Programmabegroting 2017

Transcriptie

1 Programmabegroting 2017 Status : DB/AB-versie 1.0 Kenmerk : Programmabegroting 2017 Datum : 18 november 2016 Samengesteld door : Informatiestaf Vastgesteld door : Dagelijks Bestuur, Paraaf :

2 Programmabegroting 2017 versie 1.0 2

3 ORGANISATIE FINANCIEN TAKEN GEBIED KERNGEGEVENS KERNGEGEVENS Oppervlakte in hectare Aantal gemeenten 30 Aantal bedrijven Aantal inwoners Watersysteembeheer Zuiveringsbeheer 110 km primaire waterkering 198 km niet primaire waterkering km watergangen/-lopen 61 gemalen vervuilingseenheden 7 rioolwaterzuiveringsinstallaties 102 rioolgemalen 389 km transportleiding vervuilingseenheden (netto) Netto-kosten Netto-kosten Watersysteembeheer 62,4 mln. 58,8 mln. Zuiveringsbeheer 46,7 mln. 51,2 mln. Totaal 109,1 mln. 110,0 mln. Omslag / heffing Omslag / heffing Watersysteembeheer 58,8 mln. 56,3 mln. Zuiveringsbeheer 52,6 mln. 51,8 mln. Totaal 111,4 mln. 108,1 mln. Aanslag Watersysteembeheer eenheden Aantallen Tarieven Aantallen Tarieven Ingezetenen woning , ,00 Gebouwd WOZ waarde x ,03755% ,03663% Ongebouwd herleide hectare , ,10 Natuurterreinen hectare , ,40 Verontreinigingsheffing vervuilingseenheid , ,68 Zuiveringsbeheer Zuiveringsheffing vervuilingseenheid , ,68 Bestuur Organisatie 1 Dijkgraaf 30 Leden Algemeen Bestuur waarvan 4 leden Dagelijks Bestuur 397,68 fte Programmabegroting 2017 versie 1.0 3

4 Programmabegroting 2017 versie 1.0 4

5 Voorwoord Voor u ligt de programmabegroting van waterschap Aa en Maas voor het jaar 2017, met een doorkijk naar de jaren In de begroting staat uitgewerkt waar waterschap Aa en Maas in 2017 haar kerntaken invult, welke uitgaven daarvoor nodig zijn, wat dat betekent voor de tarieven en hoe dit zich zal ontwikkelen in de jaren hierna. De uitgangspunten voor deze Begroting zijn reeds met u gedeeld via de Voorjaarsnota. Toen is aangegeven dat in de begroting wordt uitgegaan van een inflatie van 1,0% in 2017 en verder. Om met die lage inflatie te blijven voldoen aan de financiële kaders uit het Bestuursakkoord zijn behoedzaamheidsmaatregelen nodig. Conform de voorstellen in de Voorjaarsnota is in deze programmabegroting rekening gehouden met een verlaging van de budgetten voor Personeel en Goederen en Diensten van in totaal circa De netto lasten komen uit op een daling van -0,8% ten opzichte van Hiermee wordt voldaan aan de afspraak uit het bestuursakkoord om de netto lasten niet meer te laten stijgen dan de stijging van het consumenten prijsindexcijfer per juni. Daarnaast is in de Voorjaarsnota voorgesteld om diverse kostenposten vanuit de investeringen naar de exploitatie om te zetten. Hierdoor worden die kosten niet verdeeld over de komende jaren, maar komen ze direct ten laste van de begroting in Hierdoor worden zo min mogelijk lasten naar de toekomst doorgeschoven. Ook dit voorstel uit de Voorjaarsnota is in deze Programmabegroting verwerkt. In de Voorjaarsnota is een globale financiële doorkijk gemaakt naar de komende jaren. Voor deze Programmabegroting is het jaar 2017 meer nauwkeurig doorgerekend. De benodigde middelen in 2017 vallen nu iets lager uit dan waar van werd uitgegaan in de Voorjaarsnota. Deze programmabegroting laat zien dat de kosten beperkt worden, evenwichtiger verspreid zijn over de komende jaren en minder naar de toekomst worden doorgeschoven. Hiermee voldoen we in 2017 aan de financiële randvoorwaarden uit het Bestuursakkoord. Voor de jaren daarna, vooral 2019 en verder, zal het een uitdaging zijn om alle ambities te realiseren binnen die financiële randvoorwaarden. In juni 2016 is op diverse plaatsen in het gebied van Aa en Maas wateroverlast opgetreden. De situatie in juni is aanleiding om op landelijk, provinciaal, maar ook op waterschapsniveau te bepalen of het handelen anders moet om beter voorbereid te zijn op dergelijke situaties. Er is nog geen overzicht van door te voeren wijzigingen en dus ook geen concrete inschatting van eventuele extra benodigde middelen. In het Waterbeheerplan is een investeringsbudget van 8 miljoen opgenomen voor wateroverlast. Ongeveer 4 miljoen is nog niet toegekend aan specifieke maatregelen. Eventuele eerste maatregelen naar aanleiding van de wateroverlast in juni 2016 kunnen met dit budget worden uitgevoerd, zonder dat dit tot consequenties voor de begroting leidt. Voor 2017 is in ieder geval gepland om ,- extra uit te trekken voor het uitvoeren van maaiproeven gericht op mogelijke verbeteringen van het maaibeheer. Zoals ook al in de Voorjaarsnota benoemd is, ontstaat er een steeds verder toenemende werkdruk bij waterschap Aa en Maas. De opgaven van het waterschap worden steeds complexer (integrale gebiedsaanpak, samenwerking met veel partners, gevraagde flexibiliteit rondom participatie, etc.), terwijl met de voorgestelde behoedzaamheidsmaatregelen de flexibiliteit afneemt. Bij onverwachte Programmabegroting 2017 versie 1.0 5

6 gebeurtenissen, zoals de wateroverlastperiode in juni 2016, schuurt en knelt dit. In 2017 zal goed moeten worden gemonitord of we met de behoedzaamheidsmaatregelen geen grens over zijn gegaan. Programmabegroting 2017 versie 1.0 6

7 Leeswijzer Om betere aansluiting te vinden tussen de Programmabegroting en de Jaarverslaglegging is de indeling binnen deze Programmabegroting gewijzigd. Onderstaand overzicht dient als hulpmiddel voor een gerichte behandeling van de Programmabegroting in de commissievergaderingen. Hoofdstuk Omschrijving Blz. Cie Cie Cie AFZ EB WB 1.1 Veilig en Bewoonbaar Beheergebied 11 X 1.2 Voldoende Water en Robuust Watersysteem 16 X 1.3 Gezond en Natuurlijk Water 22 X 1.4 Schoon Water 29 X 1.5 Water in bebouwd gebied 35 X X X 1.6 Organisatie van Maatschappelijke Meerwaarde 37 X 1.7 Samenvatting van de begroting van de programma's 41 X X X 2 De Paragrafen 43 X X X 3.2 Toelichting kostenverdeelstaat naar kostendrager Watersysteembeheer 76 X 3.3 Toelichting kostenverdeelstaat naar kostendrager Waterzuiveringsbeheer 81 X 4 Begroting naar kosten- en opbrengstsoorten 86 X X X Besluit tot vaststelling van de Programmabegroting X X X Besluit tot aangaan langlopende geldleningen en aangaan rc-verhouding NWB 107 X X X Besluit autorisatie B-kredieten door het DB 109 X X X Toelichting: Binnen elk programma is in subparagraaf 4 Input Begroting 2017 een lijst met investeringsprojecten 2017 opgenomen. Dit overzicht bestaat uit: Een totaalregel van lopende A investeringen. Dit betreft alle lopende investeringen waarvoor een goedgekeurd krediet is afgegeven; Totaalregel van B1 investeringen: de vervangingsinvesteringen inclusief bijbehorende afspraken en kaders. Voor een aantal B1 investeringen geldt dat via de programmabegroting het Algemeen Bestuur goedkeuring wordt gevraagd voor autorisatie door het Dagelijks Bestuur van deze investeringen ten behoeve van Watersysteembeheer, Zuiveringsbeheer en de Algemene Dienst. De hiervoor gehanteerde richtlijnen zijn: o Watersysteembeheer; maximaal 3 miljoen per jaar en per project; o Zuiveringsbeheer; maximaal 10 miljoen per jaar en 1 miljoen per project. Besluitvorming hierover is opgenomen op pagina 109 van deze begroting. Voor de overige B1 investeringen zal via een investeringsbesluit goedkeuring gevraagd worden aan het AB; Totaal regel van B2-investeringen: het uitvoerings-deel behorende bij een al toegekend A krediet. Er is een besluit genomen over de start van het project. Er is echter maar een deel van het krediet toegekend. Over het toekennen van het uitvoeringsdeel moet het AB nog een besluit nemen; Een totaalregel van C investeringen. Dit betreft nog te starten dynamische projecten, waarvoor via het AB krediet moet worden aangevraagd. Verdere detaillering van de investeringsprojecten 2017 is opgenomen in het Projectenboek dat als bijlage bij de Programmabegroting 2017 is toegevoegd. Programmabegroting 2017 versie 1.0 7

8 Inhoudsopgave 1 Begroting van de programma s Veilig en Bewoonbaar Beheergebied Doelstellingen Prestaties en activiteiten Toelichting op de belangrijkste activiteiten en ontwikkelingen in Input Begroting Begroting naar beleidsvelden Voldoende Water en Robuust Watersysteem Doelstellingen Prestaties en activiteiten Toelichting op de belangrijkste activiteiten en ontwikkelingen in Input Begroting Begroting naar beleidsvelden Gezond en Natuurlijk Water Doelstellingen Prestaties en activiteiten Toelichting op de belangrijkste activiteiten en ontwikkelingen in Input Begroting Begroting naar beleidsvelden Schoon Water Doelstellingen Prestaties en activiteiten Toelichting op de belangrijkste activiteiten en ontwikkelingen in Input Begroting Begroting naar beleidsvelden Water in bebouwd gebied Doelstelling Prestaties en activiteiten Leveren en Organiseren van Maatschappelijke Meerwaarde Prestaties en activiteiten Input Begroting Samenvatting van de begroting van de programma s De Paragrafen Ontwikkelingen sinds vorig boekjaar Uitgangspunten en normen Incidentele lasten en baten Kostentoerekening Onttrekkingen aan overige bestemmingsreserves en voorzieningen Waterschapsbelastingen Weerstandsvermogen Financiering Verbonden partijen Bedrijfsvoering EMU-saldo Begroting naar kostendragers Incidentele lasten en baten Toelichting kostenverdeelstaat naar kostendrager Watersysteembeheer Toelichting lasten...76 Programmabegroting 2017 versie 1.0 8

9 3.2.2 Toelichting baten Apparaatskosten Toelichting dekkingsmiddelen Mutaties reserves / Meerjarenprognose watersysteemheffing nettolasten in relatie tot tariefontwikkeling Toelichting kostenverdeelstaat naar kostendrager Waterzuiveringsbeheer Toelichting lasten Toelichting baten Apparaatskosten Toelichting dekkingsmiddelen Mutaties reserves / Meerjarenprognose waterzuiveringsheffing nettolasten in relatie tot tariefontwikkeling Totale meerjaren kostenontwikkeling Begroting naar kosten- en opbrengstsoorten...86 Bijlage 1: Analyse Begroting 2017 ten opzichte van de Voorjaarsnota Bijlage 2: Specificatie afwijkingen ten opzichte van de Voorjaarsnota Bijlage 3: Projecten Veilig en Bewoonbaar Beheergebied...93 Bijlage 4: Projecten Voldoende Water en Robuust Watersysteem...95 Bijlage 5: Projecten Gezond en Natuurlijk Water...97 Bijlage 6: Projecten Schoon Water...99 Bijlage 7: Projecten Organisatie van Maatschappelijke Meerwaarde Besluit tot vaststelling van de Programmabegroting Besluit tot aangaan langlopende geldleningen en aangaan rc-verhouding NWB Besluit autorisatie B-kredieten door het DB Verklarende woordenlijst en afkortingen Programmabegroting 2017 versie 1.0 9

10 Programmabegroting 2017 versie

11 1 Begroting van de programma s 1.1 Veilig en Bewoonbaar Beheergebied Deze paragraaf gaat in op alle activiteiten van het waterschap gericht op het beschermen van ons gebied en onze inwoners tegen overstromingen vanuit de Maas en vanuit ons regionale watersysteem. Ook het zo goed en snel mogelijk afhandelen van watersysteem gerelateerde calamiteiten wordt hiertoe gerekend Doelstellingen De doelstellingen binnen het programma Veilig en Bewoonbaar zijn: Het beheergebied is veilig tegen overstromingen vanuit de Maas; Het gebied is voldoende beschermd tegen wateroverlast. Concreet vertaalt zich dit naar een opgave om ervoor te zorgen dat: Primaire waterkeringen aan de normen voldoen in 2050; Regionale keringen uiterlijk in 2018 aan de normen voldoen; Het hele gebied in 2021 aan de normen voor wateroverlast voldoet Prestaties en activiteiten In 2017 worden diverse prestaties geleverd en concrete activiteiten verricht om de doelstellingen te halen. In tabel 1 en kaart 1 komen deze prestaties en activiteiten terug. Tabel 1: Prestaties / activiteiten Totaal 2021 Doel 2021 Na 2021 Eenheid Veilig en Bewoonbaar beheergebied Investeringsprojecten nr. PJB Peildatum Begrotingsjaar Prestatie planning Meerjaren prognose Toetsing primaire keringen Begroting km Verbeteren regionale keringen Begroting km Verbeteren regionale 3 keringen 32 Voorkomen wateroverlast Begroting ha Uitvoeringsprogramma normen wateroverlast Dynamisch beekdal fase 3,4, en Oplossen knelpunten stedelijk gebied Begroting Stuks Vlijmen 1 Noord 36 Ei van Drunen 36-2 Veilig en Bewoonbaar beheergebied Verkenningen en beleid voor 2017 Veiligheidsoordeel Ravenstein-Lith Ruimtelijke Maasvisie Plan van aanpak verkenning en start verkenning Ravenstein Lith Plan van aanpak implementatie nieuw waterveiligheidsbeleid Plan van aanpak verbetering kunstwerken regionale keringen Evacuatiestrategie 's-hertogenbosch Invulling activiteiten evaluatie wateroverlast Watak Opstellen Opstellen Opstellen Implementatie Opstellen Opstellen Uitvoeren Opstellen Programmabegroting 2017 versie

12 Kaart 1: Geplande prestaties in 2017 binnen programma Veilig en Bewoonbaar Beheergebied (o.b.v. Programma In Beeld) Toelichting kaart: De prestaties van 2017 vinden plaats binnen het project: - Ei van Drunen - Knelpunten normen wateroverlast Toelichting op de belangrijkste activiteiten en ontwikkelingen in 2017 Nieuwe normering primaire waterkeringen In juli 2016 is het wetsvoorstel voor de nieuwe normering van de primaire waterkeringen behandeld in de Tweede Kamer. De definitieve vaststelling van de norm is voorzien per 1 januari Van alle primaire waterkeringen langs de Maas krijgen de trajecten Cuijk - Ravenstein en Ravenstein - Lith de hoogste norm (1/30.000). De nieuwe normering heeft de prioritering in het Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP) veranderd. Vanwege de urgentie is Ravenstein-Lith tussengevoegd met een verkenning in , een projectplanfase in en de uitvoering in De kleine dijkringen 36a Keent en 58 Groeningen krijgen een relatief lage norm. Deltaprogramma Rivieren / Voorkeursstrategie De voorkeursstrategie Bedijkte Maas bestaat uit een mix van rivierverruimingsmaatregelen en dijkverbetering. In 2017/2018 is de herijking van het maatregelenpakket en doorvertaling naar een uitvoeringsstrategie aan de orde op basis van een groot aantal nadere onderzoeken. Het betreft landelijke onderzoeken naar de effectiviteit van rivierverruiming en retentie, de systeemwerking Maas, de verbinding met de Limburgse Maasvalleien langs de bedijkte Maas, de overhoogte van de dijken en de ruimtelijk kwetsbare dijktrajecten. Om vanuit het waterschap de kansen voor een integrale aanpak van de toekomstige dijkverbeteringsopgave in beeld te krijgen stelt Aa en Maas in Programmabegroting 2017 versie

13 2017 een ruimtelijke visie Maasdijk op. Uiteindelijk volgt begin 2018 uit het Deltaprogramma welk deel van de waterveiligheidsopgave voor de bedijkte Maas door rivierverruiming gerealiseerd gaat worden. Meerlaagsveiligheid Meerlaagsveiligheid is het concept waarbij de lagen preventie (1), ruimtelijke inrichting (2) en rampenbestrijding (3) bijdragen aan de totale veiligheid tegen overstromingen. Naast de verbetering van de dijken worden de risico s ook verminderd door de gevolgen te beperken. Gevolgen kunnen beperkt worden door een duurzame ruimtelijke inrichting en een betere organisatorische voorbereiding op een mogelijke overstroming. In s-hertogenbosch speelt mogelijke overstroming vanuit de Maas én het regionale systeem waarvoor onderzoek naar het ontwikkelen van een effectieve evacuatiestrategie met de veiligheidsregio in 2016 en 2017 plaatsvindt. Tactische en operationele doorvertaling vindt plaats in 2017 door calamiteitenplannen van veiligheidsregio en waterschap te optimaliseren. Het onderzoek naar meerlaagse veiligheid voor kleine dijkringen (Keent en Groeningen) wordt mede gebaseerd op de uitkomsten van de geoptimaliseerde VKS (voorkeursstrategie) Maas. Ook de optimalisatie van een eventuele geul in de Maasheggen speelt hierbij een rol. Het onderzoek zal derhalve pas eind 2017 vervolgd kunnen worden. Toetsing, HWBP en HWBP-verkenning Na het bekend worden van de taakstelling vanuit het Wettelijk Beoordelingsinstrumentarium wordt in 2017 verder gegaan met de beoordeling (voorheen toetsing). Na de beoordeling is bekend wat de dijkverbeteringsopgave is en wordt vervolgd met de verkenning in het kader van het HWBP. Vooruitlopend op het resultaat van de beoordeling van het dijktrajectdeel Ravenstein - Lith is dit meest urgente dijktraject reeds in het programma van het HWBP opgenomen. De uitvoering van het Hoogwaterbeschermingsprogramma vraagt een professionele organisatie waarbij een mogelijke samenwerking met collega-waterschap(pen) opportuun kan zijn. In 2017 wordt een concreet voorstel inclusief de personele consequenties voor de aanpak van dijktraject Ravenstein Lith voorgelegd. Deze wordt voor 90 % door het HWBP betaald. Implementatie Nieuw Waterveiligheidsbeleid Eind 2014 is de Deltabeslissing verankerd in de partiële herziening van het NWP. Dit nieuwe veiligheidsbeleid heeft grote consequenties voor de processen en producten waterveiligheid van het waterschap. Het nieuwe waterveiligheidsbeleid is gebaseerd op de overstromingsrisicobenadering en vraagt ook een forse kennisontwikkeling van de waterschapmedewerkers ook o.a. voor het beheer en onderhoud. In 2017 wordt een plan van aanpak voor de implementatie van het nieuwe waterveiligheidsbeleid opgesteld. Rijkstoezicht Zorgplicht primaire waterkeringen Per is het algemene toezicht op de primaire waterkeringen opgedragen aan het Rijk, de Inspectie Leefomgeving & Transport (ILT). Op basis van het Kader zorgplicht beoordeelt de inspectie de borging van activiteiten voor de primaire keringentaak door het waterschap. Op basis hiervan heeft de ILT eind 2015 geoordeeld over de uitvoering van de beheertaak en de ontwikkelopgave van het waterschap. Aan de hand hiervan heeft Aa en Maas in 2016 een verbeterplan opgesteld dat in 2017 wordt uitgevoerd. Een hernieuwde inspectie is voorzien in 2017/2018 met 0-meting en kwaliteitseisen. Regionale keringen (plan van aanpak verbetering kunstwerken) Bescherming tegen overstromingen vanuit het regionale systeem wordt onder meer geboden door regionale keringen. In 2014 en 2015 zijn deze keringen en de kunstwerken gedetailleerd getoetst. Programmabegroting 2017 versie

