VMBO VMBO MENS EN MAATSCHAPPIJ MENS EN MAATSCHAPPIJ WIJZER MET GELD WIJZER MET GELD

Transcriptie

1 VMBO VMBO Themakatern Themakatern MENS EN MAATSCHAPPIJ MENS EN MAATSCHAPPIJ WIJZER MET GELD WIJZER MET GELD OM DIGITAAL MET DIT KATERN TE WERKEN HEB JE DE VOLGENDE ACTIVERINGSCODE NODIG: W0005Q8-5EC L56Q-AGJ5T85 ISBN In samenwerking met Plein-M 1-2 TK Wijzer in Geldzaken.indd :36

2 Auteur: Joye Dost Ontwerp innenwerk: Aly Pepping, Thesinge Ontwerp omslag: Aly Pepping, Thesinge Omslagfoto: Studio Oostrum, Den Haag Bronvermelding Ron Giling/Lineair, Arnhem: p. 1 Friso Spoelstra/HH, Den Haag: p. 4 Maro Okhuizen/HH, Den Haag: p. 5 Marel van den Bergh/HH, Den Haag: p. 7 MoielWerkt/Belsimpel, Groningen: p. 9 Soenar Chamid/HH, Den Haag: p. 9o Stihting Vrienden van Loesje, Arnhem: p. 10l Ron Giling/Lineair, Arnhem: p.10r Colletie Lineair, Arnhem: p. 11 Mariette Carstens/HH, Den Haag: p / Noordhoff Uitgevers v, Groningen/Houten, The Netherlands Behoudens de in of krahtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensestand of openaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronish, mehanish, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande shriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van reprografishe verveelvoudigingen uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16h Auteurswet 1912 dient men de daarvoor vershuldigde vergoedingen te voldoen aan Stihting Reproreht (Postus 3060, 2130 KB Hoofddorp, Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in loemlezingen, readers en andere ompilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) kan men zih wenden tot Stihting PRO (Stihting Puliatie- en Reprodutierehten Organisatie, Postus 3060, 2130 KB Hoofddorp, All rights reserved. No part of this puliation may e reprodued, stored in a retrieval system, or transmitted, in any form or y any means, eletroni, mehanial, photoopying, reording or otherwise without prior written permission of the pulisher. ISBN Noordhoff Uitgevers v

3 Inhoud Noordhoff Uitgevers v indd 1 Introdutie 2 Cursus 1 Gat in je hand? 4 Cursus 2 Hoeveel geld he je nodig? 6 Cursus 3 De verleiding van geld 8 Cursus 4 Slim met geld 10 Taak De uitgaven van een gezin /04/16 2:48 PM

4 Introdutie Geld genoeg Daniël loopt over het station. Hij heeft zijn trein gemist en nu moet hij een half uur wahten. Wat zal hij doen? Hij pakt zijn portemonnee, er zit nog een paar euro in. Zal hij iets te eten halen? Eigenlijk vindt hij dat zonde van zijn geld. Daniël kijkt rond en ziet de tijdshriftenwinkel. Hij loopt naar het winkeltje. Bij de ingang van de winkel ziet hij allemaal leuke dingen. Een mooie pet, leuke kaarten, grappige spelletjes. Dan ziet hij een relame van een loterij hangen. Daniël droomt weg. Als hij nu eens de hoofdprijs won in een loterij, dan zou hij alles kunnen kopen wat hij wil. Voor een paar euro he je al een lot. Stel je eens voor dat je met dat lot een miljoen wint! Je hoeft dan nooit meer na te denken over wat je wel of niet kunt kopen. Op shool heeft de leraar laatst iets over kansen verteld. Hij liet een vooreeld zien van een neanderthaler die al jaar meespeelde in de lotto. De kans dat hij een hoofdprijs had gewonnen was na al die tijd nog steeds maar 27%. De hoofdprijs winnen, dat zal wel niet lukken. En je moet ook nog eens ahttien jaar zijn om een lot te kopen! Daniël koopt toh maar een tijdshrift en rekent af. Hij vraagt het onnetje erij, dat doet hij thuis in zijn kasoek. Nu moet hij toh nog opshieten, straks heeft hij zo lang rondgekeken in de winkel dat hij nóg een keer zijn trein mist indd 2 Noordhoff Uitgevers v 04/04/16 2:48 PM

