 4. [Opp_score]+ [Max_hist]+ [Basiskaart] 5. [Opp_score]+ [Max_hist]+ [Gem_BWK]+ [Str_score]+ [Basiskaart]*3 De eindscores worden hierbij in 3 klassen onderverdeeld, volgens natural breaks. De gegenereerde gegevens worden vervolgens met de stuurgroep afgetoetst. Hierbij gaan terreindeskundigen na of de gegenereerde gegevens corresponderen met hun evaluatie van de waarde van het bosgebied en welke MCA volgens hen het best de realiteit benadert. Op basis van deze aftoetsing, werden MCA scenario s 1 en 3 weerhou- Pagina 9 van 47

13 In kaart brengen zonevreemde en ruimtelijk bedreigde bossen den. Scenario 4 benadert de realiteit onvoldoende en werd bijgevolg niet verder onderzocht. Over scenario s 2 en 5 was de beoordeling niet uitgesproken positief noch negatief. Daarom zijn deze beide scenario s desondanks ook doorgerekend Resultaten In Bijlage 2: Doorrekening MCA-scenario s is de oppervlakte bos per ecologische waardering en per ruimtelijke bestemming weergegeven en dit voor de 4 berekende MCA scenario s. In de onderstaande tabellen wordt deze berekening samengevat. Tabel 1-3. Oppervlaktes bos volgens ecologische waardering in de 4 berekende scenario s MCA Waardering Opp (ha) % Opp (ha) % Opp (ha) % Opp (ha) % Laag ,56 7, ,35 6, ,30 5, ,44 10,60 Middel ,86 16, ,49 14, ,83 13, ,84 26,90 Hoog ,27 75, ,86 79, ,56 80, ,42 62,50 Tabel 1-4. Verdeling van bos met hoge ecologische waardering per ruimtelijke bestemming in de 4 berekende scenario s Ruimtelijke bestemming Oppervlakte meest waardevolle bossen (ha) MCA 1 MCA2 MCA3 MCA5 Opp (ha) % Opp (ha) % Opp (ha) % Opp (ha) % Agrarisch gebied 4.957,38 3, ,613 3, ,64 4, ,74 3,47 Agrarisch gebied met landschappelijke (of 'bijzondere') waarde (vallei- of brongebieden) 8.701,54 6, ,52 6, ,47 6, ,08 5,83 Agrarische gebieden met ecologisch belang 1.036,12 0, ,49 0, ,09 0,74 896,71 0,81 Andere gebieden 2,92 0,00 2,92 0,00 2,92 0,00 0,85 0,00 Bosgebied ,84 21, ,97 21, ,78 21, ,31 21,05 Bosuitbreidingsgebied 55,33 0,04 56,29 0,04 56,29 0,04 49,16 0,04 Buffergebied 259,34 0,19 335,26 0,24 445,22 0,31 252,35 0,23 Dienstverleningsgebied 6,56 0,00 13,86 0,01 14,07 0,01 13,86 0,01 Gebied voor de vestiging van kerninstallaties 477,08 0,36 477,08 0,34 488,22 0,34 0 0,00 Gebied voor gemeenschapsvoorzieningen en openbare nutsvoorzieningen 1.407,78 1, ,25 1, ,74 1, ,05 1,04 Gebied voor gemeenschapsvoorzieningen en openbare nutsvoorzieningen met nabestemming bosgebied 2,93 0,00 2,93 0,00 2,93 0,00 2,93 0,00 Gebied voor wachtbekken en overstromingsgebied 15,14 0,01 22,01 0,02 15,55 0,01 15,14 0,01 Gebied voor wonen en landbouw 0,36 0,00 1,5 0,00 1,5 0,00 0,36 0,00 Groengebied 723,04 0,54 849,95 0,61 853,36 0,60 761,37 0,69 Groengebied met semiresidentiele functie 15,45 0,01 15,45 0,01 15,45 0,01 15,45 0,01 Industriegebied 802,26 0,60 911,3 0, ,61 0,78 622,9 0,56 Industriegebied met nabestemming groengebied 0,95 0,00 0,95 0,00 0,95 0,00 0,95 0,00 Infrastructuur 116,42 0,09 131,49 0,09 142,47 0,10 101,19 0,09 Landelijk gebied 0,28 0,00 0,28 0,00 0,28 0,00 0,28 0,00 Militair gebied 4.488,87 3, ,74 3, ,85 3, ,69 3,10 Pagina 10 van 47

14 In kaart brengen zonevreemde en ruimtelijk bedreigde bossen Ruimtelijke bestemming Oppervlakte meest waardevolle bossen (ha) MCA 1 MCA2 MCA3 MCA5 Opp (ha) % Opp (ha) % Opp (ha) % Opp (ha) % Natuurgebied ,61 46, ,59 45, ,59 44, ,17 48,81 Natuurgebied met bijzondere voorschriften voor de kleinijverheid 16,91 0,01 16,91 0,01 16,91 0,01 0,00 Ontginningsgebied 576,71 0,43 586,62 0,42 590,52 0,41 353,56 0,32 Ontginningsgebied met nabestemming bosgebied 0,21 0,00 0,21 0,00 0,21 0,00 0,21 0,00 Ontginningsgebied met nabestemming groen 8,98 0,01 8,98 0,01 8,98 0,01 8,98 0,01 Parkgebied 6.602,15 4, ,92 5, ,18 5, ,01 4,65 Recreatiegebied 4.579,98 3, ,65 3, ,62 3, ,2 3,41 Recreatiegebied met nabestemming groen 17 0, , , ,02 Serregebied 2,76 0,00 2,76 0,00 3,51 0,00 2,62 0,00 Stortgebied 89,88 0,07 95,46 0,07 103,18 0,07 39,71 0,04 