14 Hieruit bleek dat nog 3 km verbetering behoeft. De verbeteringen aan de keringen zullen eind 2016 gereed zijn. Het onderzoek naar de kunstwerken loopt nog. Vanaf 2017 wordt op basis van een nog voor te leggen plan van aanpak gestart met de noodzakelijke verbeteringen aan de kunstwerken. Wateroverlast In het WBP is opgenomen dat circa ha van het beheergebied van Aa en Maas niet voldoet aan de normen voor wateroverlast. Op deze locaties is ingezoomd met modelberekeningen en gebiedskennis. Hieruit blijkt dat slechts circa 400 tot 500 ha daadwerkelijke knelpunten betreft. De overige ha was het gevolg van modelfouten, betreft inmiddels natuurgebied of wordt helemaal niet herkend vanuit gebiedskennis. Van de daadwerkelijke knelpunten wordt in 2017 circa 150 ha aangepakt. Daarnaast worden binnen Dynamisch Beekdal ook nog twee waterbergingsgebieden aangelegd. In juni 2016 is op grote schaal wateroverlast opgetreden. De opgetreden overlast wordt geëvalueerd. Hieruit komen naar verwachting extra maatregelen om het beheergebied van Aa en Maas beter te beschermen tegen wateroverlast. Dit kan zijn op plekken waar we de norm niet halen (dus de eerder genoemde 400 tot 500 ha), maar dit kan ook gaan om maatregelen op plekken waar de norm wel gehaald wordt, maar waar we het systeem nog robuuster willen maken. Denk daarbij aan verbeteringen in het watersysteem (stuwen, duikers, gemalen), aanpassingen in het beheer en onderhoud (bv extra maaien of baggeren), eventuele extra investeringen in meten en monitoren of in modelinstrumentarium. Ook ligt er een opgave om met gemeenten te verkennen hoe we ervoor kunnen zorgen dat we in bebouwd gebied beter voorbereid zijn op extreme piekbuien. Een deel van deze maatregelen zal in 2017 moeten worden gerealiseerd. In het Waterbeheerplan is een investeringsbudget van 8 miljoen opgenomen voor wateroverlast. Ongeveer 4 miljoen is nog niet toegekend aan specifieke maatregelen. Eventuele eerste maatregelen naar aanleiding van de wateroverlast in juni 2016 kunnen met dit budget worden uitgevoerd, zonder dat dit tot consequenties voor de begroting leidt. Voor 2017 is in ieder geval gepland om ,- extra uit te trekken voor het uitvoeren van maaiproeven gericht op mogelijke verbeteringen van het maaibeheer. In 2017 zullen voorbereidingen worden getroffen voor een nieuwe toetsing aan de normen voor wateroverlast. In deze nieuwe toetsing worden ook de nieuwste inzichten in de neerslagstatistiek meegenomen. In 2017 wordt verder gewerkt aan een nieuw Waterakkoord met Rijkswaterstaat (WATAK). De planning van de maatregelen uit het WATAK is mede afhankelijk van de voortgang rond het vergroten van de wateraanvoercapaciteit van de Noordervaart Input Begroting 2017 Voor de uitvoering van de werkzaamheden in het kader van dit programma is de volgende input benodigd. Programmabegroting 2017 versie

15 Tabel 2: Investeringsprojecten 2017 Srt. Inv. Omschrijving Investering TOTAAL KREDIET BRUTO BRUTO A TOTAAL A - investeringen B1 TOTAAL B1 - investeringen B2 TOTAAL B2 - investeringen C TOTAAL C - investeringen EINDTOTAAL GERAAMD SVOLUME WATERBEHEERPLAN In bijlage 3 treft u de specificatie aan van de hierboven opgenomen totalen. Tabel 3: Exploitatie INPUT VEILIG EN BEWOONBAAR BEHEERGEBIED (* 1.000) Omschrijving Begroting 2017 Begroting 2016 Realisatie 2015 totaal lasten totaal baten saldo lasten en baten Belangrijkste ontwikkelingen binnen de lasten en baten Als gevolg van de maatregel uit het Bestuursakkoord om het doorschuiven van kosten naar de toekomst te beperken, zijn er aanvullende correcties uitgevoerd op de afschrijvingen, wat leidt tot hogere kapitaalslasten. Daar deze correcties op de afschrijvingen met name planvorming en innovatie betreft, is het effect hiervan op de kapitaallasten zichtbaar bij alle programma s. Toename van de apparaatskosten, met name op het gebied van automatisering, heeft zijn weerslag op de lasten van alle programma s. Ten gevolge van gewijzigde afspraken inzake onderhoud van het Drongelens kanaal zijn zowel de lasten als de baten naar beneden bijgesteld. Tevens zijn binnen de lasten en baten de extra fte begroot voor het uitvoeren van de verkenning in het kader van het HWBP. De extra fte zullen voor 90 % door het HWBP worden Begroting naar beleidsvelden Tabel 4: Begroting naar beleidsvelden Beleidsproduct Begroting 2017 Begroting Rekening Kosten x % x % x % Water- Totaal systeem- beheer Zuiveringsbeheer Planvorming ,0% ,1% ,0% Beheersinstrumenten waterkeringen Aanleg en onderhoud waterkeringen Dijkbewaking en calamiteitenbestrijding Aanleg en onderhoud waterkeringen ,5% ,4% ,2% Inrichting en onderhoud watersystemen ,3% 518 5,1% 796 8,2% Regulering ,9% ,4% ,5% Heffing en invordering ,0% 740 7,3% 819 8,5% Bestuur en externe communicatie ,8% 743 7,3% 827 8,5% Dekkingsmiddelen ,5% -59-0,6% 12 0,1% TOTAAL ,0% ,0% ,0% Programmabegroting 2017 versie

16 Grafiek 1: % Aandeel kosten per beleidsveld (watersysteembeheer) 7% 6% 20% 16% 5% Planvorming Aanleg en onderhoud waterkeringen Inrichting en onderhoud watersystemen Regulering Heffing en invordering Bestuur en externe communicatie 46% Grafiek 2:Het beleidsveld Aanleg en onderhoud waterkeringen gesplitst naar beleidsproducten 0% 3% Beheersinstrumenten waterkeringen Aanleg en onderhoud waterkeringen Dijkbewaking en calamiteitenbestrijding 97% 1.2 Voldoende Water en Robuust Watersysteem Deze paragraaf gaat over het zorgen voor een adequate en duurzame watervoorziening voor de diverse gebruiksfuncties in hun onderlinge samenhang. Waterschap Aa en Maas doet dit door het optimale peil en debiet na te streven in beken, kanalen, sloten én in de ondergrond (voorraadbeheer). Aa en Maas wil voldoende zijn opgewassen tegen weersextremen door te blijven werken aan een robuust en veerkrachtig watersysteem als onderlegger voor een klimaatbestendige ruimtelijke inrichting en landgebruik. Het waterschap maakt afspraken over het Gewenste Grond- en Oppervlaktewater Regime (GGOR) met de omgeving en stemt de inrichting en het beheer van het watersysteem hierop af Doelstellingen De doelstellingen binnen het programma Voldoende Water en Robuust Watersysteem zijn: In stand houden van het watersysteem. Beheer en onderhoud van het watersysteem heeft als doel om de afgesproken omstandigheden voor alle gebruiksfuncties en waterdoelen te realiseren; Robuust en veerkrachtig watersysteem. Programmabegroting 2017 versie

17 Het waterschap realiseert een gezond, robuust en veerkrachtig watersysteem: een systeem dat kan omgaan met de gevolgen van klimaatverandering (piekbuien en extreme droogte) en dat flexibel kan worden ingezet om voldoende water voor verschillende functies te leveren; Transparantie en draagvlak voor inrichting en beheer. Waterschap Aa en Maas maakt afspraken over het Gewenste Grond- en Oppervlaktewater Regime (GGOR) met de omgeving en stemt inrichting en beheer van het watersysteem hierop af. Concreet vertaalt zich dit naar een opgave om te zorgen voor: Hydrologisch herstel in de Natura2000 gebieden en in de Natte Natuurparels; Een optimalisatieslag in de waterhuishouding via GGOR-landbouwprojecten en (streef)peilbesluiten; Realiseren van maatregelen uit het Werkprogramma DHZ (Deltaplan Hoge Zandgronden), waaronder uitbreiding en optimalisatie van de aanvoer via de Noordervaart; Implementatie van het beleid voor grondwaterberegening; Verder optimaliseren van beheer en onderhoud, inspelend op meer technologische ontwikkelingen en klimaatverandering Prestaties en activiteiten In 2017 worden diverse prestaties geleverd en concrete activiteiten verricht om de doelstellingen te halen. In onderstaande tabel en kaart komen deze prestaties en activiteiten terug. Tabel 5: Prestaties / activiteiten Veilig en Bewoonbaar beheergebied Prestatie planning Investeringsprojecten nr. PJB Peildatum Begrotingsjaar Meerjaren prognose Natura 2000* Begroting Moerputten Vlijmens Ven Groote Peel Natte Natuurparels* Begroting ha Overige EHS* (bv Maashorst, Raamvallei) 7 Begroting ha Peelse Loop Wijstherstel* Begroting ha GGOR landbouw (waterconservering)** Begroting Groote Peel ha GGOR Leijgraaf Wegwerken baggerachterstand *** 53 Begroting km Verbreden te krappe profielen Begroting km Onderhoud kunstwerken Begroting stuks/jaar Inspectie kunstwerken Begroting Vervangen stuwen Peelkanaal stuks Renovatie Bovenlandse Sluis 55 1 * De prognoses voor deze maatregelen zijn hetzelfde als die in de commissie watersyteembeheer van 17 maart 2016 zijn gepresenteerd. Voor Wijstherstel zijn de aantallen ha's nog niet aan te geven. Deze opgave lift waar mogelijk mee met kleinschalige maatregelen binnen bestaande projecten. ** Binnen GGOR trajecten worden vaak meerdere opgaven gecombineerd. De hier genoemde ha's zijn alleen gerelateerd aan de GGOR Landbouw zelf exclusief eventuele andere opgaven. *** Aan het wegwerken van baggerachterstanden wordt gewerkt conform de aanpak cyclisch groot onderhoud. Bij de programmabegroting 2017 wordt het aantal te realiseren aantal km's ook opgenomen in de tabel. **** De vermelde km's voor het aanpakken van te krappe profielen betreft een eerste aanname. Door het verwijderen van krappe duikers en nog nader te bepalen maatregelen die volgen uit de evaluatie wateroverlast zullen deze km's naar verwachting toenemen. Totaal 2021 Doel 2021 Na 2022 Eenheid ha Voldoende Water en Robuust Watersysteem Verkenningen en beleid voor 2017 Nota peilbeheer Beregeningsbeleid Keur Wijzer onderhoud Online informatiesysteem Klimaat adaptatie (DHZ) Regionale verdringingsreeks Wateraanvoerstrategie Implementatie Uitvoeren Uitbreiden Uitvoeren Opstellen Verkennen Programmabegroting 2017 versie

18 Kaart 2: Geplande prestaties in 2017 binnen programma Voldoende Water (o.b.v. Programma In Beeld) Toelichting kaart: In 2017 worden de volgende projecten gerealiseerd: - GGOR Leijgraaf (uitvoering laatste maatregelen); - Vervangen stuwen Peelkanaal; - Moerputten Vlijmens Ven; - Aanpakken verdroging Groote Peel; - Peelse Loop Zwarte Aa; - Optimaliseren Krooshek Diepenhoekse Loop Toelichting op de belangrijkste activiteiten en ontwikkelingen in 2017 In stand houden watersysteem De afgelopen jaren zijn onder andere met het vaststellen van peilbesluiten en het vaststellen van de legger en het beheerregister de afspraken met belanghebbenden vastgelegd. Om de naleving van afspraken op transparante wijze te realiseren, wordt het beheer en onderhoud op planmatige wijze uitgevoerd. Richtinggevend hierin is het Beheerplan Watersysteem dat in 2015 is geactualiseerd en verbeterd. Daarbij is zeggen wat je doet en doen wat je zegt voor deze werkzaamheden doorslaggevend. Het waterschap werkt veilig, behandelt iedere belanghebbende gelijkwaardig, draagt zoveel mogelijk bij aan waterkwaliteit en ecologie en doet dat tegen acceptabele kosten. Naast het reguliere beheer en onderhoud pakken we de volgende activiteiten in 2017 op: Het waterschap ontsluit steeds meer informatie en laat zien wat het doet. Dit gebeurt door het online informatiesysteem over grondwater en weersverwachting uit te breiden met informatie over oppervlaktewaterpeilen en een maaikaart; Programmabegroting 2017 versie

19 Het waterschap versnelt het wegwerken van de baggerachterstand. Om die reden wordt het exploitatiebudget voor 2017 verhoogd. Op 8 april 2016 heeft het AB het kredietaanvraag groot onderhoud goedgekeurd.; 2017 is het 2 e jaar van de uitvoering van Wijzer Onderhoud, met als doel dat de komende jaren het onderhoud van de waterlopen, veiliger en gelijkwaardiger wordt, een grotere bijdrage levert aan de waterdoelen en de kosten voor beheer en onderhoud acceptabel blijven. De komende jaren zal beheer en onderhoud in toenemende mate ook worden ingezet voor doelbereik van onze KRW opgaven. Zo zal de aanpak van krappe waterlopen waar mogelijk gekoppeld worden aan onze inrichtingsopgaven. Aanvullend hierop zullen beheerproeven worden uitgevoerd met als doel de maaifrequentie te verlagen. In 2017 zal het onderhoud van waterlopen plaatsvinden volgens de nieuwe maaibestekken. De kosten-consequenties van de nieuwe bestekken zijn thans nog niet bekend. Deltaplan Hoge Zandgronden Per 1 januari 2016 is het werkprogramma Wel goed water geven in uitvoering. De middelen van het Rijk (Deltafonds) en provincie (PMWP Klimaatadaptatie) dienen als subsidie-inkomsten voor de in het WBP aangekondigde maatregelen: Strategie wateraanvoer, GGOR Landbouw en overige EHS. Dat betekent een grotere ambitie in de GGOR-projecten dan voorheen. Daarnaast zet Aa en Maas in het WBP gereserveerde middelen voor klimaatadaptatie in als cofinanciering voor initiatieven van derden, onder andere via POP3 (landbouw), via klimaatstresstests (bebouwd gebied zo mogelijk in samenhang met landelijk gebied) en uitvoeringsmaatregelen. Waterbeschikbaarheid en verdringingsreeks Onderdeel van het nationale Deltaprogramma Zoetwater is dat provincies en waterschappen de waterbeschikbaarheid in beeld brengen. De provincie Noord-Brabant is in de zomer van 2016 gestart met een uitwerking van de waterbeschikbaarheid. Het waterschap levert hiervoor bouwstenen: GGOR streefpeilbesluiten, strategie wateraanvoer, nieuw beregeningsbeleid, Keur regels. Verdrogingsbestrijding Natura 2000 Bij de Natura 2000 gebieden ligt de focus in 2017 op de Peelvenen. Voor Moerputten/Vlijmens Ven geldt dat in 2016 de realisatie grotendeels wordt afgerond met uitloop mogelijk naar Bij de Peelvenen neemt het waterschap het projecttrekkerschap over om zo samen met de provincie en Staatsbosbeheer de realisatie van de Natura 2000 doelstellingen te kunnen veiligstellen. Verdrogingsbestrijding natte natuurparels In 2017 gaat de planvorming van de natte natuurparel Hooge Raam als onderdeel van het project Raamvallei door. De kleine natte natuurparel de Berken wordt meegenomen in het beekherstelproject van de Astense Aa. Andere natte natuurparels worden in 2017 niet opgepakt vanwege onvoldoende grondpositie. Het waterschap is daarover in gesprek met de provincie en terreinbeheerders met als doel om zo snel mogelijk ook in andere natte natuurparels maatregelen te kunnen treffen. Ook is er een voorstel in voorbereiding voor een aan GGOR landbouw vergelijkbare aanpak maar dan kleinschaliger (GGOR light). GGOR Landbouw De GGOR-projecten worden breed ingestoken. Waar mogelijk worden ook maatregelen getroffen ten behoeve van het voorkomen van wateroverlast, (overige) EHS, klimaatadaptatie, instandhouding en waterkwaliteit. In 2017 worden de laatste maatregelen gerealiseerd die zijn afgesproken in het project GGOR - Leijgraaf. Daarnaast zijn of gaan enkele GGOR-projecten in planvorming: Biezenloop (jaar 3); Programmabegroting 2017 versie

20 Snelle, Peelse en Goorloop (jaar 2); Odiliapeel, als 1e tranche van het integrale project Raamvallei (jaar 2); Aa-dal Zuid, integraal met het beekherstel project Aa-dal Zuid; Sint Anthonis Boxmeer (nieuw). Strategie en optimalisatie wateraanvoer Er loopt een bestuurlijke discussie over het optimaliseren van de wateraanvoer. Hoe wordt het water verdeeld en wat is een oplossing voor de knelpunten in het regionale systeem? In 2017 starten we met de uitvoering van maatregelen gericht op het optimaliseren van de wateraanvoer. Naast eigen financiële middelen zijn er hiervoor middelen uit het Deltafonds benut. Beleidsontwikkeling beregening, peilbeheer, keur en Wijzer Onderhoud Het beregeningsbeleid, beleid peilbeheer, Wijzer Onderhoud en de nieuwe Keur zijn recent vastgesteld. De wateroverlastperiode van mei-juni 2016 geeft aanleiding om onderdelen van dit beleid opnieuw tegen het licht te houden. Wat en hoe volgt uit de evaluatie van de wateroverlast eind Daarnaast blijft er tijd en aandacht nodig voor een zorgvuldige implementatie van dit nieuwe beleid vanwege de directe impact voor burgers, bedrijven en andere partners Input Begroting 2017 Voor de uitvoering van de werkzaamheden in het kader van dit programma is de volgende input benodigd. Tabel 6: Investeringsprojecten 2017 Srt. Inv. Omschrijving Investering TOTAAL KREDIET BRUTO BRUTO A TOTAAL A - investeringen B1 TOTAAL B1 - investeringen B2 TOTAAL B2 - investeringen C TOTAAL C - investeringen EINDTOTAAL GERAAMD SVOLUME WATERBEHEERPLAN In bijlage 4 treft u de specificatie aan van de hierboven opgenomen totalen. Tabel 7: Exploitatie INPUT VOLDOENDE WATER EN ROBUUST WATERSYSTEEM (* 1.000) Omschrijving Begroting 2017 Begroting 2016 Realisatie 2015 totaal lasten totaal baten saldo lasten en baten Belangrijkste ontwikkelingen binnen de lasten en baten Als gevolg van de maatregel uit het Bestuursakkoord om het doorschuiven van kosten naar de toekomst te beperken, zijn er aanvullende correcties uitgevoerd op de afschrijvingen, wat leidt tot hogere kapitaalslasten. Daar deze correcties op de afschrijvingen met name planvorming en innovatie betreft, is het effect hiervan op de kapitaallasten zichtbaar bij alle programma s. Toename van de apparaatskosten, met name op het gebied van automatisering, heeft zijn weerslag op de lasten van alle programma s. Programmabegroting 2017 versie

21 In 2017 zal het onderhoud van waterlopen plaatsvinden volgens de nieuwe maaibestekken. Op basis van de realisatiecijfers voorgaande jaren is een structurele verlaging van de kosten maaibestekken doorgevoerd. Hogere bijdragen aan o.a. de BSOB, Aquon door toename meetvraag, de Provincie (inzake Peelvenen budget Natura 2000-p) en het opnemen van de effecten van de omgevingswet hebben geleid tot een toename van de lasten. Hier tegenover staat dat nieuwe afspraken over het beheer en onderhoud van beschoeiingen leiden tot een structurele bijstelling Begroting naar beleidsvelden Tabel 8: Begroting naar beleidsvelden Beleidsproduct Begroting 2017 Begroting 2016 Rekening 2015 Kosten x % x % x % Water- Totaal systeem- beheer Zuiveringsbeheer Planvorming ,4% ,1% ,2% Beheersinstrumenten watersystemen Aanleg, verbetering en onderhoud watersystemen Baggeren van waterlopen en saneren van waterbodems Beheer hoeveelheid water Calamiteitenbestrijding watersystemen Monitoring watersystemen Inrichting en onderhoud watersystemen ,7% ,8% ,6% Regulering ,0% ,1% ,9% Heffing en invordering ,6% ,6% ,6% Bestuur en externe communicatie ,5% ,7% ,7% Dekkingmiddelen ,2% ,3% 24 0,1% TOTAAL ,0% ,0% ,0% Grafiek 3: % Aandeel kosten per beleidsveld (watersysteembeheer) 9% 4% 3% 10% Planvorming Inrichting en onderhoud watersystemen Regulering Heffing en invordering 74% Bestuur en externe communicatie Programmabegroting 2017 versie