5 1 Geld genoeg Lees het verhaal en ekijk de tekening. a Waarom heen veel winkels snoep en leuke dingen om te kopen vaak ij de ingang of ij de kassa staan, denk je? Daniël ziet de loten staan. Denkt Daniël dat hij veel kans maakt om veel geld te winnen? Leg je antwoord uit. Een lot kost 2,00. Stel, Daniël speelt tien jaar lang iedere week mee. Hoeveel geld geeft hij dan uit? Vul in. 52 weken x = x 10 jaar = 2 Wat doe je met geld? a Stel, je het Wat zou jij met dat geld doen? Maak een woordwe Daniël houdt een kasoek ij, daarin staan al je inkomsten en uitgaven. Waarom zou Daniël het kassaonnetje hiervoor mee willen nemen? Vind jij dat Daniël goed met zijn geld omgaat? Leg uit waarom. 3 Een muntje werpen Bekijk de foto op het omslag. a Waarom gooien mensen muntjes in een fontein, denk je? In Rome staat de Trevifontein. In de Trevifontein wordt voor per maand aan muntjes gegooid. Vind jij het een goed idee om een muntje in een fontein te gooien? Leg je antwoord uit. Bedenk wat de Romeinen met dit geld kunnen doen. Noordhoff Uitgevers v 3

6 CURSUS 1 Gat in je hand? In de introdutie las je over Daniël die droomde dat hij altijd genoeg geld heeft. Als je niet genoeg geld het om alles te kopen wat je wilt, moet je keuzes maken. In deze ursus leer je over de waarde van geld en hoe je met geld etaalt. 1 Om te eginnen a Vind jij dat je goed kunt omgaan met geld? Leg je antwoord uit. Hieronder staan vershillende geldtypes. Welk geldtype past het este ij jou? Omirkel het type. 1 Biosoopkaartje kopen. Big spender Spaarvarken Rekenmeester Geld-warhoofd Jij wilt mooie dingen kopen en lekker veel kunnen uitgeven. Je wilt er est klusjes voor doen. Het liefst zou je het geld op je spaarrekening laten staan. Je weet preies hoeveel je kunt uitgeven. Je koopt soms iets duurs, dan spaar je ervoor. Als je geld het geef je het uit. Je weet nooit preies waaraan. Je ent meestal lut. Noem een vooreeld waaruit lijkt dat het gekozen geldtype ij jou past. Tijd is geld Geld is elangrijk in ons dagelijks leven. Als je ijvooreeld een kaartje voor de iosoop koopt, etaal je met geld (afeelding 1). Je ruilt het geld dan voor een iosoopkaartje. Als je graag dure shoenen wilt heen, moet je er soms voor sparen. We geruiken geld niet alleen om mee te etalen (ruilen), maar we geruiken het ijvooreeld ook om mee te rekenen, of om te sparen. Wat het geld waard is, wordt epaald door wat je ervoor kunt kopen. Als je voor een euro steeds meer kunt kopen, stijgt je koopkraht. Je kunt de waarde van geld ook epalen door de tijd die je voor dat geld moet werken. Daarom hoor je soms misshien wel mensen zeggen tijd is geld. 2 Wat kost het? a Welke prijs hoort ij welk produt, denk je? Vul de edragen in de middelste kolom in. Kies uit: 0,67 14,99 34,95 159,00 Cola 1,5 l Jeans Shirt met lange mouwen Talet De prijzen in vraag a zijn van huismerken en winkelmerken. Shat wat deze produten kosten als je ze van een A-merk (luxe merk) koopt. Vul de edragen in de laatste kolom in. 4 Noordhoff Uitgevers v