Woongebied 6.822,02 5, ,54 5, ,01 5, ,02 5,13 Woonuitbreidingsgebied 707,53 0,53 800,43 0,57 896,55 0,63 587,89 0,53 Zone voor Koninklijk Domein 150,92 0,11 150,94 0,11 150,92 0,11 150,71 0,14 Uit deze gegevens blijkt dat de meeste waardevolle bossen vooral voorkomen in natuurgebied en bosgebied, maar ook in agrarisch gebied. Vooral in agrarisch gebied met landschappelijke waarde is een aanzienlijk areaal zeer waardevol bos gesitueerd. Park- en woongebied hebben een ongeveer even groot aandeel waardevol bos. Indien bij de woongebieden ook de woonuitbreidingsgebieden beschouwd worden, blijkt deze bestemming zeker belangrijk Vervolgens zijn ook recreatiegebied en militair gebied van belang. De overige ruimtelijke bestemmingen vertegenwoordigen ruimtelijk een veel beperkter areaal en herbergen in absolute cijfers een beperktere oppervlakte van de meest waardevolle bossen. Bij de visuele controle van deze MCA valt op dat de militaire domeinen sterk naar voren komen. Dit is niet verrassend: het gaat om grote complexen, waar natuurwaarden vrij lang relatief spontaan konden ontwikkelen. De conclusie over de belangrijke ecologische waarde van deze gebieden is relevant in kader van de besluitvorming tot herbestemming van de militaire domeinen die in de toekomst gedesaffecteerd worden Definiëring van ruimtelijke bedreiging Zoals hoger aangehaald, is de term zonevreemd bos een benaderingswijze op een problematiek, waarbij zeker ook het aspect ruimtelijk bedreigd bepalend is. Om de ruimtelijke bedreiging van een bosgebied af te leiden, dienen vooreerst de processen en ontwikkelingen geformuleerd te worden, op basis van dewelke een ruimtelijke bedreiging waarschijnlijk is Stedenbouwkundige vergunning tot ontbossen Ontbossing is in principe verboden tenzij mits het bekomen van een stedenbouwkundige vergunning in toepassing van de wetgeving op de ruimtelijke ordening. Een stedenbouwkundige vergunning voor ontbossing of een verkavelingvergunning voor geheel of gedeeltelijk beboste terreinen kan niet worden verleend tenzij in de hierna vermelde gevallen: 1. ontbossing met het oog op werken van algemeen belang bedoeld in Vlaamse Codex Ruimtelijke Ordening; 2. ontbossing of verkaveling in zones met de bestemmingen woongebied of industriegebied in de ruime zin; Pagina 11 van 47

15 In kaart brengen zonevreemde en ruimtelijk bedreigde bossen 3. ontbossing of verkaveling in zones die volgens de geldende plannen van aanleg of de ruimtelijke uitvoeringsplannen gelijk te stellen zijn met de bestemmingen woongebied of industriegebied in de ruime zin; 4. ontbossing van de uitvoerbare delen in een niet-vervallen vergunde verkaveling; 5. ontbossing in functie van vastgestelde instandhoudingdoelstellingen, opgemaakt voor speciale beschermingszones, op grond van artikel 36ter, 1, van het decreet van 21 oktober 1997 betreffende het natuurbehoud en het natuurlijk milieu of opgemaakt voor soorten, vermeld in bijlage II, III en IV van hetzelfde decreet of voor beschermde soorten op grond van het decreet natuurbehoud. Deze bepaling heeft pas uitwerking nadat de instandhoudingdoelstellingen per SBZ bij besluit vastgesteld zijn. Het besluit van de Vlaamse Regering van 20 juli 2012 tot aanwijzing van de werken, handelingen of wijzigingen van algemeen belang en tot regeling van het vooroverleg met de Vlaamse bouwmeester heeft de werken van algemeen belang vastgelegd. Hieronder vallen onder meer de wegen, de spoorwegen, de waterwegen, de elektrische leidingen, de pijpleidingen enzovoort. Voor spontaan ontwikkelde bossen die ontstaan zijn na 1990 en die de leeftijd van 22 jaar nog niet hebben bereikt en voor actieve bebossingen dient een boscompensatie gerealiseerd te worden. Dit kan in natura, financieel door het storten van een bijdrage in het boscompensatiefonds of door een combinatie van beide. In alle andere gevallen behoudens enkele uitzonderingen zoals hierna beschreven dient steeds voorafgaand aan de