II. DE VERZEKERAAR: RISICODRAGERS TER BEURZE, INTERNATIONALE PROGRAMMA S EN MASTERPOLICIES

Transcriptie

1 II. DE VERZEKERAAR: RISICODRAGERS TER BEURZE, INTERNATIONALE PROGRAMMA S EN MASTERPOLICIES J.B. Londonck Sluijk 1 Inleiding In dit hoofdstuk zal worden ingegaan op de partijen die binnen de coassurantiemarkt actief zijn en de wijze waarop zij als risicodragers optreden. Na een kort, historisch getint overzicht, zal worden ingegaan op de wijze waarop coassurantie doorgaans is vormgegeven en de onderlinge verhoudingen die daarbij een rol spelen. Daarna zal verzekering van multinationals door middel van internationale programma s aan de orde komen. Tot slot zal gekeken worden naar de positie van leidende en volgende verzekeraars bij coassurantie. 1. Assuradeuren en verzekeraars Op een assurantiebeurs begeven zich assuradeuren. In het huidige spraakgebruik wordt onder een assuradeur verstaan een gevolmachtigdetussenpersoondietenbehoeve van een of meer achterliggende verzekeraars risico s accepteert. In het vroegere beurscircuit was dit anders en gebruikte men de term assuradeur ook om hiermee de verzekeringsmaatschappijen zelf aan te duiden. 2 Hoe dit ook zij, lange tijd was het zo dat het grootste gedeelte van de op de beurs actieve partijen juist bestond uit gevolmachtigde agenten. Zij handelden op de Amsterdamse en Rotterdamse Beurs voor risico en rekening van achterliggende verzekeraars, niet zelden buitenlandse partijen. Hoewel sommige assurantiebedrijven die vroeger in de beurswereld actief waren hun klank nog lang hebben behouden, zijn de namen uit die tijd vrijwel allemaal verdwenen. 1 Mr. Hans Londonck Sluijk is advocaat bij Houthoff Buruma. 2 Zie L.A.E. Suermondt, De assurantiebeurs to Rotterdam, in: Hans Catz, Trouwe makelaar ter beurze, Rotterdam: Hudig-Langeveldt Stichting 2006, p. 23 (hierna: Suermondt 2006 ). 33

2 J.B. Londonck Sluijk Het werken met gevolmachtigd agenten is een verouderd risicomodel. Het is een commissiemodel op een commissiemodel. ( ) Vroeger had je een bestuur van de gevolmachtigden ter beurze. Dat waren iets van 35 bedrijven. Maar dat is allemaal naar verzekeraars gegaan. ( ) Het was ook echt een heel kosteninefficiënt model. Je werd betaald op omzet en je was dus geneigd niet altijd voor het beste risico te kiezen. (verzekeraars) Vandaag de dag zijn binnen het beursbedrijf nog steeds gevolmachtigde agenten actief, maar zij vormen een minderheid. 3 Over het algemeen zijn de volmachtbedrijven ingelijfd door verzekeraars, die met de betreffende portefeuilles hun marktaandeel wensten te vergroten. Andere volmachtbedrijven zijn verdwenen, omdat de buitenlandse verzekeraars die hun klanten vormden in toenemende mate ervoor kozen zelf een kantoor op de beurzen van Amsterdam of Rotterdam (of beide) te openen Coassurantie bij grote risico s Het zijn dus de verzekeraars die de inmiddels virtuele beursvloer bevolken. Toch is er nog steeds, net als vroeger het geval was, een verschil in positie tussen de verschillende verzekeraars. Dit heeft met name te maken met het feit dat slechts een deel van de verzekeraars in staat of bereid is als leider of bovenstaande bij de te sluiten verzekeringsovereenkomsten op te treden. Van oudsher komt groot gewicht toe aan de vraag welke risicodrager bij een verzekeringsovereenkomst als leider optreedt. De leider was in principe de partij die als risicodrager de basis legde voor de verzekering en de hiervoor geldende voorwaarden en premie met de makelaar 3 In deze bijdrage wordt de rol van een aantal grote makelaars als gevolmachtigde van vast verzekering pools buiten beschouwing gelaten. Pools, al dan niet gecombineerd met volmachten, zijn arrangementen waarbij premie en condities en de aard van de te in een pool te dekken risico s vantevoren worden overeengekomen met in de pool deelnemende verzekeraars. Hierbij gaat het doorgaans om risico s die geen maatwerk benadering nodig hebben, maar die op basis van standaardvoorwaarden gesloten kunnen worden. In sommige gevallen zijn met steun of op initiatief van de overheid pools opgericht teneinde dekking van moeilijk verzekerbare risico s mogelijk te maken, zoals de NHT- of de Atoompool. Zie tevens de bijdrage van P.L. Soeteman in hoofdstuk VI van deze bundel. 4 Suermondt 2006, p

