Nederlandse Genealogische Vereniging. Afdeling Zeeland. Gezicht op 's lands zeemagazijn of arsenaal te Veere, met voorbijgangers.

Transcriptie

1 Nederlandse Genealogische Vereniging Afdeling Zeeland Gezicht op 's lands zeemagazijn of arsenaal te Veere, met voorbijgangers. WIJ VAN ZEELAND Mededelingenblad 15 e jaargang, nummer 1 januari 2013

2 Wij van Zeeland 15 e jaargang nummer 1 INHOUDSOPGAVE Van de Voorzitter pag 1 Van de Redactie pag 1 Bestuursmededelingen Notulen van de najaarsledenvergadering van de afdeling Zeeland van de NGV pag 1 Kort verslag van de Algemene Vergadering van 24 november 2012 in Utrecht pag. 3 Nieuws uit de Afdeling Zeeland Zeeuwse activiteiten: lezingen pag. 4 Samenvatting lezing Rob Dix over Onderzoek in Duitsland pag. 5 Impressie van de Genealogische Contactdag op 3 november 2012 pag. 6 Uitreiking zilveren spelden pag. 6 Nieuws uit de Regio s van de Afdeling Zeeland van de NGV Regio Goeree Overflakkee: Het Genealogisch Centrum 20 jaar Oude Tonge: een drukke dag pag. 8 Erasmus Jongeling pag. 9 Regio Schouwen-Duiveland: Voor nut en vermaak. Landleven pag 11 Regio Noord- en Zuid-Beveland: Het gezicht van Goes pag. 13 Regio Walcheren: De diaconierekeningen van Zoutelande en het been van. pag. 15 Uit het Zeeuws Archief: De admiraliteit in Zeeland, deel 2 pag. 18 PR-aktiviteiten: onze nieuwe PR-man pag. 25 Uit betrouwbare bron.. met Mirjam Neuteboom pag 25 Boeken, boeken, boeken, met Hans van Felius pag. 28 Paleografie met Huib Uil, deel 16 pag 29 Lezers schrijven Familie onderzoek is fascinerend, Henk van Dijke uit Amstelveen pag. 29 Hebben we een Familiewapen? Albert Prins uit Geleen pag. 31 Weer terug op Zeeuwse bodem, Didi Joppe uit Maastricht pag. 34 Deelnemers aan de Slag bij Waterloo in 1815, Bert Lems pag. 34 Genealogie, Voorouders komen tot leven Toevalsvondst met Huib Plankeel pag. 35 Zeeuwen onder de hoede van de Maatschappij van Weldadigheid, Annemine Scheffer pag 36 Familieleden van een uitgestorven geslacht van Dijke, Henk van Dijke pag. 40 Ledenmutaties pag 44 Stichting Genealogische Publicaties, advertentie pag

3 Van de Voorzitter Alweer een jaar voorbij. Laat ik beginnen met U een Gelukkig en Voorspoedig 2013 toe te wensen. Hebt U dat nou ook? Ik heb het gevoel dat ik nog zoveel moet doen en het wordt steeds meer in plaats van minder. Er ligt nog een berg werk te wachten en in genealogie zijn zoveel dingen te doen en uit te zoeken. Het uiterlijk van ons landelijk blad Gens Nostra is vernieuwd. Nu de inhoud nog. Op de website van de NGV gaan we, net als het CBG, gescande documenten zoals bidprentjes en familieadvertenties aanbieden. We zullen met WieWasWie verder moeten, maar daar valt nu mee te leven nu we op twee namen kunnen zoeken. Hopelijk kunnen we binnenkort weer eens een genealogisch spreekuur ergens houden (doet U mee?). Er ligt een cursus klaar voor de liefhebber die ergens anderen wil uitleggen hoe je met genealogie kunt starten. En er is natuurlijk onze eigen familiegeschiedenis waar we soms eigenlijk nauwelijks nog tijd voor hebben. Wij zijn een vereniging van 9000 leden en er is dus een enorm potentieel aan mogelijkheden om hulp te krijgen als U dat nodig hebt of om anderen te helpen. Kom naar de Vroone en ontmoet uw collega onderzoekers en drink gezellig een bak koffie mee. Ik hoop U op de volgende bijeenkomst te mogen begroeten. Ferrie Moubis, Voorzitter. Van de Redactie. Het eerste nummer van het jaar 2013 ligt voor u en uiteraard wil de redactie u allen de beste wensen voor dit nieuwe jaar doen toekomen. Wij hopen op dezelfde manier met ons blad door te gaan als afgelopen jaar. We streven daarbij naar een uitbreiding van de groep correspondenten voor de verschillende regio s, waaruit onze uitgebreide afdeling bestaat. Ook willen we de rubriek Voorouders komen tot leven verder uitbouwen, om zo ook stamboom- en andere genealogische gegevens méér aan bod te laten komen. Kortom: de redactie gaat voor verdere uitbreiding van en vooral verdere verdieping in Wij van Zeeland. Helpt u mee? BestuurS mededelingen Notulen van de Najaarsledenvergadering van de Afdeling Zeeland van de Nederlandse Genealogische Vereniging d.d. 10 november 2012

4 Aanwezig: de bestuursleden Ferrie Moubis (voorzitter), Evert Beket (secretaris en notulist), Rob de Groot (PR), Jan Polderdijk (penningmeester), Ab Maljaars (ICT), Yvonne Bliek (CALS) en Joke de Priester (bestuurondersteuner), 14 leden en 3 niet-leden. Afwezig met bericht: mw. Rentmeester en de heren Ars, Van Felius, Polfliet, Soeters, Zomers, en Kamstra. Afwezig zonder bericht:jan Oosthoek (bestuurslid) 1. De voorzitter opent de vergadering om uur. In de agenda vervalt punt 4 en nakomende punten schuiven één plaats op. 2. Mededelingen en ingekomen stukken - Er zijn zeven afzeggingen ontvangen bij de voorzitter en secretaris. - Tijdens de laatste Zeeuwse Genealogische Contactdag (3 november 2012) zijn er drie zilveren spelden door de heer Marius Krooswijk van het hoofdbestuur (HB) uitgereikt aan de mevrouw Els Rentmeester en de heren Ab Risseeuw en Kees de Bree. Zij ontvangen deze spelden wegens hun grote inzet en verdienste voor de Zeeuwse Genealogie. - Er zijn geen ingekomen stukken. 3. Verslag van de Voorjaarsledenvergadering van zaterdag 12 april Het verslag wordt zonder op- en aanmerkingen door de vergadering goedgekeurd. 4. Bespreking onderwerpen Najaarsvergadering van de NGV. Hierover worden de volgende opmerkingen gemaakt: - Het HB heeft de Zeeuwse begroting met 500,- gekort zonder toelichting. Op de AV zal hiertegen bezwaar worden gemaakt omdat niet bekend is waar dit geld uit de afdelingsbegroting moet worden gehaald. Mogelijk heeft het te maken met het per post verzenden van afdelingsbladen tussen de afdelingen. De afspraak is dat dit digitaal zal gaan gebeuren. - Beleidsdocument: Na de op- en aanmerkingen tijdens de laatste AV is dit geheel herschreven. Het is nog steeds 24 pagina's groot. Het lid Soeters heeft bij zijn afzegging enkele opmerkingen over dit stuk geplaatst: Vaak wordt er onvoldoende rekening gehouden met de computervaardigheid van de genealogen en hij had van deskundigen vernomen dat het digitaliseren in de toekomst tot problemen zal leiden door veranderende tec h- nieken. Men zal meer aandacht moeten besteden aan het behoud van data in papieren vorm en pas daarna voorzichtig gaan digitaliseren. De voorzitter zal dit meenemen naar de AV. - Petitie Genlias personen hebben deze petitie ondertekend en met succes. Het was een initiatief van derden via de website van Bob Coret en - helaas- niet van de NGV. In een mail van enkele dagen geleden aan de secretaris van de afdeling schrijft de landelijk voorzitter dat men de laatste weken contact heeft gehad met de projectleider van Wie Was Wie. De voorzitter was verzekerd dat vóór 1 januari alles zal zijn geregeld. Wel houdt men vast aan het verdienmodel. Ook was er een prettig gesprek geweest met de voorzitter van het archiefwezen. Er zal de komende maanden contact worden onderhouden en binnenkort heeft er een gesprek plaats met het CBG, het Koninklijke Genootschap, de Hollandse Genealogische vereniging en de NGV

5 - Gens Nostra (GN): Dit blad zal in het komende jaar uitkomen in een ander formaat en in kleur. De voorzitter vraagt de vergadering of men wel eens een artikel ter publicatie heeft aangeboden. Het blijkt dat één lid dat heeft gedaan, maar het artikel werd afgekeurd als zijnde te lang. Thans weet dit lid nog niet of het artikel opnieuw aan GN zal worden aangeboden of aan een ander tijdschrift. De voorzitter zal dit toch opnemen met de redactie van GN. Verder doet hij een oproep om korte artikelen te schrijven, bij voorkeur over Zeeuwse zaken. 5. Public Relations (PR) Wegens het vertrek van de heer Rob de Groot uit de commissie, is de leden gevraagd om na te denken om in deze commissie plaats te nemen. De vergadering gevraagd, zijn er geen belangstellenden. De heer Sjaak Hoornick had zich reeds bij de voorzitter gemeld als kandidaat voor de functie en de vergadering benoemt hem bij acclamatie tot PR-functionaris. 6. Rondvraag De heer Jan Polderdijk meldt dat hij de USB-stick over Noord-Beveland bij zich heeft, evenals andere zaken en dat men zich hiervoor tot hem kan wenden na de vergadering. 7. Sluiting De voorzitter sluit de vergadering om u. en na een korte pauze volgt er een lezing van de heer Leo Hollestelle over de geschiedenis van de Burgerlijke Stand. Evert B. Beket, secretaris van de afdeling Kort verslag van de Algemene Vergadering van 24 november 2012 in Utrecht. Op zaterdagmorgen vroeg eruit om naar Utrecht te reizen. Onze secretaris Evert Beket staat punctueel op tijd voor de deur en we kunnen weer twee uur bijpraten over wat ons bezig houdt. De vergadering van afgevaardigden boog zich daarna over de volgende belangrijke zaken. Bij de begroting kwam aan de orde dat de afdelingen gemiddeld ca 500,- gekort worden. Dankzij een legaat kon deze korting voor volgend jaar ongedaan gemaakt worden en we krijgen dus de begroting onverkort zoals we die in onze afdelingsvergadering hebben goedgekeurd. Verder werd een nieuwe landelijke penningmeester benoemd. Martien van den Donk uit Eindhoven gaat deze zware taak op zich nemen. Na de pauze kwam het beleidsplan aan de orde. Het vorige beleidsplan is nu in een leesbare vorm herschreven maar bevat nog steeds veel te ambitieuze plannen waarvoor geen mankracht beschikbaar is. Dat zal m.i. tot teleurstellingen leiden. De nieuwe lay-out van Gens Nostra werd door redacteur Cor de Graaf gepresenteerd. Het blad ziet er prima uit en hij kreeg lof daarvoor. Aan het einde van de (veel te lange) vergadering speelden zich nog wat vervelende incidenten af. Enkele leden van de Stuurgroep en de Werkgroep Gens Nostra waren zeer verontwaardigd en ui

6 termate boos over het door hen ervaren gebrek aan steun van het hoofdbestuur. Een enkeling uitte zijn ongenoegen zelfs door te stellen dat hij zijn lidmaatschap zou opzeggen en enkele Stuurgroepleden verlieten zelfs de zaal. Hopelijk wordt de soep niet zo heet gegeten als hij opgediend werd. Na dit wat trieste einde van de vergadering restte ons de weg van twee uur huiswaarts in de regen. Misschien dat de vergadering in volgend jaar april beter verloopt. Ferrie Moubis, Voorzitter. Mededeling van het bestuur. In het vervolg zullen de samenvattingen van de bestuursvergaderingen niet meer in Wij van Zeeland opgenomen worden. Voor geïnteresseerden zijn de notulen opvraagbaar bij de afdelingssecretaris. Het bestuur Nieuws uit de afdeling Zeeland Zeeuwse activiteiten!! ` Op zaterdag 26 januari 2013 houdt Wil Lases U allen wel bekend! een lezing. Over de inhoud van deze lezing schrijft hij ons het volgende. Menselijk handelen uit eenzijdig belang als oorzaak van verlies van land aan de zee. Grepen uit de historie van de Westerschelde en (oost) Zeeuws-Vlaamse polders. Bij het zoeken naar onze voorouders worden we meegezogen in de wijze van leven in hun tijd en de omstandigheden, waarmee ze moesten omgaan. Naarmate we verder komen is het een zoektocht naar waar ze vandaan komen. Welke bronnen zijn er nog van een gebied om meer te weten te komen. Juist daarom ook is die geschiedenis van Zeeuws-Vlaanderen zo boeiend. Het gebied lag zo strategisch dat het regelmatig oorlogen en strijd onderging, naast natuurgeweld. Er zijn daardoor heel veel gegevens verloren gegaan. Kennis van die geschiedenis kan weer leiden tot onverwachte doch beperkte bronnen voor de genealogie. De Westerschelde heeft in zijn ontstaansgeschiedenis en verdere ontwikkeling om de paar eeuwen te maken gehad met eenzijdige belangenbehartiging, waardoor de zee steeds meer greep kreeg op dit van oudsher zoete veengebied. Deze jongste zeearm heeft dus een hele geschiedenis van steeds meer verzilting doorgemaakt. Juist door macht en zelfverrijking van groepen. Ook nu beleven we weer zo n periode van zelf ondermijnend gedrag, t.w. verdiepen en ontpolderen. Beseft moet worden dat de meeste platen in de Westerschelde oud landbouwgebied is. Natuurherstel is een verkoopbegrip, dat te pas en te onpas wordt gebruikt.