22 Grafiek 4: Het beleidsveld Inrichting en onderhoud watersystemen gesplitst naar beleidsproducten 27% 10% 0% 5% 3% Beheersinstrumenten watersystemen 55% Aanleg, verbetering en onderhoud watersystemen Baggeren van waterlopen en saneren van waterbodems Beheer hoeveelheid water Monitoring watersystemen 1.3 Gezond en Natuurlijk Water Deze paragraaf gaat in op alle activiteiten van het waterschap die bijdragen aan het bereiken van de doelstellingen op het gebied van gezond en natuurlijk water Doelstellingen De doelstelling voor dit programma is: Een ecologisch goed functionerend watersysteem Waterschap Aa en Maas streeft naar oppervlaktewateren die een goede leefomgeving vormen voor planten en dieren, die zich langs en in het water kunnen verplaatsen tussen (natuur)gebieden en waarin het watersysteem voldoet (in 2027) aan de normen voor stoffen en soortensamenstelling. Dit vraagt ook om een goede waterkwaliteit, waarin geen problemen optreden door hoge gehaltes van zware metalen, gewasbeschermingsmiddelen, medicijnresten, resistente bacteriën, hormonen etc. Concreet vertaalt zich dit naar een opgave om te zorgen voor: Een verbeterde ecologische waterkwaliteit door beekherstel, EVZ s, natuurvriendelijke oevers en vispassages en aangepast beheer en onderhoud; Een verbeterde chemische waterkwaliteit (ook gericht op gezond water voor de mens); Mooi en beleefbaar water. Programmabegroting 2017 versie

23 1.3.2 Prestaties en activiteiten In 2017 worden diverse prestaties geleverd en concrete activiteiten verricht om de doelstellingen te halen. In onderstaande tabel en kaart komen deze prestaties en activiteiten terug. Tabel 9: Prestaties / activiteiten Gezond en Natuurlijk Water Prestatie planning Investeringsprojecten nr. PJB Peildatum Begrotingsjaar Meerjaren prognose Beekherstel* Begroting ,5 15,3 8 0, IGP Maasheggen 86 0,8 Tovensche Beek 84 4,7 Totaal aanpak Helmond 81 4,6 Maashorst - 0,4 Dynamisch Beekdal 13 5,6 Peelse Loop 83 7,2 Sang en Goorkens 9 2,5 Veghel aan de Aa 8 0,6 Ecologische verbindingszones* Begroting , Dynamisch beekdal 13 5,6 Peelse Loop 83 3,9 Nieuwe Bosschesloot 104 0,8 Totaal aanpak Helmond 81 4,6 Sang en Goorkens 9 2,5 EVZ Bernheze 101 2,2 Goorloop Laarbeek 92 0,9 Tovensche Beek 84 4,1 Natuurvriendelijke oevers** Begroting , NVO Groenendaalse Wetering 0,6 NVO Voordeldonksebroekloop & Beekerloop 10 Vispassages* Begroting Dynamisch Beekdal 13 2 Clusterproject vismigratie Vervangen stuwen Peelkanaal 58 3 Sang en Goorkens 9 2 Peelse Loop Beekmondingen Begroting Renoveren Bovenlandse Sluis 55 1 IGP Maasheggen 86 1 Recreatie *** Begroting * De prognoses voor deze maatregelen zijn hetzelfde als die in de commissie watersyteembeheer van 17 maart 2016 zijn gepresenteerd. Voor beekherstel, EVZ en vispassage's zijn de totalen tm 2021 groter dan het doel omdat prestaties uit de vorige planperiode nog in deze planperiode worden afgerond. Voor beekherstel is er ook sprake van een overprogrammering. De ervaring leert dat de realisatie ervan in de praktijk lager uitvalt. ** In de programmabegroting 2016 en het 1e Bestuursverslag 2016 was zowel de eigenstandige als de met EVZ gecombineerde NVO-opgave opgenomen in tabel. Vanaf bestuursverslag 2 brengen we enkel nog de eigenstandige NVO-opgave in beeld. Hiermee sluiten we aan bij de opgave zoals deze in het WBP was opgenomen. *** Aan recreatie wordt zowel binnen investeringsprojecten als vanuit exploitatiewerkzaamheden invulling geven. Het aantal werken per jaar kan verschillen maar blijft binnen de vastgestelde financiële kaders. Totaal 2021 Doel 2021 Na 2021 Eenheid km km km stuks stuks Obj. / jaar Gezond en Natuurlijk Water Verkenningen en beleid voor 2017 Watersysteem analyses Beleidsnota Ecologische Verbindingszones Beleidsnota Visstand- en visserijbeheer Beleidsnota Oeververdediging Beleidsnota Beekherstel Toetsingskader Mooi en Beleefbaar water Kennisontwikkeling kleinschalige beheer- en inrichtingsmaatregelen Strategie Landbouw Afvalwaterstrategie - schoon water Waterverdeling - voldoende water Kennisontwikkeling waterkwaliteit Beïnvloeden en stimuleren aanpak diffuse bronnen Uitvoeren Actualiseren Uitvoeren Uitvoeren Opstellen Uitvoeren Uitvoeren Programmabegroting 2017 versie

24 Kaart 3: Geplande prestaties in 2017 binnen programma Gezond en Natuurlijk Water (o.b.v. Programma In Beeld) Toelichting kaart: De prestaties van 2017 vinden plaats binnen de projecten: - Dynamisch Beekdal; - EVZ Nieuwe Bossche Sloot; - EVZ Bernheze; - Veghel aan de Aa; - Peelse loop Zwarte Water; - Sang en Goorkens; - Goorloop Laarbeek; - Clusterproject vismigratie; - Vervangen stuwen Peelkanaal; - Beekmonding bij Bovenlandse Sluis Toelichting op de belangrijkste activiteiten en ontwikkelingen in 2017 Realisatie inrichtingsprojecten in 2017 Beekherstel De verwachting is dat in kilometer beekherstel zal worden gerealiseerd. Dit betreffen trajecten binnen de projecten Dynamisch Beekdal, Peelse Loop, Sang en Goorkens en Veghel aan de Aa. EVZ In 2017 wordt 16 kilometer EVZ gerealiseerd binnen een zestal projecten (waaronder Dynamisch Beekdal en Peelse Loop). De EVZ Nieuwe Bossche Sloot zal bijdragen aan het volledig ontsluiten van Programmabegroting 2017 versie

25 eerder gerealiseerde stukken. De prestaties binnen het project EVZ Bernheze dragen ook bij aan het verbinden van eerder aangelegde trajecten. Doordat voor gemeenten de onduidelijkheid rondom het provinciale subsidiepercentage voor de aanleg van EVZ s blijft bestaan, zijn er maar weinig gemeenten actief in de aanleg van EVZ s. Dit heeft tot gevolg dat er vooral voortgang is in trajecten waarin EVZ s samen met beekherstel kunnen worden aangelegd. NVO In 2017 start de planvoorbereiding van een aantal NVO inrichtingsprojecten. Hierbij wordt de koppeling gezocht met knelpunten in het watersysteem ten aanzien van waterlopen die intensief onderhoud vragen door een krap profiel. Hieraan ligt het uitvoeringsprogramma NVO ten grondslag (vaststelling eind 2016 voorzien). Vismigratie Begin 2016 is gestart met het clusterproject vismigratie, waarin zo n 37 vismigratieknelpunten binnen één project wordt opgelost in de komende jaren. In 2016 zijn de eerste 6 knelpunten aangepakt. Fase 2 en 3 (18 knelpunten) zijn gepland voor 2017 en De voorbereiding hiervoor is in 2016 gestart. Relatief eenvoudige locaties kunnen in 2017 worden uitgevoerd; voor enkele complexere locaties is een langere voorbereiding nodig en is uitvoering op zijn vroegst in 2018 voorzien. Beekmondingen De aanpak van beekmondingen gebeurt in samenwerking met Rijkswaterstaat gerealiseerd binnen het Convenant Beekmondingen. Dit convenant wordt in 2017 geactualiseerd op basis van de WBPopgave. Eind 2016 wordt in het project van de Renovatie Bovenlandse Sluis één beekmonding gerealiseerd. Wateroverlast en inrichting robuust watersysteem Vanuit de wateroverlast in juni 2016 bekijken we in 2017 zorgvuldig hoe watersysteemherstel integraal kan worden opgepakt. De bestaande ruimteclaim vanuit de ecologische opgave vormt hiervoor een eerste basis. De ruimtelijke en overige randvoorwaarden krijgen hun beslag in de omgevingsvisie van de provincie Noord-Brabant. Innovatie en onderzoek ecologische instandhouding Aa en maas neemt deel in Brabant brede kennisontwikkelingsprojecten rondom ecologisch waterbeheer. In 2017 zijn er enkele kleinschalige proeven om de wetenschappelijke inzichten te toetsen aan de praktijk. Derde Plattelandsontwikkelingsprogramma (POP3) en blauwe diensten In de derde tranche van het plattelandontwikkelingsprogramma is het mogelijk om Europese subsidie te krijgen voor stimulering van enerzijds agrarische initiatieven omtrent kennisoverdracht ten behoeve KRW-Nitraatrichtlijn doelstellingen, en anderzijds agrarische natuur- en waterdiensten (Blauwe Diensten). Vanuit het onderdeel voor kennisoverdracht starten 4 Brabantbrede projecten ter verbetering van de waterkwaliteit, zoals bijvoorbeeld Brabant Bewust. Voor het uitvoeren van agrarisch natuur- en waterbeheer in 2017 is in 2016 met het Collectief Oost-Brabant intensief samengewerkt aan de voorbereiding van de gebiedsaanvraag. Gezamenlijk is gekozen voor een pakket met akkerrandenbeheer. De voorbereidingen voor de gebiedsaanvraag 2018 starten in het najaar van Watersysteemanalyses Voor een aantal stroomgebieden (Roode Wetering, Voordeldonkse Broekloop, Hertogswetering (moet nog verder uitgewerkt), benedenloop van de Aa en bovenloop van de Aa (september 2016) Programmabegroting 2017 versie

26 zijn watersysteemanalyses gereed. Eind 2016 zal er ook een systeemanalyse voor de Raamvallei gereed zijn. In een systeemanalyse wordt in een stroomgebied onderzocht hoe het watersysteem werkt en wat de stuurfactoren zijn m.b.t. het behalen van de wateropgaven. Eind 2018 is voor alle stroomgebieden in het beheergebied een systeemanalyse beschikbaar voor dagelijks beheer en inrichtingsprojecten. Ook worden hiermee keuzes over doelen en maatregelen voor de volgende planperiode ( ) voorbereid. Monitoring In 2017 wordt een monitoringsplan opgesteld voor het monitoren van de hydrologische en maatschappelijke effecten bij projecten waar bouwen met natuur wordt toegepast. Hiervoor is euro opgenomen in het uitvoeringsprogramma. De ecologische aspecten worden in deze projecten al wel goed gemonitord. Voor de omgeving is echter vooral de hydrologische ontwikkeling bepalend voor het draagvlak. Actualisatie beleidsnota s Er wordt gewerkt aan het actualiseren en integreren van de diverse beleidsnota s binnen natuurlijk water (nota s beekherstel, EVZ, oeververdediging en visstand beheer). Het accent ligt op het actualiseren van kennis, de gewenste aanpak en (betere) aansluiting bij vigerend beleid (o.a. nota peilbeheer en beheerplan watersysteem). De doelen en ambities staan niet ter discussie. Recreatie en cultuurhistorie Aa en Maas wil mooi en beleefbaar water waarlangs de inwoners van ons gebied kunnen genieten en waarmee het waterschap de zichtbaarheid van haar taken kan uitdragen. In 2017 komt een strategisch en gebiedsgericht kader beschikbaar dat gaat helpen bij het meer programmatisch invulling geven aan de ambities op het vlak van recreatief medegebruik en beleving. Binnen inrichtingsprojecten is continue aandacht voor recreatief medegebruik en beleving. In 2017 vormen de Zuiderwaterlinie en de Peel-Raamstelling belangrijke gebiedsontwikkelingen waarin het waterschap, waar relevant, een bijdrage levert. Bij mooi en beleefbaar water hoort geen zwerfafval. In 2017werken we samen met Rijkswaterstaat en IVN Brabant (Schone Maas Brabant) verder gewerkt aan het vergroten van de bewustwording op dit vlak. Dit gebeurt onder meer door het gezamenlijk organiseren van opruimacties in de uiterwaarden en langs watergangen van Aa en Maas. Ook in Unie-verband wordt in 2017 verder gewerkt aan bewustwording (Ketenakkoord Kunststofkringloop). Dit spoor is meer geënt op landelijk schaalniveau, inzicht in de aard en omvang problematiek, oplossingen om het te voorkomen en kennisdeling tussen waterschappen. Ook samenwerking met ketenpartners, zoals gemeenten, is een belangrijk onderdeel. Instandhouding natuurlijk ingerichte gebieden De exploitatiebegroting voor onderhoud van natuurlijk ingerichte gebieden is gebaseerd op basis van het kengetal en het gerealiseerd aantal kilometers. De onderhoudskosten aan de vismigratieknelpunten zijn de laatste jaren laag gebleken waarop de begroting voor 2017 naar beneden is bijgesteld. Waterkwaliteit Voor het bereiken van een goede ecologische toestand is het nodig om zowel de watersystemen (her) in te richten, als de emissies naar het oppervlaktewater terug te dringen. De belangrijkste stofgroepen die de waterkwaliteit negatief beïnvloeden zijn nutriënten, zware metalen, gewasbeschermingsmiddelen en nieuwe stoffen zoals geneesmiddelen, microplastics, ammonium en nanodeeltjes. Programmabegroting 2017 versie

27 Emissiebeheer Met het oog op het aanpakken van emissies naar het watersysteem wordt het emissiebeheer in 2017 nader geconcretiseerd. Dit emissiebeheer richt zich op alle emissies, en omvat naast de nutriënten ook andere stofgroepen zoals zware metalen, gewasbeschermingsmiddelen, antibioticaresistente bacteriën, medicijnen en nieuwe stoffen. Vanuit de stofgroepen, emissieroutes en betrokken doelgroepen geeft emissiebeheer invulling aan de uitvoering van waterschapsactiviteiten. Aanpak nutriënten De drie meest relevante oorzaken van normoverschrijding op gebied van nutriënten bij Aa en Maas zijn de landbouw, de zuiveringen en de wateraanvoer. Voor alle drie de oorzaken richt onze aanpak zich op het bereiken van de KRW-doelen voor waterkwaliteit in 2027: Strategie landbouw: voor reductie van fosfaat- en stikstofemissies vanuit de landbouw richt Aa en Maas zich op het stimuleren van maatregelen door de agrarische sector. Hiertoe wordt een nadere strategie geformuleerd waar het Deltaplan Agrarisch Waterbeheer (DAW) een onderdeel van vormt. Daarbij horen ook gebiedspilots waterkwaliteit; Afvalwaterstrategie: onderdeel van de aanpak is het in beeld brengen van de consequenties die het halen van de KRW heeft voor de rwzi s. Zie verder onder het programma Schoon Water; Waterverdeling: met de aanpak wordt ingezet op het zo positief mogelijk beïnvloeden van de waterkwaliteit via inlaat van water uit bovenstrooms gelegen gebied. Een voorbeeld daarvan is de waterverdeling van de Noordervaart. Delta-aanpak waterkwaliteit en zoetwater Aa en Maas zet zich ook in 2017 proactief in voor het versterken van de landelijke en regionale regie voor waterkwaliteit. Naar aanleiding van de brief over de Delta-aanpak die de Minister in 2016 aan de Tweede Kamer heeft gestuurd brengen we de komende tijd in beeld welke consequenties deze aanpak heeft voor het waterschap. Relevant is in ieder geval regionale samenwerking met alle met waterpartners, waarbij we in afstemming starten met regionale analyses Input Begroting 2017 Voor de uitvoering van de werkzaamheden in het kader van dit programma is de volgende input nodig. Tabel 10: Investeringsprojecten 2017 Srt. Inv. Omschrijving Investering TOTAAL KREDIET BRUTO BRUTO A TOTAAL A - investeringen B1 TOTAAL B1 - investeringen B2 TOTAAL B2 - investeringen C TOTAAL C - investeringen EINDTOTAAL GERAAMD SVOLUME WATERBEHEERPLAN In bijlage 5 treft u de specificatie aan van de hierboven opgenomen totalen. Programmabegroting 2017 versie

28 Tabel 11: Exploitatie INPUT GEZOND EN NATUURLIJK WATER (* 1.000) Omschrijving Begroting 2017 Begroting 2016 Realisatie 2015 totaal lasten totaal baten saldo lasten en baten Belangrijkste ontwikkelingen binnen de lasten en baten Als gevolg van de maatregel uit het Bestuursakkoord om het doorschuiven van kosten naar de toekomst te beperken, zijn er aanvullende correcties uitgevoerd op de afschrijvingen, wat leidt tot hogere kapitaalslasten. Daar deze correcties op de afschrijvingen met name planvorming en innovatie betreft, is het effect hiervan op de kapitaallasten zichtbaar bij alle programma s. Toename van de apparaatskosten, met name op het gebied van automatisering, heeft zijn weerslag op de lasten van alle programma s. Onder uitputting van het budget voor onderhoud van vispassages de afgelopen jaren hebben geleid tot een structurele van het budget Begroting naar beleidsvelden Tabel 12: Begroting naar beleidsvelden Beleidsproduct Begroting 2017 Begroting 2016 Rekening 2015 Kosten x % x % x % Water- Totaal systeem- beheer Zuiveringsbeheer Planvorming ,6% ,3% ,7% Inrichting en onderhoud watersystemen ,3% ,1% ,6% Heffing en invordering ,9% 740 9,2% ,6% Bestuur en externe communicatie ,7% 743 9,2% ,8% Dekkingsmiddelen ,6% -59-0,7% 12 0,2% TOTAAL ,0% ,0% ,0% Grafiek 5: % Aandeel kosten per beleidsveld (watersysteembeheer) 9% 8% 26% Planvorming Inrichting en onderhoud watersystemen Heffing en invordering 57% Bestuur en externe communicatie Programmabegroting 2017 versie

29 1.4 Schoon Water Deze paragraaf gaat in op het transporteren en zuiveren van afvalwater. Het zuiveren van afvalwater draagt bij aan het realiseren van een gezond en natuurlijk watersysteem. De samenhang met het programma Gezond en Natuurlijk Water is hiermee gelegd Doelstellingen De doelstelling voor dit programma is: Een duurzame en efficiënte afvalwaterketen. Concreet vertaalt zich dit in een opgave om: Rwzi s, rioolgemalen en transportleidingen in stand te houden door risico gestuurd onderhoud en renovatie op basis van asset management; Aan de afnameverplichting te voldoen en de huidige dienstverlening op basis van afspraken met gemeentes in stand te houden (waaronder beheer en onderhoud van rioolgemalen); Een bijdrage te leveren aan het realiseren van kwaliteitsdoelstellingen voor het ontvangende oppervlaktewater, door te voldoen aan de lozingseisen voor de rwzi s en de noodzaak te verkennen om N en P verder te verlagen en in de toekomst nieuwe stoffen te verwijderen; De bedrijfsvoering waar mogelijk te verbeteren door inzet van 5S, Lean Six Sigma, procesautomatisering, nieuw type sensoren en regelingen; De zuiveringen te optimaliseren op effluentkwaliteit, kosten, energie en chemicaliën; Kostenbesparingen te realiseren conform de afspraken in het Bestuursakkoord Water (13% kostenbesparing ten opzichte van 2010) en kosten te beheersen zodat de lasten niet meer stijgen dan het inflatieniveau; Het energiegebruik te reduceren conform de MJA-3 (Meerjarenafspraken energie-efficiency) en zelf energie op te wekken conform het klimaatakkoord; De productie en bestemming van slib te optimaliseren in samenwerking met partners in de slibketen; Mogelijkheden te verkennen om grondstoffen en energie terug te winnen conform de routekaart afvalwaterketen. Belangrijk aspect hierin is het zoeken naar geschikte afzetmogelijkheden voor de geproduceerde energie en grondstoffen als rendabele bijdrage aan een circulaire economie, Samenwerken met verschillende partners in de verwaardingsketen is noodzakelijk; Afkoppelen van hemelwater door gemeentes te stimuleren om minder schoon water op de rwzi s te krijgen. Dit is met name relevant op het moment dat grootschalige renovaties plaatsvinden, omdat aanvoer van hemelwater mede de benodigde hydraulische capaciteit bepaalt. Programmabegroting 2017 versie