3 De verzekeraar: risicodragers ter beurze, internationale programma s en masterpolicies uitonderhandelde. Pas daarna zocht de makelaar andere risicodragers die op deze basis wilden volgen. Zij tekenden in feite slechts mee. 5 Het zijn van leider was bovendien niet alleen van belang bij het afsluiten van de verzekering, maar ook op het moment dat schade ontstond. In principe kreeg slechts de leider de schade door de makelaar gemeld en rustte op hem de taak om de volgers van het bestaan van de schade op de hoogte te brengen. 6 De leider zorgde vervolgens voor de schaderegeling en de beslissingen die hij hierin nam waren voor de volgers in principe bindend. 7, Coassurantie via horizontale en verticale verdeling van risico s De hier beschreven traditionele wijze van coassurantie kan gekwalificeerd worden als het horizontaal verdelen van risico s. De risico s die uit een bepaalde verzekeringsovereenkomst voortvloeien worden in percentages opgedeeld tussen verschillende risicodragers die in principe naast elkaar staan. Aldus ontstaan door de horizontale opdeling van de risico s in parten verschillende verzekeringsovereenkomsten steeds voor de percentages waarvoor een bepaalde verzekeraar het risico heeft geaccepteerd. Gaandeweg bleek deze traditionele wijze van risicoverdeling niet voldoende te zijn. Met name als gevolg van het feit dat de op de Nederlandse beurzen aangeboden risico s steeds groter werden, heeft coassurantie zich zo ontwikkeld dat de verdeling van risico s niet langer 5 Zie ook Suermondt 2006, p. 24, waarin hij over gevolmachtigden die uitsluitend als volgers optraden schrijft: hun deskundigheid bestond niet in de laatste plaats uit het weten welke assuradeur je voor welk soort verzekering kon volgen ken je collega s! 6 De Regeling Schadeproces van de VNAB uit 1993 gaat in het eerste lid van art. 2 ervan uit dat bij schade de twee bovengenoemde verzekeraars door de makelaar worden geïnformeerd. Het overleg over de vraag of een expert dient te worden ingeschakeld wordt volgens de Regeling slechts met de bovenstaande verzekeraar gevoerd (zie art. 2 lid 2). 7 Art. 4 van de Regeling Schadeproces 1993 gaat weliswaar ervan uit dat volgverzekeraars de mogelijkheid hebben niet akkoord te gaan met een beslissing van de leidende verzekeraar omtrent de schaderegeling, doch in de praktijk kwam dit niet vaak voor. Steeds meer verzekeringen kennen bovendien de expliciete bepaling dat de volgers jegens de verzekerde verplicht zijn de leider in zijn beslissingen te volgen. 8 Binnen het bestek van deze bijdrage zal buiten beschouwing blijven in hoeverre in het huidige klimaat deze traditionele wijze van coassurantie nog past binnen de geldende mededingingsregels. Hiervoor kan opnieuw naar de bijdrage van P.L. Soeteman in hoofdstuk VI van deze bundel worden verwezen. 35

4 J.B. Londonck Sluijk alleen maar horizontaal plaatsvindt. Steeds vaker worden risico s ook verticaal gespreid, in de vorm van boven elkaar geplaatste lagen van verzekeringsovereenkomsten. Het principe van een dergelijke structuur van layers van verzekeringen verschilt niet wezenlijk van de hiervoor beschreven horizontale coassurantie, in die zin dat de voorwaarden die voor de onderste verzekering worden uitonderhandeld als leidend gelden. Deze onderste verzekering kent een bepaalde verzekerde som, die in verhouding tot het totale gedekte bedrag meestal bescheiden is, maar wel hoog genoeg om alle reguliere schades die binnen de looptijd van de verzekering vallen op te kunnen pakken. De bedoeling hiervan is dat de onderste layer of primary de normaal te verwachten schades opvangt en de hogere layers alleen als calamiteitendekking fungeren. Aldus kan een onderscheid gemaakt worden in premie tussen de verzekering waarvan het risico dat deze geraakt zal worden hoog is en de (excess) verzekeringen waarvan dit risico juist veel kleiner is. Al naar gelang de verzekeringscapaciteit die in de betreffende line of business in de markt te verkrijgen is, kan zo een verzekeringstoren worden gebouwd, waarvan de bovenste layers tot zeer hoog kunnen reiken. De mogelijkheid op deze wijze hogere dekkingen te creëren vormt naast de bovenbeschreven mogelijkheid van premiedifferentiatie een tweede reden om layering toe te passen. Door de verzekering in lagen te sluiten worden de mogelijkheden voor risicodragers om capaciteit ter beschikking te stellen namelijk aanzienlijk vergroot. Dit geldt in het bijzonder ook omdat de verzekeringen in een bepaalde laag doorgaans ook horizontale coassurantie kennen. Iedere laag van de toren kent aldus een aantal in de betreffende laag participerende verzekeraars, waarbij het zelfs niet ongebruikelijk is dat dezelfde risicodragers in verschillende lagen voor een bepaald percentage meedoen. De toren kan aldus hoog worden, omdat de structuur voorziet in het optimaliseren van de hoeveelheid deelnemende risicodragers. Coassurantie in optima forma dus. Overigens is het in toenemende mate zo dat de onderste layer van een verticaal opgebouwd programma voor de volle honderd procent bij een en dezelfde verzekeraar wordt ondergebracht. Horizontale verdeling van het risico vindt wat deze primaire layer betreft dus helemaal niet meer 36

5 De verzekeraar: risicodragers ter beurze, internationale programma s en masterpolicies plaats. De typische structuur van een hedendaags programma ziet er zodoende als volgt uit: Tweede Excess Verzekeraar 1 Tweede Excess Verzekeraar 2 Tweede Excess Verzekeraar 3 Eerste Excess Verzekeraar 1 Eerste Excess Verzekeraar 2 Primary Verzekeraar 2.2 Onderlinge verhoudingen tussen verticale lagen van verzekering De structuur van een aldus gecreëerde toren van verzekering is aldus, dat iedere verticale laag gesloten wordt in excess van de laag daaronder. Als dus de eerste laag een verzekerde som van vijf miljoen euro zou kennen en de tweede laag een verzekerde som van tien miljoen, dan zal de volgende laag in excess of vijftien miljoen euro gelden. De dekking van deze derde laag zal dus pas in beeld komen indien een schade het bedrag van vijftien miljoen euro overschrijdt. De verhouding tussen de verschillende lagen van verzekering hangt af van de tekst van de voorwaarden. Normaal gesproken zullen de hogere lagen worden gesloten op basis van een vrij beperkte overeenkomst. Deze verwijst voor de dekking naar de (veel uitgebreidere) tekst van de primaire verzekeringslaag. Dit neemt echter niet weg dat niet zelden de excess lagen eigen bijzondere voorwaarden of beperkingen van de dekking kennen. Een van de belangrijkste voorwaarden die in de excess verzekeringen kunnen voorkomen betreft een zogenaamde drop down clausule. 9 Kort gezegd houdt een dergelijke clausule in dat bij een gedeeltelijke uitputting van een onderliggende verzekering de bovenliggende verzekering zakt en dekking gaat bieden met inachtneming van het bedrag van de uitputting van de onderliggende laag. De bovenliggende verzekering zal dan als zogenoemd attachment point niet langer de oorspronkelijke 9 Zie ook hierna hoofdstuk XII onder

