The association of cognitive performance with vascular risk factors across adult life span van Eersel, Maria
|
|
- Joris Kok
- 5 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 University of Groningen The association of cognitive performance with vascular risk factors across adult life span van Eersel, Maria IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version below. Document Version Publisher's PDF, also known as Version of record Publication date: 201 Link to publication in University of Groningen/UMCG research database Citation for published version (APA): van Eersel, M. E. A. (201). The association of cognitive performance with vascular risk factors across adult life span [Groningen]: Rijksuniversiteit Groningen Copyright Other than for strictly personal use, it is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), unless the work is under an open content license (like Creative Commons). Take-down policy If you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediately and investigate your claim. Downloaded from the University of Groningen/UMCG research database (Pure): For technical reasons the number of authors shown on this cover page is limited to 10 maximum. Download date:
2 Summary in Dutch - Nederlandse samenvatting - 136
3 Chapter NEDERLANDSE SAMENVATTING Dementie is een wereldwijd gezondheidsprobleem dat in 2030 naar schatting zo n 75 miljoen mensen zal treffen. Helaas is er nog geen behandeling om mensen te genezen van dementie. Daarom is de Wereld Gezondheid Organisatie (WHO, World Health Organisation) van mening dat er meer onderzoek moet worden gedaan naar mogelijkheden om dementie te voorkomen. Hierbij kan onder andere gedacht worden aan de behandeling van vasculaire risicofactoren, zoals de behandeling van hoge bloeddruk (hypertensie), een hoog cholesterolgehalte (hypercholesterolemie) en suikerziekte (diabetes mellitus), en het stoppen met roken. Deze vasculaire risicofactoren veroorzaken aderverkalking (atherosclerose), wat gerelateerd is aan hart- en vaatziekten. Echter aderverkalking draagt ook bij aan het afsterven van zenuwcellen in de hersenen, ook wel neurodegeneratieve veranderingen genoemd. Deze neurodegeneratieve veranderingen liggen ten grondslag aan dementie. Het ligt dan voor de hand om te veronderstellen dat behandeling van vasculaire risicofactoren niet alleen helpt om hart- en vaatziekten te bestrijden, maar ook om dementie te voorkomen. Immers door het voorkomen van aderverkalking in de hersenen kan schade worden beperkt, en daarmee blijven cognitieve functies (zoals het geheugen) beter behouden. In de afgelopen jaren zijn er verschillende studies gedaan, waarbij er werd aangetoond dat vasculaire risicofactoren de achteruitgang van cognitieve functies bevordert bij voornamelijk oudere mensen. Vervolgens zijn er studies gedaan naar het effect van de behandeling van vasculaire risicofactoren op de cognitieve functies. Echter niet elke studie liet een effect van de behandeling op de cognitieve functies zien. Een mogelijke verklaring hiervoor is dat de behandeling van vasculaire risicofactoren in deze studies te laat wordt gestart (pas op een leeftijd van 60 jaar of ouder). Echter neurodegeneratieve veranderingen in de hersenen zijn al vele tientallen jaren in de hersenen aanwezig voordat er klachten van dementie komen veelal ver voor het zestigste levensjaar. Het is dus mogelijk dat er in deze studies te laat begonnen is met de behandeling van vasculaire risicofactoren om neurodegeneratieve schade, en daarmee dementie, te voorkomen. Dit leidt tot de vraag of behandeling hiervan vanaf een jongere leeftijd wél succesvol zou kunnen zijn. Daarvoor moet eerst de vraag beantwoordt worden of vasculaire risicofactoren ook de achteruitgang van cognitieve functies bevordert bij jonge mensen. Deze worden vragen worden in dit proefschrift uitgewerkt. Het algemene doel van dit proefschrift was om het verband tussen cognitieve functies en vasculaire risicofactoren gedurende de hele volwassen leeftijd te onderzoeken. Daarnaast werd in dezelfde leeftijdsgroep onderzocht of er een verband bestond tussen 137