30 1.4.2 Prestaties en activiteiten Tabel 13: Prestaties / activiteiten Schoon water Prestatie planning Prestaties Peildatum Begrotingsjaar Meerjaren prognose Uitvoering wettelijke taak: Zuiveren van afvalwater Voldoen aan afname afspraak, operationele beschikbaarheid Begroting 2017 >98 >98 % Voldoen aan lozingseis tav P per rwzi Begroting 2017 j j j/n Voldoen aan lozingseis tav N per rwzi Begroting 2017 j j j/n Verwijdering P over alle rwzi's Begroting 2017 >85 >85 % Verwijdering N over alle rwzi's Begroting 2017 >80 >85 % Doelmatige bedrijfsvoering Slibproductie Begroting 2017 >22 >22 % droge stof Duurzame bedrijfsvoering Energie besparing Begroting % tov 2005 Energie productie Begroting % Winnen energie en grondstoffen Nr. PJB Gasopwekking en levering rwzi Den Bosch 114 In gebruik nemen Full-scale installatie fijnzeven, winnen cellulose rwzi Aarle- Onderzoek effect 189 Rixtel op zuivering Afzetmogelijkheden cellulose Realisatie Investeringsprojecten Uitvoeren renovatie Den Bosch 115 Conform planning Gereed Gereed Uitvoeren renovatie rioolgemalen Uitvoeren werkzaamheden transportleiding en persleidingen Conform planning Conform planning Reguliere activiteiten Optimalisering zuiveringen Optimaliseren slibproductie en slibafvoer Verbeteren bedrijfsvoering: Implementatie SS en Lean Six Sigma Uitvoeren risico gestuurd onderhoud met behulp van assetmanagement Samenwerken met gemeentes in de afvalwaterketen Actualiseren lozingsvergunningen Totaal 2021 Doel 2021 Eenheid Schoon water Verkenningen en beleid voor 2017 Strategie behandeling afvalwater (zuiveringsstrategie) Uitvoeren nadere studies renovatie en uitbreiding rwzi's Optimalisatie Slibafvoer Slibstrategie herzien in samenhang met visie op SNB Energiebeleid Inspectieplan transportleidingen Doorontwikkeling in samenwerking met gemeentes Strategie instandhouden rwzi Oijen Plan van aanpak vervanging procesautomatisering Uitwerken Opstellen Implementeren Opstellen Uitwerken Opstellen Uitwerken Verkennen Implementeren Programmabegroting 2017 versie

31 Kaart 4: Geplande prestaties in 2017 binnen programma Schoon Water (o.b.v. Programma In Beeld) Toelichting kaart: In 2017 worden de volgende projecten prestaties gerealiseerd ten behoeve van het programma Schoon Water: 154. Renovatie rioolgemaal De Hutten en Ommel; 158. Renovatie rioolgemaal Maren-Kessel 159. Voorbereiden renovatie transportleiding Gemert- t Broek; 160. Vervangen persleiding rioolgemaal De Hutten 170. Aanleg transportleiding bedrijventerrein Laarakker rwzi Land van Cuijk 176. Vervangen besturingsinstallatie rwzi Dinther Renovatie Rioolgemalen Maaijengatweg Donkenweg en Geffen De volgende projecten zijn daarnaast op dit moment in voorbereiding of in uitvoering: 114. Groen Gas levering s-hertogenbosch; 115 Renovatie rwzi s-hertogenbosch; 139. Voorbereiden renovatie rioolgemaal Oploo Renoveren transportleiding rioolgemaal Cuijk-Haven 179. Aanpassen rwzi Dinther; Optimalisatiestudie voor transportleiding Achterdijk-rwzi Land van Cuijk. Voorbereiding renovatie diverse rioolgemalen Toelichting op de belangrijkste activiteiten en ontwikkelingen in 2017 Optimaliseren zuiveringsproces Ook in 2017 blijft het waterschap doorgaan met het verbeteren van de zuiveringsprestaties en verlagen van de kosten. Aa en Maas gaat door met vervanging van verouderde procesautomatisering Programmabegroting 2017 versie

32 op onze rwzi s. Dit zal mede leiden tot minder variaties in effluentkwaliteit. In combinatie met andere optimalisaties wordt duidelijk hoe groot het gat nog is met nieuwe effluenteisen in het kader van de KRW. Daarnaast worden benodigde renovaties en onderhoud uitgevoerd. Renovatie rwzi Den Bosch De renovatie van de rwzi s-hertogenbosch is in de uitvoeringsfase. De oplevering is in 2018 voorzien waarna een meetjaar volgt. In 2017 wordt een grote stap gezet in de fysieke verbouwing van de installatie wat een substantiële investering betekent. Transporteren van afvalwater De geplande renovatie/vervanging van diverse rioolgemalen en transportleidingen, gericht op bedrijfszekerheid conform de huidige technische eisen en de verwerking van het door gemeenten aangeboden rioolwater, zal ook in 2017 worden voortgezet. Vermeldenswaardig is dat in 2017 ook de reeds ingezette aanpassing van het transportstelsel in de regio Land van Cuijk ten gevolge van de ontwikkeling van het regionaal bedrijventerrein Laarakker wordt afgerond. In 2017 wordt de risico-inventarisatie van leidingbreuken afgerond op basis van de ervaringen met de pilot in regio s-hertogenbosch. Op basis van deze inventarisatie komt er een inspectieplan voor het hele gebied. Afvalwaterstrategie In 2017 worden de ambities die opgenomen zijn in de afvalwaterstrategie verder geconcretiseerd in concrete deelplannen voor verschillende aspecten. De uitwerking van de strategie nota consequenties van de KRW voor de zuiveringen in concrete investeringsplannen is hier een belangrijk onderdeel van. Hiermee ontstaat een handvat/richtlijn om een integrale afweging te maken wanneer en hoe de rwzi s aangepast moeten worden. De afvalwatersstrategie bevat een plan van aanpak om de doelstellingen per rwzi op detailniveau uit te werken. Samenwerking in de afvalwaterketen Gemeenten en waterschap beheren samen de afvalwaterketen. Afspraken over een doelmatig beheer zijn vastgelegd in het landelijk Bestuursakkoord Water (BAW, april 2011). Uitwerking van dit BAW binnen het gebied van Aa en Maas gebeurt in vier werkeenheden. Voor de periode zijn de samenwerkingsprojecten bestuurlijk vastgelegd in samenwerkingsovereenkomsten. Ook in 2017 blijft Aa en Maas invulling geven aan de gemaakte afspraken. Hiervoor worden eind 2016 nieuwe samenwerkingsovereenkomsten (SOK) afgesloten met drie van de vier werkeenheden (de SOK Brabantse Peel loopt nog door tot 2020 de SOK van de andere drie werkeenheden eindigen op 1 januari 2017). In het oog springende activiteiten voor 2017 (en verder) zijn: 1. Opstellen van een watervisie / gezamenlijke planonderlegger water, als onderdeel van of onderlegger voor de gezamenlijke provinciale omgevingsvisie. Dit in verband met het in werking treden van de omgevingswet in Het opstellen van een gezamenlijke investeringsprogrammering (GIP) om investeringen van waterschap(pen) en gemeenten beter op elkaar af te stemmen. 3. Meten en monitoren in de afvalwaterketen, voor meer kennisontwikkeling op het gebied van het functioneren van de afvalwaterketen en om zicht te krijgen op de interactie tussen keten en systeem. Energie, rest- en grondstoffen Er wordt ingezet op verdere implementatie van mogelijkheden voor terugwinnen van grondstoffen en energie op onze zuiveringen conform de Routekaart Afvalwaterketen De levering van groen gas voor de Afvalstoffendienst en biogas aan Heineken wordt gestart; Programmabegroting 2017 versie

33 Het onderzoek naar afzetmogelijkheden van zeefgoed van de fijnzeefinstallatie in Aarle-Rixtel wordt gecontinueerd; Onderzoek wordt voortgezet naar effecten van fijnzeefinstallatie op het zuiveringsproces; De pilotinstallatie voor superkritisch vergassen wordt beproefd Input Begroting 2017 Voor de uitvoering van de werkzaamheden in het kader van dit programma is de volgende input benodigd. Tabel 14: Investeringsprojecten 2017 Srt. Inv. Omschrijving Investering TOTAAL KREDIET BRUTO BRUTO A TOTAAL A - investeringen B1 TOTAAL B1 - investeringen B2 TOTAAL B2 - investeringen C TOTAAL C - investeringen EINDTOTAAL GERAAMD SVOLUME WATERBEHEERPLAN In bijlage 6 treft u de specificatie aan van de hierboven opgenomen totalen. Tabel 15: Exploitatie INPUT SCHOON WATER (* 1.000) Omschrijving Begroting Begroting Realisatie totaal lasten totaal baten saldo lasten en baten Belangrijkste ontwikkelingen binnen de lasten en baten Als gevolg van de maatregel uit het Bestuursakkoord om het doorschuiven van kosten naar de toekomst te beperken, zijn er aanvullende correcties uitgevoerd op de afschrijvingen, wat leidt tot hogere kapitaalslasten. Daar deze correcties op de afschrijvingen met name planvorming en innovatie betreft, is het effect hiervan op de kapitaallasten zichtbaar bij alle programma s. Toename van de apparaatskosten, met name op het gebied van automatisering, heeft zijn weerslag op de lasten van alle programma s. Binnen de lasten is, op basis van de realisatiecijfers voorgaande jaren, een structurele verlaging van het budget voor onderhoud Zuiveringsbeheer doorgevoerd. Daar tegenover staat een extra structureel budget voor calamiteiten in de waterketen en is een extra budget om studies uit te kunnen voeren op het gebied van consequenties van implementatie Activiteitenbesluit en KaderRichtlijnWater. De transitie naar de Energie- en Grondstoffenfabriek wordt merkbaar in de exploitatie. De ontwikkeling van de nettolasten blijft binnen de afgesproken kaders, maar er zijn grote veranderingen op kostensoort niveau ( zie onderstaand ). Waar het eerst ging om plannen, zitten we nu in een fase dat deze installaties daadwerkelijk gebouwd worden (o.a. renovatie rwzi Den Bosch; realisatie fijnzeefinstallatie rwzi Aarle-Rixtel). In 2017 zijn de effecten in de exploitatie (kapitaallasten, opbrengsten en kosten) zichtbaar. Programmabegroting 2017 versie

34 Voor de programmabegroting 2017 zijn er op kostensoortniveau echter wel belangrijke verschuivingen, met name door veranderingen op rwzi Den Bosch. De extra kosten worden veroorzaakt door: Een toename van de inkoop van chemicaliën door de dosering van extra polymeer op de centrale slibverwerking op rwzi s-hertogenbosch; Een toename van de elektriciteitskosten doordat biogas verkocht wordt aan Heineken; De kosten inkoop van warmte van de Afvalstoffendienst (opwarmen gisting); Interne transportkosten van slibkoek naar rwzi s-hertogenbosch; Kosten ijzerchloride voor extra verwijdering nutriënten. Er zijn voordelen als gevolg van: Opbrengsten van verkoop biogas; Afname kosten slib naar SNB door reductie van het volume en een eenmalige uitkering van de SNB van als gevolg van de opbrengst van de Switch Transaction Begroting naar beleidsvelden Tabel 16: Begroting naar beleidsvelden Beleidsproduct Begroting 2017 Begroting 2016 Rekening 2015 Kosten x % x % x % Water- Totaal systeem- beheer Zuiveringsbeheer Planvorming ,6% 572 1,1% 510 1,0% Getransporteerd afvalwater Gezuiverd afvalwater Verwerkt slib Afvalwaterbehandeling door derden 3 Bouw en exploitatie ZTW ,0% ,7% ,8% Regulering ,7% 846 1,7% 604 1,2% Heffing en invordering ,6% ,1% ,2% Bestuur en externe communicatie ,5% ,6% ,6% Dekkingsmiddelen ,4% -89-0,2% 611 1,2% TOTAAL ,0% ,0% ,0% Grafiek 6: % Aandeel kosten per beleidsveld (zuiveringsbeheer) 2% 3% 2% 2% Planvorming Bouw en exploitatie ZTW Regulering Heffing en invordering Bestuur en externe communicatie 91% Programmabegroting 2017 versie

35 Grafiek 7: Het beleidsveld Bouw en exploitatie zuiveringstechnische werken gesplitst naar beleidsproducten 15% 0% 24% Getransporteerd afvalwater Gezuiverd afvalwater Verwerkt slib 61% Afvalwaterbehandeling door derden 1.5 Water in bebouwd gebied In het bebouwde gebied spelen onderwerpen van alle programma s uit deze begroting. Er ligt een opgave om de kans op wateroverlast te beperken, er liggen opgaven rond voldoende water en om te komen tot een gezond en robuust watersysteem en er ligt een sterke link met de afvalwaterketen. Bij de diverse programma s wordt al her en der ingegaan op de opgaves in bebouwd gebied. In deze paragraaf wordt het samenhangende geheel van de activiteiten van het waterschap in het bebouwde gebied geschetst. Er wordt niet apart ingegaan op de financiën rond dit onderwerp, dit zit verwerkt in de financiële paragrafen van de eerder beschreven programma s Doelstelling In het Waterbeheerplan is de waterschap ambitie met betrekking tot het bebouwd gebied als volgt verwoord: Ook in bebouwd gebied streven wij naar het hebben en houden van een gezond, robuust en veerkrachtig watersysteem. Een watersysteem dat onze inwoners kunnen beleven, waar ze van kunnen genieten. Steeds vaker voorkomende extreme neerslag, periodes van droogte en problemen als gevolg van extreme warmte (bijvoorbeeld hittestress) raken direct aan de belangen van veel inwoners van het beheergebied. In de planperiode verkent het waterschap met zijn partners hoe de problemen in bebouwd gebied opgevangen kunnen worden. Hier liggen direct raakvlakken met de inrichting van de openbare ruimte (gemeenten, projectontwikkelaar) en hoe burgers en bedrijven omgaan met hemelwater in en op hun percelen. Hoewel de formele taak in het beheer daarvan niet bij het waterschap ligt, wil het waterschap zijn steentje bijdragen aan een verbeterde leefomgeving in dorp en stad Prestaties en activiteiten Tabel 17: Prestaties / activiteiten Water in Bebouwd Gebied Prestaties Nr. PjB Bron Begrotingsjaar Meerjaren prognose Actualiseren beleidskaders water in bebouwd gebied Begroting stuks Klimaatstresstesten Begroting Agrifood Capital 1 Stuks Metropoolregio Eindhoven 1 Oplossen knelpunten riooloverstorten Begroting Stuks Waterkwaliteit, gezondheid en beleving en bebouwd 111 Begroting Maatregel Oplossen knelpunten stedelijk gebied Begroting 2017 onder Veilig Stuks Zie prestaties Programma & Bewoonbaar Totaal 2021 Doel 2021 Eenheid Programmabegroting 2017 versie

36 Water in Bebouwd Gebied Verkenningen en beleid voor 2017 Brabantse Healthdeal Regiodeal MRE / Citydeal Eindhoven/Helmond Regiodeal AFC / Citydeal 's Hertogenbosch Innovaties bebouwd gebied Koppeling klimaat aan Nul Op de Meter-traject energie Monitoringsplannen met gemeenten Ambitiebepaling & Strategie bebouwd gebied Beleidskader bebouwd gebied: Waterkwaliteitsspoor onderdeel riooloverstorten Waterkwaliteit en beleving in bebouwd gebied Klimaatactieve maatregelen in bebouwd gebied Klimaatbestending Land van Cuijk Visie klimaatadaptatie de Peel Deelname Prins Bernard Wijkwaterfonds Stimuleringsregeling Klimaatactief Bebouwd Gebied Verkennen Verkennen Verkennen Verkennen Verkennen Opstellen Opstellen Actualiseren Actualiseren Actualiseren Uitvoeren Uitvoeren Opstellen Uitvoeren Uitvoeren In 2017 wordt net als in voorgaande jaren invulling gegeven aan maatregelen ten aanzien van wateroverlast en aanpak waterkwaliteit, gezondheid en leefbaarheid in bebouwd gebied. De afgelopen jaren zijn al veel maatregelen getroffen om wateroverlast in bebouwd gebied te voorkomen. De wateroverlast in juni 2016 zorgde in onder meer Boxmeer, Deurne, Asten en Someren voor veel problemen. In 2016/2017 zal samen met gemeenten bekeken worden hoe we nog beter voorbereid kunnen zijn op piekbuien zoals zich in juni 2016 voordeden. De in het WBP gereserveerde middelen voor klimaatadaptatie worden ingezet als cofinanciering voor initiatieven van derden. In bebouwd gebied zijn daarvoor de gemeenten, (samenwerkende) burgers en bedrijven de voor de hand liggende partners. Dit doen we bijvoorbeeld door mee te liften op bestaande initiatieven als Brabant Nul op de Meter, waarbij we niet enkel gaan voor energie zuinig renoveren van woningen, maar tevens ook klimaat adaptief maken van woningen. Bovendien geven we in 2017 invulling aan een aantal citydeals met onze hoofdzakelijk stedelijke partners. Speerpunten voor 2017 Net als in 2016 co-financiert en werkt Aa en Maas aan kleinschalige klimaat actieve maatregelen in bebouwd gebied middels een stimuleringsprogramma; In 2017 wordt invulling gegeven aan het project waterkwaliteit, gezondheid en leefbaarheid gericht op het verbeteren van de waterkwaliteit van stadswateren en het tegengaan van de blauwalg problematiek door het aanpakken van minimaal één vijver samen met een gemeente; Samen met gemeenten worden kaders opgesteld voor het monitoren van water in bebouwd gebied, dit om meer zicht te krijgen op de waterkwaliteit van water in bebouwd gebied en de interactie tussen (afval) waterketen en het watersysteem in bebouwd gebied; Met gemeenten die op basis van de regionale klimaat stress testen een verdieping willen op sub regionaal of lokaal niveau werken we dit verder uit door het signaleren van de kwetsbaarheden en het benoemen van de kansen in dat betreffende gebied; Waterschap en gemeenten geven daarbij samen aan wat zij willen. Op basis van de kansen worden de gezamenlijke ambities opgesteld, rollen verdeeld en investeringen afgestemd; Het waterschap gebruikt de komende periode om de ambitie en strategie in bebouwd gebied te bepalen, als gevolg hiervan wordt ook een actualisatie van bestaande beleidskaders in bebouwd gebied verwacht, de verwachting is dat dit jaarlijks 1 beleidsstuk betreft; In 2017 participeert Aa en Maas concreet in 1 á 2 zogenoemde regiodeals/citydeals, te denken valt daarbij aan citydeals op het gebied van klimaat, gezondheid, circulaire economie of duurzaamheid. De regie tot handelen in bebouwd gebied ligt maar voor een beperkt deel bij het waterschap en voor de middelen om te investeren zijn wij bijna volledig afhankelijk van onze partners. Daar waar mogelijk zullen we onze eigen investeringen in watersysteem en de waterketen koppelen aan de Programmabegroting 2017 versie

