Reparatie en revisie 5

Transcriptie

1 Oorspronkelijke bijdragen Serie: Reparatie en revisie N.H.J. Creugers Reparatie en revisie 5 De losgeraakte adhesiefbrug Samenvatting Trefwoorden: Prothetische tandheelkunde Adhesiefbrug Re-restauratie Uit de vakgroep Orale Functieleer van Universitair Medisch Centrum Sint Radboud in Nijmegen. Datum van acceptatie: 22 maart Adres: Prof.dr. N.H.J. Creugers UMC St. Radboud Postbus HB Nijmegen Dit artikel beoogt een indruk te geven van het vóórkomen van mislukkingen en van de effecten van het repareren op het functioneren van adhesiefbruggen. Hiertoe werd gebruikgemaakt van de ervaringen, opgedaan in het Nijmeegse onderzoek naar de adhesiefbrug. Uit twee grote klinische onderzoeken bleek dat herplaatsen van losgeraakte bruggen minder succesvol is dan de eerste plaatsing. Omdat het succespercentage van de functionele overleving echter significant hoger blijkt te zijn dan die van de primaire overleving en de kosten voor recementeren relatief laag zijn, wordt toch geadviseerd een losgeraakte voorziening altijd ten minste eenmaal te herplaatsen. Raakt een brug vaker los, dan is recementeren niet vanzelfsprekend. Tandarts en patiënt dienen het herhaald losraken te beschouwen als een signaal om, indien er geen duidelijk aanwijsbare oorzaak is, een andere restauratieve voorziening toe te passen. Tevredenheid van de patiënt wordt algemeen geaccepteerd als zijnde een integraal onderdeel van de kwaliteit van tandheelkundige restauraties. Vandaar dat dit aspect in het onderliggende artikel aandacht krijgt en in verband wordt gebracht met mislukken en repareren van adhesiefbruggen. De patiënten waren ondanks het relatief hoge aantal mislukkingen, in het algemeen zeer tevreden met hun restauratie. Tevens bleek dat de mate van tevredenheid niet werd aangetast door het losraken. CREUGERS NHJ. Reparatie en revisie 5. De losgeraakte adhesiefbrug. Ned Tijdschr Tandheelkd 2001; 108: Inleiding De term definitief wordt meestal ten onrechte gehanteerd in de restauratieve tandheelkunde. Ook restauraties die in het algemeen tot de categorie definitief worden gerekend, zoals conventionele kronen en bruggen, kunnen falen, hebben dus een beperkte functionele levensduur en zijn dientengevolge allerminst definitief te noemen. In het algemeen is een restauratie falend indien de functionele levensduur ervan korter is dan op basis van een aantal criteria mag worden verwacht (Käyser, 1995). Deze verwachting is primair gebaseerd op gegevens uit klinisch duurzaamheidsonderzoek. Behalve deze statistische gegevens, die vrijwel altijd handelen over populaties, spelen ook specifieke omstandigheden een rol bij de verwachtingen die gesteld mogen worden aan de behandeling van een individuele patiënt. De verwachtingen van de tandarts en die van de patiënt kunnen substantieel van elkaar verschillen. Veel conflicten tussen beide partijen zijn een gevolg hiervan. Door middel van een goede voorlichting door de tandarts en het vastleggen van een informed consent kunnen deze verwachtingen beter op elkaar worden afgestemd. De adhesiefbrug is een aardig voorbeeld waar de verwachting over het functioneren ervan een grote rol speelt bij de indicatie en de uiteindelijke toepassing. Naar de adhesiefbrug is veel onderzoek gedaan, zowel in Nederland als daarbuiten. Helaas werden de goede resultaten uit het onderzoek slechts beperkt door de professie overgenomen. Enkele randverschijnselen van de adhesiefbrug, zoals de lastige en soms moeilijk te controleren tandtechnische procedures, de vereiste klinische accuratesse in combinatie met de relatief geringe financiële vergoeding en de kans dat er af en toe op een vervelend moment een losgeraakte adhesiefbrug herplaatst moet worden, leveren deze voorziening ten onrechte een twijfelachtige reputatie in de algemene praktijk op. Tandartsen worden kennelijk niet graag geconfronteerd met falende restauraties. Uit diverse onderzoeken blijkt echter dat ruim de