Rapportage. dhr. S. Bek Gemeente Leiden, Afdeling Realisatie. aan. W. Moerland Msc. van. Natuuronderzoek Aalmarkt Leiden. betreft.

Transcriptie

1 Rapportage aan van betreft project 0585 dhr. S. Bek Gemeente Leiden, Afdeling Realisatie W. Moerland Msc. Natuuronderzoek Aalmarkt Leiden Postbus KL Rotterdam telefoon: fax: datum 13 januari definitief bezoekadres: Natuurhistorisch Museum Rotterdam - Westzeedijk 345 (Museumpark) Inleiding Op verzoek van Gemeente Leiden, is door een ecologische inventarisatie uitgevoerd in het kader van de Flora- en faunawet. Het gaat om de vaste rust- en verblijfplaatsen van vleermuizen en vogels in een huizenblok in het centrum van Leiden (Figuur 1, naar Konings & Van Hooff, 2010). Daarnaast heeft onderzoek plaatsgevonden naar het voorkomen van beschermde (muur)flora. Concreet is gekeken naar wettelijk beschermde natuurwaarden in de vorm van: - flora, onder andere de Gele helmbloem (Pseudofumaria lutea); - vaste rust- of verblijfplaatsen van Huismus (Passer domesticus), Gierzwaluw (Apus apus) en Koolmees (Parus major); - foerageergedrag en vaste verblijven van vleermuizen. Het onderzoeksgebied beslaat een aantal kavels met verscheidene oude panden. Ook zijn er twee hofjes, elk met een eigen karakter. Het oostelijke hofje (Figuur 2 t/m 5) is vrij toegankelijk en maakt een rommelige indruk. Een enkele Esdoorn (Acer pseudoplatanus) is aanwezig, verder weinig groen. De westelijke binnentuin, grenzend aan de Stadsgehoorzaal, is in meer onderhouden staat (Figuur 6 t/m 8). Er zijn een volwassen Beuk (Fagus sylvatica) en Grove den (Pinus sylvestris) aanwezig. In verband met een herinrichting wordt er van uitgegaan dat de bebouwing grondig gerenoveerd en/ of gesloopt zal worden. Figuur 1. Ligging onderzoeksgebied, naar Konings & Van Hooff (2010) Rapportage Aalmarkt Leiden 1 / 8

2 Figuur 2. De oostelijk gelegen binnenplaats. Figuur 3. Besloten ruimte achter oostelijke binnenplaats. Figuur 4. Oostelijk gelegen binnenplaats Rapportage Aalmarkt Leiden 2 / 8

3 Figuur 5. Zicht op westelijk gelegen binnentuin. Figuur 6. Binnentuin, met zicht op LVC en parochie Rapportage Aalmarkt Leiden 3 / 8

4 Figuur 7. Binnentuin, met zicht op de noordelijke panden. Figuur 8. Stadsgehoorzaal en parochie Rapportage Aalmarkt Leiden 4 / 8