37 opgaven van anderen in het bebouwde gebied. Daarnaast willen we meeliften op mogelijke investeringen in het kader van Deltaplan Hoge Zandgronden (DHZ) en de Dynamische Uitvoering Agenda (DUA) van het Provinciaal Milieu en Waterplan (PMWP). Vanuit financieel oogpunt en voortbordurend op de in 2016 ingezette lijn is het investeringsbudget voor stimulering Klimaat Actief Bebouwd Gebied overgeheveld van de investeringen naar de exploitatie. 1.6 Leveren en Organiseren van Maatschappelijke Meerwaarde Het realiseren van de inhoudelijke doelstellingen zoals die aan bod zijn gekomen in paragraaf 1.1 tot en 1.4 vraagt wat van onze organisatie Naast het realiseren van waterdoelen heeft Aa en Maas ook een maatschappelijke rol. Hier gaat dit hoofdstuk op in Prestaties en activiteiten Tabel 18: Prestaties / activiteiten Maatschappelijk meerwaarde Reguliere activiteiten Watertoets Afhandeling vergunningverlening en handhaving binnen wettelijke proceduretijd Prestatie planning Begrotingsjaar Meerjaren prognose Continu Doel 2021 Totale opgave Eenheid %/jaar Maatschappelijk meerwaarde Verkenningen en beleid voor 2017 Organisatieontwikkeling MOOi Communicatiebeleid Omgevingswet Beleid preventie, toezicht en handhaving Uitvoeringsprogramma vergunningverlening en handhaving Landelijke handhavingsstrategie Implementatie Implementatie Voorbereiden Implementatie Uitvoeren Uitvoeren Organisatieontwikkeling Aa en Maas gaat van goed naar beter, we werken samen, slimmer en sneller, om met onze partners in het gebied ambities waar te maken. Met de ingezette organisatieontwikkeling MOOi wordt gewerkt aan zichtbaarheid en bewustwording van de ingezette verandering. Activiteiten om dit te bereiken zijn merkbaar in de organisatie en te herkennen in verdere versterking en verbetering van onze taak. We investeren in een betere samenwerking, zowel binnen als buiten. Aa en Maas schenkt aandacht aan begrippen als maatschappelijk verantwoord ondernemen, participatie en het gebiedsgericht werken. Er wordt geïnvesteerd in het ontwikkelen van medewerkers, hun persoonlijk leiderschap en talent. Medewerkers worden uitgedaagd een extra stap te zetten. Een rode draad die door de organisatieontwikkeling heen loopt is het continu leren en verbeteren in ons werk. Kennis en innovatie speelt hierin een belangrijke rol. Samenwerking met partners/externe ontwikkelingen Het realiseren van onze waterdoelen doen wij bij voorkeur zo, dat het zo veel mogelijk maatschappelijke waarde toevoegt. Hiervoor is een goede samenwerking met onze partners nodig, op alle niveaus. Programmabegroting 2017 versie

38 Samenwerking in onze regio gebeurt onder meer binnen Agrifood Capital en Peelnetwerk. Het vraagt blijvende aandacht om te zorgen dat die samenwerking zo goed mogelijk rendeert. Belangrijke ontwikkeling is het door de regio s opstellen van zogeheten regiodeals. In die regiodeals worden afspraken gemaakt tussen de provincie en de regionale partners over de inzet op onder meer klimaat, gezondheid en groen blauwe opgaven. In het oog springende samenwerkingstrajecten die in 2017 spelen zijn: visieontwikkeling voor het Aa-dal (Laarbeek-Den Bosch); visievorming Traverse Zuid-Willemsvaart Den Bosch; Raamvallei; vervolg op de regionale klimaatstresstest; verdere concretisering en invulling van proeftuingebied Agro as de Peel ; nadere verkenning / uitwerking van de gebiedsopgaven rondom hoogwaterbescherming ( koplopers ); verdere uitwerking van de strategische visie voor de Peel ( De Peel maakt het in Brainport ); bereikbaarheidsakkoord Zuid-Nederland. Ook de samenwerking met de provincie vraagt veel aandacht. Inmiddels zijn voor de komende jaren diverse financieringssporen met elkaar afgesproken (PAS, GOB, STUW, DHZ, DUA PMWP, POP, etc.). De komende tijd wordt met elkaar uitgedacht hoe we dit overzichtelijk houden en hoe we met elkaar over de verschillende sporen in gesprek zijn. Met de overige Brabantse waterschappen werken we samen om daarmee winst te boeken op kwaliteit, kwetsbaarheid en kosten. In 2017 worden diverse zaken geïmplementeerd: e-hrm, gezamenlijk intranet, gezamenlijke database voor waterkwaliteitsgegevens, opvolging van de centrale informatie beveiligingsambtenaar (CISO), e.d. Gezamenlijke uitvoering van specifieke deeltaken worden in de meervoudige centrumregeling vastgelegd. In internationaal verband werken we samen met de internationale waterschapsorganisatie Dutch Water Authorities (DWA). Via de DWA maken we deel uit van projecten of zijn we betrokken in de voorbereiding, naar landen als Macedonië, Egypte, Zuid-Afrika, Bangladesh, Burkina Faso en Vietnam. Onderwerpen waaraan we in 2017 bijdragen zijn: Integrated water resources Management at regional level Egypt, Macedonia, Burkina Faso; Urban Sanitation Bangladesh; Set up new National Water Act South Africa; Knowledge exchange program Vietnam, Macedonia. Communicatie en participatie Ter ondersteuning van het halen van de doelen uit het WBP en Bestuursakkoord is in 2016 nieuw Communicatiebeleid uitgewerkt. Kern van het nieuwe beleid is dat we mensen willen raken met onze communicatie, dat we onze communicatie meer richten op de beleving van onze inwoners. Dit betekent meer direct contact, meer luisteren en minder zenden. Dit beleid wordt in 2017 verder geëffectueerd. Bestuur en organisatie geven in 2017 verder vorm aan de ambitie voor participatie omarmen waar het kan, doorzetten waar het moet. De nadruk ligt op de praktijk en het versterken van de organisatie (in het kader van MOOi). In 2017 wordt daarom de koppeling gelegd met het implementatietraject van de Omgevingswet. We doen al veel samen met andere partijen: initiatieven van andere partijen die bijdragen aan onze doelen of waar wij op kunnen aanhaken, of initiatieven van het waterschap waar anderen op Programmabegroting 2017 versie

39 aanhaken. Financieel dragen wij bij vanuit stimuleringsregelingen (bv in bebouwd gebied) en budgetten voor onze opgaven (zoals recreatief medegebruik). Oprechte inzet op participatie levert veel op, maar kost ook inzet. De regiocommissies gaan in 2017 verder aan de slag met een groen-blauwe handdruk om initiatieven in het zonnetje te zetten en tegelijk participatie aan te jagen. Eind 2017 wordt het AB via een tussenrapportage op de hoogte gebracht van de stand van zaken van participatie. Omgevingswet / Water en ruimte Om volgens de Omgevingswet te kunnen werken en optimaal gebruik te kunnen maken van het digitaal stelsel zal het waterschap kennis moeten nemen van de nieuwe regelgeving, zich moeten bekwamen in het naar de letter van de wet te gaan (samen)werken, waar nodig onze organisatie en/of processen moeten herinrichten, de eigen digitalisering moeten aanpassen en aansluiten op het landelijke Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO), onze juridische instrumenten (keur, verordeningen e.d.) moeten aanpassen etc. Samenvattend, wij zullen een veranderopgave moeten realiseren. Deze brengt eenmalige transitiekosten met zich mee. In 2017 wordt gewerkt aan de volgende componenten: a. De aanpassing van de eigen digitalisering aan het DSO en aan de nieuwe wet- en regelgeving, organisatorische aanpassingen die het gevolg zijn van deze digitalisering (tijdelijk meer capaciteit nodig, andere functies/competenties, andere werkprocessen) en opleidingen en trainingen om met de nieuwe digitalisering te kunnen omgaan. Hiervoor is rekening gehouden met een extra budget van ,-. Het bedrag vormt een combinatie van aanpassingen van ICT en van inzet van diensten en/of inhuur van mensen; b. Opleidingen, trainingen e.d. die niet digitalisering-gerelateerd zijn om volgens de wet te kunnen werken. Het gaat om de uren die medewerkers besteden aan de cursussen en trainingen en het gaat dus niet om de out-of-pocket kosten van deze opleidingen. Deze worden door het landelijke programma Invoeringsbegeleiding verzorgd/betaald. Hiervoor is rekening gehouden met 1,0 extra fte in 2017 om inhuur en/of dienstverlening te kunnen bekostigen voor de opvang van het reguliere werk ; c. Organisatorische en juridische aanpassingen die het gevolg zijn van de nieuwe omgevingswetgeving. Hiervoor is rekening gehouden met 2,0 extra fte in Landelijk is de verwachting dat dit aspect van de invoering van de wet ca. 2,5 manjaar per organisatie vraagt, plus een gering bedrag aan out-of-pocket-kosten (inhuur). Vergunningverlening en handhaving Het doel van vergunningverlening en handhaving is het voorkomen dat activiteiten van derden negatief uitpakken voor het watersysteem, waterkeringen en waterketen en bij voorkeur zelfs positief uitvallen. Aa en Maas zet vergunningverlening, preventie, toezicht en handhaving in om de doelen uit het waterbeheerplan te bereiken. Hierbij hebben we ingezet op deregulering (meer algemene regels in plaats van verboden) en hebben we nieuw beleid ontwikkeld. In 2017 zet Aa en Maas in op: Verdere uitrol beleid Preventie, Toezicht en Handhaving en het koersdocument Effectief Preventief, met als onderdeel een driejarig preventieprogramma ( ); Invulling geven aan het Uitvoeringsprogramma Handhaving 2017; Implementatie van de Kwaliteitscriteria die voortkomen uit de wet VTH (Vergunningverlening Toezicht en Handhaving), in het bijzonder zorgen voor de borging van voldoende kennis, kunde, en capaciteit; Programmabegroting 2017 versie

40 Over het algemeen wordt geen actieve uitvoering verricht op toezicht op indirecte lozingen (lozingen op riool). Dit is een taak van het Wabo-bevoegd gezag (provincie of gemeente) en is ondergebracht bij de omgevingsdienst. Vanwege de belangen van het waterschap bij calamiteiten wordt, net als in 2015 en 2016, conform afspraken in het Bestuursakkoord Water toezicht gehouden op BRZO-bedrijven. BRZO-bedrijven zijn ondernemingen waar grote hoeveelheden gevaarlijke stoffen aanwezig zijn bóven een bepaalde drempelwaarde (deze vallen onder de werking van het Besluit risico's zware ongevallen 1999 (BRZO)). Het toezicht wordt uitbesteed aan waterschap Brabantse Delta. Kennisontwikkeling en innovatie Waterketen en watersysteem blijven ontwikkelen om te verbeteren en te vernieuwen. Voor de afvalwaterketen ligt de nadruk in 2017 op het, samen met de markt, ontwikkelen van energie en grondstofketens. Voor de zuivering Aarle-Rixtel wordt gewerkt aan een duurzame afzetketen voor de herwonnen cellulose en wordt tevens de tweede straat in bedrijf genomen. Daarmee ontstaat dan in Europa de eerste zuivering die op deze schaal cellulose produceert. Verder is eind 2017 de demonstratie-installatie van superkritisch vergassen operationeel. Deze technologie heeft de potentie om de slibverwerkingskosten significant te verlagen. Tot slot zal het thema Nieuwe Stoffen veel aandacht krijgen met de projecten Schone Maaswaterketen (end-of-pipe onderzoek met 16 ketenpartners), Medicijn voor Gezond Water (Brabantbreed netwerk, gericht op bronaanpak en het komen tot een gezonde hotspot (project BlueZone) in de regio Oss) en Big Brown Data (verbetering gezondheid van de stad op basis van afvalwaterdata). Met dit laatste project zijn in 2016 twee prijzen gewonnen en is inmiddels een trainee gestart om te komen tot concrete uitwerking van het concept in Voor het watersysteem ligt de nadruk op de waterveiligheidsopgave die voor ons gebied geldt, het verwaarden van maaisel (bv. via het project bio raffinage) en slimmer onderhoud van watergangen (bv. met een maaidrone voor het bekijken van de status van de watergang en de toepassing van infraroodcamera s voor de opsporing van nesten. Naast deze projecten zullen de resultaten van de prijsvraag Beste Idee Boven Water (2016) in 2017 verder worden uitgewerkt en zullen de innovatieprojecten in 2017 nadrukkelijker worden ingezet voor het versterken van de positionering van waterschap Aa en Maas in de maatschappij. Daarvoor is ook de samenwerking met de afdeling communicatie versterkt. Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen Waterschap Aa en Maas werkt aan levend MVO-beleid en besteedt structureel en integraal aandacht aan het verbeteren van kernonderwerpen op het gebied van klimaat en leefomgeving. Het waterschap leeft naar de zeven MVO-principes én kernonderwerpen uit de ISO en streeft naar borging van MVO thema s in relevante voorstellen en projecten. Aan de hand van een MVO monitoringstool brengen wij ontwikkelingen in beeld en is rapportage mogelijk. In 2017 gaat Aa en Maas de dialoog in- en extern verder aan, omarmen we onze MVO ontwikkeling en stelt Aa en Maas haar MVO visie, ambitie en uitvoeringsplan bij naar actuele ontwikkelingen, maatschappelijke behoeften en afspraken met derden. Bedrijfsvoering Er is veel dynamiek binnen de bedrijfsvoering van Aa en Maas. De klimaatinstallatie van het kantoor in s-hertogenbosch wordt aangepast. Vanaf 2017 werkt Aa en Maas met een nieuw online portal om Programmabegroting 2017 versie

41 Watersysteembeheer Zuiveringsbeheer Totaal Begroting 2017 Totaal Begroting 2016 personele zaken zelf te regelen. Ook wordt het financiële systeem van het waterschap vernieuwd. Met al deze ontwikkelingen was al rekening gehouden in de Programmabegroting Door de steeds snellere en verdergaande veranderingen op zowel het technologisch als maatschappelijk vlak, is een wendbare organisatie nodig om toekomstbestendig te zijn en te blijven. Om in te kunnen spelen op deze veranderingen ontwikkelt Aa en Maas zich naar een wendbare organisatie waar medewerkers in en om de organisatie flexibel inzetbaar zijn. Dit wordt gedaan door het creëren van een flexlaag, een schil van medewerkers met tijdelijke contracten en projectovereenkomsten. Eind 2016 zal de flexibele schil 2,5% bedragen. Doel is toe te groeien naar 5%. Mobiliteit is vormgegeven door plaatsing van de medewerkers in Algemene dienst en de invoering van een generiek functieboek waardoor medewerkers makkelijker kunnen rouleren. Werken in verschillende rollen breder in de organisatie en werken in externe detacheringen en andere samenwerkingsvormen wordt actief gestimuleerd. Bovenstaande zorgt niet alleen voor de mobiliteit maar vermindert ook de kosten voor inhuur van personeel Input Begroting 2017 Voor de uitvoering van de werkzaamheden in het kader van dit programma is de volgende input benodigd. Tabel 19: Investeringsprojecten 2017 Srt. Inv. Omschrijving Investering TOTAAL KREDIET BRUTO BRUTO A TOTAAL A - investeringen B1 TOTAAL B1 - investeringen B2 TOTAAL B2 - investeringen C TOTAAL C - investeringen EINDTOTAAL GERAAMD SVOLUME WATERBEHEERPLAN In bijlage 7 treft u de specificatie aan van de hierboven opgenomen totalen. 1.7 Samenvatting van de begroting van de programma s Hieronder worden verschillende totaalstaten van de programma s weergegeven in duizenden euro s. Tabel 20: Programma s naar kostendragers Programma Veilig en Bewoonbaar Beheergebied Voldoende Water en Robuust Watersysteem Gezond en Natuurlijk Water Schoon Water Eindtotaal Programmabegroting 2017 versie

42 Tabel 21: Totaal exploitatielasten programma s Begroting Begroting Realisatie Totaal input programma's Veilig en Bewoonbaar Beheergebied Voldoende Water en Robuust Watersysteem Gezond en Natuurlijk Water Schoon Water TOTAAL Tabel 22: Totaal netto investeringen programma s Totaal netto investering programma's Begroting 2017 Begroting 2016 Veilig en Bewoonbaar Beheergebied Voldoende Water en Robuust Watersysteem Gezond en Natuurlijk Water Schoon Water Maatschappelijke Meerwaarde TOTAAL Programmabegroting 2017 versie

43 2 De Paragrafen Onderstaand worden volgens artikel 4.11 van het Waterschapsbesluit, in afzonderlijke paragrafen, de gehanteerde uitgangspunten, de hoofdlijnen van het beleid voor 2017 en de financiële gevolgen nader toegelicht. 2.1 Ontwikkelingen sinds vorig boekjaar Het waterschap is volop in beweging en speelt daarbij in op veranderende wet- en regelgeving, voert grote projecten uit zoals de renovatie van de RWZI van Den Bosch maar voert ook interne projecten uit zoals een nieuw financieel systeem, een nieuw HRM-systeem en de vervanging van de klimaatinstallatie van het kantoor in s-hertogenbosch. In deze dynamiek doen zich ook externe ontwikkelingen voor met mogelijke consequenties voor Aa en Maas: Extra capaciteit nodig voor de Veiligheidsbeoordeling, opstarten HWBP-project Ravenstein - Lith. Meedenken in koploperprojecten die anderen trekken en voor kennisontwikkeling (personele en financiële impact). Mogelijke extra opgave voor waterkwaliteit binnen de Delta aanpak waterkwaliteit en zoet water. Omgevingswet: extra middelen en capaciteit nodig voor de transitie naar de nieuwe wetgeving. Effecten Wateroverlast In juni 2016 heeft op grote schaal wateroverlast opgetreden, wat heeft geleid tot veel schadeclaim van ingezetenen. Om de schadeclaims goed af te kunnen handelen wordt in 2016, via een begrotingswijzing, extra geld hiervoor gevraagd. De opgetreden overlast wordt in 2016 geëvalueerd. Hieruit komen naar verwachting extra maatregelen naar voren die getroffen kunnen worden om het watersysteem beter te beschermen tegen wateroverlast. Gedacht kan worden aan verbeteringen in het watersysteem (stuwen, duikers, gemalen), aanpassingen in het beheer en onderhoud (bv extra maaien of baggeren), eventuele extra investeringen in meten en monitoren of in modelinstrumentarium. Ook ligt er een opgave om met gemeenten te verkennen hoe we ervoor kunnen zorgen dat we in bebouwd gebied beter voorbereid zijn op extreme piekbuien. Een deel van deze maatregelen zal in 2017 moeten worden gerealiseerd. Een voorstel hiervoor, inclusief de wijze van financiering en een mogelijke begrotingswijziging wordt in 2017 aan het algemeen bestuur voorgelegd. Omdat de financiële consequenties nog niet volledig in beeld gebracht kunnen worden, is in deze programmabegroting nog geen rekening gehouden met extra investeringen als gevolg van de opgetreden wateroverlast. Aanpassing meerjarig kader Om meer inzicht in de financiën van het waterschap te krijgen, is vanuit de unie de vraag gesteld of de waterschappen ook op de middellange en langere termijn in staat zijn om hun taken met een maatschappelijke aanvaardbare lastenontwikkeling te bekostigen en de risico s die zich kunnen manifesteren op te kunnen vangen. Om dit te bewerkstelligen is afgesproken dat de meerjarenraming minimaal over een periode van 10 jaar gepresenteerd moet worden. Binnen de programmabegroting 2017 is deze wijziging doorgevoerd. Programmabegroting 2017 versie