7 De zogenaamde natuurherstelprojecten Waterdunen en Perkpolder zijn gelegenheidslocaties, die gekoppeld zijn aan project ontwikkelingsdoeleinden, maar geen enkele relatie met het landschap hebben, laat staan met de Westerschelde. Na de militaire onderwaterzetting aan het einde van de zestiende eeuw van het land van Saaftinghe via de Brugsche polder tot voor Beveren was er bijvoorbeeld nog een hoog gedeelte, de Leyspolder (nu Hedwigepolder), waar nog heel lang gewoond kon worden. Het land van Saeftinghe is dus nooit door de zee zelf veroverd. Ook na het verloren gaan van de Polder van Namen, nu onderdeel van het verdronken land van Saeftinghe, in 1715, kon in gedeelten nog heel lang gewoond worden. Dat leert de genealogie, omdat er nog kinderen tot aan het einde van de achttiende eeuw uit de polder gedoopt werden. Laten we beseffen, dat land en water in die tijd een heel relatief begrip kon zijn. Om dan nu bij ontpolderingen land meters af te gaan graven voor getijinvloed heeft niets te maken met natuurherstel of met de natuur. Natuurorganisaties willen hier zelf iets gaan maken naar eigen ideeën met verregaande verzilting en minder veiligheid tot gevolg. Weer moet de locale bevolking het gelag betalen voor belangen elders. Over de genealogische geschiedenis van de geslachten in de Perkpolder mag ik verwijzen naar Zeeuwse Familiepraet, een halfjaarlijkse uitgave van het Genealogisch Centrum Zeeland. Ook is in dat periodiek gepubliceerd over personen in Zeeuws-Vlaanderen voorkomend in de charters van de kanunniken van Kortrijk. Wil Lases Samenvatting lezing Rob Dix over Onderzoek in Duitsland Op 13 oktober verzorgde Rob Dix een lezing over Genealogisch Onderzoek in Duitsland. Aan de hand van een aantal sheets werden de belangrijke ingangen behandeld en benadrukt dat ook het Verenigingscentrum een heel belangrijke rol kan spelen in het onderzoek naar voorouders in Duitsland. In vier stappen passeren diverse zaken de revue: stap 1: wat zoek ik? stap 2: wat zoek ik waar? stap 3: wat is er al in NL te vinden? stap 4: zijn er lokale/regionale organisaties die kunnen helpen. De volledige presentatie kunt u nalezen op de website:

8 Impressie van de Genealogische Dag op 3 november 2012 opening door de directeur van het Zeeuws Archief en de voorzitter van de afdeling Zeeland van de NGV. niet al te veel bezoek op dit moment.... maar er is altijd wel wat te doen, nietwaar? met onze Vlaams lid Felix Waldack Drie zilveren spelden voor verdienstelijke genealogen. Tijdens de Genealogische Dag van 3 november jl. in het Zeeuws Archief werden drie mensen met grote verdiensten voor de genealogie in Zeeland in het zonnetje gezet. De secretaris van het hoofdbestuur, Marius Krooswijk, reikte - 6 -

9 maar liefst drie zilveren spelden uit aan drie bestuurders van het Genealogisch Centrum Zeeland. Els Rentmeester-de Haas werkte jarenlang mee aan de Werkgroep Blasijntje Danckaerts, die genealogieën publiceerde van katholieke families in Zeeland. Zij is van 1981 tot 1993 bestuurslid van onze afdeling geweest. Sinds 2008 is zij bestuurslid van het Genealogisch Centrum Zeeland en bijzonder actief in het beheer van de verzamelingen. Kees de Bree is van 1992 tot 1997 bestuurslid geweest van onze afdeling en heeft daar de functie van secretaris bekleed. In 1997 heeft hij een belangrijk aandeel gehad in de organisatie van de landelijke Genealogische Dag in Zierikzee. Kees is vanaf 1997 zeer actief voor het Genealogisch Centrum Zeeland waarvan hij sinds 2000 ook bestuurslid is. Hij is redacteur van de periodiek Zeeuwse Familiepraet van het Genealogisch Centrum. Ab Risseeuw is al sinds 1991 voorzitter en directeur van de stichting Genealogisch Centrum Zeeland en een van de drijvende krachten achter het centrum. Naast zijn eigen genealogisch werk heeft hij ook meer dan 25 jaar lang de index voor het NGV-blad Van Zeeuwse Stam verzorgd. Ab werkte ook mee aan de publicatie van Zeeuws Kaartboek. Kortom drie leden waar we trots op mogen zijn. Ik ben erg blij dat we zulke mensen in ons midden hebben. Zij hebben dit eerbetoon dan ook ruimschoots verdiend. Ferrie Moubis, Voorzitter. Een zilveren speld voor Els Rentmeester, Kees de Bree en Ab Risseeuw. Van harte gelukgewenst met jullie onderscheiding!! En een mooie dag voor de Zeeuwse Genealogie! - 7 -

10 Nieuws uit de Regio's van de afdeling Zeeland van de NGV Regio Goeree Overflakkee, Het Genealogisch Centrum 20 jaar Oude Tonge: een drukke dag. Zoals u misschien gelezen of gezien hebt, worden per 1 januari de vier gemeenten van Goeree-Overflakkee samengevoegd tot de nieuwe gemeente met de weinig verrassende naam Goeree-Overflakkee. Voor de archieven heeft dit geen gevolgen. Er was immers al een samenwerkingsverband van de vier in het Streekarchief GO. Officieel zou het streekarchief nu een gemeentearchief genoemd moeten worden, maar men heeft besloten, ook omdat het waterschap Hollandse Delta een aandeel in de financiering blijft houden, de naam streekarchief aan te houden. De drie medewerkers moesten voor de vorm ook weer solliciteren, maar zij hebben hun functie gewoon weer toegewezen gekregen. Op 27 oktober jl. heeft het Genealogisch Centrum Goeree-Overflakkee zijn 20- jarig bestaan gevierd. Dit gebeurde met een cultuurhistorische markt. Het Centrum, en verwante organisaties zoals het Streekmuseum, Streekarchief, streekdrachtensemble Eeuwkant, historische vereniging De Motte, WO2GO (studie naar Tweede Wereldoorlog en het eiland) en sociëteit Retorica, lieten iets zien of horen van hun activiteiten. Als extraatje voor de genealogen was er een lezing over familiewapens door Cees Heystek uit Sprang-Capelle. Hij wist het gehoor te boeien met zijn enthousiast verhaal over dit onderwerp. Een aanrader voor verenigingen die een spreker zoeken! 6 januari 1879 was voor de ambtenaar van de burgerlijke stand in Oude-Tonge een drukke dag. Op die dag werd er aangifte gedaan van de geboorte van een tweeling én van een drieling

11 Op 5 januari hadden Wouter Kooijman en Gerritje van Erkel hun 7 e, 8 e en 9 e kind gekregen in de vorm van Bastiaan, Johannes en Dirkje. Even na het vertrek van vader Kooijman kwam Machiel Tuns naar het gemeentehuis: zijn vrouw Johanna Brands had die ochtend haar 10 e en 11 e kind gekregen: de jongetjes Anthonius en Franciskus. Een lang leven was deze vijf kinderen niet gegeven: Franciskus Tuns werd het oudst, voor zover je van oud kan spreken bij een leeftijd van bijna 5 maanden. De kindersterfte was nog steeds hoog in deze arme arbeidersgezinnen van Oude-Tonge. De familie Kooijman kreeg in totaal 17 kinderen, waarvan er vier volwassen werden. Behalve de drieling kregen zij ook nog een tweeling, die maar enkele weken leefde. Bij de familie Tuns werden 12 kinderen geboren, waarvan er vier zo oud werden dat ze zelf trouwden en voor nageslacht zorgden. E. Lassing-van Gameren Erasmus Jongeling [Jerasmus Arens Jongelinck] Bovenstaande tekst uit de rechterlijke archieven van Middelharnis op de website van het Streekarchief Goeree-Overflakkee, getranscribeerd door streekarchivaris J.C.Both, heeft geleid tot dit verhaal over het leven van één van mijn voorvaderen, Erasmus Jongeling. Het prikkelde mijn nieuwsgierigheid, en om meer over het leven van Erasmus Jongeling te weten te komen ben ik gaan zoeken op internet. Via de site van de Hollandse Genealogische Databank, Hogenda, vond ik het werk van de heer Willem Stuve uit Hellevoetsluis: Menno s Volk op Flakkee. De Doopsgezinde familie Jongeling wordt daarin uitgebreid genoemd. In de jaren zeventig van de vorige eeuw heeft mijn neef Bas de Voogd archeologisch onderzoek gedaan in de oude Doopsgezinde Kerk aan de Ring te Ouddorp. Op de zolder heeft hij toen een oude schatkist aangetroffen. Wel

12 licht heeft onze Erasmus deze kist ook nog gebruikt. Zou deze kist behouden zijn gebleven? Om daar achter te komen heb ik contact opgenomen met de huidige dominee van de Doopsgezinde Kerk op Goeree-Overflakkee, de heer Edwin de Jong. Ik vroeg hem of hij wist van het bestaan van de kist. De Schatkist Groot was de verrassing toen hij vertelde dat de kist tegenwoordig een prominente plaats inneemt in de hal van de kerk en dat ik van harte welkom was om wat foto s te komen maken. Zo gezegd zo gedaan. Met het vinden van deze bijzondere kist lijkt de weg vrij om verder op zoek te gaan naar sporen van Erasmus Jongeling. Wanneer en waar Erasmus Arens Jongeling is geboren is vooralsnog onbekend gebleven. Uit het onderzoek van de heer Willem Stuve blijkt dat hij in de periode van ca leraar was in de Doopsgezinde Gemeente te Middelharnis en Sommelsdijk. Als leraar doopt hij te Middelharnis omstreeks 1714 zijn (latere?) schoonzoon Aren Claasz Braber. Waarschijnlijk was Erasmus Jongeling ten tijde van de affaire met Grietje Simons Duijndam al getrouwd met Susanna Willems Wijngeart. Kerkgebouw van de Doopsgezinde Kerk te Middelharnis Blijkens een notariële akte van 11 oktober 1703, opgemaakt door notaris Paulus van Brakel, woonde Erasmus met zijn gezin in de periode aan de Westdijk te Middelharnis. Zijn beroep is dan kleermaker. (Archief VP) Dat Erasmus een zakelijk ingesteld persoon was blijkt wel uit zijn verzoek aan de Zonse sociëteit om aanpassing van zijn tractement:

13 Alsoo Erasmus Jongeling klaagt met sijn tractement van 200 g[u]l[den] s jaers niet te konne bestaan en segt minstens 300 g[u]l[den] noodig te hebben. Ook dat de gemeente aldaer niet meer dan 40 g[u]l[den] kan toebrengen tot verbetering van sijn tractement, soo is op Sociteyts vergadering goet gevonden dat onder de Contrubuerende gemeentens het overige sal gecontribueert werden. Kort daarna werd het verzoek van Erasmus door de gemeente te Rotterdam beantwoord: Vrinde J. de Blecker & Erasmus Jongelingh Waarde Vrinde saligheyt, Uw ed[eles] aengenaem van den 12 desen hebbe wel ontfange, en u Ed[eles] versoek om 100 g[u]l[den] aen gelt voor een half jaar pred[ik]dienst an u e[erwaardens], gemeente gecontribueert verstaan ick nevens gaat het versochte gelt. t Geen bij de cositeyt voor den dienst, voor den dienst van ½ jaar u e[erwaardens] te samen is toegestaan tot welck wij vertrouwen dese penninghe sulle bij u e[erwaardens] gecontribueert werden. Blijvend hier nevens nae groetenis. Uw ed[eles] waarde vrindt, de dienaers der Vlaamse doopsgesinde gemeynte, en uyt der selven naam onderteckent. Rotterdam, 20 december 1693 Adriaan v. Alkmaar Hendr. Terwen (Bron: Menno s Volk op Flakkee door Willem Stuve) Erasmus leven lijkt niet zonder calamiteiten verlopen te zijn. Naar de soon van Erasmus en Grietje ben ik nog op zoek. Hopelijk heeft hij de volwassen leeftijd bereikt. Zijn doop heb ik nog niet kunnen vinden. Ik houd mij aanbevolen voor meer informatie omtrent de zoon van Erasmus Arens Jongeling en Grietje Simons Duijndam. Joke van Rumpt info@jokevanrumpt.nl Geraadpleegde bronnen: Streekarchief Goeree-Overflakkee/ Criminaliteit en rechtspraak in de Hoge Heerlijkheid Middelharnis door J.C. Both Streekarchivaris Menno s volk op Flakkee door Willem Stuve, Hellevoetsluis Archief Voorne-Putten Regio Schouwen-Duiveland Uit Populus Scaldis 48, oktober 2012 Voor nut en vermaak. Landleven en boerenbedrijf op buitenplaatsen in Noordgouwe. (gedeeltelijke overname) Rond Schuddebeurs liggen enkele buitenplaatsen die met hun fraaie bossen een groene oase in de polder vormen. Al eeuwenlang is dit een aantrekkelijke omgeving. Het was voor welgestelde inwoners van Zierikzee een geliefde plaats om een zomers buitenverblijf in te richten