4 Summary in Dutch - Nederlandse samenvatting - cognitieve functies en de behandeling van vasculaire risicofactoren. Deze onderzoeken werden uitgevoerd binnen de PREVEND studie, Prevention of REnal and Vascular ENdstage Disease. De studiegroep bestond uit mensen in de leeftijdsgroep van 35 tot 2 jaar oud. Methode In dit proefschrift werden bepaalde cognitieve functies van de studiegroep in de loop van een aantal jaren vervolgd en onderzocht. Onder cognitieve functies worden alle (hersen) processen verstaan die betrokken zijn bij het opnemen en verwerken van informatie. Dit betreffen uiteenlopende functies, waaronder intelligentie, geheugen, aandacht en concentratie, snelheid van informatieverwerking, planningsvaardigheden, sociale vaardigheden, taal, en probleemoplossend vermogen. Voor het onderzoeken van deze cognitieve functies zijn uiteenlopende cognitieve testen beschikbaar. Er waren wel een aantal uitdagingen bij het onderzoek naar het verband tussen de cognitieve functies en vasculaire risicofactoren bij mensen van jonge en middelbare leeftijd. Zo werden studies, die dit verband eerder onderzochten, waarschijnlijk belemmerd door onderzoeksmethodes die niet goed gevoelig waren om bij mensen van jonge en middelbare leeftijd veranderingen in de cognitieve functies en de vasculaire risicofactoren te meten. Daarom is er in dit proefschrift voor andere onderzoeksmethoden gekozen, die naar onze mening zowel de cognitieve functies als de vasculaire risicofactoren bij deze leeftijdsgroep beter in kaart brengen. Allereerst werden de cognitieve functies in dit proefschrift gemeten met de Ruff Figural Fluency Test (RFFT). Deze cognitieve test meet verschillende cognitieve functies onder andere geheugen, aandacht en concentratie, snelheid van informatieverwerkingen en planningsvaardigheden. Deze cognitieve test is goed gevoelig om de eerste subtiele veranderingen achteruitgang - in cognitieve functies van zowel jonge als oude mensen te meten. Daarnaast werd er van elk individu een vasculair risicoprofiel berekend door alle afzonderlijke vasculaire risicofactoren op te tellen in een vasculair risicoscore. Door gebruik te maken van een dergelijk risicoscore (Framingham Risk Score for Cardiovascular Disease) werd het totale effect van alle vasculaire risicofactoren samen in kaart gebracht (risicoprofiel). Dit is een verschil met andere studies waarin vaak het effect van een enkele risicofactor werd bestudeerd. Daarbij is het effect van een enkele risicofactor moeilijker te bepalen in mensen van jonge en middelbare leeftijd, omdat de meetwaarden van deze risicofactoren op die leeftijd vaak slechts minimaal verhoogd zijn. Wanneer alle vasculaire risicofactoren echter gezamenlijk worden benaderd en hun effecten bij elkaar worden 13
5 Chapter opgeteld, kan er in deze leeftijdsgroep toch al duidelijk sprake zijn van een verhoogd risico op aderverkalking. Een nadeel van deze vasculaire risicoscores is helaas dat zij deels door iemands leeftijd bepaald worden. Hoe ouder, hoe hoger het risico. Hoewel leeftijd een belangrijke vasculaire risicofactor is, is het voortschrijden van iemands leeftijd nog niet te behandelen of te voorkomen. Om te kunnen focussen op behandelbare oorzaken is er voor gekozen om het verband tussen de cognitieve functies en vasculaire risicofactoren te onderzoeken onafhankelijk van leeftijd. Dit is gedaan door bij bepaling van het vasculair risico alleen uit te gaan van de behandelbare risicofactoren binnen de Framingham Risk Score for Cardiovascular Disease (o.a. hoge bloeddruk, een hoog cholesterolgehalte, suikerziekte en roken). In de volgende alinea s worden de belangrijkste bevindingen van dit proefschrift beschreven. Resultaten In dit proefschrift is het verband tussen de cognitieve functies en de vasculaire risicofactoren stapsgewijs onderzocht. Ten eerste werd dit verband in een dwarsdoorsnede van de studiegroep onderzocht (cross-sectioneel). In hoofdstuk 2 werd een negatief verband aangetoond tussen de cognitieve functies en het vasculair risico: hoe hoger het vasculair risico, hoe slechter de cognitieve functies. Dit werd niet alleen gevonden bij de oudere leeftijdsgroepen, maar ook bij de jongere leeftijdsgroepen tussen de 35 en 54 jaar. In hoofdstuk 3 werd onderzocht of het verband even sterk was voor jongere mensen in vergelijking met oudere mensen. Hierbij werd er gericht op de vasculaire risicofactor diabetes mellitus type 2 (suikerziekte), omdat in hoofdstuk 2 werd gevonden dat diabetes mellitus een zwaarwegende risicofactor voor de cognitieve functies was. In hoofdstuk 3 werd gevonden dat mensen met diabetes mellitus type 2 slechtere cognitieve functies hadden dan mensen zonder diabetes mellitus. Dit bevestigde de resultaten van hoofdstuk 2 dat de cognitieve functies negatief gerelateerd zijn aan vasculaire risicofactoren. Een belangrijke nieuwe bevinding daarbij was dat het verband tussen de cognitieve functies en diabetes mellitus type 2 het sterkste was bij de mensen in de jongste leeftijdsgroep (35-44 jaar) en dat de sterkte van het verband geleidelijk afnam bij het ouder worden. Diabetes mellitus had bij jonge mensen dus een sterkere negatief effect op de cognitieve functies dan bij oudere mensen. Ten tweede werd het verband tussen de cognitieve functies en de vasculaire risicofactoren over de tijd onderzocht (longitudinaal). Omdat de cognitieve test daarvoor bij herhaling afgenomen werd, was het noodzakelijk om eerst te evalueren hoe herhaalde metingen de uitslagen van de cognitieve test Ruff Figural Fluency Test (RFFT) konden 139