7 CURSUS 1 Gat in je hand? 3 Kwaliteit? Vind jij het elangrijk om dure spullen te kopen of koop je liever iets dat goedkoper is? Leg je antwoord uit. Betaalmiddelen Als je in de winkel iets wilt kopen, etaal je met geld. Je kunt etalen met ontant geld (ash) zoals munten en ankiljetten, maar je kunt ook elektronish etalen. Je etaalt dan ijvooreeld met een pinpas of met ehulp van je smartphone. Het geld wordt dan van je ankrekening afgeshreven. Geld op je ankrekening noem je giraal geld. Volwassenen heen vaak een etaalrekening waarmee ze kunnen pinnen en een aparte spaarrekening waarop ze rente ontvangen. Jongerenrekeningen zijn vaak een ominatie van sparen en etalen. 2 Contatloos etalen met een smartphone. 4 Betaalmiddelen a Welke etaalmiddelen noem je ash? Met welke etaalmiddelen etaal je elektronish? Bekijk afeelding 2. Bedenk hoe ontatloos etalen met je smartphone werkt. d Noem een voordeel en nadeel van ash etalen en van elektronish etalen. Vul het shema in. Cash etalen Elektronish etalen Voordeel Nadeel e Welke manier van etalen heeft jouw voorkeur? Leg je antwoord uit. 5 Bankrekening a Hoe noem je het geld op je ankrekening? He jij een ankrekening met pinpas? ja / nee Bedenk waarom een jongerenrekening een ominatie van sparen en etalen is. 6 Geldtype Bij vraag 1 he jij je geldtype gekozen. Wat kun jij doen om eter met geld om te gaan? Noordhoff Uitgevers v 5

8 CURSUS 2 Hoeveel geld he je nodig? In de vorige ursus leerde je wat geld waard is en hoe je met geld kunt etalen. Maar hoeveel geld kun je esteden? Deze ursus gaat over hoeveel geld je ontvangt en hoeveel je kunt uitgeven. 1 Om te eginnen a Hoeveel geld krijg jij? Vul het edrag in en omirkel de juiste periode. Zakgeld per week / maand / jaar. Kleedgeld per week / maand / jaar. Geld voor klusjes/werk per week / maand / jaar. Overige per week / maand / jaar. Waar he jij de afgelopen week geld aan uitgegeven? Zakgeld Zakgeld is een edrag dat je iedere week of maand krijgt en waar je zelf dingen voor mag kopen. Zo kun je leren met geld om te gaan. Op afeelding 3 zie je een zakgeldontrat dat je met je ouders kunt afsluiten en waarin je preies eshrijft hoeveel je krijgt en wat je van dat geld kunt etalen. Je kunt ook met je ouders espreken of je kleedgeld krijgt. Dan is het elangrijk dat je keuzes maakt, en soms geld spaart. Als je diret al je geld uitgeeft aan leuke kleding, he je als het winter wordt misshien niet genoeg geld voor een winterjas. 3 Zakgeldontrat. 2 Zakgeld Vind jij het een goed idee om een zakgeldontrat met je ouders af te sluiten? Leg je antwoord uit. 3 Kleedgeld a Shat hoeveel er wordt uitgegeven aan jouw kleding. per Niud heeft onderzoht dat een 13-jarige gemiddeld tussen 45 en 55 per maand aan kleding uitgeeft. Hoeveel kleedgeld ontvang je per jaar als je 45 per maand krijgt? Vind je dit veel of weinig geld? Leg je antwoord uit. 6 Noordhoff Uitgevers v