helft van het restauratieve werk in de praktijk bestaat uit het repareren en vervangen van falende restauraties (Going en Jendresen, 1972; Klausner et al, 1987; Friedl et al, 1995). Indien de patiënt betrokken wordt bij de keuze tussen bijvoorbeeld een conventionele brug of een adhesiefbrug, is de wetenschap dat bij een conventionele brug tot 50% van de klinische kronen van de pijlerelementen moet worden weggeprepareerd, voor de patiënt vaak van doorslaggevende aard om voor een etsbrug te kiezen. Uit een onderzoek van Goldstein en Lancaster (1984) bleek dat het voordeel van slechts geringe beslijping door patiënten als zeer positief wordt beoordeeld. Een interessante vraag in dezen is of het optreden van mislukkingen een belangrijke rol speelt bij het oordeel van de patiënt. Een opvallend resultaat in het genoemde onderzoek was dat tevredenheid bij adhesieve restauraties niet werd beïnvloed door de noodzaak van onderhoudsprocedures, inclusief eventuele herbehandeling. Dit artikel beoogt een indruk te geven van het vóórkomen van mislukkingen en van de effecten van het repareren op het functioneren van adhesiefbruggen. Hiertoe werd gebruikgemaakt van de ervaringen opgedaan in het Nijmeegse onderzoek naar de adhesiefbrug (Creugers et al, 1997; Creugers et 254 Ned Tijdschr Tandheelkd 108 (2001) juli

2 al, 1999). Tevredenheid van de patiënt wordt algemeen geaccepteerd als een integraal onderdeel van de kwaliteit van tandheelkundige restauraties. Vandaar dat ook dit aspect hier aandacht krijgt en in verband wordt gebracht met het losraken van adhesiefbruggen. Falen De onderzoeksopzet, data-analyses en andere relevante gegevens omtrent twee grote prospectieve onderzoeken naar het functioneren van adhesiefbruggen werden eerder gedetailleerd beschreven (Creugers et al, 1989; Verzijden et al, 1994). Desondanks is het nuttig om hier enige details opnieuw kort te vermelden. In het eerste onderzoek (verder genoemd onderzoek A ) werden 203 adhesiefbruggen geplaatst bij 183 patiënten. Er waren 166 frontvervangingen, 37 adhesiefbruggen werden geplaatst in de zijdelingse delen. Van deze bruggen was 45% (n = 92) een Rochette-brug, de overige (n = 111) waren Maryland-bruggen. De bruggen bestonden uit een combinatie van een metalen onderstructuur van een nikkelchroomlegering (NP 2 ) en kunststof pontics, die één of twee elementen vervingen. Er werd niet geprepareerd, behalve in premolaren en molaren waarin geleidevlakken en occlusale steunen werden aangebracht. In het tweede onderzoek (onderzoek B) werden bij 175 patiënten in totaal 201 bruggen in de zijdelingse delen geplaatst. Daarvan werden er 103 geplaatst in de bovenkaak en 98 in de onderkaak. Met 95 bruggen werd één premolaar vervangen en met 25 bruggen twee premolaren. Bij de overige 81 bruggen was er sprake van vervanging van één molaar. De metalen onderstructuur werd gegoten in een nikkelchroomlegering (Wiron 77, Bego, Bremen, Duitsland) en de pontic werd, in tegenstelling tot in onderzoek A, uitgevoerd in porselein. Van de bruggen in dit onderzoek werden er 82 op de universiteit gemaakt en 109 in de algemene praktijk. Relevante informatie omtrent de bruggen en de patiënten uit beide onderzoeken wordt gepresenteerd in de tabellen 1 en 2. In beide onderzoeken werd overleving gedefinieerd op twee niveaus: primaire overleving (overleving zonder één enkele maal losraken) en functionele overleving (overleving inclusief éénmaal losraken en herplaatsen van de brug). Uit onderzoek A bleek de gemiddelde primaire overleving van adhesiefbruggen in het front na ruim tien jaar 53% te zijn. Voor Rochette-bruggen was dit percentage 49 en voor Maryland-bruggen 57. Dit verschil in overleving tussen beide retentietypen was niet statisch significant. Herplaatsen van gefaalde bruggen verhoogde de functionele overleving na elf jaar tot 62%. Uit een analyse naar meervoudig falen bleek dat, indien een losgeraakte en herplaatste adhesiefbrug werd vervangen door