6 J.B. Londonck Sluijk verzekerde som(men) van de onderliggende verzekering(en) hebben, doch een attachment point van deze verzekerde som(men), verminderd met de bedragen waarvoor de onderliggende verzekering(en) zijn uitgeput. In het bovenstaande voorbeeld van een verzekering met een eerste laag van vijf miljoen zal bij het overeenkomen van een drop down clausule na een (eerste) schade van drie miljoen euro aldus gelden dat het attachment point van de tweede verzekering naar twee miljoen euro zakt. Zou zich vervolgens een tweede schade voordoen die ook drie miljoen euro zou bedragen, dan zou dus de eerste laag na twee miljoen euro uitgeput zijn en zal de tweede laag voor de nog resterende miljoen euro kunnen worden aangesproken. Na deze tweede schade zal de tweede laag als primaire laag fungeren en zal, als zich tijdens de looptijd van de verzekering een eventuele derde schade zou voordoen, bij een schade van negen miljoen euro de derde laag in beeld komen. Indien al deze schades gevallen zouden zijn zonder dat een drop down clausule overeengekomen zou zijn, zou de derde laag in het geheel niet in beeld zijn gekomen (tenzij uiteraard in het voorbeeld de derde schade van meer dan negen miljoen euro ook boven het (oorspronkelijke) attachment point van de derde laag van vijftien miljoen euro zou uitgaan). De aanwezigheid van een drop down clausule zorgt er aldus voor dat met de hogere lagen van verzekering niet alleen wordt voorzien in een calamiteitendekking voor het geval zich een grote schade voordoet, maar dat de lagen gezamenlijk een geïntegreerd verzekeringsprogramma vormen. Een dergelijk programma kan een bepaald object of een bepaald eenvormig risico betreffen. Veel vaker zal zo n programma echter bedoeld zijn om wereldwijd te voorzien in dekking van de risico s van internationaal opererende bedrijven. Er is dan sprake van een internationaal verzekeringsprogramma dat voor een bepaalde line of business wordt afgesloten. In het nu volgende zal op enkele bijzonderheden van dergelijke internationale programma s nader worden ingegaan. 3. Verzekering op basis van internationale programma s De internationalisering van de beurs begon met de toetreding van steeds meer buitenlandse verzekeraars. Deze toetreding liep gelijk op met de globalisering en de groeiende behoefte van Nederlandse bedrijven ook hun buitenlandse risico s gedekt te krijgen. 10 Dit leidde tot de introductie van wereldwijde verzekeringsprogramma s, in eerste instantie met name 10 Suermondt 2006, p

7 De verzekeraar: risicodragers ter beurze, internationale programma s en masterpolicies voor de lijnen brand en aansprakelijkheid, maar later ook voor andere lines of business. Verzekeringstechnisch zou het mogelijk zijn een internationaal verzekeringsprogramma af te sluiten door middel van een enkele verzekeringsovereenkomst of een enkele toren van verschillende lagen, zoals in het voorgaande is beschreven. Verschillende juridische en praktische redenen leidden er echter toe dat internationale verzekeringsprogramma s niet beperkt bleven tot een enkele op de Nederlandse beurs of in het buitenland afgesloten verzekeringsovereenkomst, maar dat deze tegenwoordig bestaan uit een samenstel van overeenkomsten, afgesloten in verschillende landen en geregeerd door evenzoveel rechtsstelsels. 3.1 (On)mogelijkheden van grensoverschrijdend verzekeren Dat een internationaal programma uit meerdere overeenkomsten is samengesteld, is in de eerste plaats een gevolg van de wens van veel bedrijven lokaal dekking te verkrijgen in landen waar men op enige schaal actief is. Aldus weet het lokale management zich verzekerd van een eigen dekking en wordt zeker gesteld dat specifieke lokale kennis voorhanden is om schades zo adequaat mogelijk te kunnen behandelen. De lokale dekkingen worden door de internationale programma verzekeraars afgesloten met de eigen branche die de verzekeraar in het betreffende land heeft of met een lokale maatschappij binnen het netwerk van de verzekeraar. Vandaag de dag hebben internationale verzekeraars eigen maatschappijen of branches in vrijwel iedere economie waarin hun verzekerden zaken doen. Ook andere ontwikkelingen leidden ertoe dat het vandaag de dag vrijwel ondenkbaar is dat internationale verzekeringsprogramma s worden afgesloten, zonder dat in een grote hoeveelheid landen lokale polissen worden afgesloten. Een van deze ontwikkelingen betreft een op 14 juni 2001 door het Europese Hof van Justitie gedane uitspraak in de zogenoemde Kvaerner-zaak. 11 Het Hof besliste in deze zaak kort gezegd 12 dat het door de Nederlandse fiscus heffen van assurantie belasting voor een in Nederland gevestigde kleindochter van een in het Verenigd Koninkrijk gevestigde verzekeringnemer niet in strijd is met het Europese recht. Het gevolg van deze zaak is geweest dat het grensoverschrijdend aanbieden van verzekeringen binnen Europa volop in de belangstelling 11 HvJ EU 14 juni 2011, C-191/99 (Kvaerner Plc/Staatssecretaris van Financiën). 12 Zie over assurantiebelasting in breder zin de bijdrage van P.L. Soeteman en N. Rookmaker in hoofdstuk X van deze bundel. 39

8 J.B. Londonck Sluijk kwam te staan. Veel landen hebben er vervolgens voor gekozen het verzekeren van risico s vanuit het buitenland niet langer toe te staan en actief op te treden tegen grensoverschrijdende programmaverzekeringen. Zij eisen dat verzekering van risico s binnen hun landsgrenzen altijd door een lokale maatschappij geschiedt. De risico s worden internationaler. Voorheen zag je dat elk land zelf de risico s accepteerde. Nu zie je dat er een centralisering plaatsvindt. De internationale spelers moeten een goed eigen netwerk hebben en ervoor zorgen dat ze hun zaakjes op orde hebben. Om je programma te kunnen leiden, heb je een internationaal netwerk nodig, werkend op één systeem en moet je gewoon een internationale speler zijn. (verzekeraars) De afgelopen jaren hebben de internationaal opererende makelaars en verzekeraars zich ingespannen om wereldwijd de regelgeving rond grensoverschrijdend verzekeren in kaart te brengen. Dit heeft ertoe geleid dat zij voor iedere potentiële verzekeringnemer inzichtelijk kunnen maken in welke landen het afsluiten van lokale polissen wenselijk of verplicht is en binnen welke landen het toegestaan is dekking te bieden op basis van (uitsluitend) een in het buitenland gesloten verzekeringsovereenkomst. Op die manier wordt beoogd steeds een internationaal verzekeringsprogramma te kunnen aanbieden dat zo goed mogelijk voldoet aan de regelgeving in de buitenlanden waarin het betreffende bedrijf actief is. 3.2 Structuur van internationale verzekeringsprogramma s Zodoende bestaat een internationaal verzekeringsprogramma doorgaans uit een centrale overeenkomst, doorgaans Master Policy genoemd, en een bepaalde hoeveelheid lokale polissen, de zogenoemde Local Policies. De Master Policy of ook wel kortweg Master vormt de overkoepelende verzekeringsovereenkomst die wordt gesloten tussen de verzekeringnemer doorgaans de topholding van het concern en de verzekeraars die de wereldwijde dekking verlenen. Het verzekerd bedrag van de Master is afgestemd op de maximale behoefte aan dekking die de verzekeringnemer wereldwijd heeft en zal normaal gesproken oplopen tot enkele honderden miljoenen euro s, afhankelijk van de line of business en de specifieke situatie van de onderneming. In de verschillende buitenlanden worden vervolgens Local Policies afgesloten met veel bescheidener verzekerde sommen, 40