6 Summary in Dutch - Nederlandse samenvatting - beïnvloeden oftewel of er een leereffect aanwezig was. In de PREVEND studie werd de RFFT drie keer getest in zes jaar tijd. In hoofdstuk 4 werd aangetoond dat de score op de RFFT verbeterde, wanneer de test werd herhaald (na een interval van gemiddeld 2 jaar). Dit was een verrassende bevinding, omdat de veronderstelling was dat de score van een cognitieve test in de loop van de tijd zou dalen door het normale proces van verlies van cognitieve functies tijdens het ouder worden. Waarschijnlijk leerden de proefpersonen bij de eerste afname van de RFFT hoe deze test gemaakt moest worden, waardoor zij bij de tweede afname van de test gebruik konden maken van de opgedane kennis. Oftewel bij het herhalen van de RFFT was er een leereffect zichtbaar. Dit leidde tot een hogere score op de RFFT. Daarnaast werd de grootste stijging in RFFT score gevonden bij jonge mensen. Deze stijging in RFFT score werd geleidelijk minder naarmate de leeftijd toenam. De stijging in RFFT score was niet afhankelijk van opleidingsniveau. Dit betekende dat in longitudinale studies de verandering in cognitieve functies gemeten met de RFFT gecorrigeerd moet worden voor dit leereffect. Hiermee werd uiteindelijk onderzocht of de verandering in cognitieve functies werd beïnvloed door vasculaire risicofactoren, die in principe behandeld zouden kunnen worden. In hoofdstuk 5 werd het negatieve verband beschreven, dat bleek te bestaan tussen de verandering van de cognitieve functies gedurende zes jaar follow-up en het behandelbare vasculaire risico bij zowel jonge als oude mensen. Hoe hoger het behandelbare vasculair risico, hoe groter de achteruitgang in de cognitieve functies bleek. Dit leidde tot de veronderstelling dat behandeling van vasculaire risicofactoren mogelijk achteruitgang in de cognitieve functies zou kunnen voorkomen bij zowel jonge als oude mensen. In hoofdstuk 6 werd onderzocht of de behandeling van vasculaire risicofactoren effectief is in het voorkomen van achteruitgang van de cognitieve functies. De verandering van de cognitieve functies van mensen mét en zónder behandeling van vasculaire risicofactoren gedurende zes jaar werd met elkaar vergeleken. Behandeling van vasculaire risicofactoren bestond uit medicamenteuze behandeling van hoge bloeddruk, een hoog cholesterolgehalte, suikerziekte en het voorkomen van stolsels in de bloedvaten met bloedverdunners. Uit dit proefschrift bleek dat de verandering in de cognitieve functies niet verschilde tussen mensen mét en zónder behandeling ondanks het feit dat mensen met een behandeling ouder waren, een hoger behandelbare vasculair risico en slechter cognitieve functies hadden. Dit betekende dat er geen duidelijk bewijs werd gevonden dat medicamenteuze behandeling van vasculaire risicofactoren de cognitieve functies van mensen met een hoog behandelbare vasculair risico verbeterde. Aan de andere kant leidde de behandeling van vasculaire risicofactoren ook niet tot een verslechtering van de cognitieve functies. Dit is een belangrijke conclusie, omdat de angst voor verslechtering van 140
7 Chapter de hersenfuncties soms een reden is om niet te beginnen met de behandeling (bijvoorbeeld doordat de doorbloeding van de hersenen kan afnemen met de behandeling van hoge bloeddruk, wat mogelijk zou kunnen leiden tot slechtere cognitieve functies). Conclusie en blik op de toekomst Samenvattend beschrijft dit proefschrift dat er een negatief verband is tussen de cognitieve functies en de vasculaire risicofactoren, zoals hoge bloeddruk, een hoog cholesterolgehalte, suikerziekte en roken. Hoe hoger het vasculair risico, hoe slechter het geheugen. Dit verband is het sterkst aanwezig op jonge middelbare leeftijd. Dit ondersteunt de veronderstelling dat er zo vroeg mogelijk gestart zou moeten worden met behandeling van vasculaire risicofactoren om effectief te zijn in het voorkomen van achteruitgang van de cognitieve functies. In het hoofdstuk over behandeling kon deze veronderstelling echter nog niet worden bevestigen. Er werd wel aangetoond dat medicamenteuze behandeling van vasculaire risicofactoren de cognitieve functies van mensen met een hoog vasculair risico niet (verder) verslechterde. De resultaten van dit proefschrift leiden tot een aantal belangrijke inzichten in het onderzoek naar mogelijkheden om achteruitgang in cognitieve functies te voorkomen. In het algemeen moet beseft worden dat het proces van achteruitgang in de cognitieve functies