NASIONALE SENIOR SERTIFIKAAT

Transcriptie

1 NASIONALE SENIOR SERTIFIKAAT LEWENSWETENSKAP VRAESTEL 2 NOVEMBER EKSAMEN 2015 GRAAD 10 Punte: 150 TYDSDUUR: 2½ ure Hierdie vraestel bestaan uit 13 bladsye

2 Lewenswetenskap V2/Graad 10 2 MOD/November 2015 NSS INSTRUKSIES EN INLIGTING Lees die volgende instruksies aandagtig deur voordat die vrae beantwoord word Beantwoord AL die vrae. Skryf AL die antwoorde in die ANTWOORDBOEK. Begin die antwoorde op ELKE vraag boaan n NUWE bladsy. Nommer die antwoorde korrek volgens die nommeringstelsel wat in hierdie vraestel gebruik is. Bied jou antwoorde volgens die instruksies van elke vraag aan. ALLE sketse moet met potlood gemaak word en die byskrifte met blou of swart ink. Teken diagramme, vloeidiagramme of tabelle slegs wanneer dit gevra word. Die diagramme in hierdie vraestel is NIE noodwendig volgens skaal geteken NIE. MOENIE grafiekpapier gebruik nie. Jy moet n nieprogrammeerbare sakrekenaar, gradeboog en passer gebruik waar nodig. Skryf netjies en leesbaar.

3 AFDELING A VRAAG 1 Lewenswetenskap V2/Graad 10 3 MOD/November 2015 NSS 1.1 Verskeie opsies word as moontlike antwoorde op die volgende vrae gegee. Kies die antwoord en skryf slegs die letter (A tot D) langs die vraagnommer (1.1.1 tot 1.1.9) in die ANTWOORDEBOEK neer, byvoorbeeld D Wanneer n spinnekop jag en insekte doodmaak word dit beskou as A B C D mutualisme. predasie. kommensialisme. n doodmaker Bestudeer die volgende wat met hartsiektes geassosieer word. (i) Hoë cholesterol (ii) Gebrek aan oefening (iii) Baie souterige voedsel (iv) Voedsel met baie vrugte Watter van die volgende kan lei tot hartsiektes? A B C D SLEGS (i) en (ii) SLEGS (i) en (iii) SLEGS (i), (ii) en (iii) (i), (ii), (iii) en (iv) Die naam van die vloeistof wat die selle omring. A B C D Weefselvloeistof Bloedplasma Limf Lakteaal Die gedeelte van die aarde en die atmosfeer waar lewende organismes aangetref word. A B C D Biosfeer Hidrosfeer Atmosfeer Litosfeer

4 Lewenswetenskap V2/Graad 10 4 MOD/November 2015 NSS Watter van die volgende is biotiese komponente in n ekosisteem? A B C D Lug en water Plante en diere Lig en temperatuur Rotse, grond en klimaat Plante en diere wat natuurlik in Suid-Afrika voorkom. A B C D Blaredak Inheems Indringers Plantegroei Die onwettige vangs en doodmaak van diere. A B C D Uitwissing Ekotoerisme Stropery Jag Organismes wat dooie organiese materiaal afbreek in die omgewing. A B C D Ontbinders Humus Mutualisme Predasie The sortering of groepering van organismes. A B C D Hiërargie Taksa Taksonomie Habitat (9x2) (18)

