SPENGEN INLEIDING INVENTARIS

Transcriptie

1 INHOUD 3 INLEIDING SPENGEN GRONDGEBIED 9 GESCHIEDENIS 9 BESTUURSINRICHTING 9 WATERSTAATSZORG 9 ARCHIEFVORMING EN INVENTARISATIE 10 BIJLAGE: BESTUURSLEDEN, SECRETARISSEN, PENNINGMEESTERS EN PERSONEEL INVENTARIS STUKKEN VAN ALGEMENE AARD 13 STUKKEN BETREFFENDE BIJZONDERE ONDERWERPEN I. ORGANISATIE A. B. Grondgebied en bestuursinrichting C. D. E. F. Bestuur Personeel 1. Algemeen 2. Secretaris 3. Penningmeester 4. Bode 5. Molenaar Bezittingen Financiën 1. Begrotingen en rekeningen 2. Omslag en inning van waterschapslasten 3. Leningen en beleggingen Archief II. TAAKUITVOERING A. Toezicht 1. Keur en schouw 2. Vergunningen B. Beheer en onderhoud van waterstaatswerken 1. Algemeen 2. Waterstand en bemaling 3. Waterlopen 4. Waterkeringen 5. Molen en molenaars woning 6. Wegen 7. Bruggen

2 4 INHOUD INLEIDING KOCKENGEN GRONDGEBIED 25 GESCHIEDENIS 25 BESTUURSINRICHTING 25 WATERSTAATSZORG 25 ARCHIEFVORMING EN INVENTARISATIE 26 BIJLAGE: BESTUURSLEDEN, SECRETARISSEN, PENNINGMEESTERS EN PERSONEEL INVENTARIS STUKKEN VAN ALGEMENE AARD 29 STUKKEN BETREFFENDE BIJZONDERE ONDERWERPEN I. ORGANISATIE A. Grondgebied en bestuursinrichting 30 B. Bestuur 30 C. Personeel 1. Algemeen Secretaris Penningmeester Bode Molenaar en machinist 32 D. Bezittingen 32 E. Financiën 1. Begrotingen en rekeningen Omslag van waterschapslasten Leningen en beleggingen 34 F. Archief 34 II. TAAKUITVOERING A. Toezicht 1. Keur en schouw Vergunningen 35 B. Beheer en onderhoud van waterstaatswerken 1. Algemeen Waterstand en bemaling Waterlopen Waterkeringen Molen, gemaal en bijbehorende woningen Wegen Bruggen 39

3 INVENTARIS van het archief van het waterschap SPENGEN (1639) (1975) L.C1.M. PETERS C. VENEMA Woerden, Streekarchief "Rijnstreek", 1999

4 SPENGEN 9 INLEIDING GRONDGEBIED Het waterschap Spengen was gelegen in het westen van de provincie Utrecht. Het werd aan de noordzijde begrensd door het waterschap Bewesten de Bijleveld, aan de oostzijde door waterschap Groot en Klein Oud-Aa, aan de zuidzijde door de waterschappen Kockengen en Teckop en aan de westzijde door waterschap Kamerik- Teijlingens. Het waterschap lag geheel in de gemeente Kockengen. De oppervlakte bedroeg ruim 338 hectare, en de 16 boerderijen en 13 gewone huizen die de buurtschap rond 1850 telde lagen vrijwel allemaal aan de Spengense Buurtweg. GESCHIEDENIS Het waterschap Spengen was een ontginning, die vermoedelijk dateert van voor Dit mogen we afleiden uit het gegeven, dat Spengen en Kockengen ouder zijn dan het twaalfde-eeuwse Teckop, dat in feite het overgeschoten stuk tussen Kockengen en Kamerik was. 1 Spengen, dat van Kamerik werd gescheiden door de Hollandse Kade of Gemeenlandskade, waterde rechtstreeks af op de Bijleveld, maar had geen enkele betrekking met het waterschap van die naam. Men mocht vrij afwateren omdat de Bijleveld ooit door de Spengense en Kockengense grond was gegraven zonder schadevergoeding. Pas in 1966 kwam Spengen onder de invloedssfeer van het Groot-Waterschap van Woerden, nadat de kade langs de Bijleveld was opgehoogd en deel ging uitmaken van de waterkerende ring van het Groot-Waterschap in plaats van de zeer lage Hollandse Kade. BESTUURSINRICHTING Het waterschap Spengen werd van oudsher bestuurd door de schout en twee molenmeesters. In de negentiende eeuw werd deze laatste benaming vervangen door poldermeesters. Bij K.B. van 16 september 1862 werd het Bijzonder Reglement goedgekeurd. Hierin was besloten dat het bestuur voortaan zou bestaan uit een voorzitter en twee leden, onder de naam schout en heemraden. Per 1 januari 1975 is het waterschap Spengen opgeheven. Het gebied kwam onder het bestuur van het Groot-Waterschap van Woerden. WATERSTAATSZORG Zoals gebruikelijk bij een cope-ontginning geschiedde de afwatering via de slootjes tussen de kenmerkende lange smalle evenwijdige percelen naar de centrale wetering, in dit geval de Spengense Wetering. Vanuit het midden van deze wetering ging het water door de molenvliet naar de molen, die uitsloeg op de Bijleveld. Al zeer vroeg, Linden, H. van der. De Cope, bijdrage tot de rechtsgeschiedenis van de openlegging der Hollands- Utrechtse laagvlakte. Assen 1955.