9 CURSUS 2 Hoeveel geld he je nodig? 4 Hoeveel he je nodig? Je kunt uitrekenen hoeveel geld je ongeveer aan kleding uitgeeft door te edenken hoeveel je in een jaar koopt. a Bereken hoeveel geld er per jaar voor jouw kleding wordt uitgegeven. Vul het shema in. Kledingstuk Aantal per jaar Gemiddelde prijs per stuk Uitgaven per jaar Jassen (zomer en winter) Shoenen Broeken T-shirts en louses Truien Ondergoed Sokken Overige Totaal per jaar Hoeveel kleedgeld he jij per maand nodig, denk je? Inkomen Als je zakgeld en/of kleedgeld krijgt is dat inkomen. Ook geld dat je ijvooreeld voor je verjaardag krijgt, hoort ij je inkomen. Als je meer inkomen wilt heen, kun je gaan werken. Vanaf 13 jaar mag je een ijaantje heen. Je mag dan eenvoudige werkzaamheden doen zoals folders rondrengen, oppassen, helpen in een winkel of fruitplukken. Hierdoor kun je je eigen geld verdienen. Als je jonger dan 13 jaar ent, kun je kijken of je klusjes kunt doen, zoals autowassen (afeelding 4). 4 Autowassen. 5 Loon naar werken Stel, in de winkel zie je een spijkerroek van 99,00. Je kunt de roek niet etalen, maar wilt hem wel graag heen. Je esluit een ijaantje te nemen. Als je tussen de 13 en 15 jaar oud ent, kun je ongeveer 2,64 per uur verdienen. a Hoeveel uur moet je voor de spijkerroek werken? Ben jij ereid om voor 2,64 per uur te gaan werken? Leg uit waarom wel of niet. Ben jij ereid om zo veel uur te werken of kies je dan liever voor een goedkopere roek? Noordhoff Uitgevers v 7

10 CURSUS 3 De verleiding van geld In de vorige ursus leerde je over zakgeld en kleedgeld. Je leerde hoeveel geld je nodig het om kleren te kunnen kopen en hoeveel uur je daarvoor moet werken. In deze ursus leer je wie jou allemaal eïnvloeden ij de dingen die je koopt. 5 De undel is altijd op. 1 Om te eginnen Bekijk afeelding 5. a Herken jij ij jezelf wat er op de afeelding geeurt? Leg je antwoord uit. Bedenk waarom mensen moeite heen om innen hun undel te lijven. Een nieuwe telefoon Wil jij altijd het nieuwste model telefoon, of en je ook tevreden met een ouder model? Als jij goederen (zoals een smartphone) of diensten (zoals een aonnement) koopt, noem je dat onsumeren. Mensen die goederen en diensten kopen, worden onsumenten genoemd. Bedrijven willen graag dat wij onsumeren. Als wij nieuwe goederen of diensten kopen, kunnen zij geld verdienen. Daarom proeren edrijven ons te verleiden om hun goederen of diensten te kopen. Aanieders van telefoonaonnementen ieden ook vaak goedkope telefoons aan om jou over te halen een aonnement ij hen af te sluiten. Ze maken daarvoor relame op straat, internet en tv. Bedrijven proeren jou te eïnvloeden om te onsumeren. Deze eïnvloeding noem je ommeriële eïnvloeding. 2 Consumeren a Wat is het laatste produt dat of de laatste dienst die jij het gekoht? Was het nodig om dat te kopen? Leg uit waarom wel of niet. Ben jij iemand die veel of weinig onsumeert? Leg je antwoord uit. 3 Commeriële eïnvloeding Noem een vooreeld van ommeriële eïnvloeding. 8 Noordhoff Uitgevers v