5 Lewenswetenskap V2/Graad 10 5 MOD/November 2015 NSS 1.2 Gee die korrekte biologiese term vir elkeen van die volgende beskrywings. Skryf slegs die term langs die vraagnommer (1.2.1 tot 1.2.8) in jou ANTWOORDEBOEK neer Die benoemingsisteem vir organismes wat deur Linnaeus ontwikkel is n Simbiotiese verhouding waarin beide organismes voordeel trek Die een groot land massa of superkontinent waaruit al die kontinente ontstaan het Die dubbelle membraan wat die hart omsluit n Vetterige stof wat in die bloed van diere vervoer word n Eenheid in die natuur waarin lewende en nie-lewende dinge met mekaar in interaksie is Diere wat aktief is gedurende die dag n Toename in die gemiddelde temperatuur van die aarde. (8x1) (8) 1.3 Dui aan watter een van die stellings in KOLOM I van toepasssing is op SLEGS A, SLEGS B, BEIDE A EN B of GEENEEN van die items in KOLOM II nie. Skryf slegs A, slegs B, beide A en B of geeneen langs die toepaslike vraagnommer (1.3.1 to 1.3.7) in jou ANTWOORDBOEK neer. KOLOM I KOLOM II Vervoer van koolstofdioksied in die menslike liggaam A: Bloedplaatjies B: Leukosiete Proses waardeur opganismes A: Fotosintese voedsel op hulle eie vervaardig B: Respirasie Spesies wat op slegs een spesifieke area voorkom en nêrens anders in A: Bedreigd B: Endemies die wêreld nie Bewyse van kontinentale drywing A: Fossiele in Suid-Afrika en Madagaskar B: Vorm van die kontinente Groot verskeidenheid van lewende organismes in die ekosisteem A: Biodiversiteit B: Spesies Affekteer die tipe plante in n area A: Temperatuur B: Noordelike hang Bloedvate wat voorkom in die dunderm A: Lakteaal B: Limf (7x2) (14)

6 Lewenswetenskap V2/Graad 10 6 MOD/November 2015 NSS 1.4 Bestudeer die onderstaande diagramme van n Euglena en Amoeba. A. Euglena B. Amoeba Chloroplast Nukleus Noem die ryk waaraan organisme A behoort Waarom word die organismes nie geklassifiseer as prokarioties nie? Beskryf EEN strukturele ooreenkoms tussen organisme A en B Tabuleer TWEE verskille tussen organisme A en B. (5) Die spesienaam van organisme B is proteus en die genus naam is amoeba. Skryf die wetenskaplike naam van organisme B korrek oor volgens die binomiale sisteem. (2) (10) [50] TOTAAL AFDELING A: 50

7 AFDELING B Vraag 2 Lewenswetenskap V2/Graad 10 7 MOD/November 2015 NSS 2.1 Bestudeer die onderstaande diagram van die menslike sirkulasiesisteem en beantwoord die vrae wat volg: Longe C 1 2 A X Linker hart Regter hart Y B Algemene liggaam Benoem die bloedvat voorgestel deur: [aangepas vanuit (a) (b) (c) A B C Noem die tipe sirkulasiesisteem wat voorgestel word deur: (a) 1 (linker hart na liggaam na regter hart) (b) Watter letter verteenwoordig die bloedvat met die hoogste konsentrasie suurstof (A of C)? Verskaf n rede vir jou antwoord in VRAAG hierbo. (2) Noem die klep wat voorkom tussen kamer X en kamer Y Gee EEN funksie van die klep genoem in hierbo. (10)

8 Lewenswetenskap V2/Graad 10 8 MOD/November 2015 NSS 2.2 Noem TWEE funksies van die limfvatstelsel. (2) 2.3 Noem enige TWEE fases van die kardiale siklus. (2) 2.4 Noem enige DRIE siektes wat geassosieer word met die hart en sirkulasiesisteem. 2.5 Beskryf die simptome geassosieer met EEN van die drie siektes genoem in 2.4 hierbo. (3) 2.6 Bestudeer die onderstaande kaart van die biome in Suid-Afrika en beantwoord die vrae wat volg: Noem die biome genommer: (a) 1 (b) Beskryf die klimaat wat geassosieer word met die bioom voorgestel deur 2. (2) Wat is n bioom? (5)