vanaf jonge middelbare leeftijd begint. Dit betekent dat dit onderzoek dus niet alleen bij oudere mensen moet worden gedaan, maar voornamelijk bij jonge mensen. Daarbij is het verband tussen de cognitieve functies en de vasculaire risicofactoren het sterkst aanwezig op jonge middelbare leeftijd. Het is dus mogelijk dat een behandeling, die gestart wordt op jonge middelbare leeftijd, het meest effectief is in het voorkomen van de achteruitgang van de cognitieve functies. Echter jonge mensen moeten dan wel voor een langere tijd deze behandeling ondergaan voordat zij er enig effect van bemerken. Tevens zijn ze dan ook langer blootgesteld aan de mogelijke nadelige effecten van de medicamenteuze behandeling. In dit proefschrift werd gevonden dat de behandeling van vasculaire risicofactoren de cognitieve functies van mensen met een hoog vasculair risico niet verder verslechterde, maar het ook niet duidelijk verbeterde. Als dit wordt afgewogen tegen de kosten en mogelijke nadelige effecten, lijkt medicamenteuze behandeling van vasculaire risicofactoren niet de eerst aangewezen maatregel om achteruitgang in cognitieve functies te voorkomen. Daarom is er meer onderzoek nodig naar andere mogelijkheden om achteruitgang in cognitieve functies te voorkomen. 141
8 142
Van 'gastarbeider' tot 'Nederlander' Prins, Karin Simone
Van 'gastarbeider' tot 'Nederlander' Prins, Karin Simone IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version
Nadere informatieNeuroanatomical changes in patients with loss of visual function Prins, Doety
Neuroanatomical changes in patients with loss of visual function Prins, Doety IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check
Nadere informatieCitation for published version (APA): Mazzola, P. (2016). Phenylketonuria: From body to brain [Groningen]: Rijksuniversiteit Groningen
University of Groningen Phenylketonuria Mazzola, Priscila IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version
Nadere informatieDe betrouwbaarheid van kleinschalige methoden voor waterzuivering Kaaij, Rachel van der
University of Groningen De betrouwbaarheid van kleinschalige methoden voor waterzuivering Kaaij, Rachel van der IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you
Nadere informatieUniversity of Groningen. Inferior or superior Carmona Rodriguez, Carmen
University of Groningen Inferior or superior Carmona Rodriguez, Carmen IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the
Nadere informatieQuantitative STIR MRI as prognostic imaging biomarker for nerve regeneration Viddeleer, Alain
University of Groningen Quantitative STIR MRI as prognostic imaging biomarker for nerve regeneration Viddeleer, Alain IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF)
Nadere informatieUniversity of Groningen. Up2U Harder, Annemiek T.; Eenshuistra, Annika
University of Groningen Harder, Annemiek T.; Eenshuistra, Annika IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document
Nadere informatieImproving the properties of polymer blends by reactive compounding van der Wal, Douwe Jurjen
University of Groningen Improving the properties of polymer blends by reactive compounding van der Wal, Douwe Jurjen IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF)
Nadere informatieLaat maar zitten Janssen, Janine Hubertina Lambertha Joseph
Laat maar zitten Janssen, Janine Hubertina Lambertha Joseph IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version
Nadere informatieUniversity of Groningen
University of Groningen Opvoeding op school en in het gezin. Onderzoek naar de samenhang tussen opvoeding en de houding van jongeren ten opzichte van sociale grenzen Mooren, Francisca Catharina Theodora
Nadere informatieImproving metabolic control in NIDDM patients referred for insulin therapy Goddijn, Patricia Petra Maria
Improving metabolic control in NIDDM patients referred for insulin therapy Goddijn, Patricia Petra Maria IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish
Nadere informatieUniversity of Groningen. Hulp op maat voor leerlingen met leerproblemen in het vmbo Mombarg, Remo
University of Groningen Hulp op maat voor leerlingen met leerproblemen in het vmbo Mombarg, Remo IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite
Nadere informatieUniversity of Groningen. Zorgvermijding en zorgverlamming Schout, Hendrik Gerrit
University of Groningen Zorgvermijding en zorgverlamming Schout, Hendrik Gerrit IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please
Nadere informatieUniversity of Groningen. De afkoelingsperiode in faillissement Aa, Maria Josepha van der
University of Groningen De afkoelingsperiode in faillissement Aa, Maria Josepha van der IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it.