een nieuwe voorziening, deze weliswaar een betere retentie toonde dan de Ned Tijdschr Tandheelkd 108 (2001) juli Tabel 1. Demografische gegevens van de patiënten. Onderzoek A Onderzoek B Aantal Leeftijd Spreiding Gemiddelde ± sd 30,0 ± 11,0 38,9 ± 14,0 Geslacht Man 45% 44% Vrouw 55% 56% Opleiding Alleen basisschool 7 % 5 % Lagere beroepsopleiding 23% 22% Voortgezet onderwijs 42% 44% Hoger of wetenschappelijk onderwijs 28% 31% Tabel 2. Beschrijving van de adhesiefbruggen in beide onderzoeken. Item Onderzoek A Onderzoek B Aantal bruggen Locatie Onderkaak Bovenkaak Front Zijdelingse delen Aantal vervangen elementen Geteste cementen Clearfil* Clearfil F2* en composieten Panavia EX* Panavia EX* Silux+ Microfil Pontic# Conclude+ Retentievorm Geperforeerd Geëtst Geëtst Gezandstraald Silicacoated Pontic Kunststof Porselein Overleving@ Front 7,5 jr: 75% - Zijdelingse delen 7,5 jr.: 44% 5 jr.: 53% * Cavex/Kuraray, Haarlem, Nederland + 3M Dental products, Minneapolis, Minnesota # Heraeus Kulzer GmbH, Friedrichsdorf, Overgenomen uit: Creugers et al, 1992 en Creugers et al, 1999 herplaatste bruggen, maar dat de retentie niet zo goed was als die van de oorspronkelijk geplaatste (Creugers en Käyser, 1992). Situaties die aanleiding geven tot falen blijven kennelijk een risico vormen, ook indien er een nieuwe adhesiefbrug wordt geplaatst. In onderzoek B was de gemiddelde primaire overleving van adhesiefbruggen in de zijdelingse delen na vijf jaar 53%. Herplaatsen bleek hier een nog gunstiger effect te hebben dan in onderzoek A: de gevonden functionele overleving in deze populatie was 79% na vijf jaar. In dit verband is het nuttig om op te merken dat bij herplaatste adhesiefbruggen de silaan-gecoate bruggen de beste retentie bleken te hebben. Het recementeren was in dit onderzoek weliswaar eveneens minder succesvol dan de eerste plaatsing, maar omdat de functionele overleving significant hoger blijkt dan de primaire overleving (79% versus 53%) en de kosten voor recementeren van adhesiefbruggen relatief laag zijn, wordt toch geadviseerd een losgeraakte voorziening ten minste eenmaal te herplaatsen. Raakt een brug vaker los, dan is recementeren niet vanzelfsprekend. Tandarts en patiënt dienen het herhaald losraken te beschouwen als een signaal om, indien er geen dui- 255

3 Afb. 1. Langdurig niet opgemerkt éénzijdig losraken van een adhesiefbrug met als gevolg ernstige cariës in een van de pijlerelementen. Eenvoudig herplaatsen is onmogelijk omdat de behandeling van de cariës zal resulteren in een uitgebreide composietrestauratie. Hierna is een adhesiefbrug niet meer geïndiceerd en zal er naar een alternatief moeten worden gegrepen (conventionele brug, kroon en implantaat, uitneembare voorziening). Afb. 2. Losgeraakte adhesiefbrug als gevolg van fouten bij de plaatsingsprocedure. De composietcement is intact op de retentievleugels achtergebleven. 1 2 delijk aanwijsbare oorzaak is, een andere restauratieve voorziening toe te passen. Repareren Daar waar reparatie mogelijk en relatief eenvoudig uitvoerbaar is, zoals bij de adhesiefbrug, verdient de term falen een aangepaste definitie. Indien een mislukking reparabel is, kan men spreken van een relatieve mislukking. Als de falende restauratie niet meer bruikbaar is of leidt tot verlies van de betrokken gebitelementen, is de term absolute mislukking op zijn plaats. Bij adhesiefbruggen is er in eerste instantie altijd sprake van een relatieve mislukking. De belangrijkste vorm van mislukken bij adhesiefbruggen is het losraken ervan. Alhoewel de herplaatste brug waarschijnlijk niet even lang zal functioneren als na de oorspronkelijk plaatsing, is het herplaatsen van de restauratie toch de aangewezen behandeling. Een andere vorm van falen is fractuur van de kunststof of het porselein van de pontic. Het repareren van dit type falen is echter niet specifiek voor adhesiefbruggen en zal hier verder niet worden besproken. In de meeste gevallen zal bij losraken de