11 CURSUS 3 De verleiding van geld 4 Met of zonder telefoon Geruik ron 1. a Waarom zouden telefoonmaatshappijen een gratis telefoon aanieden? Een sim-only-aonnement ij T-Moile kost 13,45 per maand. De telefoon kost 219. Wat etaal je voor een sim-only-aonnement + telefoon als je die twee jaar geruikt? Is de telefoon ook eht gratis? Leg je antwoord uit. d Leg uit waarom een aonnement met gratis telefoon een lening is. Bron 1 Gratis toestel lijft lening Telefoonaonnementen met een gratis telefoon moeten worden gezien als een lening. Hiervoor zijn extra regels van toepassing. Bij een gratis moiele telefoon ij een telefoonaonnement zijn je aonnementskosten hoger. De telefoon wordt afetaald tijdens de looptijd van het aonnement. Daarom is het een lening. Naar: Rijksoverheid, 1 juli 2015 Verorgen verleiders Als je een tv-relame ziet, is het meteen duidelijk dat de verkoper van het produt het wil verkopen. Maar er zijn ook veel verorgen verleiders. In televisieprogramma s op ommeriële zenders komt ijvooreeld produtplaement voor. Er worden dan merkproduten in het programma geruikt. Ook sponsoring van sportkleding (afeelding 6) is een vorm van ommeriële eïnvloeding. Maar niet alleen edrijven eïnvloeden je. Je wordt ook eïnvloed door de mensen om je heen. Dit noem je soiale eïnvloeding. 6 Sponsoring. 5 Verorgen verleiders a Wat is produtplaement? Noem een produt of merk dat je weleens ziet in een tv-serie. 6 Soiale eïnvloeding a Bedenk welke spullen jij het omdat shool, vrienden of de sportlu dat vragen. Omirkel in vraag a de spullen die je gekoht het door soiale eïnvloeding. Noordhoff Uitgevers v 9

12 CURSUS 4 Slim met geld In de vorige ursus he je geleerd door wie je allemaal eïnvloed kunt worden om goederen en diensten te kopen. De meeste mensen moeten kiezen waaraan ze hun geld uitgeven. In deze ursus leer je hoe je slim met geld kunt omgaan. 7 Loesje-posters vind je overal. 8 Portemonnee van een plasti tas. 1 Om te eginnen a Bekijk afeelding 7. Leg uit wat er met deze spreuk edoeld wordt. Wat doe je als je iets wilt heen maar je niet genoeg geld het? Keuzes maken Veel mensen, arm en rijk, moeten kiezen wat ze met hun geld doen. In de eonomie wordt dan gezegd: geld is shaars. Door slim om te gaan met je geld kun je proeren meer met je geld te doen. Je kunt ijvooreeld zelf dingen maken, zoals de portemonnee op afeelding 8. Maar vaak levert ezuinigen meer op. Je koopt dan ijvooreeld een spijkerroek zonder merk in plaats van een merkroek. Je kunt prijzen vergelijken, ijvooreeld op internet en daarna ij de goedkoopste winkel die je het gevonden kopen. Of je gaat een keer naar een winkel die tweedehands spullen verkoopt. Er zijn ook veel mensen die genoeg geld heen maar zuinig leven, omdat ze vinden dat mensen te veel onsumeren. Die kopen ijvooreeld tweedehands produten omdat ze het eter vinden voor het milieu. 2 Kiezen a Waarom gaan mensen zuinig met geld om? Koop jij weleens iets tweedehands? Leg je antwoord uit. He jij weleens iets via Marktplaats verkoht? Leg je antwoord uit. d Vergelijk jij prijzen voordat je iets koopt? Leg uit waarom wel of niet. 10 Noordhoff Uitgevers v