9 De verzekeraar: risicodragers ter beurze, internationale programma s en masterpolicies die kunnen variëren van een paar miljoen tot enkele tientallen miljoenen euro s. De lokale polissen maken een integraal onderdeel uit van het internationale programma, in die zin dat de verzekerde som van de Master wordt verlaagd met de uitkeringen die onder lokale polissen worden gedaan. Dit wordt bewerkstelligd door in de Master op te nemen dat zodra in een bepaald land sprake is van een lokale polis de Master als een excess verzekering gaat fungeren boven de limiet van de lokale polis. Daarnaast wordt in sommige internationale programma s wel gekozen voor een constructie waarbij de Master als herverzekering van de lokale verzekering fungeert. In ieder geval zal de Master er altijd in moeten voorzien dat de lokaal uitgekeerde bedragen in mindering komen op de onder de Master verzekerde som, teneinde te voorkomen dat de totale verzekerde som met de lokaal gedekte bedragen wordt verhoogd. 3.3 Wereldwijd gelijke dekking: DIC en reverse DIC clausules In principe zal het bij een internationaal programma steeds de bedoeling zijn dat de dekking die door de Master wordt geboden wereldwijd gelijk is. In landen waar een lokale polis is afgegeven, zal de lokale polis dus dezelfde dekking moeten bieden als de Master. Om verschillende redenen zal dit echter niet steeds het geval zijn, al was het maar omdat lokaal een andere uitleg van de verzekeringsovereenkomst zou kunnen gelden dan partijen in de Master hebben bedoeld. Om te voorkomen dat lokaal de dekking van de Master kan verschillen, bevatten internationale programma s doorgaans een zogenaamde difference in conditions clausule, ook wel aangeduid met de afkorting DIC. Deze clausule voorziet erin dat indien een lokale polis geen dekking biedt waar de Master dit wel doet, de laatste de dekking overneemt. Een typische wording van een DIC clausule in een internationaal verzekeringsprogramma zou als volgt kunnen luiden: In case conditions or interpretations of locally issued policies are more restrictive than those of this [Master] policy, the difference shall be covered by this [Master] policy. Naast een dergelijke difference in conditions clausule kennen veel Masters tegenwoordig ook een zogenoemde reverse difference in conditions clausule of reverse DIC. Deze clausule ziet op de situatie dat de lokale polis juist meer dekking biedt dan de dekking die onder de Master is overeengekomen. De reverse DIC brengt tot uitdrukking dat verzekeraars in dat geval bereid zijn de dekking van de Master uit te breiden conform de 41

10 J.B. Londonck Sluijk dekking die de lokale polis biedt. Het spreekt voor zich dat een dergelijke clausule wel vereist dat voor de verzekeraars onder de Master voldoende inzichtelijk is welke dekking onder de verschillende lokale polissen wordt afgegeven of zij hierover controle hebben. Zou dit niet zo zijn, dan zouden met het bieden van een reverse DIC dekking immers niet calculeerbare risico s worden binnengehaald. 13 Een typische reverse DIC zou als volgt kunnen luiden: If the conditions or interpretations of locally issued policies are more favorable to the Insured than those of this [Master] policy, such more favorable conditions or interpretations shall also apply this [Master] policy. 3.4 Aansluiting tussen lokale polissen en Master Hoewel uit het voorgaande voortvloeit dat het in principe de bedoeling is dat de voorwaarden van de Master polis en de lokale polissen steeds op elkaar zullen aansluiten, komt het soms voor dat verzekeraars in bepaalde landen minder risico s willen accepteren dan in bepaalde andere landen. Hierbij kan gedacht worden aan specifieke risico s die met de geografische locatie samenhangen (overstromingen, aardbevingen, wervelstormen etc.). Ook hebben bepaalde landen een ander risicoprofiel dan andere landen (denk met name aan de Verenigde Staten en Canada), hetgeen tot gevolg kan hebben dat verzekeraars tot het dekken van bepaalde risico s niet bereid zijn. In die gevallen zal de lokale polis doorgaans minder dekking bieden dan de Master polis. Als vervolgens de Master polis conform een DIC clausule dekking zou bieden, zou dit betekenen dat alsnog de uitgebreidere dekking van de Master polis op de betreffende lokale situatie van toepassing zou zijn. Aangezien dit niet de bedoeling is, plegen verzekeraars voor die gevallen de DIC dekking buiten werking te verklaren. De Master verzekering zal in die gevallen uitsluitend difference in limits (DIL) dekking bieden. Dit wil zeggen dat de verzekerde som van de lokale polis wordt verhoogd tot de verzekerde som die onder de Master polis geldt. De voorwaarden op basis waarvan verzekering plaatsvindt blijven echter de lokale voorwaarden; de Master verzekering neemt deze niet over op basis van een DIC bepaling. 13 Zie voor een voorbeeld van een situatie waarin als gevolg van een reverse DIC onverwachte risico s binnen een programma werden gebracht (en de vraag wie hiervoor verantwoordelijkheid diende te dragen): Rb. Amsterdam 7 mei 2008, Rb. Amsterdam 7 mei 2008, zaak- en rolnummer: HA ZA (n.g.). 42