Nadere informatieUniversity of Groningen. Living with Rheumatoid Arthritis Benka, Jozef
University of Groningen Living with Rheumatoid Arthritis Benka, Jozef IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the
Nadere informatieMensen met een verstandelijke handicap en sexueel misbruik Kooij, D.G.
Mensen met een verstandelijke handicap en sexueel misbruik Kooij, D.G. IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the
Nadere informatieCitation for published version (APA): Verbakel, N. J. (2007). Het Chronische Vermoeidheidssyndroom, Fibromyalgie & Reuma.
University of Groningen Het Chronische Vermoeidheidssyndroom, Fibromyalgie & Reuma. Verbakel, N. J. IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite
Nadere informatieMultiple sclerose Zwanikken, Cornelis Petrus
Multiple sclerose Zwanikken, Cornelis Petrus IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version below. Document
Nadere informatieUniversity of Groningen
University of Groningen Jongeren in de jeugdzorg en risicofactoren van zwerfgedrag. Een onderzoek naar de bijdrage van risicofactoren van zwerfgedrag op de duur van zorggebruik bij jongeren in de jeugdzorg.
Nadere informatieUnderstanding the role of health literacy in self-management and health behaviors among older adults Geboers, Bas
University of Groningen Understanding the role of health literacy in self-management and health behaviors among older adults Geboers, Bas IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version
Nadere informatieUniversity of Groningen
University of Groningen STERK in het werk. Een kwalitatief onderzoek naar de adoptie van een programma gericht op het Stimuleren van Eigen Regie en Kwaliteit van leven (STERK) van nierpatiënten door zorgverleners
Nadere informatieDraagvlak migratiebeleid Postmes, Thomas; Gordijn, Ernestine; Kuppens, T.; Gootjes, Frank; Albada, Katja
University of Groningen Draagvlak migratiebeleid Postmes, Thomas; Gordijn, Ernestine; Kuppens, T.; Gootjes, Frank; Albada, Katja IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's
Nadere informatieProcesevaluatie van het Navigator project Jager, John Mike
Procesevaluatie van het Navigator project Jager, John Mike IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version
Nadere informatieZorgen rondom IVF Boekaar, J.; Riemersma, M.
Zorgen rondom IVF Boekaar, J.; Riemersma, M. IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version below. Document
Nadere informatieDynamics of inner ear pressure change with emphasis on the cochlear aqueduct Laurens-Thalen, Elisabeth Othilde
University of Groningen Dynamics of inner ear pressure change with emphasis on the cochlear aqueduct Laurens-Thalen, Elisabeth Othilde IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version
Nadere informatieCitation for published version (APA): Scheepstra, A. J. M. (1998). Leerlingen met Downs syndroom in de basisschool Groningen: s.n.
University of Groningen Leerlingen met Downs syndroom in de basisschool Scheepstra, Adriana IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from
Nadere informatieEen model voor personeelsbesturing van Donk, Dirk
Een model voor personeelsbesturing van Donk, Dirk IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version below.
Nadere informatieSchoolsucces van Friese leerlingen in het voortgezet onderwijs de Boer, Hester
Schoolsucces van Friese leerlingen in het voortgezet onderwijs de Boer, Hester IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check
Nadere informatieUw mening over gaswinning uit het Groningen-gasveld: Onderzoeksresultaten fase 2 Hoekstra, Elisabeth; Perlaviciute, Goda; Steg, Emmalina
University of Groningen Uw mening over gaswinning uit het Groningen-gasveld: Onderzoeksresultaten fase 2 Hoekstra, Elisabeth; Perlaviciute, Goda; Steg, Emmalina IMPORTANT NOTE: You are advised to consult
Nadere informatieMultiple sclerose Zwanikken, Cornelis Petrus
Multiple sclerose Zwanikken, Cornelis Petrus IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version below. Document
Nadere informatieUniversity of Groningen
University of Groningen De ontwikkeling van prikkelverwerking bij mensen met een Autisme Spectrum Stoornis en de invloed van hulp en begeleiding gedurende het leven. Fortuin, Marret; Landsman-Dijkstra,
Nadere informatieUniversity of Groningen. Eerste Hulp vaker ter plaatse Verhage, Vera
University of Groningen Eerste Hulp vaker ter plaatse Verhage, Vera IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document
Nadere informatieIntrapersonal factors, social context and health-related behavior in adolescence Veselska, Zuzana
University of Groningen Intrapersonal factors, social context and health-related behavior in adolescence Veselska, Zuzana IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's
Nadere informatieUniversity of Groningen. De besmettelijkheid van de ftisis Groenhuis, Dirk Johan Jacob
University of Groningen De besmettelijkheid van de ftisis Groenhuis, Dirk Johan Jacob IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please
Nadere informatieMolecular aspects of HNPCC and identification of mutation carriers Niessen, Renee