14 Vanaf de late zestiende eeuw hebben er daarvan ongeveer veertig gelegen in de polder Noordgouwe. Slechts een handjevol daarvan bestaat tegenwoordig nog. De meeste daarvan liggen dicht bij elkaar rond het gehucht Schuddebeurs. Deze buitens hebben met elkaar gemeen dat ze een groot woonhuis hebben, al zijn die van Weelzicht en Rustenburg in de Tweede Wereldoorlog verwoest en vervangen door nieuwe woningen. Aquarel van huize "Welgelegen" (c. 1825), door jhr. mr. Marinus Willem de Jonge van Campensnieuwland (Collectie Gemeente archief Schouwen-Duiveland, THA 0696). Ook omvatten ze tuinen van enkele hectaren, beplant met bos en voorzien van waterpartijen. Zo groot zijn de buitens evenwel niet altijd geweest. De meeste bleven overwegend klein van omvang, hooguit een paar hectare. Uitgestrekte parken met lanen, grachten en ruime bassins kwamen in Noordgouwe nauwelijks voor. Landsteden en kamers De ontwikkeling van de buitenplaatsen rond Noordgouwe laat zien dat ze in alle soorten en maten voorkwamen. Wie op het platteland wilde vertoeven, kon dat zo luxueus maken als hij zelf wilde. Voor een eendaags verblijf volstond een kamer in het boerenwoonhuis of een koepel, een zogenaamd speelhuis, in een boomgaard. Voor een wat langere periode was een apart woonhuis met bedsteden of slaapkamers wat comfortabeler. De oudst bekende buitenverblijven in de polder Noordgouwe waren zogeheten landsteden. Dit waren boerderijen waarbij een afzonderlijke stenen kamer was opgetrokken voor de eigenaar. Een landstede vormde het centrum van een grootgrondbezit en had elementen die enigszins aan kastelen of adellijke hofsteden doen denken, zoals grachten en duiventorens. Omstreeks 1600 lagen er minimaal vijf van dergelijke landsteden in de polder. Voor het vervolg van deze samenvatting van de inleiding die Martin van den Broeke heeft gehouden op 20 oktober 2012 tijdens de Open Archievendag in het Gemeentearchief Schouwen-Duiveland, zie de website van de Gemeente Schouwen-Duiveland en klik door naar Populus Scaldis: -

15 Regio Noord en Zuid-Beveland, Het gezicht van Goes Eigenlijk ging het pas in de twintigste eeuw mis met het Gezicht van Goes. Aanvankelijk aarzelend. In 1905 bouwde men tegenover de Grote of Maria Magdalenakerk de katholieke Sint Maria Magdalenakerk en vertoonde het gezicht van Goes, vanuit welke richting dan ook, voortaan een grote toren naast de laat-gotische kruiskerk. Dat had alles te maken met de katholieke emancipatie van toen. Niet voor niets kwam boven de toegang tot de katholieke kerk een heiligenbeeld met aan weerszijden de spreuk: Hic est domus Dei et porta coelie, of te wel: dit is het huis van God en de poort naar de hemel. Daar konden de Hervormden aan de overkant het mee doen. De inbreuk op het beeld van 1930 viel mee. Alleen vanuit het westen was te zien dat de toren van de Gereformeerde Westerkerk een plekje opeiste. In de jaren vijftig moest de Grote Kerk de televisietoren naast zich dulden en in de jaren zestig volgden de torenflats van Goes-Zuid. In de skyline van Goes kan men zich ook een beeld vormen van de ontkerkelijking. Het was allemaal zo mooi begonnen en gelukkig blijven vele geheimen tot op de dag van vandaag bewaard. Hoe een dorpskerkje, zoals bijvoorbeeld dat van s-heer Arendskerke, of wellicht s Heer Hendrikskinderen, zich in de vijftiende eeuw ontwikkelde tot een grote kerk, met een schip, transepten en een koor. Niet voor niets had Goes in de veertiende eeuw allures gekregen, die in het begin van de vijftiende eeuw door een ongekende economische groei de status stad had opgeleverd. Tot in het begin van de zestiende eeuw was er aan de kerk gebouwd. Dat had een ietwat vreemd beeld opgeleverd. Het schip, het oudste deel van de kerk, was aanzienlijk lager dan het nieuw opgetrokken koor. Men sprak sindsdien van opperkerk en nederkerk. In de loop der tijd hadden vermoedelijk drie torens vlakbij of aan de kerk gebouwd al het loodje gelegd. Op de transepten stond een dakruiter. Toen kwam de brand van 11 september Hans de Schaliedekker, die in 1578 als jonge man enthousiast had deelgenomen aan de Beeldenstorm in de kerk, was op die dag op het dak geklommen om herstelwerkzaamheden uit te voeren. Bij het aanbreken van het schaftuur had hij het dak verlaten zonder zijn vuurpot af te dekken met als gevolg een grotendeels afgebrande kerk

16 Het stadsbestuur was van mening, dat de kerk opnieuw moest worden opgebouwd en liet vakmensen uit Antwerpen komen. Er kwam een bestek, er was geld, onder meer door giften van de bevolking en verhoging van belastingen en zo begon men aan de wederopbouw, waarbij men het onderscheid tussen opperkerk en nederkerk liet vervallen. De daklijst van het gebouw kwam overal op dezelfde hoogte. In 1621 was de kerk weer klaar, volgens de chroniceurs van die tijd mooier en sierlijker dan daarvoor. Goes had sinds dat jaar een nieuw gezicht, wanneer men uit de vier windstreken op Zuid-Beveland naar het silhouet van de stad keek. Zolang de stad het voor het zeggen had over de openbare gebouwen, zoals kerk en stadhuis, zorgde men goed voor de Grote Kerk. In 1798 kwam het echter tot scheiding van kerk en staat en moest de kerkelijke gemeente voor het gebouw zorgen, met uitzondering van de dakruiter, want die bleef van de gemeente. Het college van kerkvoogden deed zijn best met het laten verrichten van onderhoudswerken, maar de Goese hervormde gemeente was arm aan onroerend goed. Waar de kerk van Kapelle, bijvoorbeeld, jaarlijks grote bedragen aan pachtpenningen toucheerde wegens uitgebreid grondbezit, moest de stadskerk het met heel wat minder doen. En zo raakte het gezicht van Goes langzaamaan in verval. Eind 19 e eeuw was de situatie zo slecht dat dringend restauratiewerkzaamheden noodzakelijk waren. Toen de meest noodzakelijke, zoals de reparatie van het prachtige noordertransept in 1920 achter de rug waren, kon men meteen verder met een nog veel grotere restauratie, waarin Rijk, Provincie en Gemeente ook financieel deelnamen, die in 1930 afgerond was. Tijdens de oorlogsjaren bleef de kerk gelukkig ongeschonden. Alleen de klokken van het carillon werden door de bezetter in beslag genomen, maar na de bevrijding kwamen de meeste daarvan weer terug in Goes. In de jaren zeventig tot aan de 21 e eeuw waren nieuwe restauraties nodig. Zo staat het gebouw er nu weer prachtig bij. De bouwgeschiedenis is nog vol geheimen, die ook tijdens de laatste opknapbeurt niet ontrafeld konden worden. Wanneer u eens om het gebouw heenloopt en goed kijkt, dan kunt u zelf de vragen wel stellen. Op één daarvan kunnen we wel een antwoord geven. Op anderhalve meter hoogte aan de rechterzijde naast de ingangsdeuren van het noordertransept bevindt zich een aantal in het steen gekraste, vrij diepe strepen. Dat zijn zogenaamde pestgleuven. Ze stammen nog uit de tijd dat de kerk in gebruik was bij de katholieken, voor Toen brak er met enige

17 regelmaat de pest uit in onze contreien. In zijn radeloosheid schrapte de bevolking steen af van het kerkgebouw, dat een gewijd gebouw was. Van het schraapsel maakte men poeders, die als medicijn werden ingenomen. In Zeeland heeft de St. Baaf te Aardenburg ook van dergelijke gleuven. A.J. Barth, Vrijwilliger gemeentearchief Goes Regio Walcheren De diaconierekeningen van Zoutelande en het been van de arme dogter Martijna Jacobs Coppejan. In het archief van de Hervormde Gemeente van Zoutelande (Zeeuws Archief toegang 2705) vinden we onder de diaconie de registers van ontvangsten en uitgaven van (invnrs ). Voor dit verhaal nemen we invnr. 281, de rekeningen over de jaren Het boek wordt bijgehouden door de schoolmeester Lourens Allaart. Verder worden per rekening genoemd de namen van de (vier) diakonen. De rekeningen lopen van mei/juni tot mei/ juni. Met Pinksteren werd de rekening opgemaakt. De rekeningen zijn opgedeeld in ontvangsten en uitgaven. De eerste ontvangst betreft de diverse pachten van landerijen. Dan andere ontvangsten zoals uitgezette renten, opbrengsten die toegezegd werden bij verkooptransacties (2 schellingen voor de armen), stoelengeld (in ) en ontvangsten over het gebruik van het begraafkleed (dat kostte 2 schellingen) of bij begraven in de kerk. Bij al deze zaken wordt de naam genoemd van degene die moest betalen. Daar zijn dus interessante dingen uit te halen. Verder wordt nog genoemd wat is geligt uijt den kerckenblock, oftewel de collectebus. Daarna volgen de uitgaven, de betalingen sinds de vorige afsluiting. Hier komen allerhande zaken aan bod. Zo wordt de weduwe Cornelis Verhage betaald voor het maken van drij hembden voor de armen ( 0-2-3) en maakt Mouris Allaart nieuwe schoenen. Ook schoolmeester Lourens Allaart zelf wordt betaald voor zijn diensten, te weten per jaar. Daarnaast stelt hij ook de orlogie ( 3-6-8), maakt hij de kerk schoon ( 1-5-6) en geeft hij nog les aan arme kinderen ( 0-6-0). Ook wordt betaald voor mondkost voor de arme kinderen die ondergebracht zijn bij mensen in het dorp. Nadat alle ontvangsten en uitgaven zijn opgeteld wordt de rekening gesloten en ondertekend door de Heeren Gecommitteerden en door de kerkenraad (de predikant).

18 Zoals gezegd zijn er interessante dingen uit deze rekeningen te halen. Zo belanden we in de rekeningen die zijn opgemaakt over het jaar 1735/1736 en 1736/1737. Bij de betalingen 1735/36: -Betaald aan meester Lodewijk over het insetten van een been, de leveringe van medecomenten tot het selve, aan een arme dogter genaamd Martijna Jacobs Coppejan de somme van Betaald aan Jan Snijder over twee potjes lijniment tot gebruijk aan een arme dogters been genaamd Martijna Jacobs Coppejan Betaald aan den selfden voor een dito potje Betaald aan den selfden voor een dito potje liniment gelevert tot gebruijk van voornoemde dogters been Betaald aan den selfden Jan Snijder voor dito potje lijniment gelevert aan dito dogter Betaald aan den selfden voor dito gelevert potje tot gebruik van voornoemde Martijna Jacobs Coppejan Betaald aan Adriaan van Kestel over twee en twintig weeken mondkost van een arme dogter genaamd Martijna Jacobs Coppejan Betaald aan den zelfden over een weeke mondkost van de voornoemde dogter verschenen den 10 meij Betaald aan Poulus van Keulen voor 26 verbanden gedaan aan Martijna Jacobs Coppejan Betaald aan Willem Cornelissen over drie maanden en agt dagen mondkost van een dogter genaamd Martijna Jacobs Coppejan verschenen primo december Martijna heeft dus iets aan haar been. Overigens kom je dat meer tegen in de rekeningen, zorgkosten voor iemands been. Het loopt overigens niet goed met haar af want het volgende jaar 1736/37 lezen we bij de ontvangsten: -Ontfangen van de naargelate goederen soo wolle als lijne kleederen mitsgaders goud silver etc van de overleedene Martijna Coppejan die alhier op den armen is geweest welke gemelde goederen op den 11den maart 1737 sijn verkogt ten proffijte van den armen en daar af gemaakt eene somma van Ze is dus overleden en haar bezittingen zijn verkocht ten profijte van de armen. Bij de uitgaven 1736/37: -Betaald aan den scherpregter Jan Snijder wegens gedaane practijken en gelverde medikamenten aan een dogter van desen armen genaamd Martijna Coppejan Betaald aan Jan Coppejan over vier en een halve maanden mondkost van een dogter van desen armen genaamd Martijna Coppejans verschenen primo october 1736 eene somma van Betaald aan Benjamin van de Woestijne over het maken van een dootkiste voor de overleedene Martijna Coppejans Betaald aan Jan Coppejan wegens verschot met kennisse des kerkenraads aan de hr doctor Ajers tot Vlissinge over geleverde medecijnen ten behoeve van de overleedene Martijna Coppejan Betaald aan de weduwe Jacobus Mattijsse wegens vijf maanden en drie dagen mondkost van de overleedene Martijna Copjans verschenen den 3den meert 1737 eene somma van Idem over het afleggen van het doode lichaam van deselve met het geven van een laken en een hemde om het voornoemde lichaam in te leggen eene somme van Betaald aan Jan Achiors wegens geleverd bier door Pieter Brouwer te weten ¼ ton om op de begraaffenisse van de overleedene Martijna Coppejans te gebruijken eene somma van Idem over axijs van het selve bier Betaald aan Jacob Minderhoud wegens geleverde brandewijn en een half pond zeepe in Martijna Coppejans siekte en na haar doot tot gebruijk in het sterfhuijs ½