11 De verzekeraar: risicodragers ter beurze, internationale programma s en masterpolicies In de praktijk is het in deze gevallen essentieel dat uit de Master verzekering duidelijk wordt dat deze niet is bedoeld om op een zelfstandige basis lokale dekking te bieden. Met andere woorden: alle dekking in een land waar geen DIC dekking voor geldt, zal via de lokale polis dienen te verlopen. Zou dit niet het geval zijn, dan zou een verzekerde immers direct een beroep kunnen doen op dekking onder de Master polis, terwijl het de bedoeling is dat de lokale polis en ook de Master polis juist geen dekking biedt. Bij wijze van voorbeeld wordt uitgegaan van een door een multinational gesloten internationaal programma, in het kader waarvan in land X met een aldaar actieve dochtermaatschappij een lokale polis is gesloten met een limiet van vijf miljoen euro. In land X is het gebruikelijk het risico voor schade als gevolg van aardbeving uit te sluiten. De lokale polis dekt het risico aardbeving dan ook niet. De Master biedt echter wel dekking voor aardbeving. Indien zich in het betreffende land een schade van negen miljoen euro voordoet als gevolg van een aardbeving, zal de lokaal verzekerde dochter niet kunnen terugvallen op de lokale polis, maar op basis van de DIC clausule een beroep op de Master kunnen doen. De Master polis zal dan voor negen miljoen aan de lokale dochter dienen uit te keren. Zou de verzekeraar van de Master echter van mening zijn dat weliswaar aardbeving voor het gehele internationale programma een gedekt evenement kan zijn, maar in land X aardbeving een onacceptabel groot risico vormt, dan zou de Master voor land X aardbeving dus juist niet moeten dekken. Voor land X zou dan kunnen worden afgesproken dat de voor het gehele programma geldende DIC clausule buiten werking wordt gesteld. Dit heeft tot gevolg dat alleen dekking die lokaal wordt geboden, ook onder de Master polis voor dekking in aanmerking komt. Dekt de lokale polis een bepaald risico niet, dan dekt ook de Master dit risico niet. Of, in het hiervoor gebruikte jargon: de Master biedt alleen difference in limits dekking, maar geen difference in conditions dekking. Dit voorbeeld van de (non-)dekking voor aardbeving in land X maakt duidelijk, dat het nooit de bedoeling is in een land waarvoor lokale dekking is afgesloten, toe te staan dat (ook) rechtstreekse aanspraak op dekking onder de Master kan worden gedaan. In het gegeven voorbeeld dekt de lokale polis in land X het risico aardbeving niet en biedt de Master alleen DIL en geen DIC dekking, zodat onder het gehele programma het risico aardbeving voor land X niet is gedekt. Als echter naast de lokale dekking een rechtstreekse aanspraak op de Master mogelijk zou zijn, zou dit betekenen dat toch dekking voor het risico aardbeving voor land X te verkrijgen zou zijn. Hoewel het programma voor land X geen dekking 43

12 J.B. Londonck Sluijk voor aardbeving biedt, is op zichzelf aardbeving onder de Master immers wel degelijk gedekt. Vandaar dat het systeem van een internationaal programma vereist dat, in het geval een lokale polis is afgesloten, dekking altijd via deze lokale polis zal dienen te verlopen. 4. Onderlinge verhouding tussen verzekeraars bij coassurantie Art. 7:961 lid 4 bepaalt dat ingeval van coassurantie de betrokken verzekeraars niet voor meer aansprakelijk kunnen zijn dan voor het aandeel waarvoor zij in de verzekeringsovereenkomst participeren. In de Memorie van Toelichting bij dit artikel wordt gesteld dat het niet de bedoeling van de bepaling is de verzekeringsovereenkomst voor de toepassing van de samenloopregels op te splitsen in meerdere overeenkomsten die geacht moeten worden telkens tussen de verzekeringnemer en de betreffende verzekeraar voor het door de laatste geaccepteerde percentage te zijn gesloten. 14 Dit neemt echter niet weg dat verzekeringsovereenkomsten die op basis van coassurantie worden gesloten wel degelijk een zelfstandig karakter hebben, in die zin dat de verzekeringnemer met ieder van de deelnemende verzekeraars een afzonderlijke verzekeringsovereenkomst afsluit, steeds voor het percentage waarvoor de betreffende verzekeraar het risico heeft geaccepteerd. Van hoofdelijkheid tussen de participerende verzekeraars is dus uitdrukkelijk geen sprake. Het maakt hierbij niet uit of de overeenkomst met ieder van de verzekeraars afzonderlijk op papier is gezet of dat gebruik wordt gemaakt van een en hetzelfde document dat door alle betrokken verzekeraars is ondertekend. Zoals in het voorgaande gezegd, zal een van de betrokken verzekeraars als bovenstaande of leader gelden. Dit zal normaal gesproken de verzekeraar zijn die voor het grootste aandeel in de verzekering participeert. De bovenstaande verzekeraar zal als spreekbuis voor de verzekeraars fungeren en in geval van schade beslissingen over uitkering nemen. Wat nu echter als een of meer van de volgverzekeraars het met de beslissingen van de bovenstaande verzekeraar niet eens zijn? In het voorgaande is al gezegd dat de volgverzekeraars in veel gevallen jegens een verzekerde gebonden zijn aan de beslissingen van de bovenstaande. 14 De letterlijke tekst uit de MvT luidt Indien een dergelijke verzekering [een verzekering op basis van coassurantie, HLS] samenloopt met een of meer andere geldt zij voor de toepassing van de voorafgaande leden als één verzekering. 44