aanvraag tot bekomen van een stedenbouwkundige vergunning tot ontbossen, een ontheffing van het ontbossingsverbod bekomen te worden. Deze wordt afgeleverd door de administrateur-generaal van het Agentschap voor Natuur en Bos, bij delegatie door de minister bevoegd voor het natuurbehoud en de landinrichting. Ontbossingen in natuurreservaten, conform het Natuurdecreet, vallen niet onder de toepassing van de stedenbouwkundige vergunningsplicht wanneer de ontbossing ervan is voorzien in het goedgekeurde beheerplan. Enkel een voorafgaande melding aan het Agentschap voor Natuur en Bos is vereist. Ook de ontbossing van houtachtige beplanting in agrarisch gebied valt niet onder de toepassing van de stedenbouwkundige vergunningsplicht wanneer het gaat om aanplanten in kader van EG-verordening 1257/1999 4, of in geval van spontane verbossing, en er gerooid wordt binnen een termijn van 22 jaar na de aanplanting of 3 jaar na de laatste exploitatie van de houtachtige gewassen of spontane bebossing Analyse van de afname van het bosareaal over de afgelopen 10 jaren Een tweede invalshoek, naast het afleiden van ruimtelijke bedreiging op basis van de stedenbouwkundige insteek (zie ), betreft het benoemen van de processen die leiden tot het verdwijnen van bos. Door na te gaan waar bos in de afgelopen 10 jaren verdwenen is, en welk grondgebruik actueel op de ontboste zones ontwikkeld is, kan een globaal inzicht bekomen worden van de belangrijkste processen die aan de basis liggen voor de afname van het bosareaal. Een belangrijke nuance hierbij is dat er mogelijks een evolutie opgetreden is in het relatieve belang van verschillende oorzaken van ontbossing. Met andere woorden, dat de bedreigingen of de redenen om te ontbossen van de voorbije 10 jaren mogelijks niet meer dezelfde significantie hebben als heden. Daarom wordt in een tweede stap een aantal ruimtelijke processen benoemd. Ook zullen ruimtelijke processen in het onderzoek van de cases (fase 2) meegenomen worden. 4 Verordening (EG) Nr. 1257/1999 van De Raad van 17 mei 1999 inzake steun voor plattelandsontwikkeling uit het Europees Oriëntatie- en Garantiefonds voor de Landbouw (EOGFL) en tot wijziging en instelling van een aantal verordeningen. Pagina 12 van 47

16 In kaart brengen zonevreemde en ruimtelijk bedreigde bossen GIS-methodiek De evolutie van het bosareaal die de laatste 10 jaar heeft plaats gevonden, wordt berekend door de bosreferentielaag te confronteren met de Boswijzer Net zoals bij de Boswijzer 2010 uitgevoerd werd, worden ook de polygonen in de bosreferentielaag 2000 gegeneraliseerd (dissolve), waarna de multipart polygonen omgezet werden naar enkelvoudige polygonen. Om van het bosareaal in de bosreferentielaag 2000 enkel die polygonen te weerhouden, waarop effectief bos of bomen staan, wordt enkel de code 0500 die staat voor bos behouden. Door toepassing van de union-functie in ArcGIS op de bosreferentielaag 2000 en Boswijzer 2010, worden bossen onderverdeeld in 3 waarden: bos dat enkel voorkomt in 2000, bos dat enkel voorkomt in 2010 en bos dat zowel in 2000 als in 2010 voorkomt. Dit laat toe na te gaan waar bos verdwenen is, welk bos behouden is en welke nieuwe polygonen ontstaan zijn. Belangrijk is hierbij te duiden dat waar het verschil bosareaal 2000 versus 2010 op nieuwe polygonen duidt, dit niet als een uitbreiding van het bosareaal mag beschouwd worden. Het verschil is te wijten aan de toegepaste karteringsmethodologie. De Boswijzer 2010 moet als een nulopname beschouwd worden. In principe zou de omgekeerde werkwijze, waarbij verdwenen polygonen gedetecteerd worden, wel bruikbaar zijn. Deze confrontatie leidt tot een groot aantal polygonen met niet-relevante oppervlakten, de zogenaamde slivers. Deze ontstaan omdat de polygonen in beide lagen soms zeer minimaal van elkaar verschillen. Om de datalaag minder zwaar te maken, worden alle polygonen kleiner dan 5m² uitgesloten. Het actuele grondgebruik wordt