19 Als we goed lezen kunnen we een aantal dingen uit deze kille opsomming van feiten halen. Om te beginnen worden er blijkbaar kosten noch moeiten gespaard om het been en daarmee het leven van Martijna te behouden. Meester Lodewijk komt langs, scherprechter Jan Snijder (zo heet die man nou eenmaal) neemt het blijkbaar over en ook Poulus van Keulen levert nog verbanden. Daar gaan aardig wat kosten in zitten voor de diaconie maar dat wordt gewoon betaald. Ook het overlijden en de begrafenis wordt keurig verzorgd. Er wordt een dootkiste gemaakt en er is bier op de begrafenis. Verder lezen we dat ze zeer waarschijnlijk op 3 maart 1737 is overleden. Ze zit dan in huis bij de weduwe Jacobus Mattijsse, die overigens Maatje Coppejan heet. Ook Willem Cornelissen wordt genoemd. Zijn vrouw is Dina Coppejan, een halfzus van Martijna. De genoemde Jan Coppejan is een halfbroer van Martijna. Zo is dus ook de familie bij het meisje betrokken. Martijna is zeer waarschijnlijk een dochter van Jacob Jansen Coppejan. Op Zoutelande wonen begin 1700 twee Jacob Coppejans. De ene is Jacob Adriaans Coppejan en de andere is zijn neef Jacob Jansen Coppejan. Van Jacob Adriaans weten we dat hij niet arm was terwijl Jacob Jansen in 1726 door de diaconie is begraven en dat zijn goederen aan de diaconie vervielen. Vervolgens komen vanaf die tijd Pieter, Willem, Adriaantje en Martijna Jacobs Coppejan regelmatig voor in de rekeningen van de diaconie. Van Pieter en Willem is het zeker dat ze zonen zijn van Jacob Jansen Coppejan en voor de meisjes Adriaantje en Martijna is dat toch wel zeer waarschijnlijk dat ze dochters zijn. Zowel Pieter als Willem hebben overigens later een dochter die Martina heet. Jacob Jansen Coppejan was een zoon van Jan Jacobs Coppejan en Adriaanken Pieters Vos. Hij was eerst gehuwd met Neeltje Lievens Trimpe. Zij overlijdt in 1711 nalatende twee kinderen, Dina en Jan. Jacob trouwt 2 e keer met N.N. en overlijdt dus in Martijna is dus bij haar overlijden in 1737 in ieder geval elf jaar of ouder. En zonder de rekeningen van de diaconie hadden we waarschijnlijk nooit van haar bestaan geweten

20 Zo is uit dit soort bronnen behoorlijk wat genealogische informatie te halen. Van veel kerken zijn deze boeken nog bewaard gebleven. Een aanrader dus! Kees Koppejan. Uit het Zeeuws Archief De Admiraliteit in Zeeland, deel 2 Een korte geschiedenis In de geschiedenis van Zeeland is driemaal sprake geweest van een admiraliteit en elk van de drie steden op Walcheren heeft met een admiraliteit te maken gehad. Admiraliteit te Veere In de landsheerlijke periode was er ten tijde van Maximiliaan I van Oostenrijk en Karel V een admiraliteit te Veere geweest op grondslag van de Ordonnantie voor de Admiraliteiten der Nederlanden en tot beveiliging der Zee en Commercie van 8 januari Veere in de 16 e eeuw De admiraliteit was bedoeld als orgaan voor centraal beleid ten aanzien van de marineorganisatie in de Bourgondische Nederlanden. Over dit admiraliteitscollege zijn weinig bijzonderheden bekend; het wordt voor het eerst genoemd in 1529 in documenten van een rechtszaak. De overgebleven bronnen betreffen vooral rechtspraak, maar de admiraliteit hield zich ook bezig met bestuurstaken. Vlissingen: admiraliteit als prijzenhof Na de overgang van Middelburg naar de zijde van de Opstand in 1574 kwam het beheer over het Zeeuwse zeewezen in handen van het nieuw opgerichte college van Gouverneurs en Raden. Dit college was belast met het burgerlijk bestuur en het militair bewind, zowel te land als ter zee en stond naast de Staten van Zeeland. Kwam de defensie ter zee aan de orde, dan was de Zeeuwse luitenant-admiraal van de prins van Oranje gerechtigd in het college te verschijnen. Gelijktijdig werd in 1574 een Admiraliteit opgericht die ondergeschikt

21 was aan Gouverneurs en Raden. De Admiraliteit was belast met de rechtspraak in prijszaken, in zaken die niet tot de bevoegdheid van de kapiteins-terzee behoorden en zaken betreffende zeeroof. De instelling was een zuiver prijzenhof en geen bestuurscollege. Hoger beroep tegen vonnissen van de Admiraliteit was mogelijk bij Gouverneurs en Raden. De Admiraliteit werd gevestigd in Vlissingen, telde zes raadsleden, een procureur-fiscaal en een griffier en stond onder voorzitterschap van de luitenant-admiraal van Zeeland. In april 1577 werd het Vlissingse prijzenhof als gevolg van de Pacificatie van Gent (1576) ontbonden. De uitspraken van het Vlissingse prijzenhof zijn in 2012 getranscribeerd en worden te zijner tijd gepubliceerd. Opnieuw Vlissingen In 1578 werden Gouverneurs en Raden opgevolgd door het college van Gecommitteerde Raden van de Staten van Zeeland, dat anders dan voorheen was samengesteld uit enkel Zeeuwse elementen. Het bestond uit de representant van de Eerste Edele, d.i. de prins van Oranje, en afgevaardigden van Middelburg, Zierikzee, Goes, Tholen, Vlissingen en Veere. Aan dit college was het volledige beheer over de zeezaken toevertrouwd. Ondanks diverse pogingen tot centralisatie van het marinebeleid in de jonge Republiek der Verenigde Nederlanden werd hiermee in 1578 de basis gelegd voor een decentraal admiraliteitsbestuur in Zeeland, zoals dat tot 1795 in gebruik bleef. dr. Johan Huyssen, raadsheer namens Goes, 10 juni mrt 1634 De Zeeuwen stelden zich daarbij op het standpunt, dat het zeewezen niet een generaliteitszaak, maar een gewestelijke aangelegenheid was. Wel werden in de eerste jaren na de oprichting van Gecommitteerde Raden prijszaken en het beleid inzake de defensie ter zee opnieuw gesplitst zoals vóór 1577 het geval was geweest. Op 15 maart 1584 herrees het Vlissingse prijzenhof onder de naam 'Rade van der Admiraliteyt residerende tot Vlissingen. Ook de Vlissingse Admiraliteit was een zuiver prijzenhof. Door dit hof werden Gecommitteerde Raden van een deel van hun taak, namelijk de rechtspraak, ontlast. De Admiraliteit telde vijf raadsleden, een secretaris en een procureur-fiscaal. Het vinden van raadsleden verliep problematisch. Reeds in april 1584 poogden de prins van Oranje en Gecommitteerde Raden enige personen tot raadsleden te benoemen, maar slechts twee van hen waren genegen de benoeming te aanvaarden. In juni 1584 telde de Admiraliteit van Vlissingen slechts vier raadsleden, namelijk Bartelmeeus Cornelissen Por

22 renaer, mr. Jan Gryp, dr. Eustacen Adriaenssen van Polanen en de viceadmiraal Cornelis Claessen, de laatste twee slechts raadsheer ad interim, totdat in de bezetting van de drie vacante zetels was voorzien. In augustus 1584 trad mr. Michiel Heyns, raadsheer in de Raad van Vlaanderen, toe tot de Admiraliteit. In 1585 kwam het beheer van het zeewezen in handen van Maurits en de Raad van State. Maurits werd later dat jaar benoemd tot admiraal van Holland, Zeeland en West-Friesland. Hierdoor veranderde de samenstelling van de Admiraliteitsraad. Enige nieuwe leden traden toe, anderen bleven in functie, maar legden opnieuw de eed af in handen van Maurits en de Raad van State. De Raad vaardigde ook een nieuwe instructie voor de Admiraliteit te Vlissingen uit, waardoor er een einde kwam aan de situatie van ad interim benoemingen van leden van Gecommitteerde Raden en actieve zeekapiteins. Vanaf het voorjaar van 1585 bestond de Admiraliteit van Vlissingen uit mr. Michiel Heyns. mr. Jan Gryp, mr. Cornelis Taymon, die secretaris van de Staten en Gecommitteerde Raden van Zeeland was, Pieter Willemssen, burgemeester van Vlissingen, en mr. Louis Heuriblocq. De Admiraliteit te Vlissingen was bij gebrek aan een eigen vergaderruimte aanvankelijk gevestigd in het stadhuis van Vlissingen, gelegen op de hoek van het huidige Bellamypark-Breestraat. Omdat de magistraat zelf kampte met ruimtegebrek en een nieuw stadhuis liet bouwen, verhuisde de Admiraliteit in oktober 1584 naar het in 1582 gebouwde Prinsenhuis. Hier kregen de admiraliteitsraden door de rentmeester van de prins van Oranje voorlopig twee cameren ende een zale toegewezen. In januari 1586 betrok de Admiraliteit een eigen pand omme daerinne te houden de collegiale vergaderinge van der voors. Admiraliteyt. Het betrof het huis genaamd Het Oude Stadthuys ofte Schilt van Bretaignen. Het pand, gelegen aan de noordzijde van de Breestraat, werd gehuurd van mr. Franchois van Blockhuysen en had tot aan 1559 als stadhuis van Vlissingen gefungeerd. De vergaderingen van de Admiraliteit zullen zijn gehouden in de voormalige schepenkamer, die werd bereikt via een pui, versierd met het stadswapen bestaande uit twee flessen, en de vestibule of vierschaar. Middelburg: Admiraliteit als bestuurscollege en prijzenhof Niet lang heeft de Admiraliteit van de nieuwe vergaderplaats in Vlissingen gebruik kunnen maken. Een landelijke tendentie naar centralisatie van het zeewezen van de Republiek der Verenigde Nederlanden maakte een einde aan het bestaan van het Vlissingse prijzenhof. Vergaderzaal Admiraliteit 1 e verdieping

23 Op 26 juli 1586 vaardigde Robert Dudley, graaf van Leicester, vertrouweling van koningin Elizabeth en landvoogd in de Republiek, een belangrijke instructie uit, ingegeven door de wens méér eenheid te brengen in de strijd te water. Er werden drie admiraliteitscolleges opgericht, en wel in Hoorn, Rotterdam en Middelburg. Elk college bestond uit zeven raadsleden, een secretaris en een advocaat-fiscaal, allen door Leicester te kiezen. Van alle colleges gezamenlijk en ieder college afzonderlijk zou prins Maurits als admirael van der zee en bij diens afwezigheid zijn luitenant-admiraal in het betrokken kwartier, hoofd zijn en voorzitter. De admiraliteiten waren zowel college van bestuur, als hof voor rechtspraak. Voor Zeeland betekende de uitvaardiging van de instructie van 1586 de verplaatsing van de zetel van de Admiraliteit naar Middelburg, waar de raad werd gevestigd in het Abdijcomplex. Het dubbellidmaatschap van Gecommitteerde Raden van Zeeland en Gecommitteerde Raden ter Admiraliteit uit de jaren werd in ere hersteld. Problemen ontstonden echter al spoedig toen Leicester enige leden van de Zeeuwse Gecommitteerde Raden uitnodigde om in het nieuwe admiraliteitscollege deel te nemen. Maar hij stelde daarbij de eis, dat zij de werkzaamheden voortaan zouden verrichten als generaliteitszaak, waar dat tevoren een gewestelijke aangelegenheid was geweest. Slechts na dreiging, dat bij weigering een andere, bezwaarlijker regeling tot stand zou komen, stemden de Zeeuwen met de aanstellingen in. Leicesters generaliteitsgedachte werd voorts nog versterkt door enkele niet-zeeuwen toegang tot het college te verschaffen. Zo werd de Hollander Nicolaes Joostenssen de Bie als raadslid aangesteld, maar de Staten van Zeeland konden met hevig protest wel voorkomen dat de Engelsman Thomas Cartwright als buitengewoon raadslid in het college werd benoemd

24 Johan Pieterssen van den Brandde, Raedt van de Staten van Zeelandt wegen Tholen De dubbelfunctie van Gecommitteerde Raden als dagelijks bestuur van het gewest en van Gecommitteerde Raden ter Admiraliteit, leidde er toe dat een strikte scheiding moest worden betracht tussen zeezaken en zaken die het Zeeuwse bestuur, financiën en de oorlogvoering te lande aangingen. Daartoe dienden de archiefbescheiden van beide functies strikt te worden gescheiden en diende vergaderd te worden in aparte vertrekken. Evenmin was het Gecommitteerde Raden toegestaan om als Gecommitteerde Raden ter Admiraliteit besluiten te nemen die in strijd waren met de belangen van Zeeland of de Zeeuwse steden. De constructie van 1586 regelde het dubbellidmaatschap tussen dagelijks bestuur van de Staten van Zeeland en Gecommitteerde Raden ter Admiraliteit, maar pas in 1592 bereikte de Zeeuwse Admiraliteit haar definitieve samenstelling van acht leden, namelijk de representant van de Eerste Edele, de afgevaardigden van Middelburg, Zierikzee, Goes, Tholen, Veere en Vlissingen en de secretaris van de Staten en Gecommitteerde Raden van Zeeland. In de eerste jaren was de samenstelling van de admiraliteitsraad nagenoeg een Walcherse aangelegenheid. Huis Tholen aan het Abdijplein, ambtswoning van de raadsheren namens Tholen, gebouwd in 1599 De zetels van de leden uit Schouwen-Duiveland, de Bevelanden en Tholen, die ook geacht werden tot de Admiraliteit toe te treden, werden vacant gelaten of waren in het geheel nog niet vervuld. Tholen was na het overlijden van raadsheer Johan Pieterssen van den Brande eind 1589 tot in 1592 niet verte