13 De verzekeraar: risicodragers ter beurze, internationale programma s en masterpolicies Dit komt in de polis tot uitdrukking in een zogenoemde to follow bepaling, die als volgt kan luiden: Agreements by [leader] to be binding on all other insurers. 15 Het feit dat op grond van een to follow clausule volgverzekeraars jegens een verzekerde gebonden zijn aan beslissingen van de bovenstaande verzekeraar, wil niet zeggen dat verzekeraars het onderling niet oneens kunnen zijn over beslissingen die de bovenstaande verzekeraar neemt. In de praktijk doen bovenstaande verzekeraars er dan ook verstandig aan over belangrijke beslissingen vooraf met de volgverzekeraars te overleggen. Bij het voorgaande moet wel bedacht worden dat de gebondenheid van de volgverzekeraars aan beslissingen van de bovenstaande een gevolg is van het contract dat zij met de verzekeringnemer hebben gesloten. Van een zelfstandige overeenkomst tussen de bovenstaande en de volgverzekeraars is geen sprake, laat staan dat de bovenstaande geacht kan worden bij belangrijke beslissingen de volgverzekeraars te vertegenwoordigen. De verhouding tussen bovenstaande en volgverzekeraars wordt dan ook beheerst door de eisen van redelijkheid en billijkheid. Alleen als een door de bovenstaande genomen beslissing naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar moet worden geacht, zal van aansprakelijkheid jegens de volgers sprake kunnen zijn. 16 Dit impliceert een hoge maatstaf. Aan de bovenstaande verzekeraar komt aldus een ruime mate van vrijheid toe de beslissingen te nemen die hem geraden voorkomen. 5. Tot slot Coassurantie is zich in de loop der jaren blijven ontwikkelen. De wijze waarop verzekeraars in de vraag naar dekking voorzien, verandert 15 Ontleend aan: Rb. Rotterdam 10 januari 2002, S&S 2003, Vergelijk Rb. Amsterdam 7 mei 2008, zaaknr , rolnr. HA ZA (n.g.), waarin de vraag aan de orde kwam hoe moest worden omgegaan met een fout van een bovenstaande verzekeraar bij het afsluiten van een lokale polis als onderdeel van een internationaal programma: De rechtbank is van oordeel dat Fortis alleen onder haar verplichting onder art [to follow bepaling, HLS] ontslagen kan worden geacht indien het naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar wordt geoordeeld dat zij door RSAG niettegenstaande de abusievelijke of foute lokale dekking toch aan die verplichting wordt gehouden. 45

14 J.B. Londonck Sluijk continu. Een constante trend is echter wel dat de capaciteit die op de Nederlandse markt voor dekking beschikbaar is steeds verder toeneemt. Niet alleen is voor de traditionele lines of business, zoals brand en bedrijfsaansprakelijkheid, steeds meer capaciteit beschikbaar gekomen, ook worden in Nederland steeds meer nieuwe productlijnen aangeboden, die traditioneel alleen op buitenlandse markten en dan vooral de Engelse markt konden worden verkregen. 17 Te verwachten valt dat deze trend zich zal voortzetten. Een belangrijke factor hierbij is echter wel dat in de Nederlandse markt voldoende grote ondernemingen actief blijven, zodat de Nederlandse coassurantiemarkt voor de internationaal opererende verzekeraars voldoende interessant blijft. Of dit blijvend het geval is, zal de toekomst moeten leren. 17 Zoals bijvoorbeeld zogenaamde Bankers Blanket Bond en andere financial lines verzekeringen, die tot voor kort in de Nederlandse markt niet werden aangeboden. 46

15 INTERVIEW: RISICODRAGEN IS EEN VAK Verslag van een gesprek met twee directeuren van professionele verzekeraars in het Rotterdamse coassurantiecircuit Het zijn van risicodrager op de beurs is een vak apart. Daar zijn de beide geïnterviewden het wel over eens. Het verschil tussen risicodragen op de provinciale markt of op de beurs, zit hem vooral in de omvang van het risico en de spreiding van het risico, zegt directeur A. Op de provinciale markt betreft het vooral particuliere risico s en is minder sprake van spreiding. Op de beurs hebben we het over grote industriële risico s, zegt zij. En, vult de andere Directeur aan, op de provinciale markt worden de polissen samengesteld door de verzekeringsmaatschappijen. In coassurantie worden de producten samengesteld door de makelaars in samenspraak met de verzekeraars. Daarmee willen ze onderscheidend zijn van de rest, zegt Directeur A. Vroeger tekenden wel dertig partijen mee op een polis. Bij Bruidshuis Sonja konden wel twintig verzekeraars en assuradeuren betrokken zijn, lacht Directeur B. Dat kwam omdat de capaciteit per maatschappij veel kleiner was dan nu. Men had een volmacht voor 2% tot 5%, zegt Directeur A. Nu hebben maatschappijen zelfs de capaciteit om 100% te tekenen op een risico. Maar makelaars willen toch graag dat er meer partijen meetekenen. Dan is er meer onderhandelingsruimte als er iets is. Ze willen niet dat alle eieren in één mandje zitten, vult Directeur B aan. Had je in het verleden één of twee leidende verzekeraars, dan kunnen dat er nu ook vier zijn, zegt Directeur B. De oorsprong daarvan was capaciteit. Tegenwoordig speelt ook het competitieve mee. Als je het als makelaar bij één maatschappij aanbood, dan waren de andere verzekeraars vrij om vervolgens ook te bieden op het risico. Als je nu meerdere partijen betrekt bij het risico, dan loop je minder het risico dat andere maatschappijen nog mee gaan bieden op het risico. Het is een spel, zeggen de beide geïnterviewden. Dat heeft overigens ook voordelen, zegt Directeur B. Stel dat je 100% tekent en de markt gaat op dat moment omlaag. Dan wil jij met je prijs omhoog. Maar als je dat te vroeg doet, kan je alles kwijtraken. Dan worden alle aandelen overgenomen door een ander die gunstiger is qua prijs. Het is een heel lastig traject, menen beiden. Als je kleine aandelen tekent, voel je wat meer het water. Dan kijk je wat er gebeurt als je de prijs verhoogt. Het risico om alles kwijt te raken, is op die manier minder groot. 47