44 2.2 Uitgangspunten en normen In deze paragraaf wordt ingegaan op de uitgangspunten en de normen die voor lastenstijgingen en lastendalingen dan wel batenstijgingen en batendalingen zijn gehanteerd en die deels aan de geraamde bedragen ten grondslag liggen. Binnen deze begroting wordt voortgeborduurd op de bij de Programmabegroting 2016 en bij de Voorjaarsnota 2016 (VJN2016) doorgevoerde mogelijkheden om de meerjarenraming beter in balans te brengen met de taakstelling uit het bestuursakkoord. De gedachte daarbij was om optimaal gebruik te maken van de financiële ruimte in 2016 en 2017 door kosten uit 2018 en verder naar voren te halen. Voor de Programmabegroting 2017 zijn de volgende maatregelen doorgevoerd: Een structurele bezuiniging op de personeelslasten en op de goederen en diensten op basis van realisatiecijfers voorgaand jaren. Ineens afschrijven van de restant boekwaarden voor de investeringsprojecten planvorming en innovatie. Overhevelen werkzaamheden vanuit het informatiebeleidsplan naar de exploitatie. Geplande investeringen voor de stimuleringsregeling Klimaatactief Bebouwd gebied overgeheveld naar de exploitatie. De effecten van bovengenoemde maatregelen zijn financieel vertaald binnen deze begroting en hebben evenals de 1 e begrotingswijzing 2016, betreffende de extra te maken kosten voor de afhandeling van de ingediende schadeclaims als gevolg van de wateroverlast, invloed op de te bepalen tarieven. Daarnaast zijn de uitgangspunten en normen voor de Programmabegroting 2017 gebaseerd op het vastgestelde Waterbeheerplan , en de Nota financieel beleid Met betrekking tot de Meerjarenraming zijn de uitgangspunten van het WBP gehanteerd. Voor de jaren na 2021 is voortgeborduurd op de bepaalde interne- en rekentechnische maatregelen. Als afgeleide van het Bestuursakkoord zijn in de Nota financieel beleid de volgende criteria vastgelegd: Bewerkstelligen van een gelijkmatige en maatschappelijk verantwoorde kostenontwikkeling; Bewerkstelligen van een gelijkmatig en maatschappelijk verantwoord heffingenverloop; Bewerkstelligen van een kostendekkend tarief (gelijkschakeling van de opbrengsten uit de belastingheffing en de netto-kosten); Verantwoorde aanwending van de egalisatiereserves met inachtneming van de minimaal benodigde omvang van de egalisatiereserves (8% watersysteembeheer en 7% waterzuivering); Voldoen aan een prudent voorzieningenbeleid; Toerekenen van rente aan de reserves komt ten gunste van de exploitatie. Omdat het financieel beleid het toe laat om, indien noodzakelijk, voor te stellen af te wijken van de vastgestelde norm wordt, om tot een acceptabel tariefvoorstel voor 2017 te komen, voorgesteld om een tijdelijke aanpassing van de uitgangspunten van financieel beleid met betrekking tot de ondergrens van de algemene reserves (norm 8% voor watersysteembeheer en 7% voor waterzuiveringsbeheer) te hanteren. Hierbij wordt de egalisatiereserve watersysteembeheer voor 2017 eenmalig (7,1%) onder de norm gebracht om vervolgens in de volgende jaren weer te sluiten op vastgestelde norm. Interne- en rekentechnische maatregelen. Rekening houdend met de hierboven beschreven uitgangspunten en normen zijn de volgende interne en rekentechnische maatregelen doorgevoerd. Programmabegroting 2017 versie

45 Investeringsvolume Voor het door te rekenen investeringsvolume is uitgegaan van het volume uit het Waterbeheerplan , zijnde gemiddeld 38,7 miljoen netto per jaar. Op dit saldo zijn de consequenties doorgevoerd van de maatregelen 2016 en 2017 om zo min mogelijk lasten naar de toekomst door te schuiven en werkzaamheden die jaarlijks terugkomen geleidelijk in de exploitatie onder te brengen. Voor de jaren 2022 tot en met 2027 is uitgegaan van een gemiddeld investeringsvolume van 35,5 mln. Bovenstaand leidt voor het meerjarigkader tot de volgende doorgerekende volumes en verder gem p/j Analoog aan andere jaren geldt dat de investeringen voor de grondbank, de agiostortingen ten behoeve van de SNB en het project aanpassing rwzi Den Bosch buiten beschouwing blijven. Autonome ontwikkelingen Bij de berekening van de kosten voor de Meerjarenraming is rekening gehouden met de volgende uitgangspunten: Algemeen: De bestemming van het saldo van de Jaarrekening 2015 is verwerkt; Het verwachte begrotingsresultaat van de Programmabegroting 2016, inclusief eerste begrotingswijziging 2016, is doorgerekend; Vanwege te verwachten inkoopvoordeel is in de meerjarenraming een stelpost opgenomen van per jaar; Voor 2017 zijn op basis van realisatiecijfers voorgaande jaren de personeelslasten en goederen en diensten structureel bijgesteld met 1,5 miljoen. Per kostensoort: Kapitaallasten o De kapitaallasten zijn bepaald volgens het bij de interne- rekentechnische beheersmaatregelen bepaalde investeringsvolume; o Gerekend is met een rente-omslagpercentage van 2,4% voor 2017 en met 2,7% voor de jaren erna. Bij bepaling van dit percentage is rekening gehouden met de herziening van het leningenpakket in 2015 en de afgesloten leningen ter financiering van het WBP o Het rentepercentage kredietaanvragen investeringen 2017: 2,%; o Het percentage bespaarde rente is marktconform (bron: Nederlandse Waterschapsbank N.V.) en wordt toegepast bij rentetoerekening aan reserves en voorzieningen en bepaling van de rentebesparing eigen financieringsmiddelen. Voor de begroting is voor deze rentetoerekening uitgegaan van een rentepercentage van 1.0%. Personeelslasten o De rekeneenheid voor de basisformatie voor de gehele organisatie is gesteld op een formatie van 404,59 fte vanaf het begrotingsjaar 2017; o Te realiseren opbrengsten van uitgeleend personeel en de bijdrage vanuit het HWBP zijn als opbrengst verantwoord en vormen samen het geheel van de personeelslasten. o Gerekend is met een loonstijging van 1,0% voor 2017 en meerjarig kader; Goederen en diensten o Voor 2017 en het meerjarigkader is gerekend met een inflatiepercentage van 1,0%; Programmabegroting 2017 versie

46 o o o Het verwachte meerjarig effect op de exploitatielasten van het WBP en de effecten van de doorgevoerde maatregelen 2017 om zo min mogelijk lasten naar de toekomst door te schuiven en werkzaamheden die jaarlijks terugkomen geleidelijk in de exploitatie onder te brengen, zijn meegenomen; De effecten van de omgevingswet zijn doorgevoerd. Verhoogde bijdragen aan derden (o.a. Aquon door toename meetvraag, BSOB en Provincie) en verhoogde automatiseringskosten zijn opgenomen. 2.3 Incidentele lasten en baten Deze paragraaf bevat een overzicht van de incidentele lasten en baten boven de , die als eenmalig ten opzichte van voorgaande en komende begrotingsjaren moeten worden beschouwd. Tabel 23: Incidentele lasten Afdeling Incidentele last Omschrijving Onderzoek & Monitoring Technische adviezen monitoring waterkwaliteit gedurende 3 jaar ten behoeve van watersysteemanalyses Handhaving Beregeningsbeleid Advies Zuiveren Planvorming transportsysteem (beheerplan) Ontwerp & Realisatie Ultimo plus adviezen aanpassen OBS Zuiveringregio BO / DB Inrichting gerenoveerd bedrijfsgebouw rwzi Den Bosch Zuiveringsregio BO / OIJ Vervangen puntbeluchters rwzi Oijen t.b.v. reductie energieverbruik Zuiveringsregio DAC / DIN Aanpassingen P-stripper rwzi Dinther Zuiveringsregio DAC / Cuijk Voorzieningen rwzi Cuijk tbv aansluiting Laarakker Vervangen 2 debietmeters en 3 airco's MCC Totaal Tabel 24: Incidentele baten Afdeling Incidentele baat Omschrijving Directielid Zuiveren Opbrengst SNB Switch Transaction Totaal Kostentoerekening De kostentoerekening is het systeem waarmee de kosten van kostensoorten, kostenplaatsen en producten op basis van bedrijfseconomische criteria worden doorberekend aan (andere) kostenplaatsen en waarmee de kosten van primaire beheerproducten, beleidsproducten, beleidsvelden en uiteindelijk de waterschapstaken worden bepaald. Het streven is efficiency en een kostenbewuste grondhouding. Primair uitgangspunt is het voorzichtigheidsprincipe, met name waar het de waardering van de activa en passiva betreft. Secundaire uitgangspunten zijn het realisatieprincipe en het matchingprincipe. Het eerste gaat ervan uit dat de lasten in de begroting worden opgenomen mits ze voorzienbaar zijn en baten wanneer ze realiseerbaar worden geacht. Het tweede uitgangspunt houdt in dat lasten worden begroot in dezelfde periode als de baten waarvoor betreffende lasten zijn gemaakt. Kostentoerekening vindt plaats naar drie gezichtspunten: Naar programma: programmabegroting; Naar kostendrager: de hoofdtaken van het waterschap; Naar kosten- en opbrengstsoorten. Programmabegroting 2017 versie

47 Programmabegroting De programmabegroting bestaat uit vier bestuurlijke programma s: Veilig en Bewoonbaar Beheergebied, Voldoende Water en Robuust Watersysteem, Schoon Water en Gezond en Natuurlijk Water. De kosten van de beleids- en beheerproducten (BBP) worden over deze programma s verdeeld volgens de systematiek uit de Nota financieel beleid Per programma zijn de totale netto kosten weergegeven (paragrafen Input Begroting 2017). Kostendragers Hierbij worden de kosten zoveel mogelijk toegerekend naar de kostendragers, ofwel de twee taken van het waterschap (watersysteembeheer en zuiveringsbeheer). Voor die kosten van bepaalde BBP producten en ondersteunende producten, waarbij dat niet mogelijk is, wordt de verdelingssystematiek gebruikt die is vastgelegd in de Nota financieel beleid Deze methode is vooral van belang voor bepaling van de belastingtarieven. De BBP producten worden verdeeld op basis van, via ervaringscijfers, bepaalde verdeelsleutels. De ondersteunende producten zijn verdeeld volgens onderstaande staat. Tabel 25: Verdeling ondersteunende producten doorverdeling op basis van: Ondersteunende producten totaal directe uren totaal directe per m 2 naar kosten per per product per kosten per product afdelingen per werkplek naar geautomatiseerde taak per taak afdelingen werkplek Centraal management x Management- en bestuursrapportages x Organisatiebeleid en -beheer x Algemeen bestuurlijke en juridische ondersteuning x Interne voorlichting x Concern control en financieel beleid x Meerjarenraming en begroting x Comptabiliteit x Informatiebeleid en automatisering x Centraal (geo)-grafische informatie x Personeelsbeleid en -beheer x Huisvesting x Interne faciliteiten x Kwaliteitszorg, Arbo en milieu x Bemonstering en analyse x Kosten- en opbrengstsoorten Toerekening naar kosten- en opbrengstsoorten vindt plaats op basis van de richtlijnen uit de zogenoemde Regeling Beleidsvoorbereiding en Verantwoording Waterschappen (RBVW). Deze indeling maakt het moglijk aan bedrijfsvergelijking te doen. Daarnaast worden de gegevens gebruikt voor de Europese rapportageverplichtingen die voortvloeien uit de deelname aan de Economische en Monetaire Unie (EMU). Programmabegroting 2017 versie

48 2.5 Onttrekkingen aan overige bestemmingsreserves en voorzieningen Tabel 26: Staat van reserves en voorzieningen (bedragen * 1.000) Mutaties in dienstjaar Stand aan Gekweekte c.q bespaarde Vermeerderingen Verminderingen het einde rente, welke niet is Stand aan het Interne Interne van het toegevoegd Omschrijving begin van het Rente Mutaties Rente Mutaties dienstjaar Bedrag Ten bate van dienstjaar nummer Reserves Watersysteembeheer Categoriereserve ingezetenen Categoriereserve gebouwd Categoriereserve ongebouwd Natuurterreinen Weerstandsvermogen watersysteembeheer Egalisatiereserve watersysteembeheer Totaal reserves Waterkwantiteit Reserves Zuiveringsbeheer Weerstandsvermogen zuiveringsbeheer Egalisatiereserve zuiveringsbeheer Totaal reserves Waterkwaliteit Bestemmingsreserves Vernieuwing kunstwerken Peelkanaal Vernieuwing kunstwerken Afleidingskanaal Afkoopsommen waterkering Schadeloosstelling Howabo Afkoopsommen waterbeheersing Natschadeloket peilopzet Maas Reserve grondverkopen Extra afschrijving renovatie rwzi Den Bosch Bestemmingsreserve PBB Afkoop onderhoud Gemeente Den Bosch Totaal bestemmingsreserves TOTAAL EIGEN VERMOGEN Staat van Voorzieningen Mutaties in dienstjaar Stand aan Gekweekte c.q bespaarde Vermeerderingen Verminderingen het einde rente, welke niet is Stand aan het Interne Interne van het toegevoegd Omschrijving begin van het Rente Mutaties Rente Mutaties dienstjaar Bedrag Ten bate van dienstjaar nummer Voorzieningen Vz arbeidsgerelateerde vpl wachtgelden Vz arbeidsgerelateerde vpl pensioenen TOTAAL VOORZIENINGEN TOTAAL GENERAAL In het totaal van reserves en voorzieningen speelt de algemene reserve een rol bij het weerstandsvermogen van het waterschap en worden de bestemmingsreserves (egalisatie- en categoriereserves) ingezet bij het bepalen van de tarieven voor de waterschapsbelasting. De overige bestemmingsreserves en voorzieningen hebben een eigen functie. Overige bestemmingsreserves Overige bestemmingsreserves zijn reserves bedoeld voor een incident dat zeker zal plaatsvinden, maar waarvan nog niet duidelijk is wanneer en met welke financiële consequenties. Voorzieningen Voorzieningen zijn afgezonderde vermogensbestanddelen bestemd voor: Verplichtingen en verliezen waarvan de omvang op de balansdatum onzeker is doch redelijkerwijs in te schatten; Op de balansdatum bestaande risico s met betrekking tot te verwachten verplichtingen of verliezen waarvan de omvang redelijk is in te schatten; Kosten die in een volgend begrotingsjaar worden gemaakt, mits het maken van die kosten haar oorsprong vindt in het begrotingsjaar of in een voorafgaand begrotingsjaar en de voorziening dient tot gelijkmatige verdeling van kosten over een aantal begrotingsjaren; Arbeidsgerelateerde verplichtingen voor ambtenaren en bestuurders. Programmabegroting 2017 versie

49 In de toelichting op de (financierings-)balans wordt, in voorkomende gevallen, een verklaring gegeven over de mutaties en over de gewenste omvang van de voorzieningen. De mutaties (vermeerderingen / verminderingen) in de staat van reserves betreft de verwerking van het te verwachten begrotingsresultaat van 2017 en de onttrekking uit de bestemmingsreserves voor de extra afschrijving rwzi Den Bosch en Persoonsgebonden budget (PBB). 2.6 Waterschapsbelastingen De waterschapsbelasting kent verschillende soorten heffingen: Watersysteemheffing: 1. Ingezetenen; 2. Gebouwd; 3. Agrarisch en overig ongebouwd; 4. Natuurterreinen; 5. Verontreinigingsheffing voor directe lozingen op het oppervlaktewater; Zuiveringsheffing voor indirecte lozingen; De watersysteemheffing is gebaseerd op de kosten voor watersysteembeheer. Genoemde kosten zijn toegedeeld volgens de kostentoedelingsverordening. Deze verordening is een uitvloeisel van de Waterschapswet (artikel 119, lid 5) en dient een keer per vijf jaar te worden herzien. De heffingen zijn opgenomen in paragraaf 3.2 en 3.3. De kostentoedeling naar de verschillende categorieën is als volgt: Ingezetenen (29%), Gebouwd (58,4%), Ongebouwd (12,5%) en Natuurterreinen (0,1%). Kwijtscheldingsbeleid Op grond van artikel 144 van de Waterschapswet bedraagt de kwijtscheldingsnorm 100%. Dat wil zeggen dat er 100% kwijtschelding wordt verleend van de opgelegde belastingaanslagen. Kwijtschelding wordt alleen verleend voor watersysteemheffing ingezetenen en zuiveringsheffing particulieren aan wie daar op basis van de kwijtscheldingsregeling voor in aanmerking komen. Mate van kostendekkendheid Hierbij wordt ingegaan op de stand aan het begin, de mutaties en de stand aan het eind van het begrotingsjaar van de bestemmingsreserves voor tariefegalisatie. De bestemmingsreserves voor tariefegalisatie (egalisatiereserve Watersysteembeheer en Waterzuiveringsbeheer) dienen om ongewenste schommelingen op te vangen in de belastingtarieven en worden niet specifiek besteed. De minimumomvang van de egalisatiereserve is vastgesteld op 8% van de netto kosten watersysteembeheer en 7% van de netto kosten zuiveringsbeheer. De categoriereserve wordt gebruikt om de jaarlijkse hoeveelheidsverschillen binnen de categorieën te verrekenen. Geraamde opbrengsten De raming van de opbrengsten per taak wordt voor een deel bepaald door de eenheden. Het aantal eenheden wordt aangeleverd door de BSOB. In onderstaande overzichten worden de geraamde opbrengsten per taak, uitgesplitst naar heffingssoort, in beeld gebracht. Programmabegroting 2017 versie

50 bedragen * 1000 euro bedragen * 1000 euro Grafiek 8: Geraamde belastingopbrengsten Watersysteembeheer Belastingopbrengsten Watersysteembeheer Begroting Begroot Grafiek 9: Geraamde belastingopbrengsten Zuiveringsbeheer 2017 Belastingopbrengsten Zuiveringsbeheer Begroting Bedrijven Huishoudens/ ff bedrijven Begroot Tariefontwikkeling De tariefontwikkeling is afhankelijk van een drietal factoren: 1. De kostenontwikkeling: Bij de prognose van de kostenontwikkeling voor het komend begrotingsjaar zijn de kaders uit de VJN2016 doorvertaald, aangevuld met de opgehaalde informatie uit de organisatie; 2. De ontwikkeling van de heffingseenheden: Voor de ontwikkeling van de eenheden zijn de prognoses aangehouden zoals aangeleverd door de BSOB; 3. De relatie met de reservepositie: Programmabegroting 2017 versie

51 Waarbij het saldo van de egalisatiereserve Watersysteembeer niet lager mag zijn dan de minimum norm van 8% van de netto kosten Watersysteembeheer. Het financieel beleid geeft de mogelijkheid om, indien noodzakelijk, voor te stellen af te wijken van de vastgestelde norm. Om tot een acceptabel tariefvoorstel 2017 te komen, is voor 2017 eenmalig een aanpassing van de uitgangspunten van financieel beleid met betrekking tot de ondergrens van de algemene reserves (norm 8% voor watersysteembeheer en 7% voor waterzuiveringsbeheer) gehanteerd. Hierbij is de egalisatiereserve watersysteembeheer voor 2017 (7,1%) onder de norm gebracht vervolgens om in de volgende jaren weer te sluiten op vastgestelde norm. Rekening houdend met bovengenoemde financiële uitgangspunten wordt in onderstaand overzicht de tariefontwikkeling in relatie tot de kostenontwikkeling voor het begrotingsjaar 2017 gepresenteerd: Tabel 27: Kostenontwikkeling per taak KOSTEN Gemiddeld Watersysteembeheer Kosten absoluut (x 1000) Kostenstijging (in %) cum. t.o.v. 6,1% 1,1% 4,4% 7,6% 9,9% 12,3% 15,2% 18,3% 21,4% 24,6% 26,7% ,4% Waterzuiveringsbeheer Kosten absoluut (x 1000) kostenstijging (in %) cum. t.o.v. -8,8% 1,4% 5,2% 5,6% 7,7% 7,3% 8,4% 10,2% 12,2% 13,4% 15,3% ,4% Totaal kosten absoluut (x 1000) kostenstijging (x 1000) t.o.v. jaar kosten stijging (in %) t.o.v. jaar -1-0,8% 2,0% 3,5% 1,8% 2,1% 1,0% 1,9% 2,2% 2,3% 1,9% 1,7% cum. kostenstijging (x 1000) t.o.v. jaar cum. kostenstijging (in %) cum. t.o.v ,8% 1,2% 4,8% 6,7% 8,9% 10,0% 12,0% 14,6% 17,2% 19,4% 21,4% 1,9% Tabel 28:Tariefontwikkeling per categorie TARIEVEN Gemiddeld Watersysteembeheer Tariefsstijging ingezetenen 3,2% 2,7% 2,6% 2,7% 1,8% 1,1% 2,1% 2,0% 2,3% 1,5% 1,5% 2,1% Tariefstijging gebouw d 2,5% 2,0% 2,0% 2,0% 2,0% 2,0% 1,6% 3,0% 1,6% 2,0% 2,0% 2,1% Tariefsstijging per herleide ha. In % 2,5% 2,1% 2,1% 2,1% 2,1% 2,2% 2,3% 3,0% 3,0% 2,0% 2,0% 2,3% Tariefsstijging natuurterrein 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 2,1% 2,0% 2,0% 3,9% 3,8% 1,8% 3,6% 1,7% Waterzuiveringsbeheer Tariefsstijging per v.e. in % 1,0% 1,0% 1,0% 0,5% 0,5% 0,5% 0,5% 0,5% 0,5% 0,5% 0,5% 0,6% Totaal Totaal belastingopbrengst Gemiddelde opbrengststijging 3,0% 1,9% 1,9% 1,6% 1,5% 1,4% 1,4% 2,0% 1,6% 1,6% 1,6% 1,8% Concluderend kan gesteld worden dat gedurende de planperiode de gemiddelde kostenstijging uit komt op een percentage van 1,9%. De tariefverhoging 2017 van 3% (VJN2016 2,5%) is noodzakelijk voor het opvangen van de doorgevoerde begrotingswijziging 2016, extra op te vangen kosten 2017 als gevolg van het versneld afschrijven van de projecten inzake planvorming en innovatie, het opvangen van de kosten voor de omgevingswet en het opvangen van de extra kosten voor bijdragen aan derden en automatiseringskosten. Programmabegroting 2017 versie