9 Lewenswetenskap V2/Graad 10 9 MOD/November 2015 NSS 2.7 In 1950 het n Amerikaanse wetenskaplike, Thomas Park, n ondersoek uitgevoer om die effek te bepaal van temperatuur op die oorlewing van kewerspesies. Hy het twee verskillende kewerspesies (A en B) gebruik. Hy het die ondersoek as volg opgestel: Hy het dieselfde hoeveelheid kos in elkeen van die flesse geplaas. Hy het dieselfde aantal kewers van spesies A en B in elke fles geplaas. Hy het die flesse onder verskillende temperature gehou Na die selfde tydsverloop, het hy die kewers uit die flesse gehaal en het hy die kewers getel. Die volgende tabel toon die data wat hy versamel het, van spesie A en spesie B, by verskillende temperature: Temperatuur in C Oorblywende persentasie (%) van spesie A in die fles Oorblywende persentasie (%) van spesie B in die fles Noem die onafhanklike veranderlike in hierdie ondersoek Noem TWEE maniere waarop die betroubaarheid van die ondersoek verbeter kan word. (2) Watter temperatuur is ewe gunstig vir beide spesie A en spesie B. (2) Verskaf n rede vir jou antwoord in VRAAG hierbo. (2) Watter kewerspesie verkies hoër temperature? Gee n rede vir jou antwoord in VRAAG 2.7.5? Maak gebruik van die inligting van spesie A en teken n lyngrafiek. (6) Beskryf die neiging van die grafiek. (2) (17) [40]

10 VRAAG 3 Lewenswetenskap V2/Graad MOD/November 2015 NSS 3.1 Bestudeer die onderstaande diagram wat die voedingsverwantskappe toon wat in n bepaalde area bestaan en beantwoord die vrae wat volg: Arend Slang Uil Vink Slak Rot Haas Kool Gras Koring Noem die tipe voedingsverwantskap wat in die diagram geïllustreer word Wat is die versamelnaam vir elkeen van die volgende? (a) Kool, gras en koring. (b) Haas, slak en rot. (c) Arend en uil Verduidelik wat sal gebeur in die voedingsverhouding indien die bevolking van die hase sou verdubbel. (5) (9)

11 Lewenswetenskap V2/Graad MOD/November 2015 NSS 3.2 Lees die inligting hieronder en beantwoord die vrae wat volg: Selakante Die lewende fossiele Tot 1938, is gedink dat die selakant vis uitgesterf is, maar dit is deur n visserman ontdek aan die kus van Suid-Afrika. Die vis is beskou as uitgesterf vir sedert ongeveer 70 miljoen jaar gedurende die 5de massa uitsterwissing saam met die dinosourusse. [Aangepas uit: Waarom is die selakant bekend as n lewende fossiel? (2) Definieer die volgende konsepte: (a) Uitgesterf. (b) Fossiel Noem TWEE metodes wat deur wetenskaplikes gebruik word om die ouderdom van fossiele te bepaal. (2) Watter ander diere het uitgesterf gedurende die 5de massa uitwissing? Noem engie TWEE moontlike oorsake vir massa uitwissings. (2) Wetenskaplikes glo dat ons afstuur op die sesde massa uitwissing. Beskryf huidige aktiwiteite wat moontlik mag lei tot die oorsaak vir die sesde massa uitwissing. (4) 3.3 Meeste fossiele van groot diere word gevind in die vorm van gepetrifiseerde fossiele. (13) Beskryf hoe n gepetrifiseerde fossiel gevorm is? (4) Noem enige ander fossiel buiten n gepetrifiseerde fossiel. (5)