16 Interview Ervaring Bij het begrijpen en werken met wat genoemd wordt harde en zachte markt komt volgens de beide geïnterviewden naast deskundigheid, vooral veel ervaring kijken. Ervaring is echt het meest belangrijk om niet in alle valkuilen te vallen, meent Directeur A. Bij een harde markt zijn de risico s moeilijk onder te brengen door de hoge prijzen en bij een zachte markt is het eveneens moeilijk, maar nu omdat de prijzen laag zijn en je niet teveel verlies wil pakken. Als risicodrager ben je onderdeel van de markt. Als je het spel goed begrijpt dan probeer je in te schatten hoe de cyclus is. Je moet altijd bewegen, meent Directeur B. En vooral je eigen beleid er op aanpassen. Als de prijs omhoog gaat, wil je als risicodrager een groter aandeel hebben. Bij een slechte markt wil je er ook bij blijven, maar wil je bijvoorbeeld maar 10% aandeel hebben, zegt Directeur A. Je verkleint je verlies in een zachte markt, door ook je aandeel te verkleinen. Het moeilijke van deze markt is, dat de kennis en de ervaring in de koppetjes van mensen zitten. Het zit niet in machines, zegt Directeur B. Mensen analyseren op basis van eigen statistieken. Ze kijken wat de makelaar aanbiedt, kijken wie de spelers zijn en zetten dan hun strategie op, aldus Directeur B. Je moet dit werk overlaten aan de mensen op de vloer. Die praten dagelijks met de makelaars. De makelaar probeert uiteraard voor zijn klant een zo laag mogelijke premie te realiseren. Zijn belang is contrair aan dat van de verzekeraar, zegt Directeur A. Waar je op moet letten in een harde of zachte markt, verschilt volgens de geïnterviewden per bedrijf. Bij mijn club is het profit before growth. Bij ons, zo geeft Directeur A aan, wordt juist gekozen voor quality over growth. Maar quality en profit zijn bijna gelijk aan elkaar. Een slechte post blijft een slechte post, zegt Directeur A. Bij mijn bedrijf doen we veel aan underwriting en maken we een uitstekende risicoanalyse, bijvoorbeeld bij juweliers. Wij doen dat zo goed, dat andere bedrijven onder onze tarieven gaan aanbieden, omdat ze weten dat wij een goede risico-analyse hebben gedaan. Wij hebben wat dat betreft ons lesje wel geleerd. Als men nu onder onze tarieven gaat zitten, hebben ze een zeker verlies, aldus Directeur A. Rollen Pratend over de rollen van makelaars en verzekeraars, zien beiden wel dat er dingen veranderd zijn. Vroeger had je de volgers hard nodig om een polis vol te krijgen. Nu zijn verzekeraars geconvergeerd. Er zijn minder makelaars en meer verzekeraars. Er zijn geloof ik nog 31 makelaars en geen fysieke beurzen meer, zegt Directeur B. Voor het vullen van de 48

17 Interview capaciteit heb je de volgers niet meer nodig. Dat geldt nog wel voor de global companies, zoals Allianz, zegt Directeur B. Veel makelaars brengen capaciteit ook in London onder. Wat we wel zien is de vraag van makelaars aan ons om de polis op te maken. Nederland is een sterk makelaars georiënteerd land. De makelaars hebben een groot deel van de markt in handen, aldus Directeur A. Het werk is volgens beiden in de kern niet veranderd. Het gaat nog altijd over risico-analyse, dekking en wel of niet het risico accepteren. Een groot deel daarvan zou je kunnen automatiseren, maar in de basis blijft het beoordelen van het risico mensenwerk, zegt Directeur B. Bij coassurantie zijn de risico s overigens minder goed vergelijkbaar. Daar zit het werk inderdaad vooral in de risicobeoordeling en de bijbehorende preventie. Wat je tegenkomt, is dat het zelfde risico door meerdere makelaars wordt aangeboden, maar niet alle makelaars eenzelfde kennis van preventie hebben, meent Directeur B. Directeur A vult aan: Het is gewoon veel mensenwerk en dat zal er toch niet snel uitgaan. De bedrijfsprocessen kan je automatiseren, maar het beoordelen van het risico niet. Daar gaat het voor een belangrijk deel ook om vertrouwen. Vroeger ging je bij de risicobeoordeling akkoord met de beoordeling daarvan door de makelaar. Nu zie je dat de leidende verzekeraar zijn eigen risico-inspectie doet. Je wilt als verzekeraar in control blijven over datgene wat voor jou van belang is. De risico-informatie moet op orde zijn en van hoge kwaliteit, zegt Directeur B. Dat eist de toezichthouder ook. Als je je eigen standaarden volgt, accepteer je alleen risico s die het cijfer 7 krijgen. Maar een makelaar kan een hele andere beoordeling aan het cijfer 7 hangen. Het heeft inderdaad alles met risico-informatie te maken, zegt Directeur A. Verzekeraars gunnen elkaar het verlies niet in co-assurantie. Bij de oude beursmarkt werd geen geld verdiend en toch ging iedereen door. Nu moet de prijs omhoog. Er is een aantal zwaar verliesgevende branches, zoals bijvoorbeeld zee-casco en sommige andere technische verzekeringen, zegt Directeur A. Dat verlies kan je één jaar lang nog wel verklaren aan de toezichthouder, maar daarna niet meer. En een ander pakt het verlies gewoon over, aldus Directeur A. Volgens Directeur B heeft dat alles met de herverzekeringsmarkt te maken. Herverzekeraars gunnen elkaar het licht in de ogen niet. De kleine schades zie je weglopen, maar er zijn veel meer kleine schades. En dat wordt niet duidelijk aan de onderkant van de markt. Directeur A legt uit: Je hebt het quote of share principe. Daarbij gaf je een vast percentage van de premie aan de herverzekeraar. Dat is 49