afgeleid van de Biologische Waarderingskaart, versie september De BWK maakt geen duidelijk onderscheid tussen diverse types graslanden. Het is zeer moeilijk om uit te maken welke graslanden behoren tot het landbouwareaal, en welke halfnatuurlijke graslanden in natuurgericht beheer buiten het landbouwareaal zijn. Daarom wordt het grondgebruik landbouw afgeleid van de Landbouwaangifte (geregistreerd landbouwgebruik, data ADLO). Omdat de omzetting van de BWK naar grondgebruik een belangrijke onderschatting van weginfrastructuren betekent, zijn deze toegevoegd op basis van het wegennet van Streetnet. De BWK-codes worden met behulp van een vertaalsleutel omgezet naar codes met het grondgebruik. Deze vertaalsleutel is opgenomen in bijlage. Bij de verdere analyse zijn wegenis en landbouw niet afgeleid op basis van de BWK. Deze vertaalde BWK vormt layer IM_BWK_DISS De landbouwaangifte 2010 vormt de basis om het landgebruik landbouw te beschrijven. De polygonen van deze kaart worden samengevoegd tot 1 laag landbouw, met uitsluiting van de beboste polygonen en de houtkanten en houtwallen. Ook de hoog opgaande landbouwgewassen, die door de Boswijzer verkeerdelijk aanzien kunnen worden voor bos, worden afzonderlijk gehouden. Hiertoe gebeurt eerst een export van de beboste polygonen, andere bebossing, houtkanten en houtwallen. Deze worden samengevoegd tot layer F_landbouw_bos. Vervolgens gebeurt een export van de polygonen boomkweek, sierbomen en struiken, winterbloeiende halfheesters, kerstbomen en meerjarige fruitteelten. De overblijvende polygonen worden via de bewerking dissolve samengevoegd tot de layer F_landbouw. De polygonen boomkweek, sierbomen en struiken, winterbloeiende halfheesters, kerstbomen en meerjarige fruitteelten worden samengevoegd tot layer F_landbouw_opgaand. De polygonen met waarde gras in na- 5 De kanttekening dient gemaakt te worden dat de bosreferentielaag, gepubliceerd in 2000, eigenlijk een beeld geeft op basis van opnames gespreid over verschillende voorgaande inventarisatiejaren (vermoedelijk een periode van 8 jaar). Dit geldt tevens voor overige datalagen die gegenereerd werden op basis van grootschalige terreininventarisaties, zoals vb. de Biologische Waarderingskaart (BWK). Pagina 13 van 47

17 In kaart brengen zonevreemde en ruimtelijk bedreigde bossen tuurbeheer en heide in natuurbeheer worden toegevoegd aan de layer F_landbouw_natuur. De Landbouwaangifte is opgesteld op basis van kadastrale gegevens. Dit heeft tot gevolg dat randen, overhoeken en landbouwwegjes niet opgenomen zijn, hoewel deze deel uitmaken van het landbouwgebied. Omdat bij de andere grondgebruikcategorieën zoals bewoning of bedrijvigheid, de randen, wegjes en paden wel opgenomen zijn, is het consequent dit ook voor het landbouwgebruik te doen. Tussenliggende smalle polygonen worden bij het landgebruik landbouw gevoegd als de verhouding omtrek/oppervlakte groter of gelijk is aan 0.8. Op deze manier halen we er de smalle, lange randen en paden in het landbouwgebied grotendeels uit. De basislaag voor het selecteren van de natuur- en bosreservaten ontstaat door het samenvoegen ( merge ) van de shapfefiles van de bosreservaten (toestand ), de erkende natuurreservaten (toestand ) en de Vlaamse natuurreservaten (toestand ). Om het wegennet te begroten, krijgt elk wegsegment van Streetnet een breedte door een buffer bewerking in GIS. De breedte van de buffer varieert naar gelang het type weg. Op basis van standaardnormen en de normen van werd deze breedte berekend, inclusief o.m. bermen, pechstrook, goten. Volgende breedtes werden gebruikt: autosnelweg: 2 x 3 profiel: 35 m, belangrijke hoofdweg: 26 m, andere hoofdweg: 20 m, secundaire weg: 15 m en bovenlokale verbindingsweg: 15 m. De lokale wegen werden niet in de GIS-bewerking weerhouden, gezien deze in en verweven met het bebouwde weefsel liggen en hun oppervlaktes meegerekend worden in de oppervlaktes van het omliggende grondgebruik. De