Molecular aspects of HNPCC and identification of mutation carriers Niessen, Renee IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please
Nadere informatieBouwen op een gemeenschappelijk verleden aan een succesvolle toekomst Welling, Derk Theodoor
University of Groningen Bouwen op een gemeenschappelijk verleden aan een succesvolle toekomst Welling, Derk Theodoor IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF)
Nadere informatieElectric double layer interactions in bacterial adhesion and detachment Poortinga, Albert Thijs
University of Groningen Electric double layer interactions in bacterial adhesion and detachment Poortinga, Albert Thijs IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF)
Nadere informatieUniversity of Groningen. Vrije en reguliere scholen vergeleken Steenbergen, Hilligje
University of Groningen Vrije en reguliere scholen vergeleken Steenbergen, Hilligje IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please
Nadere informatieUniversity of Groningen. Risk factors for injury in talented soccer and tennis players van der Sluis, Alien
University of Groningen Risk factors for injury in talented soccer and tennis players van der Sluis, Alien IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish
Nadere informatieCitation for published version (APA): Veeze, P. (1968). Rationale and methods of early detection in lung cancer. [S.n.].
University of Groningen Rationale and methods of early detection in lung cancer. Veeze, Piet IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from
Nadere informatieUniversity of Groningen. Recovery from mild traumatic brain injury Scheenen, Myrthe
University of Groningen Recovery from mild traumatic brain injury Scheenen, Myrthe IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please
Nadere informatieThe etiology of functional somatic symptoms in adolescents Janssens, Karin
The etiology of functional somatic symptoms in adolescents Janssens, Karin IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check
Nadere informatieUnderstanding the role of health literacy in self-management and health behaviors among older adults Geboers, Bas
University of Groningen Understanding the role of health literacy in self-management and health behaviors among older adults Geboers, Bas IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version
Nadere informatieInteractie als gereedschap Koole, Tom
Interactie als gereedschap Koole, Tom IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version below. Document
Nadere informatieCitation for published version (APA): Hendriks, H. G. D. (2004). Transfusion requirements in orthotopic liver transplantation Groningen: s.n.
University of Groningen Transfusion requirements in orthotopic liver transplantation Hendriks, Herman George Dirk IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if
Nadere informatieUniversity of Groningen. Stormy clouds in seventh heaven Meijer, Judith Linda
University of Groningen Stormy clouds in seventh heaven Meijer, Judith Linda IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check
Nadere informatieCitation for published version (APA): Hoekstra, H. J. (1982). Fractures of the proximal femur in children and adolescents [S.n.]
University of Groningen Fractures of the proximal femur in children and adolescents Hoekstra, Harald IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to
Nadere informatieHypothalamus, pituitary and thyroid. The control system of thyroid hormone production. Sluiter, Wim J.
University of Groningen Hypothalamus, pituitary and thyroid. The control system of thyroid hormone production. Sluiter, Wim J. IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's
Nadere informatieUniversity of Groningen. Resultaat van pleegzorgplaatsingen Oijen, Simon van
University of Groningen Resultaat van pleegzorgplaatsingen Oijen, Simon van IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check
Nadere informatieThe infant motor profile Heineman, Kirsten Roselien
The infant motor profile Heineman, Kirsten Roselien IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version below.
Nadere informatieToday's talented youth field hockey players, the stars of tomorrow? Gemser, Marije
University of Groningen Today's talented youth field hockey players, the stars of tomorrow? Gemser, Marije IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish
Nadere informatieCitation for published version (APA): Sarkova, M. (2010). Psychological well-being and self-esteem in Slovak adolescents. Groningen: s.n.
University of Groningen Psychological well-being and self-esteem in Slovak adolescents Sarkova, Maria IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to
Nadere informatieUniversity of Groningen. Embryogenesis and neogenesis of the endocrine pancreas Gangaram-Panday, Shanti Tireshma
University of Groningen Embryogenesis and neogenesis of the endocrine pancreas Gangaram-Panday, Shanti Tireshma IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you
Nadere informatieMan of vrouw? Een onderzoek naar sekseverschillen in reacties op chronische aandoeningen Roeke, M.