5 Methodiek Een overzicht van bezoekmomenten wordt weergegeven in tabel 1. Voor de verschillende soortgroepen zijn bezoekmomenten gecombineerd. Het projectgebied werd in de ochtenden bezocht voor Huismus, wanneer de mannetjes druk bezig zijn met adverteren en hun territoria verdedigen. Zowel vroeg in de ochtend (een uur na zonsopkomst) als later in de ochtend (tussen 10- en 11:00 uur) is met verrekijker gezocht naar aanwezigheid van huismussen. Gedurende deze bezoeken is eveneens gelet op Koolmees en overige vogels. Onderzoek naar aanwezigheid van Gierzwaluw vond plaats vanaf een uur voor de avondschemering, wanneer de oudervogels de nesten opzoeken om jongen na een dag foerageren te voeren. De vogels schieten hierbij gierend langs de panden en kunnen de nestlocaties invliegen. Optimaal overzicht was verkregen vanaf de brandtrap van de LVC. Voorafgaand hieraan is bij daglicht het terrein afgezocht op beschermde plantensoorten. Het vleermuisonderzoek is uitgevoerd volgens het Vleermuisprotocol, zoals dat is vastgesteld door de Gegevensautoriteit Natuur (NGB & VZZ 2009). In de periode juni september zijn zes bezoeken gebracht om de mogelijke functionaliteiten van het gebied voor vleermuizen te kunnen inventariseren (Tabel 1). Veldbezoeken zijn te voet uitgevoerd door een of twee deskundigen, waarbij gebruik is gemaakt van batdetectors (type: Pettersson D100 en D240x). Het onderzoeksgebied is ruim na zonsondergang geïnventariseerd bij gunstige weersomstandigheden. Kraamkolonieonderzoek geschiedde vanaf het invallen van de avondschemering, wanneer vleermuizen uitvliegen. Ook is bij het eerste ochtendgloren gepost in het terrein, wanneer vleermuizen terugkeren naar en zwermen voor de kolonie. In het najaar is het terrein bezocht voor paarverblijven van de Gewone dwergvleermuis (Pipistrellus pipistrellus) en Ruige dwergvleermuis (Pipistrellus nathusii). Indien mogelijk werden vliegbewegingen op zicht gevolgd. Gedurende de bezoeken is het terrein gericht afgezocht op beschermde flora, waaronder mogelijk Gele helmbloem en muurvarens. Tabel 1. Specificaties van het uitgevoerde veldwerk datum soortgroep onderzochte functionaliteit inventariseerder(s) Huismus voortplantingsverblijfplaats W. Moerland Huismus voortplantingsverblijfplaats W. Moerland Huismus voortplantingsverblijfplaats W. Moerland flora, Gierzwaluw, standplaats, voortplantingsverblijfplaats, W. Moerland vleermuizen kraamkolonie vleermuizen kraamkolonie W. Moerland Gierzwaluw, vleermuizen voortplantingsverblijfplaats, kraamkolonie W. Moerland, G. Bakker flora, Gierzwaluw, standplaats, voortplantingsverblijfplaats, W. Moerland vleermuizen kraamkolonie vleermuizen paarverblijfplaats W. Moerland, M.A.J. Grutters vleermuizen paarverblijfplaats W. Moerland, N. de Zwarte Resultaten Flora Het floristisch deel van het onderzoek heeft geen relevante waarnemingen opgeleverd. Het onderzoeksgebied was ondanks de ouderdom van de panden weinig geschikt voor muurflora. Het resultaat van ecologisch onderzoek van ingenieursbureau Tauw B.V. in 2009 wees uit dat Mannetjesvaren (Dryopteris filix-mas), Muurleeuwenbek (Cymbalaria muralis) en de wettelijk beschermde Gele helmbloem binnen het onderzoeksgebied standplaatsen hadden. Geen van deze planten zijn echter naderhand waargenomen in het gebied. Mogelijk spelen hierbij weersomstandigheden een rol. Evengoed is menselijk handelen niet onmogelijk, wat (onbedoeld) tot verdwijning kan hebben geleid Rapportage Aalmarkt Leiden 5 / 8

6 Het voorkomen van Gele helmbloem in de stad wordt beïnvloed door verwildering van tuinplanten. Het onderzoeksgebied kwalificeert zich echter wel als groeiplaats van wilde exemplaren. In 2005 zijn bij een renovatieproject in planten van de Gele helmbloem verplaatst en elders in de stad ingemetseld (Konings & Van Hooff 2010). De soort komt verspreid in de stad voor en is bekend uit de directe omgeving van de Aalmarkt, blijkens Vogels Op basis van bsr-data (Moerland et al. 2010) kon aanwezigheid van nesten van Huismus of Gierzwaluw niet worden uitgesloten. Op het eerste gezicht leek het projectgebied geschikt voor het voorkomen van de Huismus, gesteld dat er voldoende foerageer- en broedlocaties aanwezig zijn. Tijdens drie ochtendbezoeken zijn echter geen dieren waargenomen. Zeker is dat vaste voortplantingsverblijfplaatsen voor de Huismus niet aanwezig zijn. Broedlocaties zijn dichtbij de Aalmarkt te vinden, bijvoorbeeld in de omgeving van museum Boerhaave. Ook de Gierzwaluw komt lokaal in de buurt tot broeden. Het zwaartepunt van broedende gierzwaluwen in Leiden bevindt zich binnen de singels. Een grote kolonie houdt zich vermoedelijk op in de omgeving van de Oude Vest. Met zekerheid kan echter gesteld worden dat broedlocaties binnen het onderzochte gebied niet aanwezig zijn. Met overzicht vanaf de brandtrap van de LVC was goed waarneembaar dat vogels vanuit het zuiden overvlogen naar hun verblijven nabij de Oude Vest en omgeving. Het onderzoeksgebied is, ondanks de aanwezigheid van de gierzwaluwpannen (mondelinge mededeling M. Belt, gemeente Leiden), niet van betekenis voor de soort. Overige vogels die zich ophielden in het terrein waren onder meer Kleine mantelmeeuw (Larus fuscus), Pimpelmees (Cyanistes caeruleus), Houtduif (Columba palumbus), Kauw (Corvus monedula) en Stadsduif (Columba livia). Naar waarschijnlijkheid zijn de eerste twee soorten broedactief in het projectgebied. De stadsduiven centreerden zich vooral in een binnentuin (Figuur 3) waar met regelmaat voer gestrooid werd. Gebiedsgebruik door Koolmees is niet vastgesteld. De Koolmees is in Leiden, ook binnen de singels, één van meest algemene broedvogels. Voortplanting vindt vaak plaats in door mensen aangebrachte nestholtes. Vleermuizen Het onderzoek heeft aangetoond dat binnen het onderzoeksgebied activiteit van vleermuizen plaatsvindt. Waarnemingen hadden in alle gevallen betrekking op de Gewone dwergvleermuis. Deze vonden plaats voornamelijk in het oostelijk deel van het onderzoeksgebied. In de westelijke binnentuin zijn praktisch geen vleermuizen waargenomen. Als de functionaliteit in categorieën gevat wordt: - Verblijf kraamkolonies. Niet aanwezig. Avondbezoeken leidden niet to waarnemingen van uitvliegers. Tijdens het ochtendbezoek zijn geen zwermende vleermuizen waargenomen. - Foerageergebied. Praktisch het hele jaar door jagen één of enkele gewone dwergvleermuizen, rondom de boom in het verlengde van de oostelijke binnenplaats (Figuur 3, 4). Bij hoge uitzondering werd uitgeweken naar de bomen in de westelijke tuin (Figuur 5), waarna de dieren spoedig terugkeerden. Allicht hangt dit samen de lichtomstandigheden ter plekke. - Baltsverblijf. Enkel bij het laatste bezoek op 20 september 2010 is op twee locaties een baltsroepende dier waargenomen. De dieren leken echter geen directe binding met de omgeving te hebben. Pas ruim na schemering werd aanwezigheid vastgesteld, wat doet vermoeden dat de vleermuizen van enige afstand moeten zijn gekomen. Bovendien wees het gedrag niet op territoriale dieren. Overigens wordt niet uitgesloten dat hier sprake is van een dubbelwaarneming. Figuur 9 geeft de locaties weer. De Gewone dwergvleermuis is met grote voorsprong de algemeenste vleermuis in Leiden en is ook in het centrum van de stad volop aanwezig (Moerland et al. 2010). Voorts zijn in de nazomer en najaar baltsverblijven van mannetjes van de Ruige dwergvleermuis in het centrum aan te treffen. Deze laatste soort is niet aangetroffen in het projectgebied Rapportage Aalmarkt Leiden 6 / 8