aannames om deze wegbreedtes te berekenen, zijn opgenomen in bijlage 4. Deze nieuwe shapefile wordt F_wegenis genoemd. Omdat de Boswijzer mogelijks vormen van landbouw met opgaand groen (vb. kwekerij kerstbomen) niet zal herkennen, en op basis van hoogte kan interpreteren als bos, wordt in een volgende stap nagegaan waar bos vanuit de bosinventarisatie 2000 in 2010 een vorm van opgaand landbouwgewas geworden is. Het betreft polygonen die opgenomen zijn in de bosinventarisatie 2000, in de Boswijzer 2010 en ook aangeduid zijn als F_landbouw_opgaand. Een kaart van het landgebruik ( F_grondgebruik ) ontstaat door het samenvoegen van de lagen F_BWK, F_landbouw, F_landbouw_opgaand, F_landbouw_bos, F_landbouw_natuur en F_wegenis. Vervolgens worden de polygonen die enkel in 2000 voorkomen geconfronteerd met de laag van het actuele grondgebruik (F_grondgebruik) met behulp van de Intersectfunctie. Hierdoor bekomen we een nieuwe laag, genaamd F_2000_Grondgebruik, welke ons de waarschijnlijke oorzaak geeft van het verdwijnen van deze bospolygoon. Hierbij worden slivers kleiner dan 5m² uitgesloten. Bij controle van de bekomen resultaten aan de hand van recente en oudere (2004) orthofoto s, worden een aantal artefacten vastgesteld. Het gaat onder meer over bos aanwezig in 2000, niet meer in 2010 dat volgens de landgebruikskaart water geworden is, maar in realiteit een plagplek betreft die op de BWK benoemd is als aom+. Ook gaat het om te grove intekeningen van een bosbestand volgens Bosinventarisatie 2000 waarbij o.m. waterpartijen als bos benoemd werden. Waar het nieuwe landgebruik bos betreft, gaat het deels om bosbeheer (vb. realisatie open plekken in het bos, bosomvorming), deels om bosbestanden die de hoogte van 3 m niet bereikt hebben en daardoor in de Boswijzer 2010 niet als bos herkend werden, fouten in de BWK, enz. Dit wordt ter illustratie geduid op onderstaande figuren. Dit impliceert dat de bekomen resultaten van de berekeningen, steeds onderhevig zijn aan interpretatie. Pagina 14 van 47

18 In kaart brengen zonevreemde en ruimtelijk bedreigde bossen Figuur 1-1. De groene contouren duiden op een zone die bij de bosreferentielaag 2000 als bos omschreven is, echter volgens Boswijzer 2010 niet. Bij confrontatie met de BWK van september 2011 lijkt het nieuwe grondgebruik toch als bos gekarteerd te zijn. Orthofoto s (figuur rechts, bron: geven meer informatie over deze case. Figuur 1-2. De blauwe contouren duiden op een zone die bij de bosreferentielaag 2000 als bos omschreven is, echter volgens Boswijzer 2010 niet en waarbij het nieuwe grondgebruik water is. Uit orthofoto s blijkt dat het hier om het Molsbroek gaat. De bosreferentielaag 2000 heeft deze moeraszones met beperkte verbossing onterecht of te ruw opgenomen is als bos. Figuur 1-3. De groene contouren duiden op een zone die bij de bosreferentielaag 2000 als bos omschreven is, volgens Boswijzer 2010 niet en waarbij het nieuwe grondgebruik bos is. Uit vergelijking van orthofoto s uit 2004 en recente orthofoto s blijkt dat hier effectief een ontbossing gebeurd is, maar niet om bos te realiseren, wel in functie van een verkaveling. Het grondgebruik afgeleid van de BWK, blijkt hier niet upto-date. Door een confrontatie van het landbouwgebruik 2000 volgens de databank Landbouwaangifte met de Bosreferentielaag 2000 wordt nagegaan in welke mate overlap tussen deze informatiebronnen bestaat (Bart Bollen, nota 15 juni 2012, zie bijlage). Wanneer uit de landbouwaangifte blijkt dat het perceel over meerdere jaren eenzelfde beschrijving krijgt, kan aangenomen worden dat de landbouwaangifte vrij robuust is. De teeltopvolging wordt onderverdeeld in de volgende teeltgroepen: Bebost (Bos), Natuurgerichte teelt (Nat), Kleine landschapselementen (KLE), Onbekend (Onb). De andere werden voor deze case samengevoegd tot de groep Landbouwgebruik (Lbg). De Pagina 15 van 47