5 10 INLEIDING namelijk ruim voor 1502, zorgde de Spengense molen voor het juiste waterpeil. Het peilmerk waarnaar de molenaar zich richtte was in 1741: tien duim beneden de kop van de buitenstijl van de wachtdeur aan de molen. De molen die er heden ten dage nog staat is niet het exemplaar uit de vijftiende eeuw; die ging verloren in 1576 door een storm. Eveneens ging de molen van Spengen verloren in (verwoest door het Franse leger), 1694 (brand), 1718 (onbekend) en 1841 (brand). 2 De huidige molen, die in 1962 overbodig werd door de ingebruikname van het nieuwe schroefpompgemaal waarmee tevens Kockengen en Teckop werden bemalen, is in 1963 overgedragen aan de kort tevoren opgerichte "Stichting De Utrechtse Molens". Na een ingrijpende restauratie halverwege de jaren tachtig is de wipwatermolen weer in oude luister hersteld. ARCHIEFVORMING EN INVENTARISATIE Het archief werd beheerd door de secretaris, een functie, die vaak door de schout, later voorzitter, werd uitgeoefend. Gezien de hoeveelheid en de materiële staat der archiefstukken hebben de secretarissen van Spengen zich behoorlijk goed van hun taak gekweten, zodat er nu een redelijk compleet en vrij oud archief voorhanden is. Alleen in de periode heeft de secretaris zijn werk niet goed verricht, zodat er van dat tijdvak zelfs geen notulen van de vergaderingen zijn. Waarschijnlijk werd het archief bewaard in het gemeentehuis van Kockengen; in ieder geval bevond het zich daar in In 1972 is het overgebracht naar de archiefbewaarplaats van het Groot-Waterschap van Woerden, waarna het in 1994 is verhuisd naar de archiefbewaarplaats van het streekarchief "Rijnstreek" te Woerden. In 1929 is een inventaris van het archief vervaardigd door dr. K. Heeringa. 3 Op het archief van na 1920 was geen enkele toegang, reden waarom de toenmalige streekarchivaris L.C1.M. Peters in de jaren tachtig een aanvang maakte met een algehele herinventarisatie. Wegens zijn drukke werkzaamheden is dit werk destijds niet afgerond en blijven liggen tot 1999, het jaar waarin de onderhavige inventaris tot stand kwam. Tijdens de inventarisatie is, aan de hand van de vigerende selectielijst, circa 0,5 meter archiefbescheiden ter vernietiging uitgeselecteerd. De huidige omvang van het archief is 1,6 strekkende meter. 2. Leeuwen, B. van. De Molens van Spengen en Kockengen. Stichting De Utrechtse Molens, Utrecht Gepubliceerd in: Bijvoegsel III bij Verslag over den toestand der provincie Utrecht in 1929, Utrecht 1930.

6 Verkend in 1872 en Herzien in 1887; ged. herzien tot 1908.

7 w$ mm ii-s&irsïi * tekening van de vereenvoudigde molen, 1841 uit inventarisnummer 107

8 SPENGEN 11 BESTUURSLEDEN, SECRETARISSEN, PENNINGMEESTERS EN PERSONEEL Voorzitters Heemraden O.W. van Geijtenbeek D. Bluemink H.P.F, van Roosendaal B. Calissendorff jhr.mr. W.G. v.d. Wijck C. de Hoop J. Hoogendoorn Gz. J. Hoogendoorn Jz. H. van der Mei C. Hoogendoorn A. van der Neut A. van der Mei D. Hoogendoorn A. van der Mei M. van der Neut J. Hoogendoorn P. Plomp M. van der Neut P. Rodenburg G. van der Neut A. Doornenbal A. de Leeuw Secretarissen O.W. van Geijtenbeek D. Bluemink H.P.F, van Roosendaal B. Calissendorff G.J. de Hoest C. Boer G.J. de Hoest Penningmeesters T. Janmaat J. Hoogendoorn jr W. Bosch D. Hoogendoorn H. van Dommelen J. Vermeulen P.J. Versteeg G.A. van den Hoven Molenaars Machinist J. Griffioen Hz. T. van der Zaan D. Blom P. Brandhorst