brug eenzijdig losraken. In de Nijmeegse onderzoeken was dit het geval in ongeveer twee derde van het totaal aantal losgeraakte bruggen. De patiënt zal moeten worden geïnstrueerd om zich binnen korte termijn bij de tandarts te melden, zodat het ontstaan van cariës onder de losgeraakte retentievleugel geen kans krijgt. Cariës zou kunnen leiden tot een absolute mislukking (afb. 1). Het Nijmeegse onderzoek toonde aan dat bij frontelementen het losraken bijna altijd door de patiënt zelf wordt bemerkt (in meer dan 90% van de gevallen). In de (pre)molaarstreek is dit veel minder het geval (slechts 70% van de gevallen), zodat hier een grondige inspectie tijdens de periodieke controles op zijn plaats is. Het is verstandig om met een instrument of een stukje tandzijde te controleren of er beweging in de constructie mogelijk is. Indien de brug eenzijdig losgeraakt is, moet de brug in de regel worden verwijderd. Het is vrijwel onmogelijk om op adequate wijze de retentie van de brug te herstellen terwijl deze nog in de mond is. Het verwijderen van de adhesiefbrug lukt in bijna alle gevallen met behulp van een orthodontische bandafneemtang. De scherpe bek wordt onder de cervicale rand van de vastzittende retentievleugel geplaatst terwijl de andere, met een rubberstop bedekte, bek op de incisale of occlusale rand van het pijlerelement wordt geplaatst. Deze procedure wordt moeilijker naarmate er meer of diepere groeven zijn geprepareerd. Om dit goed te kunnen inschatten, alsmede om de inzetrichting te kunnen beoordelen is het verstandig om de werkmodellen te bewaren of aan de patiënt mee te geven. In een aantal gevallen is het eveneens mogelijk om de brug met behulp van een ultrasoon tandsteeninstrument te verwijderen door te tip tegen de metaalrand te drukken. Bij deze techniek moet men echter oppassen dat de pijlerelementen niet worden beschadigd. Lukt het niet om de brug op bovengenoemde wijzen te verwijderen, dan zal deze moeten worden losgeslepen en dus niet meer bruikbaar zijn voor herplaatsing. Indien de brug onbeschadigd is verwijderd, kan deze in het algemeen zonder problemen worden teruggeplaatst. Zowel de brug als de pijlerelementen dienen goed gereinigd te worden en vrij te zijn van cementresten. Zonodig wordt de brug opnieuw geëtst, vertind of van een silaancoating voorzien. Voordat de brug wordt herplaatst, wordt eerst nagegaan of er een duidelijke reden aanwijsbaar is voor het losraken. Een snelle mislukking die zich uit als een breuk van het cement aan de tandzijde (afb. 2) wijst meestal op een onjuiste etsprocedure (contaminatie van het oppervlak). Ligt de breuk daarentegen aan de metaalzijde dan is een incorrecte conditionering van het metaal de meest waarschijnlijke oorzaak. Bij een cohesieve breuk van het cement mag men ervan uitgaan dat de plaatsingprocedure en de metaalbewerking correct zijn geweest. Mogelijkerwijs is er sprake van een onjuiste indicatie of een niet adequaat ontwerp. Deze aspecten moeten dan nogmaals worden overwogen. Deze overweging kan ertoe leiden dat er uiteindelijk voor een andere voorziening wordt gekozen. Falen, repareren en tevredenheid Onderzoeksopzet en gegevensverzameling Uit de twee eerder genoemde prospectieve klinische onderzoeken werden verschillende datasets samengesteld die voor een tevredenheidanalyse 256 Ned Tijdschr Tandheelkd 108 (2001) juli

4 Tabel 3. Beschrijving van de faalindex niveaus. Niveau Beschrijving I II III Criterium werden gebruikt. De volledige beschrijving van deze analyse werd eerder in een ander tijdschrift gepubliceerd (Creugers en De Kanter, 2000). Hier wordt volstaan met een korte beschrijving van de onderzoeksopzet en van de belangrijkste bevindingen. Als eerste werden de ruwe data van de 7,5-jaarsevaluatie van onderzoek A gebruikt (Creugers et al, 1992). Informatie verkregen uit een meer recente evaluatie (Creugers et al, 1997) werd niet voor deze analyse gebruikt. De ruwe data van de 5-jaarsevaluatie van onderzoek