19 In kaart brengen zonevreemde en ruimtelijk bedreigde bossen kleine percelen (kleiner dan 100 m²) werden benoemd als Randcorrectie. In bijlage is de methodiek voor toekenning tot teeltgroepen opgenomen Resultaten Analyse databank stedenbouwkundige vergunningen tot ontbossingen Om deze resultaten te kunnen interpreteren, wordt een vergelijking gemaakt met de databank ontbossingen van het Agentschap voor Natuur en Bos. De oppervlaktes ontbossingen die in deze databank geregistreerd zijn, zijn vermeld in onderstaande tabel. Het gaat om ontbossingen per ruimtelijke bestemming. Tabel 1-5. Vermoedelijke ontbossingen in de periode , res volgens de databank ontbossingen van het Agentschap voor Natuur en Bos Databank ontbossingen eindtotaal Databank ontbossingen eindtotaal (ha) (%) (ha) (%) Agrarisch gebied 141,36 5, ,66 Bosgebied 56,6963 2, ,51 Bufferzone 13,3688 0,55 12,9 0,58 Dienstbaarheidgebied en autosnelwegen 35,5564 1,46 33,8 1,50 Dienstverleningsgebied 1,5754 0,06 0,81 0,04 Gebied voor gemeenschaps- en openbare nutsvoorzieningen 60,7679 2,50 54,3 2,41 Groengebied 173,1491 7, ,38 Industriegebied of KMO-zone 530, , ,63 Militair domein 69,6239 2,86 69,6 3,10 Ontginningsgebied 46,1064 1,89 40,8 1,81 Parkgebied 16,6748 0, ,71 Recreatiegebied 138,8578 5, ,79 Stortgebied 0,1003 0,00 0,1 0,00 Waterwinnings- of overstromingsgebied of zone met culturele waarde 0,5247 0,02 0,52 0,02 Woongebied 1.065, , ,14 (leeg) 84,2883 3,46 83,9 3,73 Eindtotaal 2.434, Uit de databank van stedenbouwkundige vergunningen tot ontbossingen, blijkt dat de belangrijkste oppervlaktes ontbost zijn voor woongebied en industriegebied en KMO-zone. In deze zones kan een stedenbouwkundige vergunning tot ontbossing worden bekomen zonder ontheffing van het verbod tot ontbossing te moeten aanvragen. Daarnaast is er een vrij aanzienlijk deel ontbossingen in recreatiegebied (bijna 6%) en groengebieden (inclusief natuur- en reservaatgebieden)(meer dan 7%). Deze databank levert echter geen informatie over de ontbossingen die gebeuren zonder stedenbouwkundige vergunningen: - Ontbossingen in erkende natuurreservaten - Ontbossing in agrarisch gebied mits eenvoudige melding, Bosdecreet art.87. Het gaat slechts over enkele dossiers per jaar. 6 Toestand 14 februari 2012 Pagina 16 van 47

20 In kaart brengen zonevreemde en ruimtelijk bedreigde bossen Analyse GIS In onderstaande tabel wordt weergegeven welke oppervlakten in 2000 gekarteerd werden als bos, in 2010 niet langer gekarteerd werden als bos, en wat het nieuwe grondgebruik is. In de derde kolom, de kolom percentage, is de relatieve bijdrage van de verschillende nieuwe grondgebruikcategorieën berekend. Tabel 1-6. Polygonen aanwezig bij bosinventarisatie 2000 en niet in 2010, met aanduiding van het recente grondgebruik Grondgebruik Oppervlakte (ha) % Bos ,31 45,73 Bewoning 1.284,40 5,71 graslanden 1.546,94 6,87 Industrieel gebied 544,74 2,42 Landbouw 3.767,36 16,74 Landbouwbos 84,84 0,38 Landbouwnatuur 698,11 3,10 Landbouw opgaande vegetatie 88,48 0,39 Natuur 2.098,26 9,32 313,91 1,40 Park, boomgaard en KLE 474,88 2,11 Recreatie 201,84 0,90 Water 445,28 1,98 Wegenis, spoorweg en dijken 666,97 2,96 Totaal , Dezelfde oefening werd uitgevoerd, rekening houdend met de mogelijke onderschatting van ontbossing ten voordele van vormen van landbouw met opgaande vegetaties (boomkwekerijen e.d.). Door het bijvoegen van bestanden die bos waren in 2000, ook opgenomen zijn in de Boswijzer 2010, maar waar de Landbouwaangifte 2010 aanduidt dat het gaat over vormen van landbouw met opgaande teelten (kerstbomen, sierstruiken, enz.) ontstaan onderstaande gegevens: Tabel 1-7. Polygonen aanwezig bij bosinventarisatie 2000 en niet in 2010, met aanduiding van het recente grondgebruik en met optellen van polygonen in landbouwgebruik met een opgaande teelt ontstaan op gronden die in 2000 aangeduid waren als bos. Grondgebruik Oppervlakte (ha) % Bos ,31 45,67 Bewoning 1.284,40 5,70 graslanden 1.546,94 6,86 Industrieel gebied 544,74 2,42 Landbouw 3.767,36 16,71 Landbouwbos 84,84 0,38 Landbouwnatuur 698,11 3,10 Landbouw opgaande vegetatie 118,85 0,53 7 Merk op dat deze waarde afwijkt van de ha bos die wel op de Bosinventarisatie 2000 en niet op de Boswijzer 2010 voorkomt. Deze afwijking is te verklaren door dat de waarde ha ontstaat na eliminatie van slivers, en na confrontatie met BWK en Landbouwaangifte De begrenzingen van deze kaarten vallen namelijk niet 100% samen met deze van de Boswijzer, vb. aan de randen met het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Pagina 17 van 47