12 Lewenswetenskap V2/Graad MOD/November 2015 NSS 3.4 Lees die inligting hieronder en beantwoord dan die vrae wat volg: Paleontoloë het verskeie ontdekkings gemaak in Suid-Afrika. Sommige van hulle werk word bewaar in die Wieg van die Mensdom se Wêreld Erfenis Gebied, een van die agt Suid-Afrikaanse Erfenisterreine en toeriste aantreklikhede. Dit is die wêreld se rykste homoniedterrein en die tuiste van 40% van die wêreld se fossiele van menslike voorouers. [Aangepas uit: In watter provinsie is die Wieg van die Mensdom Wêreld Erfenis terrein? Noem die fossiele wat gevind is in die Wieg van die Mensdom Wat is palaeontoloë? Noem een gebied wat deel is van die Wieg van die Mensdom Wêreld Erfenis gebied? Beskryf TWEE positiewe impakte van fossieltoerisme vir plaaslike gemeenskappe. (2) (6)

13 Lewenswetenskap V2/Graad MOD/November 2015 NSS 3.5 Lees die volgende inligting vanuit die UWC Enviro Fact sheet oor Fynbos en beantwoord die vrae wat volg: Fynbos is die hoof planttipe van die klein botaniese streek bekend as die Kaapse blommeryk. Dit het die hoogste konsentrasie plantspesies. Meer as plantspesies kom voor in die fynbosgebied. Baie van hierdie plantspesies is bedreig en naby aan uitgesterf. Die rykdom van die fynbos word goed gedemonstreer deur die ericas of heide waarvan daar oor die 600 verskillende spesies is. Fynbos kan nie groot troppe van groot soogdiere onderhou nie, omdat die voedingstofarme grond, waarin die fynbos groei nie genoegsame stikstof verskaf vir die proteïenvereistes vir groot soogdiere nie. Die Kaap het meer as die helfte van Suid-Afrika se paddaspesies. Die fynbosbioom het ook n hoë konsentrasie van bedreigde visspesies. As gevolg van die wydverspreide voorkoms van indringer plantspesies wat baie meer water opneem as inheemse fynbosplante, raak habitatte baie meer beperk en lei tot plaaslike uitsterf van van sekere visspesies omdat geisoleerde spruite opdroog. AFDELING C VRAAG 4 [Aangepas uit: Fynbos word beskou as n baie diverse habitat. Lys enige drie bewysstukke vanuit die teks wat hierdie idee van n ryk biodiversiteit toon. (3) Gee TWEE abiotiese eienskappe (edafiese faktore uitgesluit) van hierdie bioom. (2) Beskryf die eienskappe van die grond in die fynbos en die implikasies daarvan vir diere in die gebied. (2) (7) [40] TOTAAL AFDELING C: 80 Die koolstof- en stikstofsiklusse is twee van die mees belangrikste siklusse in die natuur. Beskryf die twee siklusse. Inhoud LET Sintese WEL: Geen punte sal toegeken word vir antwoorde in die vorm van vloeidiagramme of diagramme en tabelle nie. (17) (3) TOTAAL AFDELING C: [20] GROOTTOTAAL: 150

14 NASIONALE SENIOR SERTIFIKAAT LEWENSWETENSKAP V2 NOVEMBER EKSAMEN 2015 GRAAD 10 MEMORANDUM PUNTE: 150 TYD: 2½ URE Hierdie memorandum bestaan uit 12 bladsye