Man of vrouw? Een onderzoek naar sekseverschillen in reacties op chronische aandoeningen Roeke, M. IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite
Nadere informatieVascular function and cardiovascular disease Asselbergs, Folkert Wouter
Vascular function and cardiovascular disease Asselbergs, Folkert Wouter IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the
Nadere informatieCitation for published version (APA): Weide, M. G. (1995). Effectief basisonderwijs voor allochtone leerlingen Groningen: s.n.
University of Groningen Effectief basisonderwijs voor allochtone leerlingen Weide, Marga Geerte IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite
Nadere informatieLamotrigine in bipolar depression Loos, Marcus Lambertus Maria van der
Lamotrigine in bipolar depression Loos, Marcus Lambertus Maria van der IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the
Nadere informatieThe importance of tactical skills in talent development Kannekens, Rianne
The importance of tactical skills in talent development Kannekens, Rianne IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check
Nadere informatieCitation for published version (APA): Holwerda, A. (2013). Work outcome in young adults with disabilities Groningen: s.n.
University of Groningen Work outcome in young adults with disabilities Holwerda, Anja IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please
Nadere informatieCitation for published version (APA): Roodenburg, J. L. N. (1985). CO2-laserchirurgie van leukoplakie van het mondslijmvlies. [S.l.]: [S.n.].
University of Groningen CO2-laserchirurgie van leukoplakie van het mondslijmvlies Roodenburg, Johannes Leendert Nicolaas IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's
Nadere informatieUniversity of Groningen. Quantitative CT myocardial perfusion Pelgrim, Gert
University of Groningen Quantitative CT myocardial perfusion Pelgrim, Gert IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check
Nadere informatieUniversity of Groningen. Sodium intake and therapy resistance to ACE inhibition Kocks, Menno Johan Adelbert
University of Groningen Sodium intake and therapy resistance to ACE inhibition Kocks, Menno Johan Adelbert IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish
Nadere informatieStormy clouds in seventh heaven Meijer, Judith
Stormy clouds in seventh heaven Meijer, Judith IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version below.
Nadere informatieThe diversity puzzle Mäs, Michael
The diversity puzzle Mäs, Michael IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version below. Document Version
Nadere informatieUniversity of Groningen. Electron Holography of Nanoparticles Keimpema, Koenraad
University of Groningen Electron Holography of Nanoparticles Keimpema, Koenraad IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please
Nadere informatieCitation for published version (APA): Tijdschrift voor Genderstudies (2018). Jaarrekening Stichting Tijdschrift voor Vrouwenstudies.
University of Groningen Jaarrekening 2017 Tijdschrift voor Genderstudies IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the
Nadere informatieUniversity of Groningen. Positron emission tomography in urologic oncology Jong, Igle Jan de
University of Groningen Positron emission tomography in urologic oncology Jong, Igle Jan de IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from
Nadere informatieUniversity of Groningen. Symptom network models in depression research van Borkulo, Claudia
University of Groningen Symptom network models in depression research van Borkulo, Claudia IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from
Nadere informatieImproving quality of care for patients with ovarian and endometrial cancer Eggink, Florine
University of Groningen Improving quality of care for patients with ovarian and endometrial cancer Eggink, Florine IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if
Nadere informatieCitation for published version (APA): Egberink, I. J-A. L. (2010). Applications of item response theory to non-cognitive data Groningen: s.n.
University of Groningen Applications of item response theory to non-cognitive data Egberink, Iris IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite
Nadere informatieCervical cancer, proxies for HPV exposure, screening scare and use of proximal and distal defense behaviors in fear buffering Leckie, Glenn
Cervical cancer, proxies for HPV exposure, screening scare and use of proximal and distal defense behaviors in fear buffering Leckie, Glenn IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version
Nadere informatieCitation for published version (APA): Crane, L. M. A. (2011). Intraoperative fluorescence imaging in cancer Groningen: s.n.
University of Groningen Intraoperative fluorescence imaging in cancer Crane, Lucia Marie Albertine IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite
Nadere informatieUniversity of Groningen. Structured diabetes care in general practice Fokkens, Sudara Andrea
University of Groningen Structured diabetes care in general practice Fokkens, Sudara Andrea IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from
Nadere informatieDe primaire frozen shoulder Stenvers, Jan Derek
De primaire frozen shoulder Stenvers, Jan Derek IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version below.