9 12

10 SPENGEN 13 INVENTARIS STUKKEN VAN ALGEMENE AARD 1-5. Notulen van de vergaderingen van het bestuur en van het bestuur met de stemgerechtigde ingelanden, , met hiaten. 2 omslagen en 3 delen , 1799, 1839, , , 1851, 1853 en ; 1 omslag ; ; ; omslag 6. Convocaties voor vergaderingen van stemgerechtigde ingelanden; met presentielijsten, omslag Ingekomen en minuten van uitgaande stukken, , met hiaten. 5 omslagen Agenda's van ingekomen en uitgaande stukken, en deel en 1 omslag ; 1 deel Kopieboeken van uitgaande brieven, delen N.B. Voor zie Kockengen, inv.nr ; STUKKEN BETREFFENDE BIJZONDERE ONDERWERPEN I. ORGANISATIE A. Grondgebied en bestuursinrichting 16. Stukken betreffende het Bijzonder Reglement voor het waterschap Spengen, met grenskaart hierbij behorend, 1858, 1862, 1896 en omslag

11 14 INVENTARIS 17. Stukken betreffende het Algemeen Reglement voor de waterschappen in de provincie Utrecht, omsl a g 18. Stukken betreffende plannen tot reorganisatie van de waterschapsindeling van het gebied Leidse-Rijn / Amsterdam-Rijnkanaal (niet doorgegaan), ^ omslag 19. Stukken betreffende wijziging van het Reglement voor het Groot-Waterschap van Woerden, lomslag 20- Stukken betreffende de reorganisatie van de waterschappen binnen het Groot-Waterschap van Woerden, omslag B. Bestuur 21. Stukken betreffende benoeming en ontslag van voorzitters, 1863, 1868, 1875, 1880, 1886, 1890, 1892, 1898, 1904, 1915, 1946, , 1958 en omslag 22. Stukken betreffende benoeming en ontslag van heemraden, 1863, 1866, 1870, 1872, 1876, 1878, 1882, 1896, 1902, 1907 en omslag 23. Roosters van aftreding van voorzitter en bestuursleden, 1875 ene stukken 24. Stukken betreffende bezoldiging van bestuur en personeel, , 1878 en omslag 25. Stukken betreffende het verlenen van een tijdelijke jaarlijkse toelage aan de voorzitter, stukken 26. Lijsten van stemgerechtigde ingelanden, en omslag C. Personeel 1. Algemeen Stukken betreffende bezoldiging van bestuur en personeel, , 1878 en omslag N.B. Zie inv.nr. 24.

12 SPENGEN Secretaris 27. Instructie voor de secretaris, stuk 28. Stukken betreffende benoeming en ontslag van secretarissen, 1863, 1875, 1890, 1953, 1969 en omslag 3. Penningmeester 29. Stukken betreffende benoeming en ontslag van penningmeesters, 1827, 1846, 1863, 1948 en omslag 30. Stukken betreffende de borgtocht van penningmeesters, lomslag 31. Instructie voor de penningmeester, stuk 32. Stukken betreffende de fraudeverzekering voor de penningmeester, omslag 4. Bode 33. Instructie voor de bode, smk 34. Stukken betreffende benoeming en ontslag van bodes, 1908 en stukken 5. Molenaar 35. Instructies voor de molenaar, 1827, 1846, 1863 en omslag 36. Stukken betreffende het verlenen van een gratificatie aan de molenaar, stukken 37. Stukken betreffende een geschil met de molenaar, stukken 38. Stukken betreffende de aanvraag van pensioen ten behoeve van de molenaar, omslag 39. Arbeidsovereenkomst met de (gepensioneerde) molenaar, omslag