15 Lewenswetenskap V2/Graad 10 2 MOD/November 2015 NSS-Memorandum BEGINSELS MET BETREKKING TOT NASIEN VAN LEWENSWETENKSAPPE 1. Indien meer inligting as die puntetoekenning gegee word. Hou op merk nadat die maksimum punte verkry is en trek n kronkellyn en dui maks punte in die regterkantse kantlyn aan. 2. Indien, byvoorbeeld drie redes vereis en vyf word gegee. Merk net die eerste drie ongeag daarvan of almal of sommige korrek/nie korrek is nie. 3. Indien die hele proses beskryf word terwyl slegs n deel vereis word. Lees alles en krediteer die relevante dele. 4. Indien vergelykings vereis, maar beskrywings word gegee. Aanvaar indien die verskille/ooreenkomste duidelik is. 5. Indien tabulering vereis word en paragrawe word gegee. Kandidate sal punte verbeur. 6. As geannoteerde diagramme aangebied word in plaas van beskrywings wat vereis word. Kandidate sal punte verbeur. 7. Indien vloeidiagramme in plaas van beskrywings aangebied word. Kandidate sal punte verbeur. 8. Indien die volgorde vaag en skakelings nie sin maak nie. Krediteer waar volgorde en skakelings korrek is. Waar volgorde en skakelings nie korrek is nie, moenie krediteer nie. As die volgorde weer korrek is, gaan voort om te krediteer. 9. Nie-erkende afkortings. Aanvaar indien dit aan begin van antwoord omskryf is. Indien dit nie omskryf is nie, moenie die nie-erkende afkorting krediteer nie, maar krediteer die res van die antwoord indien dit korrek is. 10. Verkeerd genommer. Indien die antwoorde die regte volgorde van die vrae pas, is dit aanvaarbaar. 11. Indien die taal wat gebruik word die bedoelde betekenis verander. Moenie aanvaar nie. 12. Spelfoute. Aanvaar as dit herkenbaar is, met die voorbehoud dat dit nie iets anders in Lewenswetenskappe beteken nie of as dit buite konteks is. 13. Indien gewone name gegee word in terminologie. Aanvaar, indien dit by die nasionale memobespreking aanvaar is. 14. Indien slegs letter vereis word en slegs die naam word gegee (en anders om).

16 Lewenswetenskap V2/Graad 10 3 MOD/November 2015 NSS-Memorandum Geen krediet nie. 15. As eenhede van mate nie aangedui word nie. Kandidate sal punte verbeur. Memorandum sal afsonderlike punte vir eenhede aandui. 16. Wees sensitief vir die betekenis van die antwoord, wat soms op verskillende maniere aangebied kan word. 17. Opskrif. Alle illustrasies (soos diagramme, tekeninge, grafieke, tabelle ens.) moet van n opskrif voorsien word. 18. Vermenging van amptelike tale (terme/konsepte). Slegs n enekele woord of twee in enige ander amptelike taal anders as die leerder se assesseringstaal waarin die meeste van sy/haar antwoorde aangebied word, moet gekrediteer word, indien dit korrek is. n Nasiener wat in die relevante amptelike taal vaardig is, beoort geraadpleeg te word. Dit geld vir alle amptelike tale Geen veranderinge mag aan die memorandum aangebring word sonder konsultasie met die provinsiale/distrik moderators nie.

17 Lewenswetenskap V2/Graad 10 4 MOD/November 2015 NSS-Memorandum Afdeling A Vraag B C A A B B C A C (18) Binominaal Mutualisme Pangaea Perikardium Cholesterol Ekosisteem Dagdiere Aardverwarming (8) Slegs A Slegs A Slegs B Beide A en B Slegs A Beide A en B Slegs A (14)

18 Lewenswetenskap V2/Graad 10 5 MOD/November 2015 NSS-Memorandum Protista Hulle het n egte selkern Hulle is eensellig - Beide het n ware selkern - Hulle is mobiel (beweeglik) (eerste twee) Enige 2 (2) tabel ORGANISME A ORGANISME B Flagella vir voortbeweging Het n chloroplast Plantagtig Pseudopodia vir voortbeweging Geen chloroplas Dieragtig Eerste TWEE verskille enige TWEE (3) Amoeba proteus NB: indien dit nie onderstreep is nie sal 1 punt verloor word (2) (10) [50] TOTAAL AFDELING A 50