B (Creugers et al, 1998; Creugers et al, 1999) werden gebruikt om een tweede dataset samen te stellen. Gegevens omtrent de tevredenheid van de patiënten werden verkregen uit gestandaardiseerde vragenlijsten die bij controlebezoeken aan de deelnemers werden voorgelegd en door hen werden ingevuld. In beide onderzoeken werd dezelfde vragenlijst gehanteerd. Relevante gegevens uit beide datasets werden gecombineerd om na te gaan of tevredenheid afhankelijk is van het al dan niet optreden van mislukkingen. Om de relatie tussen tevredenheid van de patiënt en het al dan niet falen van de voorziening vast te stellen, werd een zogenaamde faalindex toegevoegd. De index kent drie niveaus die gerelateerd zijn aan het geschatte ongemak voor de patiënt als gevolg van de mislukking (tab. 3). Niet alle mislukkingen werden in deze analyse meegenomen. Die gevallen die wel werden meegenomen voldeden aan de volgende voorwaarden: 1. Beschikbaarheid van ten minste één vragenlijst ingevuld binnen een periode van zes maanden vóórdat de mislukking werd geconstateerd; en 2. Beschikbaarheid van één vragenlijst die werd ingevuld binnen een periode tot zes maanden nádat de mislukking werd geconstateerd. Als gevolg van deze selectie werden 93 mislukkingen geanalyseerd, waarvan er 48 werden toegewezen aan niveau I, 19 aan niveau II en 26 aan niveau III. De mate van tevredenheid en de perceptie van de patiënt met betrekking tot het functioneren van de restauratie werd gescoord aan de hand van de volgende parameters: algemeen functioneren, kleur, vorm, aanpassingen in gebruik, parafunctionele gewoonten zoals tongspelen, klachten, vermijden van belasting, voorkeur voor een andere voorziening en aanbeveling aan andere patiënten. De verschillende criteria en de scores zijn weergegeven in tabel 4. De variabelen kleur en vorm werden geacht onafhankelijk te zijn van het al dan niet voorkomen van een mislukking en daarom niet betrokken bij de faal-tevredenheidsanalyse. Alle andere variabelen werden beschouwd als faalgevoelig en dus in de analyse meegenomen. De criteria voor tevredenheid werden onder andere geëvalueerd voor de variabelen tijd na plaatsen en falen, waarbij gebruikgemaakt werd van een variantieanalyse of van een gepaarde T- toets. Voor alle combinaties van meetmomenten werd de toename in klachten (of ontevredenheid) berekend. Deze werd in een later stadium vervangen door de z-score. Alle z-waarden gerelateerd aan de eerste mislukking werden tezamen genomen en getoetst met behulp van de T-toets. Een positieve z- score wijst op een toename van klachten (of van de ontevredenheid) terwijl een negatieve z-score wijst op een toename van de tevredenheid. Bevindingen Restauratie éénzijdig losgeraakt, restauratie nog aanwezig in de mond, niet esthetisch gecompromitteerd. Fractuur van de pontic, restauratie nog op zijn plaats, hechting aan de pijlerelementen nog intact. Restauratie in zijn geheel losgeraakt en niet meer in de mond aanwezig. Tabel 4. Criteria voor tevredenheidsfactoren en de scores waaruit de patiënten konden kiezen. In totaal waren er ingevulde vragenlijsten beschikbaar voor deze analyse: 766 uit onderzoek A en 718 uit onderzoek B. Tabel 5 geeft een vergelijking van de belangrijkste tevredenheidsfactoren uit beide onderzoeken weer. De mate van tevredenheid per variabele was hoog behalve voor de variabele Tabel 5. Procentuele scores van de belangrijkste tevredenheidsfactoren in beide onderzoeken (n = 1.484). Onderzoek A Onderzoek B Score Alfa Bravo Charlie Alfa Bravo Charlie Variabele Functioneren (algemeen) Kleur Vorm Aanbeveling Voor uitleg scores alfa, bravo en charlie zie tabel 4. Keuze uit scores Kleur Alfa = Volledig tevreden Vorm Bravo = Redelijk tevreden Functioneren in het algemeen Charlie = Ontevreden Aanpassingen in gebruik Alfa = Geen Klachten, opmerkingen t.a.v functioneren Bravo = Weet niet Charlie = Ja Tongspelen Alfa = Neen Vermijden van belasting Bravo = Soms of regelmatig Charlie = Vaak of altijd } } } Voorkeur voor andere voorziening Alfa = Neen Bravo = Weet niet Charlie = Ja Aanbeveling aan andere patiënten Alfa = Ja Bravo = Weet niet Charlie = Neen Ned Tijdschr Tandheelkd 108 (2001) juli 257