21 In kaart brengen zonevreemde en ruimtelijk bedreigde bossen Grondgebruik Oppervlakte (ha) % Natuur 2.098,26 9,31 313,91 1,39 Park, boomgaard en KLE 474,88 2,11 Recreatie 201,84 0,90 Water 445,28 1,98 Wegenis, spoorweg en dijken 666,97 2,96 Totaal , Om kappingen ten gevolge van natuurbeheer of omvormingsbeheer (op hoofdlijnen) uit te sluiten, werden de gronden in natuur- en bosreservaten uitgesloten. Dit levert volgende resultaten op: Tabel 1-8. Oppervlaktes bos aanwezig in 2000, niet opgenomen in de bosinventarisatie 2010 met aanduiding van het recente grondgebruik en na uitsluiting van gronden in erkende en Vlaamse natuurreservaten en in bosreservaten Grondgebruik Opp(ha) % Bewoning 1.282,04 6,38 Bos 9.304,62 46,29 Grasland 1.546,38 7,69 Industrieel gebied 542,96 2,70 Landbouw 3.484,60 17,33 Landbouwbos 80,47 0,40 Landbouwnatuur 408,79 2,03 Natuur 1.540,65 7,66 241,35 1,20 Park, boomgaard en KLE 465,94 2,32 Recreatie 197,44 0,98 Water 360,44 1,79 Wegenis, spoorweg en dijken 647,07 3,22 Totaal , Uit het histogram van de polygonen blijkt dat vooral kleine bosjes verdwenen zijn. De mediane oppervlakte van deze verdwenen polygonen betreft 136 m². Deels betreft dit lijncorrecties voortvloeiend uit een afwijkende afbakening van polygonen in de verschillende basislagen, hoewel dit in principe reeds gereduceerd zou moeten zijn door de eliminatie van slivers. Uit deze tabel blijkt dat maar liefst 46% bos omgezet is naar ander bos, dwz dat bos wel aanwezig was in 2000, niet meer aanwezig op de recente Boswijzer maar wel als bos staat aangeduid in de BWK. Dit kan gedeeltelijk wijzen op bosbestanden waar recent kap- of omvormingswerken uitgevoerd werden. Als daar nieuwe aanplanten aanwezig zijn, die nog kleiner zijn dan 3 m, zijn deze niet als bos herkend binnen de Boswijzer, hoewel deze toch bosbestanden (blijven) betreffen. Ook het introduceren van open plekken binnen bosverband, kan een van de verklarende factoren zijn. Verder moet nogmaals aangehaald worden, dat tevens de bedenking gemaakt dient te worden dat het grondgebruik bos, hier afgeleid op basis van de BWK, niet steeds volledig up-to-date is (zie hoger, zie ook vb. Figuur 1-3). 17% bos blijkt omgezet naar landbouw. Natuur is de derde factor goed voor ongeveer 9%. Onderstaande tabel duidt voor de polygonen die wel geïnventariseerd waren in 2000 en niet in 2010 de geldende ruimtelijke bestemming. Pagina 18 van 47

22 In kaart brengen zonevreemde en ruimtelijk bedreigde bossen Tabel 1-9. Oppervlaktes bos aanwezig in 2000, niet opgenomen in de bosinventarisatie 2010 berekend op basis van confrontatie Boswijzer 2010, Bosreferentielaag en Ruimteboekhouding. Hoofdcategorie Opp. (ha) % Agrarisch gebied 2.048,78 9,11 Agrarisch gebied met landschappelijke (of 'bijzondere') waarde (vallei- of brongebieden) 2.609,67 11,60 Agrarische gebieden met ecologisch belang 267,03 1,19 Andere gebieden 0,46 0,00 Bosgebied 2.927,11 13,01 Bosuitbreidingsgebied 5,06 0,02 Buffergebied 179,19 0,80 Dienstverleningsgebied 1,28 0,01 Gebied voor de vestiging van kerninstallaties 59,61 0,26 Gebied voor gemeenschapsvoorzieningen en openbare nutsvoorzieningen 335,32 1,49 Gebied voor gemeenschapsvoorzieningen en openbare nutsvoorzieningen met nabestemming bosgebied 0,24 0,00 Gebied voor wachtbekken en overstromingsgebied 7,77 0,03 Gebied voor wonen en landbouw 0,34 0,00 Groengebied 148,30 0,66 Groengebied met