19 Lewenswetenskap V2/Graad 10 6 MOD/November 2015 NSS-Memorandum AFDELING B VRAAG (a) Aar (b) Slagaar (c) Pulmonêre slagaar (a) Pulmonêre sirkulasie sisteem (b) Sistemiese sirkulasie sisteem A Vervoer geoksigineerde bloed vanaf die longe na die hart (2) Bikuspidale klep Voorkom dat bloed terugvloei vanaf die ventrikel na die atrium. (10) 2.2 Dit is verantwoordelik vir die verwydering van interstisiële vloeistof uit die weefsel. Dit absorbeer en vervoer vetsure en vette. Dit vervoer witbloedselle na en vanaf die limfknope in die bene. Vervoer antigene Merk eerste TWEE (2) 2.3 Diastool Sistool (2) 2.4 Hipertensie (hoë bloeddruk) Lae bloeddruk Hartaanval Beroerte Merk eerste DRIE (3) 2.5 Hipertensie geen simptome Lae bloeddruk gebrek aan energie /duiseligheid/dehidrasie/hartprobleme

20 Lewenswetenskap V2/Graad 10 7 MOD/November 2015 NSS-Memorandum Hartaanval ongemak of pyn in die middel van die bors (a) Savanne (b) Namakaroo Enige EEN Lae reënval Uitermatige warm somer Baie koue winters (2) n Groot gemeenskap natuurlike flora en fauna wat n groot habitat okkupeer (5) Temperatuur (a) Herhaal die ondersoek (b) Vergroot die monster (groep) grootte (2) C (2) Gelyke oorlewingstempo / dieselfde aantal spesies oorleef (2) A Alle spesies oorleef toe die temperatuur C was

21 Lewenswetenskap V2/Graad 10 8 MOD/November 2015 NSS-Memorandum Die grafiek toon die oorblywende persentasie van spesie A in die fles by verskillende temperature Oorblywende persentasie (%) van spesie A in die fles Temperatuur (grade Celsius) Rubriek vir die punte toekenning in die grafiek KRITERIA Tipe grafiek Titel/Opskrif van grafiek Korrekte byskrif vir X-as, skaal en eenheid Korrekte byskrif vir die Y- as, korrekte skaal en eenheid Plot van die punte op die grafiek PUNTE TOEKENNING Al 5 punte korrek punte korrek geplot -1 LET WEL: Indien asse omgeruil: - Punte sal verloor word vir die benoeming van die 'X-as' en 'Y-as' Soos die temperatuur toeneem, is daar n toename in die persentasie (aantal) van spesie A in die fles. (2) (6) (17)

22 Lewenswetenskap V2/Graad 10 9 MOD/November 2015 NSS-Memorandum Voedselweb (a) Produseerder (b) Primêre verbruikers (c) Tersiêre verbruiker (3) Kompetisie vir voedsel (haas) sal toeneem Meer gras en kool sal verbruik word / opgeëet word Die haas sal nie meer voedsel hê nie / verhonger Daar sal meer voedsel (kos) wees vir die arend Arendbevolking mag dalk toeneem Die haasbevolking sal drasties afneem / negatief geaffekteer word Die arendbevolking sal ook geaffekteer word / afneem Enige 5 (5) (9) Daar is gedink dat selakante miljoene jare gelede uitgesterf het. (2) Uitgesterf totale eliminasie van n spesie vanaf die aarde Fossiel die oorblyfsels of afdrukke van n prehistoriese plant of dier in klip (rots) en gepresifiseer in gepetrifiseerde vorm OF Gepreserveerde oorblyfsels of bewyse van diere, plante en ander organismes vanuit die verlede Relatiewe datering Radiometriese datering (2) Dinosourusse Klimaatsverandering / Erge en skielike globale afkoeling Vulkaniese uitbarstings Veranderinge in atmosferiese gasse Merk eerste TWEE (2) Menslike vernietiging van ekosisteme Oorbenutting van spesies en natuurlike hulpbronne