5 Tabel 6. Z-scores, standaardfouten en significantie niveaus van faalgevoelige variabelen van personen bij wie een adhesiefbrug heeft gefaald (n = 93). Variabele z-score Standaardfout p-waarde van het gemiddelde Functioneren in het algemeen +0,20 0,12 ns Aanpassingen in gebruik +0,30 0,12 < 0,05 Tongspelen -0,01 0,12 ns Opmerkingen t.a.v functioneren -0,01 0,12 ns Klachten +0,03 0,14 ns Vermijden van belasting +0,27 0,11 < 0,05 Voorkeur voor andere voorziening -0,01 0,11 ns Aanbeveling aan andere patiënten -0,02 0,13 ns kleur. In onderzoek A werd in slecht 68% van de gevallen de hoogste score bereikt. De tevredenheid in beide onderzoeken was niet significant verschillend van elkaar, behalve voor de variabele kleur (score lager in onderzoek A). Er werden geen significante veranderingen in tevredenheid waargenomen als functie van de tijd. Er werd een significante correlatie gevonden tussen de variabele functioneren in het algemeen en de variabelen kleur en vorm en een significant omgekeerde correlatie tussen functioneren in het algemeen en de aanwezigheid van klachten. De z-scores van de faalgevoelige variabelen en de bijbehorende significantieniveaus zijn weergegeven in tabel 6. Hieruit valt af te lezen dat het al dan niet voorkomen van mislukkingen alleen invloed had op de functionele aanpassingen en het vermijden van belasting op de voorzieningen. De andere variabelen werden niet beïnvloed door het al dan niet vóórkomen van mislukkingen. De z-scores bleken statistisch onafhankelijk te zijn van de gevonden waarden in de faalindex. Besluit In deze analyse werd gepoogd om een directe relatie te leggen tussen de mate van tevredenheid en de overleving c.q. de mislukking van de voorziening. Als zodanig worden de bevindingen van belang geacht voor de tandarts-algemeen practicus en geven zij enig inzicht in de perceptie van de patiënt met betrekking tot de noodzaak tot reparatie. Zoals reeds gesteld in de inleiding wordt de tevredenheid van de patiënt over een bepaalde behandeling algemeen geaccepteerd als een integraal onderdeel van de kwaliteit. Dit impliceert dat niet alleen de duurzaamheid moet worden beoordeeld indien een tandheelkundige restauratie wordt geëvalueerd, maar dat ook andere aspecten zoals de aard van de ingreep (bijv. conservatief versus invasief), het (dis)comfort van de restauratie (bijv. vast versus uitneembaar), de noodzaak voor onderhoudswerkzaamheden en de uiteindelijke situatie (bijv. reparatie of herbehandeling mogelijk versus tandverlies) die ontstaat wanneer de restauratie faalt, in het oordeel moeten worden betrokken. In enkele onderzoeken wordt geconcludeerd dat patiënten een prothetische behandeling met vaste apparatuur wensen om esthetische redenen en om zich zekerder te voelen met betrekking tot hun mond (Conny et al, 1985; Oates et al, 1995). Gedurende de behandeling en daarna verschuift de aandacht voor de esthetiek naar waardering voor de functie (Albino et al, 1984; Conny et al, 1985). In het geval van adhesiefbruggen lijkt het erop dat het tijdelijk verlies van functie, als gevolg van het losraken, het oordeel van de patiënt niet nadelig beïnvloedt. De patiënten waren ondanks het relatief hoge aantal mislukkingen in het algemeen zeer tevreden met hun restauratie. De hoge tevredenheidgraad die in de Nijmeegse onderzoeken werd gevonden, is eveneens waargenomen door anderen (Olin et al, 1991; Hussey en Linden, 1996). Het is aannemelijk dat de hoge tevredenheidgraad gerelateerd is aan het feit dat alle patiënten werden geïnformeerd over de mogelijkheid van het eventueel losraken van de adhesiefbrug. In de moderne behandelingsplanning wordt het geven van een informed consent beschouwd als een vanzelfsprekendheid bij het nemen van