25 genwoordigd. Zierikzee bezette zijn zetel pas in 1588, Goes zelfs in De Hollander De Bie verdween in 1588 uit de Admiraliteit. De relatie tussen het gewestbestuur en de Admiraliteit werd nog eens versterkt, doordat ook de secretaris van de Staten en Gecommitteerde Raden van Zeeland mr. Cornelis Taymon vanaf 1586 deel uitmaakte van het college. Spanningen tussen Zeeland en de Generaliteit. In 1596 deden de Staten-Generaal en de Staten van Holland opnieuw pogingen om meer eenheid in het beleid van de zeezaken te brengen. Het gewest Zeeland bleef echter van mening dat het marinebeleid geen generaliteitszaak, maar een gewestelijke aangelegenheid was. Dat betekende dat de Staten van Zeeland, in de praktijk de Gecommitteerde Raden, zeggenschap moesten hebben over het marinebeleid voor Zeeland. Zeeland weigerde dus alle medewerking aan de oprichting van een generaal admiraliteitscollege, bestaande uit afgevaardigden van alle gewesten, dat het gehele zeewezen van de Republiek zou besturen en dat zou worden gefinancierd uit een generale kas, beheerd door één ontvanger-generaal. De Staten-Generaal en prins Maurits wisten niettemin hun plannen door te zetten en dat op een wijze die met gewestelijke gevoeligheden rekening hield. De Instructie voor de admiraliteiten van 13 augustus 1597 van prins Maurits hield in dat het marinebeleid een zaak van de admiraliteit was, de uitvoering werd opgedragen aan vijf gewestelijke admiraliteitscolleges, drie in Holland (Rotterdam, Amsterdam, Hoorn/Enkhuizen), één in Friesland (Dokkum, vanaf 1645 te Harlingen) en één in Zeeland (Middelburg), welke als generaliteitsinstellingen zouden fungeren. De samenstelling van de admiraliteitscolleges: raadsheren afkomstig uit diverse provincies, en het feit dat de Staten-Generaal de raadsheren benoemden, waren een afspiegeling van de generaliteitsgedachte. De meesterzet van prins Maurits. Prins Maurits wist in 1597 de halsstarrige Zeeuwen over de streep te trekken met een als tijdelijk voorgestelde regeling, die kool en geit spaarde. Deze hield in dat, anders dan bij de vier overige admiraliteitscolleges, de Staten-Generaal de Gecommitteerde Raden (GR) van Zeeland zouden benoemen tot raden ter admiraliteit in Zeeland. Prins Maurits Als dagelijks bestuur van Zeeland legden zij de eed van trouw af aan de Staten van Zeeland, als Gecommitteerde Raden ter Admiraliteit in Zeeland deden zij dat aan de Staten-Generaal

26 De politieke bestuurders van Zeeland hielden dus het marinebeleid in eigen hand, zij het onder oppergezag van de Generaliteit, waarvandaan hun instructies kwamen. Deze tijdelijke regeling bleef liefst twee eeuwen gehandhaafd. De heren hielden de zaken van de provincie Zeeland enerzijds en die van de admiraliteit anderzijds goed uit elkaar : als admiraliteitscollege kwamen ze bijeen op aparte tijdstippen en in een eigen vergaderkamer. Ook had de Admiraliteit eigen ambtenaren, aangesteld door de Staten-Generaal. Maar ongetwijfeld zullen de Zeeuwse GR, wanneer ze met die pet op bijeen waren en dus geen last hadden van pottenkijkende raden uit andere gewesten, wel admiraliteitszaken voorgekookt hebben. Wie veel resoluties van de Admiraliteit heeft gelezen moet vaststellen dat de Admiraliteit in Zeeland loyaal als generaliteitscollege heeft gefunctioneerd, veel met de Staten-Generaal heeft gecorrespondeerd, o.m. om instructies te vragen en trouw deelnam aan periodieke admiralieitsoverleg over het marinebeleid in Den Haag. De raden afkomstig uit andere gewesten hebben volwaardig meegefunctioneerd met hun Zeeuwse collega s. Nu de Zeeuwen thuis nog. De Zeeuwse afgevaardigden in Den Haag waren met de regeling van Maurits accoord gegaan. Daarmee was toch de zaak nog niet helemaal beklonken. De gevoelens van het thuisfront in Middelburg komen we te weten uit twee hoogst interessante resoluties van 25 en 26 september Daarin verschijnen in Middelburg twee afgevaardigden van de Staten-Generaal, Hendrik van Brienen en Johan Rengers, met tact geselecteerd, want geen figuren uit het bazige Holland, maar uit Gelderland respectievelijk Groningen, belast met twee delicate taken die de generaliteitsgedachte benadrukten: het installeren van de raden uit de andere gewesten en het doen afleggen, door het gehele college, van de eed aan de Staten-Generaal. De Zeeuwen beginnen met tegensputtereren, omdat zij bezwaren hebben tegen elementen in de nieuwe Instructie en in sommige plakkaten. Daardoor kunnen zij niet onder ede verklaren die als raad ter Admiraliteit uit te voeren. Zij wensen beleidsruimte ( moderatie ) in verband met de specifieke Zeeuwse situatie. De heren uit Den Haag verklaren op hun beurt niet gemachtigd te zijn aan de Zeeuwen uitzonderingen op de Instructie toe te staan. Zij verlaten de kamer, waarna de Zeeuwen onderling overleggen. Kort hierna komen de heren uit Den Haag terug en wordt de discussie voortgezet. Na lang heen en weer praten vindt men een oplossing: regels blijven regels, maar de Admiraliteit in Zeeland heeft de ruimte om de bepalingen van de Instructie toe te passen zo na doenlick soude zyn en sane [Lat. met verstand]. Op die basis verklaren de Zeeuwen zich bereid de eed af te leggen. Ongetwijfeld zijn de heren na dit mooie resultaat gezamenlijk aan de maaltijd gegaan. De volgende dag kwamen Van Brienen en Rengers terug en nu de kou uit de lucht was, brachten zij de drie raden afkomstig uit andere gewesten mee. De raadsheren legden de eed af met het afgesproken voorbehoud en het admiraliteitscollege werd geïnstalleerd

27 In het derde deel gaan we in op onderwerpen die in de resoluties voorkomen. Die betreffen vooral de oorlogvoering ter zee tegen Spanje, de bescherming van de handels- en vissersvloten en het douanewezen, d.w.z. de uitvoering van plakkaten en ordonnanties die de in- en uitvoer en het innen van in- en uitvoerrechten (convooien en licenten) regelden. Onder oorlogvoering vallen besluiten over de bouw van oorlogsschepen, aanstellingen van kapiteins-terzee en andere officieren en de inzet van schepen voor operaties van het leger. Op het terrein van het douanewezen liggen onderwerpen als het verlenen van in- en uitvoervergunningen, tarieven van convooien en licenten en aanstelling en ontslag van douaneambtenaren. De onderwerpen in de resoluties zijn meest zakelijk, maar er zijn ook diverse resoluties met een anekdotisch karakter, die een indruk geven van politieke gevoeligheden, persoonlijke verhoudingen en sociale omstandigheden. Die komen in een vierde aflevering aan de orde. Ad Berends PR-aktiviteiten Het PR-team van de afdeling Zeeland van de NGV is weer compleet. Naast blijvende man Jan Oosthoek is benoemd Sjaak Hoornick, zie foto. Oorkonden in lexaan-hoezen, RHC Limburg, foto: Zuiderlicht Uit betrouwbare bron., met MirJam Neuteboom Mosterd na de maaltijd, een bijzondere vondst in Colle di Val d Elsa Op 24 september 2012 kwam mijn boek uit. Na ruim dertig jaar onderzoek gedaan te hebben naar het leven, de verwanten, het voorgeslacht en het nageslacht van Frederik de Lutiano, vond ik het welletjes: de prachtige resultaten van al dat onderzoek moesten nu maar eens voor eens en voor altijd in een

28 professioneel uitgegeven boek op papier komen en voor het nageslacht vastgelegd worden. Dat is gebeurd en het is een mooi boek geworden met een schat aan gegevens, niet alleen over Frederik de Lutiano zelf, maar vooral ook over zijn middeleeuwse voorgeslacht op Zuid-Beveland, de Van Everinges en de Van de Maalstedes en over zijn middeleeuwse voorgeslacht in Italië. Een echt genealogisch boek, maar geen genealogie in de zin van saaie rijtjes namen: FREDERIK DE LUTIANO ( ), ambachtsheer van Ellewoutsdijk, Everinge en Coudorpe. Zijn voorouders en zijn afstamming van de Van de Maalstedes en de Van Everinges 1. In de week dat het boek uitkwam was ik voor een korte vakantie in Italië, waar ik, na 30 jaar, opnieuw de bakermat van het geslacht Da Lutiano, het plaatsje Borgo San Lorenzo en omgeving met Lutiano Vecchio en Lutiano Nuovo bezocht. Het was opnieuw een geweldige ervaring, de plaatsen bezoeken waar eeuwen geleden voorouders met de naam Da Lutiano leefden. De bovenstad van Colle di Val d Esta Een volgende stop tijdens het toertje door Toscane was Colle di Val d Elsa, een bijzonder charmant plaatsje met een beneden- en een bovenstad. Vooral de bovenstad is geweldig: een op een langgerekte rots gelegen, bijna helemaal middeleeuws stadje, prachtig gerestaureerd, heel rustig en blijkbaar nog niet door toeristen ontdekt. Was dat op zichzelf al een verrassing, de verrassing was compleet toen ik in de bovenstad aan het Piazza del Duomo de gevel van het Palazzo Pretorio, ook wel genaamd Palazzo del Podestà bekeek. In dit deel van Italië zijn de gevels van dit soort voormalige openbare gebouwen vaak versierd met allerlei soorten medaillons in keramiek of steen met de wapenschilden van de functionarissen uit een ver verleden. In Colle di Val d Elsa gaat het om het paleis van de Podestà. Deze functionaris is enigszins te vergelijken met onze burgemeester. Het allermooiste medaillon aan de gevel was uitgevoerd in keramiek in Della Robbia-stijl, wellicht zelfs gemaakt door een lid van de beroemde Florentijnse familie Della Robbia. Aan de polychroom geglazuurde terracotta kunstwerken van de Della Robbia-familie is in Florence het museum Bargello grotendeel gewijd. In het veelkleurige aardewerk werden veel madonna s, kinderen en engeltjes afgebeeld, vaak omgeven door bloem- en fruit- 1 Het boek is te bestellen bij de auteur via mirjam.neuteboom@telenet.be. De prijs bedraagt 55,00 inclusief verzendkosten

29 guirlandes. Door de tinglazuur werd deze terracotta ook buiten bijna onbegrensd houdbaar. Ook het allermooiste medaillon aan de gevel van het Palazzo del Podestà in Colle di Val d Elsa was versierd met een veelkleurige bloemen- en fruitkrans, die een wapen omvatte: het wapen van de familie Del Tovaglia. Onder dit wapen staat een banderolle met de naam van de betreffende functionaris, uit het jaar 1501: Francesco di Piero del Tovagla, capitano et comissario. Medaillon met een afbeelding van het wapen van Francesco di Piero del Tovaglia aan het Palazzo del Podestà in Colle di Val d Esta uit 1501 Francesco del Tovaglia was de overgrootvader van Frederik de Lutiano, de vader van diens grootmoeder Caterina del Tovaglia, die in 1567 haar enige overgebleven, toen ongeveer 5-jarige, kleinzoon Frederik bij testament tot haar erfgenaam benoemde en hem het Lutiano-erfgoed in Borgo San Lorenzo naliet. Francesco werd gedoopt te Florence op 16 december 1465 en overleed vóór In zijn tijd viel Colle di Val d Elsa, evenals vele andere plaatsen in dat gebied onder de invloedssfeer van Florence. Francesco werd door het stadsbestuur van Florence als capitano en comissario in Colle geplaatst om daar namens de stad een oogje in het zeil te houden. De term capitano wijst er op dat hij kapitein van het Florentijnse garnizoen aldaar was en de term comissario dienen we te vertalen als bestuursafgevaardigde [ van de stad Florence]. Als herinnering hieraan liet Francesco in 1501 het prachtige medaillon aanbrengen aan de gevel van het Palazzo del Podestà, met het wapen Del Tovaglia, dat voorzien was van de stralende zon uit het wapen van de familie Gonzaga uit Mantova. Deze familie had het recht om dit toe te voegen aan het wapen verleend aan de vader van Francesco, Piero del Tovaglia. Maar dat is een heel ander verhaal, dat overigens uitgebreid te lezen is in mijn bovenvermelde boek. We weten niet hoe lang Francesco in Colle di Val d Elsa gestationeerd bleef. Meestal waren deze functies niet van lange duur en inderdaad was Francesco op 1 mei 1503 terug in Florence waar hij op die datum Priore della Libertà was. Voor mij was deze prachtige, totaal onverwachte vondst het zoveelste bewijs dat genealogie nooit ophoudt en dat er altijd weer nieuwe ontdekkingen te doen zijn. In dit geval was het helaas ook een beetje mosterd na de maaltijd, want deze vondst kon niet meer in mijn boek opgenomen worden. Toch wilde ik hem U niet onthouden. Mirjam Neuteboom-Dieleman

30 Boeken, boeken, boeken, boeken met Hans van Felius Als er één ding is dat de geschiedenis van Zeeland domineert, dan is het de strijd tegen het water. Zelfs het provinciewapen lijkt daar naar te verwijzen. In 2013 is het zestig jaar geleden dat de laatste grote aanval van het water plaats vond, en voor velen is dat nog steeds een levende herinnering. Het boek van Bert Stulp over verdwenen dorpen in Zeeland verhaalt van vele vloeden, maar ook van andere redenen, waarom allerlei dorpen en gehuchten nu alleen nog maar in archiefstukken voortleven. Voor wie in een kort bestek een overzicht wil hebben van de verdwenen dorpen en een zeer globaal overzicht van de geschiedenis, die zal dit boek een handig naslagwerk vinden. Wie dieper wil graven en meer over de geschiedenis en omstandigheden rond het verdwijnen van vele dorpen en zelfs een heuse stad, die heeft meer aan de gevestigde standaardwerken, zoals Dekker s Zuid-Beveland. Er wordt wel gezegd dat een plaatje meer zegt dan duizend woorden. Daarom is het jammer dat het boek voorzien is van een flink aantal slecht afgedrukte afbeeldingen. Sommige plaatjes zijn te zwart afgedrukt, weer andere in valse kleuren, maar echt erg wordt het als een digitale versie in een verkeerde resolutie is gebruikt. Dan wordt de afbeelding slechts in hinderlijke blokjes getoond; zeer storend. Een uitgever die dat doet, hoort zich eigenlijk te schamen! En helaas komt het niet een enkele keer voor, maar door het gehele boek. Jammer. De boeken uitgegeven door De Koperen Tuin in Goes steken daarbij altijd zeer gunstig af. Als voorbeeld één van de boeken van Gerard Smallegange, in dit geval over de Zeeuwse boerderijnamen, Land- en Zeezicht. Of de verklaring van alle namen historisch juist is, kan ik soms moeilijk beoordelen; zo lijkt de verklaring van de naam De Papemuts (p. 11) eerder weergave van een legende, dan een werkelijke verklaring te zijn. En soms is gebruik gemaakt van verouderde literatuur, waardoor de familie Van Tuyll van Serooskerken op pagina 42 in verband wordt gebracht met de oude familie Van Tuijl uit Gelderland; een door die familie gewenste afstamming, die inmiddels naar het land der fabelen is verwezen. Soms prachtige, soms cryptische namen: La Bonne Esperance, Acht is meer dan duizend, Moskou, De gerosselde hoeve, Bethlehem. Benieuwd naar een verklaring en naar nog meer van deze namen? Lees het boek! Al met al is het een aardig kijk- en leesboek. Niet diepgravend, maar het laat een plezierige indruk achter. Brandnieuw is het nieuwste boek van J.P.B. Zuurdeeg, oud gemeentearchivaris van Tholen, over de straatnamen van de huidige gemeente Tholen, verschenen ter gelegenheid van het tweede lustrum van de heemkundekring Stad en Lande van Tholen. Na een algemene inleiding over de geschiedenis van de