7 Figuur 9. Met sterren weergegeven de locaties van baltsende dieren. Omcirkeld is het voorname foerageergebied. Conclusies Zoals de resultaten aantonen zijn er geen beschermde natuurwaarden aangetroffen in het onderzochte gebied. Een ontheffing ex art. 75 van de Flora- en faunawet wordt niet nodig geacht om de geplande herinrichting plaats te laten vinden. Deze conclusie is gebaseerd op onderstaande bevindingen: Er zijn geen standplaatsen geconstateerd van de Gele helmbloem. Oude standplaatsen van de soort kunnen als gevolg van externe factoren ongeschikt zijn geworden. Hervestiging van de soort is niet uitgesloten, gezien de aanwezigheid van groeiplaatsen in de omgeving. Het projectgebied is niet van betekenis als vaste rust- of verblijfplaats c.q. broedlocatie voor Huismus, Koolmees en Gierzwaluw. Binnen het onderzochte terrein is aanwezigheid van de Gewone dwergvleermuis geconstateerd. Aanwezigheid van vaste verblijven wordt onwaarschijnlijk geacht, gelet op het gering aantal observaties. Het betrof voornamelijk waarnemingen van foeragerende exemplaren, later op de avond. Hoewel baltsende mannetjes in het gebied zijn waargenomen, is deze functionaliteit van het gebied als paarverblijfplaats niet aangetoond. De dieren leken niet plaatsgebonden of territoriaal. Half september zijn bovendien overal in de stad baltsende dwergvleermuizen waar te nemen (Moerland 2010 in prep.) Rapportage Aalmarkt Leiden 7 / 8

8 Aanbevelingen Er is geen sprake van een jaarrond beschermde vaste rust- of verblijfplaats van vogels. Wel bevinden zich broedende vogels op de daken. Derhalve zullen werkzaamheden buiten het broedseizoen moeten plaatsvinden, dat wil zeggen niet in de periode van 1 maart tot 1 augustus. Dankwoord Het poppodium LVC, de Stadsgehoorzaal en enkele buurtbewoners worden bedankt voor het verlenen van toegang tot het besloten deel van het projectgebied. Literatuur Konings, M.M. & A.J.A. van Hooff, Tauw B.V Quickscan Aalmarkt te Leiden. Ecologisch onderzoek naar beschermde natuurwaarden. In opdracht van Gemeente Leiden. Kenmerk R MGK-mya-V01-NL. Moerland, W., M.A.J. Grutters, G. Bakker & R.W.G. Andeweg Analyse Stadsnatuurmeetnet Leiden - ontwikkelingen in 2004, 2006 & bsr-rapport 133., Rotterdam. Moerland. Resultaten Inventarisaties Stadsnatuurmeetnet Leiden bsr-rapport xx., Rotterdam. In voorbereiding. Stichting Natuurinformatie: Kaartmateriaal Googlemaps, Postbus 23452, 3001 KL Rotterdam Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of welke wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteursrechthebbende. bsr kan door opdrachtgever niet aansprakelijk worden gesteld voor schade die voortvloeit uit gebruik van data of gegevens of door toepassing van aanbevelingen en conclusies, die zijn opgenomen in deze rapportage Rapportage Aalmarkt Leiden 8 / 8