52 Lastendruk De lastendruk voor de burger is omgerekend naar de volgende belastingprofielen. Tabel 29:Overzicht belastingprofielen Kenmerken profiel Lastendruk Belastingdruk 2016 Belastingdruk 2017 Toename in % Meerpersoonshuishouden: VE, VE, 2016 WOZ , 2017 WOZ ,93 310,90 2,0% Eenpersoonshuishouden: VE, VE, 2016 WOZ , 2017 WOZ ,57 216,58 2,4% Agrarische onderneming: VE, VE 2016 WOZ opstallen , 2017 WOZ opstallen Ongebouwd ha. 25, 2017 Ongebouwd ha , ,10 2,4% Natuurterreinbeheerder: 2016 Ongebouwd ha. 1000, 2017 Ongebouwd ha , ,00 0,0% Groothandel: ,07 VE(à 150 gr O2), ,07 VE(à 150 gr O2), 2016 WOZ opstallen , 2017 WOZ opstallen , ,46 2,1% Middelgroot metaalbedrijf: VE(à 150 gr O2), VE(à 150 gr O2), 2016 WOZ opstallen , 2017 WOZ opstallen , ,77 1,3% Tabel 30:Overzicht belastingprofielen Belastingcategorie Tarief 2016 Tarief 2017 Toename in % Watersysteemheffing Ingezetenen 55,00 56,78 3,2% Gebouwd % van WOZ-waarde 0,03663% 0,03755% 2,5% Ongebouwd 70,10 71,85 2,5% Natuurterreinen 2,40 2,40 0,0% Waterzuiveringsheffing Per Vervuilingseenheid 46,68 47,16 1,0% In bovenstaande tabel wordt zichtbaar dat het belastingtarief voor de categorie ingezetenen met 3,2%, de categorieën gebouwd en ongebouwd in 2017 met 2,5% zullen stijgen. De stijging van het waterzuiveringsheffing voor 2017 komt uit op 1%. 2.7 Weerstandsvermogen Weerstandsvermogen wordt gedefinieerd als het vermogen van het waterschap om financiële tegenvallers op te kunnen vangen, zodat ze haar taken kan voortzetten. Het weerstandsvermogen van de organisatie wordt bepaald door de algemene reserve enerzijds en de financiële risico s anderzijds. Algemene reserve De algemene of weerstandsreserve is bedoeld om risico s bij calamiteiten op te vangen. Binnen het waterschap is per taak een maximumnorm bepaald voor de hoogte van de algemene reserve: Watersysteembeheer Zuiveringsbeheer Voor de hoogte van het weerstandsvermogen is in de RBVW geen norm gesteld. Bovengenoemde bedragen zijn bepaald conform vastgestelde Nota financieel beleid 2014 en worden jaarlijks opnieuw beoordeeld. Weerstandsvermogen Voor de bepaling van het weerstandsvermogen wordt de risico-inventarisatie periodiek herijkt. Hierbij wordt een methode gehanteerd waarbij de geïnventariseerde risico s vertaald worden naar financiële omvang op basis van kans en financiële impact. Voor de bepaling van het weerstandvermogen wordt de weerstandscapaciteit vergeleken met de financiële omvang van de geïnventariseerde risico s. Schematisch: Programmabegroting 2017 versie

53 Risico s in Weerstandscapaciteit in Weerstandvermogen Verhouding weerstandscapaciteit versus financiële impact van risico s Uitgaande van de kans van het optreden van risico s zijn drie scenario s doorgerekend (optimistisch, gematigd en pessimistisch). Afhankelijk van het gekozen rekenscenario is de totale financiële impact van de geïnventariseerde risico s na het nemen van preventieve, repressieve en correctieve maatregelen als volgt: Financiële impact van de risico s: Scenario Financiële omvang van alle risico s Optimistisch Gematigd Pessimistisch Weerstandscapaciteit: De weerstandscapaciteit van Aa en Maas in 2016 bestaat uit de volgende componenten: Een reserve van als specifiek aangemerkte weerstandsreserve; Overige algemene reserves; Het vermogen om extra inkomsten te genereren door het verhogen van de belastingen; Het vermogen om uitgaven te verminderen door middel van bezuinigingen/temporiseren (creëren van extra begrotingsruimte). Dit levert het volgende beeld op waarbij voor het gemak de weerstandscapaciteit beperkt is tot de specifiek gehanteerde weerstandsreserves. De weerstandscapaciteit is afgezet tegen de geldwaarde van de risico s. Een weerstandsvermogen <1 is dan als onvoldoende te kwantificeren. Een weerstandsvermogen >1 is dan als voldoende aan te merken. Scenario Financiële weerstandsvermogen Optimistisch 1,67 Gematigd 1,22 Pessimistisch 0,96 Conclusie Voor 2017 zijn de risico s verder in beeld gebracht, maar heeft niet geleid tot het aanpassen van de gevormde reserves. De specifieke weerstandsreserve van is in het pessimistische scenario net niet toereikend voor de geïnventariseerde risico s. Dit met name als gevolg van de natschadeclaims als gevolg van de wateroverlast in het voorjaar. Echter, het financiële weerstandsvermogen is in werkelijkheid groter, omdat bij bovengenoemde Programmabegroting 2017 versie

54 bepaling van de weerstandscapaciteit in de berekening nog geen rekening is gehouden met de omvang van de overige algemene reserves, het vermogen om extra inkomsten te genereren door het verhogen van de belastingen danwel het vermogen om uitgaven te verminderen door middel van bezuinigingen/temporiseren (creëren van extra begrotingsruimte). Risico s De risicoparagraaf geeft een inventarisatie van de risico s waarvoor geen maatregelen zijn getroffen en die van materiële betekenis kunnen zijn voor de financiële positie van het waterschap. De risicoinschatting is gebaseerd op subjectieve aannames, waarbij het inzicht sterk afhankelijk is van vele onzekere toekomstige factoren. Aangezien deze onzekerheden niet vooraf te kwantificeren zijn, kan er geen voorziening worden gevormd. Van onderstaande risico s is waar mogelijk een indicatieve schatting gegeven van de hoogte van het risicobedrag. De risico s zijn als volgt verdeeld: Nieuw ontstane risico s ; Doorlopend uit voorgaande jaren (geactualiseerd); Doorlopend uit voorgaande jaren (ongewijzigd). Nieuwe ontstane risico s AQUON Aquon heeft in 2015 door een deskundig adviseur, op basis van taxaties, een marktwaarde laten bepalen van de drie productielocaties die Aquon in bezit heeft (Breda, Leiden en Tiel). De taxaties gaven aan dat de marktwaarde van de panden in Breda en Tiel lager is dan de huidige boekwaarde waarvoor de panden zijn opgenomen op de balans bij Aquon. De boekhoudkundige verslaggevingsregels geven aan dat een verschil tussen actuele marktwaarde en boekwaarde van een pand niet financieel verwerkt hoeft te worden indien de panden voor haar bedrijfsvoering worden aangehouden. In juli 2016 heeft het Algemeen Bestuur van Aquon opdracht gegeven aan het Dagelijks Bestuur om het pand in Breda te gaan verkopen. Indien het pand wordt verkocht kan de verkoopprijs in zowel positieve als negatieve zin afwijken van de huidige boekwaarde. Hierbij dient opgemerkt te worden dat in 2015 de toenmalige boekwaarde reeds met 1,5 miljoen is verlaagd op basis van een uitgevoerde taxatie van het pand. Het Algemeen Bestuur van Aquon heeft op dit moment geen voornemen om ook de locatie Tiel af te stoten. Mocht op enig moment het Algemeen Bestuur alsnog een besluit nemen om de locatie Tiel af te stoten, dan zal op basis van de externe waardebepaling een bijzondere waardevermindering worden berekend van circa in de situatie dat het pand een laboratoriumfunctie behoud. In het geval dat het pand een kantoorfunctie krijgt zal op basis van de externe waardebepaling een bijzondere waardvermindering van circa 2,5 miljoen worden berekend (te verdelen over de 9 aandeelhouders). Toezicht bronneringen Bij de impuls toezicht op bronneringen is de verwachting dat deze extra inkomsten vanuit de heffing op bronneringen met zich meebrengt. Er is echter een risico dat dit niet het geval is, omdat we niet precies weten hoe het komt dat er een dalende trend is in het aantal meldingen van bronneringen. De programmabegroting is niet doorgerekend met extra inkomsten vanuit heffingen op bronneringen. Eigenlijk is het dus een positief risico dat we als gevolg van extra toezicht meer inkomsten vanuit de heffing op bronneringen zullen innen. Programmabegroting 2017 versie

55 Wateroverlast In mei/juni 2016 heeft op diverse plekken wateroverlast opgetreden. Er is een groot aantal schadeclaims ingediend. De kans bestaat dat het waterschap in bepaalde gevallen aansprakelijk is. Niet alle claims zullen al in 2016 afgehandeld zijn, waardoor het risico bestaat dat Aa en Maas in 2017 schadevergoedingen moet uitkeren naar aanleiding van de wateroverlast in Zoals ook al aangegeven in het hoofdstuk Veilig en Bewoonbaar beheergebied, wordt de wateroverlast van mei/juni 2016 nog geëvalueerd. Uit die evaluatie kunnen maatregelen komen waarvoor in 2017 budget nodig is. Hiermee is in deze programmabegroting geen rekening gehouden. Doorlopende uit voorgaande jaren geactualiseerd Slibverwerking Noord-Brabant (SNB) Waterschap Aa en Maas is voor 28,8% aandeelhouder in N.V. Slibverwerking Noord-Brabant (SNB). SNB verwerkt zuiveringsslib in een slibverbrandingsinstallatie (SVI). SNB is een naamloze vennootschap, wat inhoudt dat de aansprakelijkheid van de aandeelhouders in beginsel beperkt is tot hun verplichting om de door hen gehouden aandelen vol te storten. VAMIL lease In 2011 heeft waterschap Aa en Maas samen met drie andere aandeelhouders van SNB de bestaande sale-and-lease-back transactie van SNB uit 1995 om fiscale redenen overgenomen van de lessor. Waterschap Aa en Maas heeft daarbij voor 37,8% als lessor het eigendom verkregen van de gebouwen en installaties van SNB, maar exclusief terreinen, door vestiging van een opstalrecht. Hierbij is een fiscale eenheid voor de BTW gevormd om BTW-betalingen op de leasetermijnen te vermijden. Indien de verwevenheid tussen aandeelhouders en SNB wijzigt, is het mogelijk dat de fiscale eenheid wordt opgeheven. Dan herleeft de BTW-plicht op de leasetermijnen, waardoor de exploitatiekosten bij SNB jaarlijks met 1,4 miljoen toenemen. Met betrekking tot de in 1995 afgesloten sale-and-lease-back transactie bestaan contractuele onvoorwaardelijke en voorwaardelijke verplichtingen. Het aandeel van waterschap Aa en Maas in de totale contante waarde van de onvoorwaardelijke verplichtingen bedraagt per mei 2016 circa 13,3 miljoen. Deze worden volledig gecompenseerd door rechten van dezelfde omvang. Hiervan vervalt 2,9 miljoen binnen één jaar, 7,3 miljoen tussen één en vijf jaar en 3,1 miljoen na vijf jaar. Cross-border-lease (CBL) In 1999 is SNB een CBL transactie aangegaan. De terreinen, gebouwen en installaties zijn verhuurd aan een Amerikaanse investeerder voor een periode van 75 jaar. De investeerder heeft dezelfde activa terugverhuurd aan de vennootschap voor een periode van circa 22 jaar. De vennootschap heeft aan het einde van de termijn van de terughuur de optie om de verhuur af te kopen dan wel om een servicecontract aan te gaan. De voorwaarden en condities van genoemde opties zijn reeds nu vastgelegd en beschreven. In verband met de verplichtingen onder de CBL transactie is er een recht van hypotheek gevestigd op de terreinen. Waterschap Aa en Maas staat hoofdelijke garant voor deze transactie samen met twee andere aandeelhouders. Deze garantstelling heeft een contractuele omvang van in totaal 46,5 miljoen. Onderling hebben de waterschappen die garant staan een verdeling afgesproken inzake bovenstaande garantie. Waterschap Aa en Maas is voor 25,2% aansprakelijk. Dit is vastgelegd in de samenwerkingsovereenkomst tussen de aandeelhouders. Switch Transaction Om het kredietrisico te spreiden op de door SNB aangehouden leasedepots ten behoeve van de saleand-lease-back-transactie en de cross-border-lease-transactie is SNB in 2007 de Switch Transaction aangegaan met een totale omvang van 270 miljoen. Hierbij is het kredietrisico op de leasedepots Programmabegroting 2017 versie

56 ingeruild voor een kredietrisico op een portfolio van circa 117 bedrijven. In de loop van de jaren zijn binnen de portfolio zeven faillissementen opgetreden, die zijn opgevangen door de ingebouwde faillissementsbuffer welke hierdoor wel is afgenomen. De portfolio wordt actief beheerd door een gerenommeerde portfoliomanager. De transactie heeft een looptijd tot september Bij beëindiging van de Switch Transaction in september 2017 zijn partijen over en weer geen beëindigingsvergoeding verschuldigd. Uitsluitend een voortijdige beëindiging van de Switch Transaction leidt tot het betalen van een vergoeding door SNB aan de bank. Voortijdige beëindiging door SNB of de bank is slechts mogelijk als een van de partijen niet voldoet aan specifiek overeengekomen voorwaarden. SNB voldoet aan en verwacht ook te blijven voldoen aan deze voorwaarden. Per 31 december 2015 bedroeg de voortijdige beëindigingsvergoeding volgens opgave van de bank 48,4 miljoen. Op basis van de meest recente cijfers bedraagt de vergoeding per 31 juli ,0 miljoen. SNB, noch haar aandeelhouders, zijn gehouden om gedurende de looptijd van de transactie bijstortingen te doen dan wel anderszins zekerheden aan de bank te verstrekken. Ondanks de afname van de faillissementsbuffer heeft SNB er alle vertrouwen in dat, uitzonderlijke negatieve macro-economische ontwikkelingen van grote omvang daargelaten, SNB niet wordt geconfronteerd met betalingen van vergoedingen onder de Switch Transaction. Dit vertrouwen is gebaseerd op diverse onafhankelijke risicobeoordelingen, de beheerresultaten van de portfoliomanager in de afgelopen jaren, het voldoen aan de voorwaarden van de bank en de steeds verder afnemende hoogte van de voortijdige beëindigingsvergoeding. Afspraak met nieuwe aandeelhouders De oorspronkelijke aandeelhouders, waaronder ook waterschap Aa en Maas, hebben de aandeelhouders die na 1 januari 2009 aandeelhouder in SNB zijn geworden, gevrijwaard van enige aansprakelijkheid en schade inzake alle fiscale en financiële transacties die SNB vóór toetreding van de desbetreffende aandeelhouders is aangegaan, waaronder de genoemde leases en de Switch Transaction. Onderbezetting SVI In de komende jaren wordt een afname van de slibproductie (circa 20%) verwacht op landelijk niveau en bij de aandeelhouders door de ombouw van zuiveringen tot energie- en grondstoffenfabrieken, waardoor een onderbezetting van de SVI dreigt. Onderbezetting van de SVI leidt tot hogere verwerkingskosten voor de aandeelhouders. Afhankelijk van de mate van onderbezetting kunnen deze kosten ten opzichte van het niveau 2015 oplopen met maximaal 45% als een algehele herbezetting uitblijft. In de afgelopen jaren heeft SNB nieuwe slibstromen kunnen acquireren waardoor de omvang van het onderbezettingsrisico aanzienlijk is gedaald c.q. niet meer aanwezig is mocht de slibreductie bij de in aanbouw zijnde energiefabrieken lager uitvallen. Wet- en regelgeving De positie van SNB is mede afhankelijk van bestaande wet- en regelgeving. Wijzigingen in situatie en/of wijzigingen in de wet- en regelgeving kunnen consequenties hebben voor de bedrijfsvoering. De belangrijke aandachtspunten hierbij zijn momenteel het voldoen aan EU aanbestedingsregels inzake de opdrachtverlenging van de aandeelhouders aan SNB en de vennootschapsbelastingplichtig per 1 januari Ten aanzien van het eerste punt zijn de aandeelhouders in overleg met SNB om een adequate oplossing te vinden. Ten aanzien van het tweede punt is SNB nog in overleg met de belastingdienst. Energie Een groot aantal waterschappen waaronder Aa en Maas hadden een geschil met de Belastingdienst over de heffing van Energiebelasting. Kern van het probleem is dat fysieke infrastructuurstelsels Programmabegroting 2017 versie