13 16 INVENTARIS D. Bezittingen 40. Stukken betreffende verkoop van hakhout en verhuur van het grasgewas op de Keerkade en de Zijkade, pak 41. Stukken betreffende aan- en verkoop van onroerend goed, 1878 en lomslag 42. Processen-verbaal van de openbare verkoop van sloophout, 1891, 1900 en stukken 43. Stukken betreffende de huur van vergaderruimte in het gemeentehuis van Kockengen, 1952 en stukken E. Financiën 1. Begrotingen en rekeningen Begrotingen, deels met memorie van toelichting, pakken Rekeningen, deels met kohieren van de omslag, , met hiaten. 9 pakken, 1 band en 1 omslag ; en ; omslag 1 band 60. Bijlagen bij de rekening, 1703, 1720, 1809, 1826, 1865, 1872, 1878, 1891, 1894, 1903, 1904, 1912, 1916, 1932, 1946, 1950, 1959, 1960 en pak

14 SPENGEN Omslag en inning van waterschapslasten Artikelsgewijze leggers van grondeigenaren, aangelegd ten behoeve van de opstelling van de kohieren van de omslag van de waterschapslasten, delen ; ; Stukken betreffende de herziening van de belastbare opbrengst der ongebouwde eigendommen in het waterschap ter (gedeeltelijke) compensatie van de waterschapslasten, omslag 65. Kohieren van de omslag, 1906, , en pak N.B. Zie voor kohieren van 1714, 1726, , en de rekeningen, inv.nrs Stukken betreffende de vaststelling van de waterschapslasten na de aankoop door Provinciale Waterstaat van percelen grond ter verbetering van de Meentweg, lomslag 3. Leningen en beleggingen 67. Stukken betreffende het aangaan van geldleningen, en omslag 68. Stukken betreffende de belegging van kasgelden, 1958, 1964 en omslag 69. Brief betreffende het beëindigen van een rekening-courant overeenkomst met de Nederlandse Waterschapsbank N.V., stuk F. Archief 70. Stukken betreffende het archief, , en z.j. 1 omslag

15 18 INVENTARIS II. TAAKUITVOERING A. Toezicht 1. Keur en schouw 71. "Schouwbrief", reglement voor de schouw over de kades, weteringen en paden; met authentiek afschrift van de schouwbrief voor het waterschap Kockengen van 1639, katernen 72. Keur, met stukken betreffende wijziging, pak 73. Stukken betreffende de gevoerde schouw, 1923, 1955 en omslag 74. Stukken betreffende de algemene keur van het Groot-Waterschap van Woerden, omslag 2. Vergunningen 75. Stukken betreffende het verlenen van vergunningen aan derden tot betreden en benutten van kaden en percelen van het waterschap, 1878, 1949, 1956 en omslag 76. Stukken betreffende het verlenen van vergunningen aan waterleidingmaatschappijen tot het leggen van buizen, 1926 en omslag 77. Stukken betreffende het verlenen van vergunningen aan de PUEM tot het aanbrengen van electriciteitskabels, 1929, 1954, en omslag 78. Stukken betreffende het verlenen van vergunningen aan de PTT tot het leggen van telefoonkabels, 1950 en omslag 79. Stukken betreffende het verlenen van vergunningen aan derden tot het verrichten van kleine waterstaatkundige werken, omslag 80. Stukken betreffende het verlenen van vergunningen aan Provinciale Waterstaat van Utrecht tot het verrichten van werkzaamheden in verband met wegaanleg en -verbetering, omslag 81. Stukken betreffende het verlenen van vergunningen aan de NAM tot het verrichten van seismisch onderzoek, 1966 en lomslag

16 SPENGEN 19 B. Beheer en onderhoud van waterstaatswerken 1. Algemeen 82. Staten van waterstaatswerken, die bij het waterschap in eigendom of in onderhoud zijn, of waarop het waterschap toezicht heeft, 1863, 1893, , 1960, 1968 en omslag 83. Stukken betreffende de ruilverkaveling Harmelen-Kockengen, , 1 pak 2. Waterstand en bemaling 84. Stukken betreffende het waterpeil in het waterschap, , 1956, en omslag 85. Stukken betreffende (hulp-)bemaling van (delen van) het waterschap Kamerik-Teylingens, 1944 en omslag 86. Stukken betreffende plannen tot gemeenschappelijke bemaling van de waterschappen Spengen en Kockengen, omslag 87. Stukken betreffende het tijdelijk gebruik van een electrisch hulpgemaal van de provincie Utrecht in verband met de bouw van een nieuw gemaal voor de waterschappen Spengen, Kockengen en Teckop, omslag 88. Stukken betreffende de gemeenschappelijke bemaling van de waterschappen Spengen, Kockengen en Teckop, lomslag 3. Waterlopen 89. Legger van onderhoudsplichtigen van de Molenwetering tussen de Spengense Meent en de Hoek van Spengen, katern 90. Stukken betreffende het terugvorderen van de uitgaven voor het onderhoud van de Spengense Molenwetering van de provincie Utrecht, omslag