13 CURSUS 4 Slim met geld 3 Delen a Lees ron 2. Wat wordt edoeld met deeleonomie? Hoe kun je geld esparen met de deeleonomie? Zou jij of je ouders spullen uitlenen aan mensen die je niet kent? Leg uit waarom. Bron 2 Besparen met de deeleonomie Steeds meer mensen doen mee met de deeleonomie. Een oormahine lenen van je uurman geeurde altijd al. Maar dankzij internet is hier een markt voor ontstaan. Via een wesite kun je ijvooreeld een auto, grasmaaier of oormahine huren van iemand ij jou in de uurt. Je hoeft dan niet altijd alles zelf te heen, en de huurprijs is meestal lager dan ij een verhuuredrijf. 4 Besparen a Vul de juiste woorden in. Kies uit: aaniedingen prijzen vergelijken tweedehands Mensen kunnen op vershillende manier esparen. Voor de dagelijkse oodshappen kun je in folders kijken. Hierin staan Als je een grotere aankoop doet, kun je op internet. Je kunt ook ijvooreeld op marktplaats iets kopen. Het produt is dan Welke manier van esparen vind jij de este? Leg uit waarom. Goedkoop of duur? Stel, je vindt het tijd voor een nieuwe laptop. Je ziet een aanieding voor een omputer waarij je iedere maand een eetje etaalt. Dit noem je koop op afetaling. Je etaalt de omputer dan in delen (termijnen). Iedere termijn etaal je ook rente. Daarom is koop op afetaling een vorm van lenen. 9 Nieuwe laptop. 5 Koop op afetaling a Bekijk afeelding 9. Vul in.de laptop kost per maand Je moet dit edrag in maanden etalen. Dat etekent dat je voor deze laptop etaalt. Noem een voordeel en een nadeel van koop op afetaling. Voordeel: Nadeel: Noordhoff Uitgevers v 11

14 TAAK De uitgaven van een gezin In deze taak ga je een poster maken over de uitgaven van een gezin. Je gaat eerst iemand interviewen over hoeveel er in een gezin wordt uitgegeven aan wonen, eten, sporten, enzovoort. Daarna reken je in groepjes uit wat een gezin gemiddeld uitgeeft. Je geruikt hiervoor het gezin van Jan Modaal. Jan Modaal is een verzonnen persoon, deze persoon heeft het inkomen wat in Nederland het meeste voorkomt. In 2016 is het modaal inkomen 1996 netto per maand. Van de uitgaven van iemand met dit inkomen maak je een poster. Stap 1 Voorereiding Je gaat in viertallen werken. Met wie ga jij samenwerken? Ieder van jullie gaat iemand interviewen over de uitgaven van het gezin. Wie ga jij interviewen? Stap 2 Vragen maken Je wilt weten hoeveel mensen uitgeven aan vaste lasten. Vaste lasten zijn ijvooreeld huur, elektra, gas, water en de sportlu. Je wilt ook weten hoeveel mensen uitgeven aan dagelijkse oodshappen en hoeveel ze uitgeven aan inidentele uitgaven zoals kleding, adeaus en vakanties. Maak tien vragen om erahter te komen hoeveel mensen uitgeven. Stap 3 Interview houden Je het een interview gemaakt. Stel je vragen en neem de antwoorden mee naar shool. Stap 4 Antwoorden vergelijken Jullie heen vier interviews gehouden. Vergelijk jullie antwoorden. Reken uit hoeveel er in jullie groepje gemiddeld wordt uitgegeven aan vaste lasten, dagelijkse oodshappen en inidentele uitgaven. Reken uit hoeveel Jan Modaal uit zou geven aan vaste lasten, dagelijkse oodshappen en inidentele uitgaven. Geruik hiervoor de uitkomsten van je interviews. Stap 5 Poster maken Maak een poster met een grafiek van de uitgaven van Jan Modaal. Versier de poster met plaatjes van de vershillende soorten uitgaven. Stap 6 Tips Bedenk twee tips voor Jan Modaal om geld te esparen. Stap 7 Wat he je geleerd? Maak de zin af. Van deze taak he ik geleerd dat Dit ging goed: Dit ging minder goed: 12 Noordhoff Uitgevers v

15 VMBO VMBO Themakatern Themakatern MENS EN MAATSCHAPPIJ MENS EN MAATSCHAPPIJ WIJZER MET GELD WIJZER MET GELD OM DIGITAAL MET DIT KATERN TE WERKEN HEB JE DE VOLGENDE ACTIVERINGSCODE NODIG: W0005Q8-5EC L56Q-AGJ5T85 ISBN In samenwerking met Plein-M 1-2 TK Wijzer in Geldzaken.indd :36