31 straatnaamgeving, volgt per voormalige gemeente (Tholen, Poortvliet, Scherpenisse, Sint Maartensdijk, Stavenisse, Sint Annaland, Oud-Vossemeer en Sint Philipsland) een overzicht van de straatnamen. Daarbij worden niet alleen de huidige namen opgesomd, maar ook allerlei oudere vormen en verdwenen namen. Veel historische informatie wordt vermeld. Zo weet ik nu dat de oudst genoemde straat binnen de gemeente Tholen de Kerkstraat in Tholen stad is (14 augustus 1312). Verrassend was de herleiding van de Paulinastraat, ook in stad Tholen, die zijn naam ontleent aan een tante van mijn opa, Paulina Quist; kijk, dat is nog eens een leuk nieuwtje! Soms ook een officieel niet bestaande naam, zoals in Sint Philipsland, waar een bewoner Goense, met gevoel voor humor de particuliere dreef naar zijn boerderij zijn eigen naam gaf, waardoor de Boergoensedreef ontstond (p. 323; Boergoens is tevens een verbastering van Bourgondisch). Voorin het boek (na de inleiding) worden moderne kaarten van alle woonkernen gegeven, terwijl van iedere voormalige gemeente naast een luchtfoto en een kort overzichtje van de gemeentelijke geschiedenis ook het gemeentekaartje uit de negentiende eeuwse gemeenteatlas van Kuyper is afgedrukt. Het boek is ruim voorzien van foto s, ook hier van goede kwaliteit. Toch een paar minpuntjes? Het formaat is niet handig, maar dat zal gezien de omvang wel niet anders kunnen; het boek is daardoor nogal zwaar. En een index op persoons- en straatnamen was zeker nuttig geweest voor het terugzoeken. Maar dat zijn bijzaken. Een kloek boek (bijna 350 pagina s), ik vind het zeker een aanwinst, en het is een compliment waard voor de auteur en de heemkundekring, die als uitgever fungeerde. Bert Stulp, Verdwenen dorpen in Nederland. Deel 5, Zeeland. 2011, uitgave van Falstaff Media, ISBN Gerard Smallegange, Land- en Zeezicht. Boerderijnamen in Zeeland. 2008, uitgave van De Koperen Tuin in Goes, ISBN J.P.B. Zuurdeeg, Zeven eeuwen straatnamen op Tholen en Sint Philipsland. 2012, uitgave van de Heemkundekring Stad en Lande van Tholen, ISBN Paleografie met Huib Uil Helaas heeft Huib Uil deze keer verstek moeten laten gaan. Lezers schrijven Uit Amstelveen kreeg de redactie een mailtje van een lid die zijn papieren exemplaar wilde omzetten in een digitaal. Uiteraard was de redactie benieuwd naar de redenen van een Amstelvener om lid te zijn van de afdeling Zeeland van de NGV. Op het verzoek van de redactie laat Henk van Dijke van zich horen!

32 Familie onderzoek is fascinerend Mijn naam is Hendrik Adriaan (Henk) van Dijke, geboren uit Zeeuwse ouders te Bergen op Zoom, tijdens een aardbeving, op 11 juni 1938, onroerend-goed deskundige, getrouwd te Amstelveen op 28 december 1961 met Thea Paternotte, kinderverzorgster, uit welk huwelijk twee dochters en een zoon zijn geboren. Alhoewel ikzelf niet in Zeeland ben geboren en opgegroeid, heb ik mij met deze mooie provincie en de Zeeuwen altijd sterk verbonden gevoeld. Reeds in 1962, dus meer dan vijftig jaar geleden, ben ik op amateuristische wijze begonnen met familieonderzoek. Aanvankelijk uitsluitend onderzoek naar het geslacht Van Dijke, waaraan ikzelf ben verwant, later heb ik alle dragers van mijn naam in genealogisch verband gebracht. Met als resultaat dat een groot aantal genealogieën van verschillende geslachten met de familienaam Van Dijke kon worden samengesteld; voor zover kon worden nagegaan zijn de meeste stamouders van bedoelde genealogieën uit Zeeland afkomstig. Door deelname aan het Project Genetische Genealogie in Nederland heb ik getracht om koppelingen van de samengestelde genealogieën tot stand te brengen. Vanaf 1967 tot heden ben ik lid van de Nederlandse Genealogische Vereniging, vanaf 1984 tot heden tevens lid van de afdeling Zeeland. In 1989 heb ik in het register van familiewapens van het Centraal Bureau voor Genealogie een familiewapen laten inschrijven, dat reeds in 1737 werd gevoerd door een tot mijn geslacht behorend familielid, deken van het boekweitmaaldersgilde te Middelburg. Sinds 1996 maak ik gebruik van het computerprogramma Gens Data waardoor het mogelijk is geworden om de zes grootste door mij samengestelde genealogieën in boekvorm te publiceren in het millennium jaar In 2001 is op mijn initiatief de Familiestichting Van Dijke notarieel opgericht, toentertijd bestaande uit acht Familiestichting Van Dijke notarieel bestuurders, vertegenwoordigers van een aantal verschillende geslachten van mijn naam. Tot eind 2011 hebben de aan de Stichting verbonden donateurs twee keer per jaar een omvangrijk en lezenswaardig familieblad ontvangen. In november 2011 heeft de Stichting een oorkonde ontvangen ter gelegenheid van de verkiezing van het beste familieblad 2011, georganiseerd door de NGV-FO, geeindigd op de tweede plaats in de categorie van Familieverenigingen/Stichtingen

33 Vanaf 1 januari 2012 is het familieblad vervangen door digitaal Familienieuws. Op het menu van de veel bezochte website van de Stichting ( staat een groot aantal onderwerpen en ook de door mij samengestelde stambomen kunnen worden ingezien. In de zuidelijke provincies van het huidige Nederland waren de vaste familienamen het eerst algemeen in gebruik. Deze provincies sluiten daarin aan bij hetgeen in België gewoonte was. Diek (in de oude spelling Dyk/Dyck/D(e)ijck) was in Zeeland een gebruikelijk woord, waaruit de familienaam Dijke is ontstaan. Van Dijke, een dijknaam, is dus een geografische naam. De Dijke behoorden immers tot de belangrijke verkeerswegen, waarlangs huizen en boerderijen werden gebouwd. V.l.n.r. Henk van Dijke, Kees Overwater en Huib Uil De heer Uil, archivaris van de Gemeente Schouwen- Duiveland heeft samen met de heer C. Overwater en ondergetekende ruim drie jaar gewerkt om de bewoners en eigenaren van alle huizen, boerderijen en grond van St. Philipsland in kaart te brengen. In 1992 is het project van een historisch huizenkadaster van het deel St. Philipsland van de Kadastrale atlas van Zeeland 1832 afgerond en het unieke boekwerk gepubliceerd. Mijn interessante genealogische hobby heeft mijn leven verrijkt en vele leuke contacten opgeleverd. Enkele bezoeken aan een aantal in Amerika wonende familieleden beschouw ik als één van de hoogtepunten van mijn hobby. Momenteel houd ik mij hoofdzakelijk bezig met het schrijven van historische artikelen, waarbij mijn naamgenoten een hoofdrol spelen. Henk van Dijke Ook kwam de redactie in contact met een lid uit Limburg met Zeeuwse wortels! Albert Prins uit Geleen stelt zich voor. Iedere genealoog, professioneel of amateur, zal het er over eens zijn; speuren in de familiegeschiedenis is een verslavend, maar bovenal boeiend werk. Eenmaal op het spoor van voorouders gekomen, stelt de onderzoeker zich steeds meer vragen. Zo heb ik een aantal jaren geleden de diagrammen van de familie Klercq in bezit gekregen. Mijn moeder draagt deze naam. Haar op-

34 vatting; dat er maar weinig mensen met deze naam bestaan, heeft ze moeten bijstellen. In de afgelopen twee jaar heb ik me verdiept in haar familiegeschiedenis. Tot mijn verwondering heb ik de vroegste voorvader in 1630 teruggevonden. Niet in Zeeland, maar in West-Brabant. Verder zoeken brengt me richting Antwerpen en Vlaanderen. Helaas is dit traject nog onbetrouwbaar. Mijn oorsprong is zonder twijfel Zeeuws. Geboren in Middelburg, kan ik terugzien op een geweldig fijne jeugd. Een kindertijd vol verhalen over ooms en tantes die karaktervast waren, een opoe en opa die een bijzondere rol in mijn leven hebben gespeeld, jeugdherinneringen waar ik nu verhalen over schrijf. Kortom een bron van ongekende wetenswaardigheden die ik koester. Dit heeft ertoe geleid dat ik met enthousiasme een blog heb opgestart over mijn familie, waar alle stamlijnen terug te vinden zijn op Le Cercle Klercq. Niet alleen over de familie Klercq kan ik veel vertellen, ook de familie Joosse kan rekenen op mijn warme belangstelling, door de verbondenheid via mijn grootmoeder. Hun oorsprong ligt rond 1585 in het Land van Saeftinghe. Mijn vaders familie Prins is afkomstig uit Duitsland, niet ver over de grens bij Emmen, in het Emsland. Ook van die familie bestaat een complete stamboom. Hoewel ze in aanvang niet de naam Prins droegen. Daar valt nog een aardige anekdote over te vertellen. Nu woon ik al vele jaren in het heuvelachtige Zuid-Limburg. Zeeland kan me nog altijd bekoren. Mijn Zeeuwse é is nog lang niet versleten. Als lid van de NGV-Zuid Limburg vertel ik in bijeenkomsten over Zeeland, ook schrijf weleens een stukje in GeneVer, maar het liefst heb ik toehoorders in het Zeeuwse. Vandaar mijn aanbod u zo af en toe te plezieren met mijn grappige verhaaltjes. Albert Prins En hieronder volgt zijn eerste verhaaltje. Manuscript t clijn Paradijs Hebben we een Familiewapen? Zodra iemand in de familie op zoek gaat naar verre verwanten in de geschiedenis, ontstaat een vreemd soort nieuwsgierigheid. Openlijk wordt daar zelden over gesproken, maar stiekem wordt gehoopt op roemrijke verhalen. Zou ergens in Frankrijk nog een chateau aan de familie toebehoren? Of is een voorvader in de middeleeuwen in de adelstand verheven. En zijn we zonder het te weten misschien wel baron of jonkheer, want er zijn een paar ooms en tantes die zich wel héél deftig gedragen, om niet te zeggen dat ze kapsones hebben

35 Voor ruïnes, gespuis en piraten heeft de familie geen belangstelling. Maar van Franse afkomst moeten we wel zijn, want opa kon bij tijd en wijle soms een driftig mannetje zijn, wat hij aan zijn Frans bloed toeschreef. En zo had hij nog wel een paar andere Latijnse eigenaardigheden. Zoals zijn werklust ook niet van dien aard was dat je hem van tomeloze ambities kon verdenken. Maar is dit wel een reden om van Franse afkomst te zijn? Zijn naam Klercq moest daar het bewijs voor zijn, vond hij. We hebben het laten onderzoeken. Is Klercq nu wel of geen Franse naam? Neen.en toch een beetje weer wel waar. In de Franse taal komt het gebruik van de letter K zelden voor, dan alleen in Bretagne. In de Bretoens-Keltische taal komt klercq inderdaad voor, zelfs in het Frankisch en Oudnederlands. Henri VIII liet in 1544 al melding maken van een klercq in zijn protocollen. En in 1785 wordt in Hollandse archieven verwezen naar een klercq ter secretarie. Klercq blijkt daarmee een beroepsnaam te zijn, net zo gewoon als Molenaar, Verwer, of Paerdecooper. Niets Frans aan de naam Klercq zou je zeggen, hoewel de uitgang cq toch exotisch aandoet en veel familieleden in fysiek opzicht het stoere evenbeeld hebben van de Bretoense bevolking. Zou het dan toch waar zijn? Opa s familie blijkt onomstotelijk uit de streek van West- Brabant afkomstig te zijn. Daar is helaas niets Frans aan.. Maar toch.! Hij bestaat echt! Graaf Klercq duikt tijdens het interbellum rond 1926 op in Parijs. De schatrijke graaf leeft een flamboyant bestaan op Mont Martre. Zijn vriendenkring is van bedenkelijk allooi, doordat hij zich inlaat met de Parijse Apaches. Grote risico s neemt hij met gokken bij de paardenraces, maar wordt daar nog rijker van. Met al zijn voorspoed en welgesteldheid, dat hij ook deels aan zijn adellijke vrouw te danken heeft, wordt hij door zijn valse vrienden afgeperst. Dat kan alleen maar tot noodlot leiden. Het noodlot slaat daadwerkelijk toe. Terwijl hij zijn jachtgeweer schoonmaakt, schiet hij zichzelf per ongeluk naar de eeuwige jachtvelden. Zijn ontroostbare weduwe blijft wenend achter, zijn afpersers zijn ontgoocheld, omdat ze de macht over de graaf kwijtraken. Zo beschrijft Patrick Pecherot zijn literaire hoofdpersoon in Les Brouillard de la Butte. Dus Klercq is wel degelijk ook een Franse naam. Toen een tante met aangeboren gevoel voor Haagsche Chic lucht kreeg van de familiegeschiedenis, vroeg ze heel voorspelbaar. Hebben we een familiewapen? Ze kreeg van mij te horen; Ja zeker, tante Louise, er bestaat een familiewapen. Waarop ze gretig reageerde; Mag ik daar dan een voorbeeld van hebben: Dan kan ik daar een mooi borduurseltje van maken. Haar hebberigheid was van een misplaatste pronkzucht. Ze wilde zich beter voordoen tegenover haar vriendinnen in het Pensionado Paradiso van Benidorm. Ik moest haar teleurstellen; Het familiewapen behoort toe aan een andere tak van de familie, wij mogen het niet voeren