17 20 INVENTARIS 4. Waterkeringen N.B. Zie voor stukken betreffende de verhoging van de kades van de waterschappen Spengen en Kockengen het archief van het waterschap Kockengen, inv.nr Stukken betreffende werkzaamheden aan de Hollandse Kade, voornamelijk in verband met de waterhuishouding van het waterschap Kamerik-Teylingens, 1759, 1867, 1869, 1885 en omslag 92. Stukken betreffende onderhoud en reparatie van de Zeidelkade langs de Bijleveld, 1767 en omslag 93. Stukken betreffende de afdamming van de Bijleveld ter voorkoming van schade aan de kades van het waterschap, omslag 94. Leggers van onderhoudsplichtigen van diverse kades, 1865, , en z.j. 1 omslag 95. Stukken betreffende het leggen van dammen in de Bijleveld en de gevolgen van de doorbraak van de achterkade, lomslag 96. Vergunning, verleend door Staatsbosbeheer, tot het "vellen van het opperhout" van knotwilgen langs de Zijkade, stuk 97. Stukken betreffende verbetering van kades, omslag 98. Stukken betreffende onderhoud van kades, omslag 99. Stukken betreffende het verwijderen van opstallen van particulieren van de Hollandse Kade, omslag 100. Stukken betreffende de overdracht van de kade langs de Geer en de Bijleveld aan het Groot-Waterschap van Woerden, stukken 5. Molen en molenaarswoning 101. Stukken betreffende de bouw en de financiering van een nieuwe watermolen, nadat de oude was afgebrand, omslag

18 SPENGEN Bestek en proces-verbaal van aanbesteding van diverse werkzaamheden aan de watermolen, katern 103. Proces-verbaal van aanbesteding van het malen en het onderhouden van de zeilen van de watermolen, stuk 104. Rekening van inkomsten en uitgaven van de bouw van een nieuwe wipwatermolen, katern 105. Stukken betreffende de aanbesteding van het leggen van twee puntdammen in de molenwatergang, omslag 106. Bestek en proces-verbaal van aanbesteding van het maken van een stenen watergang en het opvijzelen van de molen, katern 107. Stukken betreffende de aanbesteding van de bouw van een nieuwe wipwatermolen ter plaatse van de afgebrande molen, met tekening, omslag 108. Stukken betreffende de brandverzekering ten behoeve van de molen en de molenaarswoning, 1841 (-1863), 1922 en omslag 109. Stukken betreffende onderhoud en verbetering van de watermolen, omslag 110. Stukken betreffende de afbraak van het oude zomerhuis bij de watermolen en de bouw van een nieuw huis met een stenen schuur, omslag 111. Proces-verbaal van de aanbesteding van het maken van onder andere een stenen achterwaterloop en een stenen wielbak voor de watermolen, met tekening, stukken 112. Stukken betreffende de restauratie van de watermolen, 1904 en omslag 113. Stukken betreffende de overdracht van de molen met molenaarswoning aan de "Stichting De Utrechtse Molens", omslag

19 22 INVENTARIS 6. Wegen 114. Leggers van onderhoudsplichtigen van de Meent en de Spengense Buurtweg, katernen 115. Stukken betreffende het verlenen van een bijdrage in de kosten van het onderhoud van de Roodendijk aan de gemeente Laag-Nieuwkoop, 1870 en lomslag 116. Verzoekschrift van de gemeente Laag-Nieuwkoop om een bijdrage in de kosten van de aanleg van een grindweg van de Portengense dijk tot aan de Nieuwstraat te Kockengen, stuk 117. Stukken betreffende beheer, onderhoud en eigendom van de Spengense Buurtweg en de Meentweg, omslag 118. Stukken betreffende de aansluiting van de uitweg van de machinistenwoning op de Meentweg, 1963 en omslag 7. Bruggen 119. Bestek en proces-verbaal van aanbesteding van het verplaatsen van de brug over de Bijleveld, stuk 120. Stukken betreffende het onderhoud van de ophaalbrug over de Bijleveld, 1874, 1891 en omslag 121. Stukken betreffende het aanbrengen van leuningen aan de bruggen in de Spengense Buurtweg, lomslag 122. Stukken betreffende het vervangen van een houten brug in de Spengense Buurtweg door een dam met duiker, stukken 123. Stukken betreffende het vernieuwen van een brug in de Spengense Buurtweg, 1950 en omslag