klinische beslissingen. Wij beschouwen het geven van informed consent essentieel bij het succesvol indiceren van adhesiefbruggen. Het ongemak van de noodzaak tot reparatie wordt kennelijk gemakkelijk geaccepteerd door de patiënt. Nu de tandarts nog. Literatuur ALBINO JE, TEDESCO LA, CONNY DJ. Patient perception of dentofacial estherics. Shared concerns in orthodontics and prosthodontics. J Prosthet Dent 1984; 52: CONNY DJ, TEDESCO LA, BREWER JD, ALBINO JE. Changes of attitude in fixed prosthodontic patients. J Prosthet Dent 1985; 53: CREUGERS NHJ, KANTER RJAM DE. Patients satisfaction in two long-term clinical studies on resin-bonded bridges. J Oral Rehabil 2000; 27: CREUGERS NHJ, KANTER RJAM DE, HOF MA VAN T. Long-term survival data from a clinical trial on resin-bonded bridges. J Dent 1997; 25: CREUGERS NHJ, KANTER RJAM DE, VERZIJDEN CWGJM, HOF MA VAN T. Risk factors and multiple failures in posterior resin-bonded bridges in a five year multi-practice clinical trial. J Dent 1998; 26: CREUGERS NHJ, KÄYSER AF. An analysis of multiple failures of resin-bonded bridges. J Dent 1992; 20: CREUGERS NHJ, KÄYSER AF, HOF MA VAN T. A seven-and-a-half year survival study on resin-bonded bridges. J Dent Res 1992; 77: CREUGERS NHJ, KANTER RJAM DE, VERZIJDEN CWGJM, HOF MA VAN T. Vijfjaars-overleving van adhesiefbruggen in de zijdelingse delen. De invloed van hechtsysteem en preparatievorm. Ned Tijdschr Tandheelkd 1999; 106: CREUGERS NJH, SNOEK PA, HOF MA VAN T, KÄYSER AF. Clinical performance of resin-bonded bridges: a 5-year prospective study. Part I: Design of the study and influence of experimental variables. J Oral Rehabil 1989; 16: FRIEDL KH, HILLER KA, SCHMALZ G. Placement and replacement of composite restorations in Germany. Oper Dent 1995; 20: GOING RE, JENDRESEN MN. Failures related to materials used in restorative dentistry. Dent Clin North Am 1972; 16: GOLDSTEIN RE, LANCASTER JS. Survey of patient attitude towards 258 Ned Tijdschr Tandheelkd 108 (2001) juli

6 current esthetic procedures. J Prosthet Dent 1984; 52: HUSSEY DL, LINDEN GJ. The clinical performance of cantilevered resin-bonded bridgework. J Dent 1996; 24: KÄYSER AF. Mislukkingen bij conventioneel kroon- en brugwerk. In: Linn EW, Eijkman MAJ. Leerzame mislukkingen uit de tandheelkundige praktijk. Houten/Diegem: Bohn Stafleu Van Loghum, KLAUSNER LH, GERRN TG, CHARBENAEU GT. Placement and replacement of amalgam restorations: a challenge for the profession. Oper Dent 1987; 12: OATES AJ, FITZGERALD M, ALEXANDER G. Patient decision-making in relation to extensive restorative treatment. Part I: Characteristics of patients. Br Dent J 1995; 178: OLIN PS, HILLEM, DONAHUE JL. Clinical evaluation of resin-bonded bridgework: a retrospective study. Quintessence Int 1991; 22: VERZIJDEN CWGJM, CREUGERS NJH, MULDER J. A multi-practice clinical study on posterior resin-bonded bridges: a 2.5 year interim report. J Dent Res 1994; 73: Repair and revision 5. Failures and repair of resin-bonded bridges Summary This article describes a number of aspects dealing with debonding, recementation and patients satisfaction in the treatment with resin-bonded bridges. Experiences from two large clinical trials are reported. It was found that rebonded bridges were less successful than the originally bonded bridges. However, since the functional survival rate was significantly higher than the original survival rate, together with the relative low cost of recementation, it is advised to recement debonded bridges. After multiple debonding recementation can be questioned. Multiple debonding is considered to point to an inadequate indication of this type of fixed prostheses. Debonding of bridges did not alter the patients satisfaction. This might be caused by the fact that the possibility of failure was explained to the patient when informed consent was obtained. Key words: Prostodontics Resin-bonded bridge Rerestoration Ned Tijdschr Tandheelkd 108 (2001) juli 259