Nadere informatieCitation for published version (APA): Hartman, H. T. (2017). The burden of myocardial infarction [Groningen]: Rijksuniversiteit Groningen
University of Groningen The burden of myocardial infarction Hartman, Hermina IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check
Nadere informatieUniversity of Groningen. Fitness to drive of older drivers with cognitive impairments Piersma, Dafne
University of Groningen Fitness to drive of older drivers with cognitive impairments Piersma, Dafne IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite
Nadere informatieUniversity of Groningen. BNP and NT-proBNP in heart failure Hogenhuis, Jochem
University of Groningen BNP and NT-proBNP in heart failure Hogenhuis, Jochem IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check
Nadere informatieHelping infants and toddlers in Foster family care van Andel, Hans
Helping infants and toddlers in Foster family care van Andel, Hans IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document
Nadere informatieOpvoeding op school en in het gezin. Onderzoek naar de samenhang tussen opvoeding en de houding van jongeren ten opzichte van sociale grenzen
Opvoeding op school en in het gezin. Onderzoek naar de samenhang tussen opvoeding en de houding van jongeren ten opzichte van sociale grenzen Mooren, Francisca Catharina Theodora van der IMPORTANT NOTE:
Nadere informatieThe development of stable influenza vaccine powder formulations for new needle-free dosage forms Amorij, Jean-Pierre
University of Groningen The development of stable influenza vaccine powder formulations for new needle-free dosage forms Amorij, Jean-Pierre IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version
Nadere informatieUniversity of Groningen. Enabling knowledge sharing Smit - Bakker, Marloes
University of Groningen Enabling knowledge sharing Smit - Bakker, Marloes IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check
Nadere informatieUniversity of Groningen. Paula voor goud Piersma, Theun. Published in: Vogels+
University of Groningen Paula voor goud Piersma, Theun Published in: Vogels+ IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check
Nadere informatieUniversity of Groningen. Symptoms of Distress and Imbalance in Children Nijboer, J.M.
University of Groningen Symptoms of Distress and Imbalance in Children Nijboer, J.M. IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please
Nadere informatieKnowledge, chance, and change Kooi, Barteld
Knowledge, chance, and change Kooi, Barteld IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version below. Document
Nadere informatieTranscriptome analysis to investigate the link between obesity and its metabolic complications Wolfs, Marcel Guillaume Maria
University of Groningen Transcriptome analysis to investigate the link between obesity and its metabolic complications Wolfs, Marcel Guillaume Maria IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's
Nadere informatieUniversity of Groningen. Patient characteristics related to health care consumption Olthof, Marijke
University of Groningen Patient characteristics related to health care consumption Olthof, Marijke IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite
Nadere informatieUniversity of Groningen. Safe and Sound van den Bosch, Kirsten Anna-Marie
University of Groningen Safe and Sound van den Bosch, Kirsten Anna-Marie IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the
Nadere informatieCoronary heart disease from a psychosocial perspective Skodova, Zuzana
Coronary heart disease from a psychosocial perspective Skodova, Zuzana IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the
Nadere informatieUniversity of Groningen. The impact of political factors on drivers of economic growth Klomp, Johannes Gerardus
University of Groningen The impact of political factors on drivers of economic growth Klomp, Johannes Gerardus IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you
Nadere informatieUniversity of Groningen. Pieces of the Puzzle Vissia, Eline Margreta
University of Groningen Pieces of the Puzzle Vissia, Eline Margreta IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document
Nadere informatieCryosurgery in cervical intraepithelial neoplasia. A morphometric study Boonstra, Hendrik
University of Groningen Cryosurgery in cervical intraepithelial neoplasia. A morphometric study Boonstra, Hendrik IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if
Nadere informatieUniversity of Groningen. Mental health from a life-course perspective Veldman, Karin
University of Groningen Mental health from a life-course perspective Veldman, Karin IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please
Nadere informatieCitation for published version (APA): Scheepstra, A. J. M. (1998). Leerlingen met Downs syndroom in de basisschool Groningen: s.n.
University of Groningen Leerlingen met Downs syndroom in de basisschool Scheepstra, Adriana IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from
Nadere informatieSelf-reported health and health risky behaviour of Roma adolescents in Slovakia Kolarčik, Peter
University of Groningen Self-reported health and health risky behaviour of Roma adolescents in Slovakia Kolarčik, Peter IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF)
Nadere informatieUniversity of Groningen. Who cares? Kamstra, Aafke
University of Groningen Who cares? Kamstra, Aafke IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version below.
Nadere informatieOxidative dehydrogenation of ethylbenzene under industrially relevant conditions Zarubina, Valeriya
University of Groningen Oxidative dehydrogenation of ethylbenzene under industrially relevant conditions Zarubina, Valeriya IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's
Nadere informatieUniversity of Groningen. Advanced vascular imaging de Boer, Stefanie Amarens
University of Groningen Advanced vascular imaging de Boer, Stefanie Amarens IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check
Nadere informatieComputed tomography for the evaluation of the aortic valve and coronary arteries Piers, Lieuw Hendrik
Computed tomography for the evaluation of the aortic valve and coronary arteries Piers, Lieuw Hendrik IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to
Nadere informatie