18 Interview administratief heel veel werk. Herverzekeraars zijn geswitcht naar het excess of loss. Daarbij zien ze de onderkant van de schades niet en daardoor trekken ze dus minder snel aan de bel. De herverzekeraar neemt het risico niet meer. We gaan steeds minder naar herverzekeraars en meer op zoek naar nieuwe markten. We schuiven zelfs de verliezen door, lacht Directeur B. Op het moment dat de premies omhoog gaan, nemen ze weer genoegen met minder en vervolgens gaan de premies weer omlaag, zegt Directeur A. De verliescyclus duurt langer dan de winstcyclus, meent hij. Volgens Directeur B is de wereld wel transparanter geworden. Als men ergens een plus ziet in de markt, schieten ze daar meteen op. Daar wordt dan kennelijk nog geld verdiend, dus erop af is het adagium. De Nederlandse markt is erg toegankelijk voor buitenlanders, stellen de geïnterviewden. Er zijn hier enorm veel risicodragers voor een relatief kleine markt van industriële risico s. We zijn weliswaar een klein landje, maar hebben wel een hele volwassen markt. Schadelastbeheersing Vroeger werd een belangrijk deel van de schadebehandeling overgelaten aan de experts. Niet alleen het vaststellen van de schade, maar ook het regelen en afhandelen van de schade. Wij doen zelf de schadeafhandeling op het gebied van beroepsaansprakelijkheid. Daar hebben wij zelf onze mensen voor opgeleid, aldus Directeur A. Ons doel daarbij is dat er zo min mogelijk geprocedeerd wordt. Directeur B stelt vast dat je vooral ook snel moet zijn Snel de schade vaststellen, snel betalen. Op die manier geef je bedrijven zekerheid dat ze door kunnen gaan. Kijk bijvoorbeeld naar de brand bij de TU Delft. Dat is in mijn ogen heel goed afgehandeld door de makelaar. Die is meteen met miljoenen komen aanzetten, zodat de TU Delft door kon. Wij werken ook veel met voorschotten. Ook bij de vuurwerkramp in Enschede. Alle bedrijven die daarbij betrokken waren, zaten in de coassurantiemarkt. Het beperken van de schadelast zit volgens beiden vooral in goede mensen en in goede preventie. Zo moet je niet met water gaan blussen in een drukkerij, zegt Directeur A. Daar kunnen de machines erg slecht tegen. Directeur B: Het gaat vooral om de beheersing van de bedrijfsprocessen nadat er iets is misgegaan. Maar beiden zijn het er ook over eens dat je ondanks een goede preventie niet alles kunt voorzien. Neem de aardbeving in Chili. Daar hebben herverzekeraars niet in de gaten gehad dat er een cumulatie van risico s was. Iedereen levert apart de gegevens aan bij de herverzekeraar. 50

19 Interview Dat zou je dan vervolgens moet samenvoegen tot dat ene account. Maar zo werkt het niet, zegt Directeur B. Kijk ook maar naar de gemeentekening. Dat is verdeeld over ontelbaar veel gebouwen. Je kunt het wel allemaal in modellen willen gieten, maar de werkelijkheid is toch anders. Je kunt het niet uitrekenen. Volgens Directeur A is er bijna altijd sprake van een samenloop van omstandigheden die je niet van te voren kunt voorzien. De catastrofe van 9/11 heeft niemand kunnen voorzien. Je kan niet bedenken dat zoveel medewerkers van één bedrijf aanspraak doen op de verzekering. Internationale karakter Volgens Directeur B worden de risico s internationaler: Voorheen zag je dat elk land zelf de risico s accepteerde. Nu zie je dat er een centralisering plaatsvindt. De internationale spelers moeten een goed eigen netwerk hebben en ervoor zorgen dat ze hun zaakjes op orde hebben. Om je programma te kunnen leiden, heb je een internationaal netwerk nodig, werkend op één systeem en moet je gewoon een internationale speler zijn. Had je voorheen als verzekeraar lokale vrijheid, nu mag dat niet meer in verband met compliance issues. Die compliance en de regelgeving zijn wel de zorgenkindjes van grote bedrijven, is haar mening. Ook zie je een shift in soorten risicodragers. Zo werkt Nassau Verzekeringen bijvoorbeeld niet wereldwijd en doen Allianz, Zurich, ACE en AXA dat bijvoorbeeld wel, zegt Directeur A. Overigens zijn beiden van mening dat Nederland eigenlijk wel een heel bijzonder systeem heeft. Wij geven wel sluitnota s af, maar je krijgt geen polis voordat het risico ingaat. Verder int de makelaar de premie, maar hij hoeft het pas dertig dagen na afloop van het eerste kwartaal aan ons te betalen. Eigenlijk is het een merkwaardig systeem, maar het werkt wel en laat zien dat de makelaars bij ons een grote rol hebben, zegt Directeur A. En in de praktijk werkt het heel goed voor ons. Het is lastig uitleggen aan buitenlanders, maar de herverzekeraar krijgt wel meteen zijn geld. Het heeft ook nooit problemen gegeven, aldus Directeur A. Maar, vult Directeur B aan, het zou wel goed zijn als we naar een maandafrekening zouden gaan in plaats van per kwartaal. Gevolmachtigden De gevolmachtigden in Nederland zijn nauwelijks meer op de beurs te vinden. Die rol is eigenlijk overgenomen door de grote makelaars. Nu gaat het in pools die dicht bij de grote makelaars zitten. Je ziet nog wel gevolmachtigden bij Transport, aldus Directeur A. Beiden zijn het er over eens dat het een verouderd risicomodel is. Het is een commissiemodel op 51

20 Interview een commissiemodel, aldus Directeur B. Vroeger had je een bestuur van de gevolmachtigden ter beurze. Dat waren iets van 35 bedrijven. Maar dat is allemaal naar verzekeraars gegaan. Zo gaf Nationale-Nederlanden zijn volmachten weg. Vroeger had je Boot & Pit, dat ging als eerste naar een verzekeraar over, Royal Nederland. Het was ook echt een heel kosteninefficiënt model. Je werd betaald op omzet en je was dus geneigd niet altijd voor het beste risico te kiezen, aldus Directeur B. De winstcijfers waren in de provinciale markt slechter dan waar maatschappijen zelf de tekening doen. Kennelijk werden de risico s makkelijker geaccepteerd. Je kreeg ook kostenloading: je had je gewone kosten, je had commissie en ook nog eens tekencommissie. Al die kosten moet je ergens goed maken, zegt Directeur A. Groei op coassurantie is niet moeilijk. Bij lage premies wordt er veel getekend. Dan heb je wel de slechte risico s en dus grote verliezen. Maar je hebt wel groei, aldus Directeur A. Je tekent dus op alle branches om te zorgen dat je niet alle risico s krijgt, aldus Directeur A. Kleiner Beiden zijn het er over eens dat het aantal risicodragers kleiner is geworden. Je specialiseert meer, je maakt keuzes. Je moet daarbij wel weten waar je mee bezig bent. Je kunt niet van alle branches alle kennis in huis hebben, aldus Directeur A. Er zijn verzekeraars die denken dat ze van alle markten thuis zijn, maar als baas van een bank kun je ook niet alles weten. Bij grote verzekeraars zie je dat ook mis gaan, zegt Directeur A. De rol van de volgers wordt ook anders, meent Directeur B. De leidende verzekeraars zullen dat niet altijd accepteren. Die willen soms een leading fee. 52