36 Bittere deceptie overviel haar zichtbaar. Troost u tante, ik wil wel een wapen voor u ontwerpen. Wat vindt u van een mandje met sleutels op een kwadrantschild met eiken lovers en een casque d or, dat verwijst naar opa s occupatie als mandenmaker. Ze was helemaal onder de indruk van mijn antwoord, nog meer verrukt van het idee. Het vraagt wel tijd, tante. Ik moet er nog steeds aan beginnen. Er knaagt verzet in mij. Albert W. Prins. en Zeeland lééft in Limburg, want ook Didi Joppe uit Maastricht heeft Zeeuwse wortels en wil daarover het volgende kwijt.. Weer terug op Zeeuwse bodem Door mijn oma raakte ik geïnteresseerd in waar kom ik vandaan? Zij was in de jaren twintig van de vorige eeuw als jong kind van 8 jaar vanuit Hongarije naar Nederland gekomen en kwam terecht bij pleegouders. Ze zou haar ouders nooit meer zien. Zelf ben ik in de jaren 80 gestart met onderzoeken waar mijn familienaam Joppe vandaan kwam. Al snel kwam ik uit in Zeeland, om precies te zijn het eiland Tholen. Gegevens verzamelen betekende reizen naar het archief op Tholen of Middelburg, met de neus in de boeken en s avonds weer terug. Ik was toen ook lid van de NGV, en heb in december 95 nog gereageerd op een artikel in VZS over Cornelis Pieters Joppe (geboren rond 1675). Door drukte kwam de hobby flink wat jaren in verhuisdozen terecht, maar sinds enkele maanden heeft het genealogie-virus mij weer te pakken. Nu we in de 21 e eeuw leven, heeft ook genealogie een derde dimensie gekregen. Wat is er veel te vinden via internet! Waar je vroeger naar het archief moest, zijn nu zeeuwengezocht.nl, genlias.nl en genver.nl mijn toegang. Juist door de digitalisering is mijn familie Joppe nog meer uitgebreid. Alhoewel oorspronkelijk van Tholen, is een tak terecht gekomen in Zierikzee, rond Middelburg/Goes, Steenbergen, Utrecht, Den Haag en zelfs een landloper die in Veenhuizen terecht is gekomen. Ook hier heb ik dankzij de digitalisering toegang tot zijn signalement-kaart met vingerafdrukken én foto s. Kortom, genealogie is een fantastische beleving! Didi Joppe..Bas Lems wijst op het resultaat van zijn onderzoek naar de Nederlandse deelnemers aan de Slag bij Waterloo.. Het resultaat van mijn onderzoek naar de Nederlandse deelnemers aan de Slag bij Waterloo staat sinds kort online op de website van het Stadsarchief Amsterdam: /handleiding/index.nl.html

37 De database Waterloo gratificaties 1815 gaat vergezeld van een handleiding en een onderzoeksvoorbeeld. De database omvat de bijna namen van Nederlanders, Belgen (destijds Nederlanders) en Nassauers (in Nederlandse dienst) die aanwezig waren bij de Slag van Waterloo in juni In de handleiding wordt uitgelegd hoe de gegevens te interpreteren en worden tips gegeven voor nader onderzoek naar de loopbaan van een vermelde militair. Ruim op tijd voor het 200-jarig jubileum van de grote veldslag zijn nu eindelijk alle namen, dus ook van de manschappen en onderofficieren, bekend. Wellicht zit uw voorouder daar bij! Ik wens u vele genoeglijke uren met de database. Bas Lems..Onze webmaster meldde ons tenslotte nog het volgende: Op bijgaande link kan men het Repertorium van Nederlandse Gemeenten vanaf 1812 downloaden: Genealogie, Voorouders komen tot leven Toevalsvondsten In het oktobernummer van Wij van Zeeland besprak Jaap Heemskerk de op 24 juli 1744 in de Koorkerk te Middelburg begraven Maatje Omars. Aan het slot van dat artikel concludeerde Jaap Heemskerk dat Matie Omars in elk geval getrouwd is geweest en dat ze geen kinderen heeft nagelaten. Huib J. Plankeel u allen bekend! komt met de volgende reactie: Echt bij toeval, want ik had die naam net gezien, toen ik dit stukje las. Ik moest wel heel hard nadenken, waar dan wel. En hoewel niet direct een antwoord, is het wellicht goed te weten dat Maetje Omaers als bejaarde dochter, wonende Middelburg, land te Kleverskerke verkocht; twee acten, een over totaal 5 gem. 103 r., en de andere over 5 gem. 2 r., beide gepasseerd 21 april bron: RAZE 1148 (transporten Kleverskerke) f44v, en f45. Er wordt niet vermeld, hoe zij eraan komt, maar 10 gem. is een aardige hoeveelheid, en wellicht is na te gaan, hoe zij eraan kwam. Mogelijk via Van der Elst, want ik heb een omstreeks 1670 te (Klevers?)kerke geboren Elisabeth, die als wonend te Cadzand trouwde met Guilliame de Groot [schepentrouwboek Vrije van Sluis , volgens resolutie magistraat Vrije van Sluis 27 jan., omdat hij haar trouwbeloften had gedaan]. Overigens lijkt onderzoek in de fiches van de Bibl.Wallonne, bij het Centraal Bureau voor Genealogie ook wel handig. Huib J. Plankeel

38 Zeeuwen onder de hoede van de Maatschappij van Weldadigheid, door Annemine Scheffer In 1818 verscheen een lange Verhandeling van Johannes van de Bosch over de mogelijkheid in Nederland een landbouwkolonie te vestigen als middel in de strijd tegen de armoede, waaronder, op een bevolking van ruim twee miljoen zielen, ruim inwoners gebukt gingen. In 1816 was Johannes benoemd tot Generaal Majoor en vanaf die tijd begint hij zich in te zetten voor de strijd tegen de armoede. De Maatschappij van Weldadigheid wordt opgericht, met als doel om de armoede te bestrijden. In 1818 werd op het landgoed Westerbeeksloot, gemeente Vledder, door de Maatschappij van Weldadigheid de kolonie Frederiksoord gesticht, later gevolgd door Willemsoord en Wilhelminaoord. In deze kolonie werden hoeves gebouwd, waar geselecteerde gezinnen uit heel het land geplaatst werden. Deze koloniën heetten de vrije koloniën, omdat de mensen die er gingen wonen, dit op vrijwillige basis deden. Het doel van deze vrije koloniën was om een sterk verpauperd deel van de bevolking een mogelijkheid tot verbetering van hun bestaan te bieden. In 1818 werd door de Maatschappij van Weldadigheid het landgoed Westerbeeksloot aangekocht. Het was ongeveer 650 ha groot, waaronder 570 ha woeste grond. Er werden aanvankelijke 53 koloniehuisjes, in vier rijen in Frederiksoord gebouwd. De woningen werden opgetrokken van steen en gedekt met riet. Ze hadden een woonruimte van ongeveer 20 vierkante meter met een vuurplaats en twee slaapkamertjes boven de woonruimte. Eerst werden de woongedeelten gebouwd. Later werden de huisjes voorzien van een houten achterhuis, dat als schuur en als stalling werd gebruikt. Afkomstig uit de sloppen en krotten moeten de koloniehuisjes, hoe eenvoudig ook, voor de kolonisten een weelderig onderkomen hebben geleken. Aanvankelijk werd er gezorgd voor kleding, voeding en de nodige meubels voor het huis. Voor het huis en de grond moesten de kolonisten huur betalen, voor de kleding en huisraad kregen ze een zestienjarige schuld, die met f 25,- per jaar moest worden afgelost

39 Kolonisten, die goed boerden maakten kans op promotie naar een grotere boerderij 2. In 1819 wordt het koloniedorp Frederiksoord uitgebreid met nieuwe kolonistenwoningen. Die woningen zijn iets ruimer van opzet, waarbij de slaapplaatsen in bedsteden langs de zijwanden van de woonkamer komen. Er komt ook een extra slaapkamer in de schuur, waardoor er een gezin van 10 personen in kan worden onder gebracht. Ook wordt hierdoor een betere scheiding mogelijk tussen de slaapplaatsen van jongens en meisjes, wat van betekenis was bij het onderbrengen van gezinnen bestaande uit wezen en huisverzorgers, waartoe men het voornemen heeft. De nieuwe huisjes krijgen in de schuur een keldertje gemetseld waarin een kleine voorraad levensmiddelen kan worden bewaard. De maatschappij verkreeg daarnaast het vruchtgebruik van de vesting Ommerschans, die in eerste instantie gebruikt werd om zich misdragende kolonisten op te sluiten. De verantwoordelijkheid voor weeskinderen van Tholen lag in 1818 bij het weeshuisbestuur van de stad Tholen. Tholen kende, net als de meeste andere stadjes in Zeeland, een eigen weeshuis. In tegenstelling tot de meeste dorpen, waar de weeskinderen voor een appel en een ei bij particulieren werden ondergebracht, werden de wezen in Tholen in een tehuis verzorgd. Daar verrichtten ze onder leiding van een binnenvader en -moeder hun dagelijkse werkzaamheden. Of de kinderen tevreden waren weten we niet. Wat we wel weten, is dat ze in elk geval over fatsoenlijke kleding beschikten en genoeg te eten kregen. Bovendien genoten ze enig onderwijs. Wezen die bij de plaatselijke middenstanders of bij boeren in de omgeving werden ondergebracht, hadden het in de regel veel minder getroffen. Maar al te vaak werden zij door hun pleegouders als goedkope arbeidskrachten gezien. De exploitatie van het weeshuis kostte de gemeente Tholen echter handenvol geld. De subsidie was in 1820 opgelopen tot een bedrag van f 1800,-, hetgeen de krachten van de gemeente te boven ging. Zo besloot het weeshuisbestuur om het tehuis op te heffen en de weeskinderen bij gezinnen in de buurt uit te besteden. Tenslotte gebeurde dit ook in de andere plaatsen op het eiland 3. De Gedeputeerde Staten lieten in 1821 echter weten dat er een andere oplossing mogelijk was. Wat dachten de weeshuisregenten van de mogelijkheid om 2 L.Lambregts, Een steen in de vijver.p.26 t/m 33 3 A.L.Kort, Een transport van weeskinderen. In Stad en lande van Tholen, nov

40 de kinderen naar de Koloniën van Weldadigheid in het noorden van het land te sturen, waar al vanaf 1818 hele families uit Nederland naartoe waren getrokken om met steun van de Maatschappij van Weldadigheid een nieuw bestaan op te bouwen? Ook weeskinderen konden daar worden ondergebracht. Het sturen van de weeskinderen zou het armbestuur een belangrijke besparing van de kosten opleveren. De kinderen zouden ieder voor f 45,- per jaar in één van de koloniën kunnen worden geplaatst. En zo besloot het armbestuur, dat in mei 1923 de eerste kinderen naar Frederiksoord in Drenthe zouden worden gestuurd. Na behoorlijk wat tumult in het stadje Tholen, vond het transport van de kinderen uiteindelijk plaats op 9 juni A.L.Kort geeft daar in zijn artikel Een transport van kinderen een prachtig verslag van. De kinderen, die met dit eerste transport naar Drenthe werden gestuurd, waren Johannis Hofman, Johannis Geluk, Nicolaas Hofman, Abraham Lavant, Adriaan Kaspers, Frederika Vorsten, Dina Krane, Jasperina Cijs, Adriaan Cijs, Cornelis Maghielse, Maria Kwaak, Adriaan Hendrikse, Barbera Hendrikse, Willemina Hendrikse, Jacoba Hendrikse, Jacob Leijte, Marinus Leijte, Frans de Korte, Maria Prince, Jan Prince, Dirk Prince, Lauwerina Borginge en Adriana Leijte. Op 3 april 1836, werden de drie kinderen van Christoffel Quakkelaar en Elizabeth van Popering, Laurens van 11 jaar, zijn zusje Pieternella van 10 jaar en het jongste meisje Lena van 7 jaar, wees door het overlijden van hun moeder. Hun vader was 4 jaar daarvoor al op 34-jarige leeftijd overleden. Op 6 mei 1836 vertrokken ze uit Tholen naar Frederiksoord. Hun moeder was toen nog maar net een maand overleden. de trekschuit was het vervoermiddel bij uitstek in die tijd. Waarschijnlijk hebben de drie kinderen Quakkelaar dezelfde reis gemaakt als de kinderen van het eerste transport in De kinderen vertrokken per boot vanuit Tholen naar Alphen en vandaar richting Amsterdam. In Amsterdam moesten ze overstappen op een ander schip en dit gaf enige problemen, doordat de schippers vaak hun afspraken niet na kwamen. Vanaf Amsterdam gingen de kinderen per schip naar Steenwijk. Na een reis van zes dagen