23 Lewenswetenskap V2/Graad MOD/November 2015 NSS-Memorandum Menslike oorbevolking Die verspreiding van landbou Transformasie van die landskap Die bekendstelling van indringerspesies Besoedeling enige VIER (4) (13) Meeste fossiele vorm wanneer lewende dinge: Doodgaan Bedek deur sediment Bene word vervang met minerale Sediment verhard stadig in vorm rots (klip) en Preserveer die vorm van die organismes enige VIER (4) Vorms en afdrukke Kompressiefossiele Spoorfossiele Amber enige EEN (5) Gauteng Homoniede Paleontoloë is wetenskaplikes wat fossiele bestudeer / studie maak van fossiele Sterkfontein, Swartkrans, Kromdraai Mark first ONE Verskaf werk vir plaaslike mense Beskik oor die potensiaal vir die ontwikkeling van infrastrukture vir plaaslike gemeenskappe hoogste bekende konsentrasie van plantspesies plantspesies kom voor in fynbos (2) (6)

24 Lewenswetenskap V2/Graad MOD/November 2015 NSS-Memorandum Meer as die helfte van Suid-Afrika se paddaspesies Oor die 600 verskillende spesies ericas of heide enige DRIE (3) Vuur Warm somer Nat winter merk eerste TWEE (2) Baie arm aan voedingstowwe onvoldoende proteïene om groot diere te (2) AFDELING C Vraag 4 onderhou Stikstofsiklus (7) [40] TOTAAL AFDELING C: 80 Stikstofbindende bakterieë in die wortels van peulgewasse verander stikstofgas in nitrate. Weerlig kan ook stikstof omskakel in nitrate. Die nitrate los op in die water en in die grond en Plante absorbeer die nitrate deur hulle wortels. Die plante gebruik die nitrate om proteïene te vervaardig Die plantproteïene word deur verbruikers geëet om dierlike proteïene te vorm Verbruikers stel stikstof vanuit hulle liggame vry in die vorm van afvalprodukte,hoofsaaklik uriene en feses Ontbinders verkry stikstof vanuit die liggame van ontbindende organismes en vanuit die afbreek van uriene en feses Die proses van ontbinding vir ammoniak Ammoniak word verander in nitriete deur nitrifiserende bakterieë in die grond Stikstof word weer vrygestel in die atmosfeer deur die aksie van denitrifiserende bakterieë Hulle breek die nitrate af om stikstofgas te vorm Vure stel ook stikstof vry aan die lug Max 9 (9) Koolstofsiklus Plante maak gebruik van koolstof afkomstig vanaf die koolstofdioksied in die atmosfeer en In die water tydens fotosintese om voedsel te vervaardig.

25 Lewenswetenskap V2/Graad MOD/November 2015 NSS-Memorandum Die koolstof in die plante word oorgedra aan diere wanneer hulle die plante vreet of Wanneer hulle diere eet wat plante eet Sellulêre respirasie in plante en diere Lei tot die vrystelling van koolstof in die vorm van koolstofdioksied. Hierdie koolstof bereik so weereens die atmosfeer of los op in water. Meeste van die koolstof in plante en diere is deel van die organiese materiaal (soos koolhidrate, proteïene en vette). Wanneer plante of diere doodgaan ontbind dit En stel koolstof/koolstofdioksied vry in die grond, water of atmosfeer Somtyds ontbind die dooie plant en diere material nie en die koolstof raak vasgevang vir lang tydsperiodes Hierdie organismes word saamgepers en dit vorm fossielbrandstowwe Wanneer hierdie fossielbrandstof verbrand word, word koolstof en koolstofdioksied weer vrygestel in die atmosfeer. Max 8 (8) ASSESSERING VAN DIE AANBIEDING VAN DIE OPSTEL Relevansie Logiese volgorde Begrip Alle inligting verskaf is relevant tot die onderwerp Slegs inligting verskaf oor die koolstof en stikstofsiklus. (Daar is geen irrelevante inligting) Idees aangebied in n logiese volgorde / oorsaak en gevolg Logiese volgorde van feite oor die koolstof en stikstofsiklus is beskryf. Alle aspekte beantwoord soos verwag word in die opstel Vier feite oor elkeen van die siklusse is beskryf TOTAAL AFDELING C: 20 GROOTTOTAAL: 150