semiresidentiële functie 0,42 0,00 Industriegebied 1.119,43 4,98 Industriegebied met nabestemming groengebied 0,25 0,00 Infrastructuur 124,84 0,55 Landelijk gebied 0,33 0,00 Militair gebied 1.931,65 8,59 Natuurgebied 7.639,54 33,95 Natuurgebied met bijzondere voorschriften voor de kleinijverheid 16,18 0,07 Ontginningsgebied 278,11 1,24 Ontginningsgebied met nabestemming bosgebied 1,34 0,01 Ontginningsgebied met nabestemming groengebied 10,45 0,05 Parkgebied 730,71 3,25 Recreatiegebied 568,29 2,53 Recreatiegebied met nabestemming groengebied 0,34 0,00 Serregebied 0,10 0,00 Stortgebied 21,48 0,10 Woongebied 1.153,52 5,13 Woonuitbreidinggebied 304,16 1,35 Zone voor Koninklijk Domein 7,95 0,04 Totaal Bij confrontatie van de databank landbouwaangifte met de Bosreferentielaag 2000, blijkt dat ongeveer ha overlap bestaat tussen beide data (Bart Bollen, 2012). Daarnaast blijkt dat voor het jaar 2000 ongeveer 8000 ha die opgenomen is in de Bosreferentielaag 2000, aangegeven werd als landbouwgebruik. Deze overlap omvat onder meer open plekken in bosverband die geregistreerd werden (gezien deze confrontatie de volledige Bosreferentielaag gebruikte, en niet enkel de boscode 0500), maar ook de bospercelen en weiden met bomen die binnen de landbouwaangifte geregistreerd werden. Ook kan het te maken hebben met de manier van afbakenen van polygonen. Binnen de landbouwaangifte gaat het over de beteelde oppervlakte (van stam tot stam ). Verder moet er rekening mee gehouden worden dat de landbouwaangifte in 2000 een vrij grove registratie Pagina 19 van 47

23 In kaart brengen zonevreemde en ruimtelijk bedreigde bossen inhield, in tegenstelling tot recentere jaren die veel meer mate van detail omvatten. Tenslotte wordt opgemerkt dat, zoals hoger aangegeven, de bosreferentielaag 2000, een beeld geeft op basis van opnames over vermoedelijk 8 voorgaande inventarisatiejaren. Deze databank landbouwaangifte laat ook toe om na te gaan in welke mate het verdwijnen van bospolygonen in het agrarisch gebied verklaard wordt door de landbouwaangifte. In onderstaande tabel blijkt dat dit over 46% of ongeveer 2300 ha gaat. Tabel Oppervlaktes bos in het agrarisch gebied en agrarisch gebied met bijzondere waarde, aanwezig in 2000, niet opgenomen in de Boswijzer 2010 en naar teeltgroep volgens de databank landbouwaangifte Teeltgroep volgens landbouwaangifte Opp. (ha) % Geregistreerd in databank landbouwaangifte Bebost 19,79 0,40 Bos 36,06 0,73 KLE 0,61 0,01 Landbouwgebruik 1.974,42 40,09 Natuurgericht gebruik 180,23 3,66 Nieuwe KLE 1,33 0,03 Ontbost 1,87 0,04 Randcorrectie 32,30 0,66 Vernatuurlijkt 29,60 0,60 Totaal 2.276,21 46,21 Niet geregistreerd in databank landbouwaangifte Niet van toepassing 2.649,28 53,79 Waar de landbouwaangifte de afname van bosareaal in het agrarisch gebied niet verklaart, zijn andere factoren van belang. Dit heeft o.m. te maken met ontbossingen die niet voor landbouwgebruik zijn. Vanuit de klankbordgroep werd ook gewezen op de situatie waarbij ten onrechte niet wordt heraangeplant na bekomen van een kapmachtiging. Tenslotte dient de zeer belangrijke kanttekening gemaakt te worden, dat bovenstaande gegevens geen rekening houden met recente aanplantingen van bos. De netto bosbalans zal dan ook afwijken van bovenstaande gegevens. Er is geen wettelijke verplichting tot boscompensatie bij ontbossingen in toepassing van art.47 van het Bosdecreet: ontbossing voor behoud, herstel of ontwikkeling van habitat van bijlage 1 bij het Natuurdecreet of voor habitats van soorten vermeld in bijlage II, III en IV van het Natuurdecreet, indien voorzien in het goedgekeurd bosbeheerplan van het erkend natuurreservaat. In het kader van realisatie van instandhoudingdoelstellingen kan er ook ontbost worden zonder compensatie. Het is echter ook bij deze ontbossingen wenselijk te streven naar een neutrale bosbalans, hoewel een dergelijk engagement nog niet in officiële documenten vastgelegd is. Pagina 20 van 47