41 kwamen ze in Steenwijk aan en werden in een rijtuig naar Frederiksoord gebracht, waar ze nog dezelfde avond aankwamen. Voor kinderen uit die tijd moet dit zeker een grote reis en een geweldige overgang geweest zijn. Ver weg van alles wat hun bekend was, kwamen ze op 12 mei 1836 aan in Frederiksoord. Alle drie de kinderen Quakkelaar werden bij aankomst ingeschreven onder de achternaam Kwakkelaar en hun nageslacht draagt die naam tot op de dag van vandaag. Ze werden ingeschreven in kolonie 1, Frederiksoord. Wie op dit moment daar een kijkje neemt, ziet nog overal de vroegere koloniehuisjes staan. Sommige in een staat van verval, velen nog in goede bewoonbare toestand. In het archief van De Maatschappij van Weldadigheid, liggende in het Drents archief en op internet te raadplegen, vond ik van Laurens en Lena de uit Tholen meegebrachte kleding terug. Laurens had als kleding meegekregen: 1 bombazijnen muts, 1 idem broek, 1 idem vest, 2 katoenen hemden, 1 dasje, 1 leren pet, 1 paar kousen en 1 paar schoenen. Van een jas wordt geen melding gedaan. Zijn zusje Lena had als kleding meegekregen: 2 baijen rokken, 1 merinos mantel, 1 katoenen mantel, 1 faarlingen schort, 1 doekje, 2 katoenen hemden, 1 paar kousen, 1 paar schoenen en 1 zwarte muts. Waarschijnlijk kreeg haar zusje Pieternella hetzelfde aan kleding mee. In ieder geval had Lena een jas bij zich, toen ze in Frederiksoord als zevenjarige aankwam 4. Hoe verging het de weeskinderen Quakkelaar/Kwakkelaar in de daarop volgende jaren in Drenthe? Hebben ze zich er blijvend gevestigd en waar was dat? In een volgend artikel hoop ik daar meer over te vertellen. Annemine Scheffer 4 A.Scheffer, Het geslacht Quackelaer, P.69 t/m

42 Familieleden van een uitgestorven geslacht Van Dijke in de schijnwerper, door Hendrik Adriaan (Henk) van Dijke In het onderhavige uitgestorven, aanvankelijk rooms-katholieke Zuid-Bevelandse geslacht Van Dijke (code GD 07) komen enkele familieleden voor wier leven niet ongemerkt is voorbijgegaan. De oudst bekende stamvader van het onderhavige geslacht is de uit Gelderland afkomstige rooms-katholieke Willem Jansen van Dijke, geb. Overasselt ca. 1662, overl. vòòr 4 mei Uit zijn eerste in Kruiningen in 1697 gesloten huwelijk met de in ca geboren Maatje Leenderts Hekelaar (ook Hekelen), overl. voor 1724, werden in Kruiningen tussen 1699 en 1711 tien kinderen geboren, uit zijn in 1724 gesloten tweede huwelijk met Catarina Adriaans Geers zijn te Ellewoutsdijk vier kinderen geboren en uit zijn derde in 1731 gesloten huwelijk met Francientje de Ruiter zijn geen kinderen geboren. Jan van Dijke en het handbooggilde De uit het eerste huwelijk van Willem en Maatje op rooms-katholiek gedoopte tweeling Johannes (ook Jan/Joannis) Willemsen van Dijke is vòòr overleden, otr. Kapelle op Maatje (ook Matie/Maria) Jans de Vries(e), j.d. van Kapelle. Zij hertr. ondertr. Kapelle op Jan Adrijaansen Meusen, j.m. van s Heer Arendskerke. Jan van Dijke komt voor in de rekeningen van het Edele Handbooggilde van Kapelle. In de rekening van mei 1731 tot mei 1732 komt hij voor als pachter van de grasopbrengst van de gronden rondom het Schuttershof in Kapelle. Hij staat niet vermeld als schutter. In de rekening staat Jan voor het laatst vermeld. In de rekening wordt zijn weduwe nog vermeld als pachter. In de tijd dat het Handbooggilde bestond, werd er door boogschutters regelmatig in het schuttershof met bogen en musketten geschoten. De schuttersdoelen waren kleine gebouwtjes, waarin schietschijven hingen. Er konden twee schutters, ieder van een andere kant, op een schijf schieten. De verschillende banen waren van elkaar gescheiden door kort geschoren boompjes of hagen. Voordat een schutter mocht schieten moest er een schutterlijcke waarschuwing worden gedaan. Er werd dan zoiets geroepen als Stae vast. Als er mensen door rondvliegende pijlen gewond raakten of erger beschermde de stad de onnauwkeurige schutter. Vroeger was de boog een jacht- en oorlogswapen

43 Verpachting door het handbooggilde van Kapelle van de grasopbrengst van de gronden rondom het Schuttershof, aldaar, aan pachter Jan van Dijke transcriptie: Wij hooftman en dekens van het Edele hantboge gilde van Cappelle bekenne verpagt te hebben ons Schutters Hoft de grasettinge aan Jan van Dijke, op den 7 april 1731.Voor den tijd van seven achter een volgende jaren ter somme van een pond ses schillingen en agt groote Vlaems. Alle jare bij den koop, het eerste jaar vervalt meije 1732 ende voorts alle jare, tot het laatste jaar inkluijs en moet alle meije betalen, en het delven en suijveren tot zijnen laste. Actum Cappelle op den 16 april 1731.Als boekhouder geteikent Josias de Jager. Vier huwelijken Marinus van Dijke Marinus van Dijke, een in Kapelle op rooms katholiek gedoopte zoon uit het huwelijk van Jan van Dijke en Maatje Jans de Vries(e), ondertr. (1) Kapelle op met Cornelia Geense(n), geb. Hoedekenskerke, wonende Kapelle (1756), begr. aldaar (Schuttersgilde) Detail uit het bedevaartvaantje van de begankenis (bedevaart) In april 1766 toonde Marinus een kopie van het testament van hem en zijn vrouw aan de notaris, inhoudende een akte van seclusie d.d waarmee voorkomen werd dat de weeskamer toezicht op de nalatenschap kreeg. De weeskamer raakte in de achttiende eeuw veel van haar invloed kwijt. ondertr. 2) Kapelle op met Jacoba Jans Kosten (ook Koster), geb. Heinkenszand, begr. Kapelle Schuttersgilde , otr. 3) Kapelle op met Leuntje Meulblok(s), geb. Heinkenszand, wonende Kattendijke, overl. na , begr. Kapelle (Schuttersgilde) 1773/1774, tr. 4) Jannetje Zuidweg, begr. Kapelle (Schuttersgilde) 1786/7. Marinus heeft zeven kinderen uit zijn eerste huwelijk, één kind uit zijn tweede huwelijk, drie kinderen uit zijn derde huwelijk en geen kinderen uit zijn vierde huwelijk

44 Marinus van Dijke tot gildebroeder aangesteld Op is Marinus bij het afhoren van de rekening van het handbooggilde van Kapelle tot gildebroeder (lid van het gilde) aangesteld. In de rekening ontvangt het gilde vier schelling van Marinus wegens het onordentelijk spreken op de comparitiën (=vergaderingen). Aanstelling tot deken en boekhouder Op wordt Marinus tot deken van het handbooggilde aangesteld, op tot boekhouder. De rekening van begint met de aanhef: Rekeninge, bewijs en reliqua die bij desen is doende Marinis van Dijke als boekhouder van het Edele Handboge Gilde van Cappelle wegens zoodanigen ontfangst en uijtgaaf als den zelve heeft gehad en gehouden van den 2 meij 1784 tot meij In is Marinus opnieuw boekhouder. Rekening : Ontfangen van Willem van Dijke voor het regt van t begraven Schuttersgilde van zijn vader Marinus. Op is aan de notaris D. van Steenhoven een kopie vertoond van Marinus testament, inhoudende een akte van seclusie d.d Beruchte misdadiger Jan Catoen ter dood veroordeeld Vorengenoemde Willem van Dijke, zn. van Marinus van Dijke en Cornelia Geense(n). is nederlands hervormd gedoopt te Kapelle op , overl. aldaar op , tr. Kapelle tussen oktober 1787 en september 1788 de aldaar op nederlands hervormd gedoopte boerewerkvrouw Catharina (ook Kaatje) Perdon(s) (ook Pardon), overl. Kapelle op Brute overval op gezin van Willem van Dijke In de nacht van 16 op 17 maart 1802 werd Willem s gezin op brute wijze overvallen door de beruchte bendeleider en misdadiger Jan Catoen, geb. ca in Etten (N.Br.). Met een boomstam werd de voordeur van Willem s hofstede in Tekenburg 1), gelegen op enkele kilometers oostelijk van Kapelle aan de rand van de moeren, door Jan en vijf van zijn vrienden ingebeukt (zie foto). Enkele bendeleden schoten met scherp, waardoor twee kogels Willem aan arm en hand verwondden. Hij, zijn vrouw en twee jonge kinderen werden gebonden aan handen en voeten, waarna zilveren en gouden sieraden, kleren, geld, etenswaar en een bijbel met de initialen M.v.D. door de rovers werd gestolen. Één van de overvallers verkocht de bijbel aan een heler in Zierikzee, die samenwerkte met justitie. De initialen op het boek leidde de politie naar Hoede

45 kenskerke. Onder de vloer van het arbeidershuisje van Catoen werd nog een deel van de buit gevonden: een gouden hoofdnaald, een paar zilveren schoengespen, enkele gouden oorringen, wat zilveren haken en knopen en een ham, alsmede twee stukken worst. In Middelburg spraken de rechters op het doodvonnis uit, dat korte tijd later werd uitgevoerd. Jan was hoogstwaarschijnlijk de laatste die na zijn executie naar het einde van de Havendijk is getransporteerd en daar aan de stenen galg is opgehangen, omme aldaar door de injuriën der lucht te worden verteerd. De levenswijze van Jan Catoen, die de valse naam van landarbeider Jan Coenraads heeft aangenomen, heeft geleid tot het gezegde van katoen geven. Bron: Encycl. van Zld - deel 1 Moedig verzet Toen Jan Catoen en zijn mannen bezig waren om in Willem s boerderij binnen te komen was hij door de herrie al gealarmeerd en in de keet aanwezig om zich te weer te stellen. Hij zag zich genoodzaakt om zich terug te trekken in het achter de keet gelegen vertrek en deed zijn uiterste best de tussendeur dicht te houden. Jan Catoen hield er meestal niet van om veel tijd te verliezen; enkele schoten dwars door de deur zorgden er voor dat dit verzet snel gebroken werd. Ondanks zijn verwondingen was dit voor Willem nog geen aanleiding zich zo maar over te geven, want: Gemelde Willem van Dijke, met eenigen der zelve bende daarop aan het worstelen geraakt zijnde, door hen eindelijk is overmand, naar buiten gesleept, en na dat door een der voorszeide bende de door hen medegebragte kaarsen waren aangestooken, door eenigen van hen aan handen en voeten is gebonden, gelijk mede vervolgens deszelfs vrouw en kinderen gebonden zijn, en wel met touwen gesneeden van het in den voorigen nagt uit het s Landshuisje achter Wemeldinge gestoolen kluwen, hier vooren vermeldt, het gene door hen expresselijk tot het binden van voornoemden landman Willem van Dijke, deszelfs vrouw en kinderen was medegebragt. 1) Teekenburg, Teekelenburg of Teckenburg, gehucht op het eiland Zuid-Beveland, prov. Zeeland, arr., kant. en 1½ u. O.Z.O. van Goes, gem. Kapelle-Biezelingen-en-Eversdijk, 20 min. O. ten N. van Kapelle; met 3 h. en 25 inw. Bronnen: Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden door A.J. van der Aa. 1848, opnieuw uitgegeven in 1980 te Zaltbommel bij de Europese Bibliotheek. Genealogische gegevens van uw auteur Artikel De Zeeuwse episode uit het leven van Jan Catoen door G.J. Lepoeter Bevolkingsregister s Heer Arendskerke Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden Rekeningen van het Handbooggilde van Kapelle Notarieel Archief L. de Fouw, Inv. Nr s 1410 en 1411 De Spuije - aflevering 46 - zomer 1999 Uitgave Prae 1600 Club 1994 Kapelle Handbooggilde deel

46 Ledenmutaties per 30 november 2012 Overleden: Dhr.J.M. Bos Mozartstraat EB Groningen Helaas geen lid meer: Mw. L.S. Visser-Houg Schuberthof AN Terneuzen Nieuw lid: Mw. D. Joppe Hazendansplein 25d 6215 JB Maastricht Stichting genealogische Publicaties Te bestellen via Kosten zijn 25,-- inklusief de verzendkosten Prae 1600 Club De volgende uitgaven zijn nog leverbaar: C004 7,05 C018 8,20 C016 11,35 BAERSDORP,VAN, Genealogie van de Heren van BAERSDORP ; aug.1991, 83 pag., bew: J.de Ruiter BOUDEWIJNSKERKE, Het trio van - Hofsteden in het Kerkenblok op Walcheren, Eigenaren en baanders , 1995, 102 pag., bew: J.Chr.Verhage. INGELSE, Genealogie van de familie; naar het artikel in Van Zeeuwse Stamsep.1994, 162 pag., bew: J.Chr.Verhage C008 13,50 LOKERSE, Genealogie van de familie C007 7,95 LUTIANO, LORENZO da, Kroniek, ; juni 1992, 92 pag., bew: drs.m.p.neuteboom-dieleman C017 12,70 MINNAAR(D), Genealogische aantekeningen aangaande het geslacht -; 1986, 182 pag., bew: E.B.G.Lokerse Voor het bestellen van onze publicaties is het voldoende om de codeletter en het nummer op te geven. Alle prijzen zijn exclusief de verzendkosten. De meeste uitgaven zijn uit voorraad leverbaar. Zo niet, dan kan het enige weken duren voor U de titel thuisgestuurd krijgt. Genealogische Publikaties Zeeland p/a J.G.Polderdijk; Schippersweg 26, 4455 VP Nieuwdorp Bestellingen via genpubl@zeelandnet.nl