57 (drinkwaterdistributie, watersysteem, afvalwaterketen etc.) fiscaal als één stelsel beschouwd wordt, waardoor de energiebelasting lager is dan wanneer voor de afzonderlijke aansluitingen het gestaffelde tarief berekend zou worden. De Belastingdienst is inmiddels aan de bezwaren van de Waterschappen tegemoet gekomen. Voor belastingjaren 2011 en 2012 verwachten wij nog een restitutie van Energiebelasting van in totaal ca Deze restitutie loopt via de energieleverancier en zal vermoedelijk in 2016 plaatsvinden, maar zou ook kunnen doorschuiven naar Pachtvrij krijgen van percelen ten behoeve van EVZ In januari 2016 is een tussenvonnis (nog geen uitspraak) geweest inzake het in eigendom krijgen van verpachte gronden voor aanleg en een stuk ecologische verbindingszone. Onze vorderingen zullen worden toegewezen, wat betekent dat de pachters per 1 januari 2016 het gepachte moeten ontruimen. De rechter heeft wel geoordeeld dat de berekening van de schadeloosstelling aangepast moet worden met bedrijfsspecifieke gegevens van de pachters. Van de rechter mogen partijen dit onderling regelen. Dit heeft de voorkeur van het waterschap, maar is afhankelijk van de bereidwilligheid van de pachters. Mochten pachters geen medewerking verlenen aan een onderlinge herberekening, dan stelt de pachtkamer deskundigen aan. De hieraan verbonden kosten komen mogelijk (deels) voor rekening van het waterschap. We zijn ingegaan op de uitnodiging van de pachtkamer om de herberekening in onderling overleg uit te voeren. De pachters claimen diverse (extra) kostenposten. De door ons ingeschakelde deskundige komt medio september met een berekening van de uit te keren schadeloosstelling. Deze zal hoger uitvallen dan een eerder opgemaakte berekening (die uitging van de situatie medio 2015), vanwege gewijzigde wet- en regelgeving rondom mest. Planschade Binnen de waterbergingsgebieden ligt ongeveer 400 hectare waarvan de functie (blijvend) agrarisch is. Door de nevenfunctie waterberging kan waardedaling optreden (planschade). Tot nu toe is in de projectbudgetten voor de waterberbergingsprojecten geen rekening gehouden met uit te keren vergoedingen voor planschade. Daar waar planschade door waterberging aan de orde is, wordt gezocht naar ruimte binnen de bestaande begroting (bij voorkeur vanuit het betreffende projectbudget). Hier ligt een risico dat die ruimte niet gevonden wordt. Voor het waterbergingsgebied Ham-Havelt bij Veghel lopen nog twee juridische procedures waarin planschade wordt geclaimd. De geclaimde planschade bedraagt respectievelijk en De verzoeken om schadevergoeding zijn door het DB afgewezen op basis van externe advisering. Verzoekers hebben hiertegen een bezwaarschrift ingediend. Deze procedures lopen nog. Risico s rond renovatie rwzi s-hertogenbosch Bonus/Malus regeling De Bonus/Malus condities zoals die als procesgarantie zijn opgenomen in de basisovereenkomst Uitbreiding en realisatie rwzi Den Bosch. De bandbreedte is een uit te keren bonus gemaximeerd op 2,5% van de aanneemsom exclusief BTW is ca incl. BTW vanaf het einde van de onderhoudsperiode (die waterschap Aa en Maas daarna zelf in de dan volgende 14 jaar gaat terugverdienen) of een te ontvangen malus gemaximeerd op 10% van de aanneemsom exclusief BTW is incl. BTW (waarvoor waterschap Aa en Maas dus in de dan volgende 14 jaar extra kosten gaat maken). De bonus/malus zal worden verrekend na het verstrijken van de onderhoudstermijn en worden gefinancierd binnen de exploitatie. Programmabegroting 2017 versie

58 Stagnatie bedrijfsvoering als gevolg van renovatie Bij nieuwe investeringsprojecten en scope-wijzigingen in bestaande projecten moet rekening gehouden worden met de consequenties voor onderhoud en beheer. De ervaring leert dat bij uitzonderlijk grote projecten zoals de renovatie van rwzi Den Bosch, om te blijven voldoen aan wetgeving en verwachtingen, substantieel extra inzet (uren) nodig is van onze eigen medewerkers. Deze uren zitten onder andere in: het aanwezig zijn bij testen, advies/informatieverstrekking, aan/afschakelen van apparatuur, beoordelen van ontwerpen, afname als installatieverantwoordelijke, opnemen van nieuwe/gewijzigde objecten in het OBS, etc. Verder kunnen door in het renovatie-traject proactief te zijn diverse meerwerkkosten na oplevering worden voorkomen. Om de voortgang van de dagelijkse bedrijfsvoering (Beheer & Onderhoud) en van andere projecten (O&R) op rwzi Den Bosch niet in gevaar te brengen zal mogelijk extra inhuur nodig zijn. Risico s als gevolg van aanbestedingsvorm Bij de aanbesteding van rwzi s-hertogenbosch is voor een vorm gekozen die veel vrijheid biedt voor de aannemer. De aannemer bepaald bijvoorbeeld in welke volgorde activiteiten worden opgepakt. De volgorde heeft impact op de kosten die Aa en Maas maakt voor energie, chemicaliën, slibafzet, etc. Hier bestaat dus het risico dat er meer- of minderkosten uit voortvloeien. Groen gas levering Onderdeel van de renovatie van de rwzi Den Bosch is de realisatie van een groen gas-installatie. Enerzijds voor het leveren van groen gas aan Heineken en anderzijds voor het leveren van groen gas aan de afvalstoffendienst van de gemeente s-hertogenbosch. Aangezien het leveren van groen gas aan derden door de fiscus bestempeld wordt als ondernemersactiviteit zal over de opbrengst van de leveringen BTW dienen te worden afgedragen. De keerzijde is dat de aan het waterschap gefactureerde BTW die betrekking heeft op de bouw en exploitatie van de installatie met de fiscus verrekend kan worden. Op dit moment vindt nader onderzoek plaats naar de reikwijdte en omvang van de mogelijke BTW teruggave. Boete Groengas levering In het gesloten leveringscontract voor groen gas is een minimum leveringshoeveelheid per jaar opgenomen. Indien het waterschap vanaf 1 januari dec minder dan 3 miljoen Nm 3 biogas levert is de boete ,- per miljoen Nm 3 biogas. Vanaf 1 januari 2019 is de leveringsverplichting Nm 3 per jaar. Hiervoor geldt dezelfde boete van ,- per miljoen Nm 3 biogas. Het leveringscontract is gespiegeld dus Heineken heeft dezelfde verplichting en boete clausules als het waterschap, indien Heineken niet of minder dan de afgesproken gashoeveelheden afneemt. Bij niet voldoen hieraan treedt een boeteclausule in werking. Deze boete kan maximaal ca per jaar bedragen. Voor 2017 zou de boeteclausule geheel of gedeeltelijk in werking kunnen treden. Deze kosten zijn niet begroot omdat er nog onzekerheden zijn in de uitvoeringsplanning van Den Bosch t.a.v. het onderdeel slibgisting. De eind opleverdatum van het renovatieproject is nog steeds volgens planning, maar de aannemer heeft vrijheid om naar eigen goeddunken met deelprojecten te schuiven. Natschade Peelvenen Schade zou zijn geleden aan eigendommen als gevolg van maatregelen uit het Landinrichtingsplan Peelvenen waarvan de projecten Koningshoeven Natuur en Cultuur deel uitmaken. Uit eigen onafhankelijk onderzoek door verzoeker blijkt een waardedaling van de gronden en een derving van pachtinkomsten. Het DB heeft hierover een uitspraak gedaan en deze is aan verzoeker kenbaar gemaakt. Partijen zijn in gesprek en streven naar een minnelijke schikking. Programmabegroting 2017 versie

59 Vpb-plicht Het waterschap wordt per 1 januari 2016 vpb-plichtig. Dit houdt in dat er mogelijk winstbelasting afgedragen dient te worden over ondernemersactiviteiten. Hierbij valt bijvoorbeeld te denken aan het uitlenen en detacheren van personeel, het vermarkten van reststromen (levering biogas aan een bedrijf, levering groen gas aan een afvalstoffendienst, levering struviet, levering elektriciteit aan het net), het overnemen van beheer en onderhoud gemeentelijke kunstwerken etc. Hoewel het waterschap zelf geen winst maakt, is het mogelijk dat fiscaal gezien wel sprake is van winst (fiscale winstbepaling kent andere waarderingsgrondslagen). Ten tijde van het opstellen van de begroting 2017 is er nog steeds sprake van onzekerheden als gevolg van meningsverschillen tussen de UvW en de Belastingdienst over de wijze waarop de wet uitgelegd dient te worden. Het is nu op de politieke agenda geplaatst en het is nu aan het kabinet om hierover een oordeel te vellen. De UvW heeft middels een ledenbrief geadviseerd t.a.v. voorbereidingen voorlopig pas op de plaats te maken. Vrij van huur opleveren perceel Het waterschap heeft een minnelijke regeling getroffen met een contractspartij die zijn verplichtingen uit een met het waterschap aangegane overeenkomst niet is nagekomen. Het waterschap heeft de betreffende partij in recht betrokken en de rechter heeft de vordering van het waterschap toegewezen. Tegen het vonnis van de rechter heeft de contractpartij hoger beroep aangetekend. Op verzoek van het Gerechtshof heeft een zogenaamde comparitie van aanbrengsten plaatsgevonden, tijdens welke zitting partijen een minnelijke regeling hebben getroffen. Vanaf de start is twijfelachtig geweest of de gehele vordering kon worden geïnd, gezien de financiële situatie van de contractpartij. De getroffen minnelijke regeling is een goede uitkomst van het gehele traject, hoewel een deel van de vordering is prijsgegeven. Zolang betaling van de gelden aan het waterschap nog niet heeft plaatsgevonden resteert er financieel risico. Recent is gebleken dat een aantal termijnen nog niet is voldaan. Er is contact gezocht met contractspartij maar dit heeft niet geleid tot een oplossing. Er zijn onvoldoende financiële middelen. Het risico dat uiteindelijk de gehele vordering afgeboekt zal moeten worden is zeer groot. Doorlopende uit voorgaande jaren (ongewijzigd) Afhaakproblematiek Waterschap Aa en Maas is zich er van bewust dat het wegvallen van inkomsten, als grote bedrijven zelf gaan zuiveren, een negatieve invloed kan hebben op de zuiveringsheffing van de overige belastingbetalers. Om dit risico te reduceren is gekozen voor een actieve benadering van industriële lozers. Samen met de bedrijven worden problemen geïnventariseerd en wordt indien nodig advies gegeven, waarbij gestreefd wordt naar win-win situaties. Op dit moment heeft een grote industriële lozer aangegeven te overwegen om zelf te gaan zuiveren. Er wordt integraal onderzocht welke mogelijkheden er zijn voor de verwerking van het afvalwater van deze lozer. Daarbij wordt eveneens het scenario (anti afhaak) subsidie beschouwd en er bestaat een kans dat dit middel zal worden ingezet voor het continueren van de lozing. Schadevergoeding waterberging Voor schade bij inzet van onze waterbergingsgebieden (Diesdonk, Bakelse Beemden, Groene Peelvallei, Ham-Havelt, Dynamisch Beekdal, Howabo) is een schadevergoedingsregeling in het leven geroepen (Vergoeding van schade bij waterberging (inundatieschade) DB vergadering 14 februari 2012). Vooraf is niet in te schatten of in een bepaald jaar inzet van waterbergingsgebieden en daarmee uitkering van schadevergoedingen nodig is. Programmabegroting 2017 versie

60 Calamiteiten / handhavingszaken Het waterschap loopt het risico op onvoorziene kosten die handhavingszaken met zich meebrengen, zoals het opruimen van afvalstoffen (onder andere drugsafval). Aanleg EVZ Als gevolg van het besluit van de provincie Noord-Brabant om voor de nieuwe projecten het gemeentelijk deel van de EVZ voor 50% te subsidiëren, staat de uitvoering onder druk. De meeste gemeenten hebben zeer beperkte financiële middelen voor de financiering van de andere 50%. Het uitgangspunt om alleen EVZ s aan te leggen samen met gemeenten zal de komende jaren mogelijk losgelaten moeten worden om de doelen (output èn outcome) van het waterschap te realiseren. Subsidierisico s Diverse projecten van het waterschap ontvangen subsidies op basis van Europese, nationale of provinciale regelingen. In een aantal gevallen doen we dat ook gezamenlijk met andere partners. Daarbij moet voldaan worden aan de (soms aanvullende) voorwaarden die de subsidiegever stelt. In veel gevallen zijn separate accountantsverklaringen nodig. De definitieve uitbetaling van de subsidiegelden is gekoppeld aan tijdige uitvoering, voldoen aan inhoudelijke randvoorwaarden en een accurate financiële verantwoording. Maasboulevard Cuijk Bij de aanpassing van de dijk in Cuijk in 2012 is vanwege het werk met werk maken (coöperatie met de gemeente bij het herinrichten van de Maasdijk in Cuijk) geanticipeerd op de toekomst en is voor een bedrag van door het waterschap voorgefinancierd. Bij het Rijk is een declaratie ingediend die vooralsnog is afgewezen. Op basis van toetsing wordt geconstateerd of een dijk voldoet aan de norm. In geval van afkeuring wordt deze opgenomen in het nhwbp. De waterkering in Cuijk is zowel bij de toetsing in 2006 als 2011 goedgekeurd. Een eventuele bijdrage van het nhwbp kan, nadat de nieuwe norm vanuit het Deltaprogramma is vastgesteld en na toetsing blijkt (2017) dat de oorspronkelijke afmetingen niet voldeden. Zodra de toetsing gereed is, de oorspronkelijke afmetingen niet voldoen en de toetsing door de inspectie is goedgekeurd wordt een verzoek gedaan om Cuijk op het nhwbp te plaatsen. Tot die tijd vormt dit een risico. OZB-aanslag rwzi terreinen Tot op heden wordt voor rwzi terreinen geen WOZ-waarde bepaald en ontvangt Aa en Maas daarvoor geen OZB-aanslag. In een lopende beroepsperiode bij Hoogheemraadschap Delfland heeft het Gerechtshof in Den Haag bepaald dat niet alle bebouwing binnen de hekken van een rwzi beschouwd hoeft te worden als bestemd voor zuivering van riool- en ander afvalwater. Denk hierbij aan inlaatgebouwen, opslagruimte, kantoorruimte, infrastructuur en braakliggende gronden. Dit biedt gemeenten de mogelijkheid om over deze delen van rwzi terreinen aanslagen op te leggen waarmee aanzienlijke bedragen kunnen zijn gemoeid. Tegen deze uitspraak is cassatie ingesteld en de procedure wordt gevolgd door de Unie van Waterschappen. 2.8 Financiering De Wet financiering decentrale overheden (Fido) stelt sinds 2001 voorwaarden aan het financieringsbeleid van het waterschap. Zo is men verplicht een treasurystatuut op te stellen met de beleidsmatige kaders voor uitvoering van de treasuryfunctie. Programmabegroting 2017 versie

61 Belangrijkst uitgangspunt is het beheersen van financiële (rente)risico s. Hiervoor zijn twee instrumenten geïntroduceerd: Kasgeldlimiet (renterisico vlottende schuld); Renterisiconorm (renterisico vaste schuld). Kasgeldlimiet De kasgeldlimiet is ingesteld om het risico bij korte termijnfinanciering (< 1 jaar) te beperken. De limiet geeft de grens aan tot welk bedrag lagere overheden hun activiteiten met korte middelen mogen financieren. Voor waterschappen is die limiet bepaald op 23% van het begrotingstotaal. Elk kalenderkwartaal wordt de gemiddelde kortlopende schuld getoetst aan de kasgeldlimiet. Indien voor het derde achtereenvolgende kwartaal de kasgeldlimiet wordt overschreden, dient de provincie daarvan op de hoogte te worden gesteld en dient een plan om binnen de kasgeldlimiet te blijven ter goedkeuring aan de provincie te worden voorgelegd. Voor 2017 betekent dit een limiet van 25,3 miljoen. Om te profiteren van de lage rentestanden is, ter voorkoming van een structurele overschrijding van de kredietlimiet, besloten om in 2015 een lening af te sluiten ten behoeve van de financiering van het WPB en de renovatie waterzuivering Den Bosch. Deze langlopende geldlening groot 180 miljoen is afgesloten met uitgestelde betalingen. In 2017 zal in januari 30 miljoen en in april miljoen overgemaakt worden. Met het afsluiten van deze lening is de financieringsbehoefte de komende jaren grotendeels afgedekt waarbij volgens de prognoses naar verwachting in 2017 nog een klein aanvullend een bedrag geleend zou moeten worden. Het besluit tot aangaan van een rekening-courantovereenkomst met de Nederlandse Waterschapsbank te s-gravenhage voor 2017 is als bijlage bij deze begroting opgenomen. De hoogte van de rekeningcourant overeenkomst staat echter los van de hoogte kasgeldlimiet zolang er maar voldaan wordt aan een gemiddelde kasgeldlimiet van 25,7 miljoen per jaar. Mede in verband met het verplichte schatkistbankieren hebben wij de rekening-courantlimiet vastgesteld op 36 miljoen. Renterisiconorm De renterisiconorm is ingesteld om het risico bij lange termijnfinanciering (> 1 jaar) te beperken. Voor alle lagere overheden geldt een risiconorm van 30% van het begrotingstotaal. Het verschuldigde jaarbedrag aan aflossingen, vermeerderd met het lening bedrag dat voor renteherziening in aanmerking komt, mag niet hoger zijn dan de risiconorm. Om de renterisiconorm de komende jaren te verlagen en te profiteren van de lage rentestand in 2015 heeft een herfinanciering van een 17-tal leningen plaats gevonden. Hierdoor is er een betere spreiding van de leningen portefeuille ontstaan. Tevens heeft dit geleid tot een aflossingsvoordeel gedurende de eerste 7 jaar van ongeveer 1 miljoen, dit dient echter de aansluitende 13 jaar te worden terugbetaald. Tabel 31: Berekening en toetsing renterisiconorm Renterisiconorm en renterisico's vaste schuld in jaar 2017 ( bedragen x ) Renteherzieningen Aflossingen Renterisico (1+2) Renterisiconorm (4a*4b) a = (4>3) ruimte onder renterisiconorm b= (3>4) Overschrijding renterisiconorm RENTERISICONORM Berekening 4a Begrotingstotaal b Bij ministerie vast gesteld % 30% Programmabegroting 2017 versie

62 In Tabel 30 wordt het feitelijke renterisico op de vaste schuld bepaald (3). Dit gebeurt door de bepaling van de netto renteherziening (zie 1) en de aflossingen (2) te sommeren. De renterisiconorm (4) wordt vastgesteld door het begrotingstotaal (4a) te vermenigvuldigen met een door het ministerie vastgesteld percentage van 30% (4b). Rentevisie De beschouwing van de renteontwikkelingen is gebaseerd op de rentepercentages zoals gehanteerd door de Nederlandse Waterschapsbank. Hierna worden de verwachte renteontwikkelingen nader toegelicht. Geldmarkt Op de geldmarkt vinden transacties plaats met een korte looptijd (< 1 jaar). De algemene verwachting in de markt is dat de kortlopende rente, welke medio september ,21% bedroeg (euribor), geen verandering voor het komende jaar 2017 laat zien. Kapitaalmarkt Op de kapitaalmarkt worden financieringsmiddelen met een lange looptijd (> 1 jaar) verhandeld. Het gedrag op de kapitaalmarkt (op de langere termijn) wordt voornamelijk beïnvloed door institutionele beleggers. Medio september 2016 lagen de tarieven voor langlopende geldleningen rond de 0,78%. De lange rente zal in 2017 waarschijnlijk licht stijgen vanwege de toenemende economische groei in de eurozone. Bovendien gaat er een opwaarts effect uit van de renteverhogingen in de VS. De verwachting dat in de loop van 2017 een aantal kleine renteverhogingen. De stijging van de lange rente in de eurozone wordt echter beperkt door de zeer lage en waarschijnlijk nog verder dalende korte rente. Liquiditeitsprognose De liquiditeitsprognose is vervaardigd om adequaat op de lopende ontwikkelingen ten aanzien van de kapitaalmarkt te kunnen reageren. De liquiditeitsprognose 2017 is gebaseerd op de Programmabegroting 2017 aangevuld met recente ontwikkelingen op het gebied van investeringen. Investeringen Voor recente ontwikkelingen op het gebied van investeringen wordt u verwezen naar het geactualiseerde Projectenboek. Financieringsbehoefte In het kader van de Wet Hof en op basis van de ervaringen uit het verleden hebben wij de geldlening in 2015 gesteld op 50,0 miljoen. Op basis van de liquiditeitsprognose (zie onderstaande grafiek) dient in januari 2017 en april 2017 een nieuwe lening te worden afgesloten. Een en ander is al voorzien in de uitgestelde betalingen betreffende de afgesloten langlopende geldlening groot 180 miljoen. Ter voorziening in mogelijke nog aanvullende financieringsbehoefte en het opvangen van eventuele incidentele uitgaven is, als bijlage, het besluit opgenomen het Dagelijks Bestuur te machtigen tot het aangaan van een langlopende geldlening in 2017 tot een maximum bedrag van 10 miljoen. Schatkistbankieren Het schatkistbankieren is met ingang van 1 januari 2014 opgenomen in de Wet financiering decentrale overheden (Fido) en verplicht gesteld. Voor decentrale overheden betekent schatkistbankieren dat zij al hun overtollige middelen aanhouden in de schatkist (rekening-courant) bij het ministerie van Financiën. De hoogte van deze drempel is afhankelijk van de financiële omvang van het waterschap. De drempel is vastgesteld op 0,75% van het jaarlijkse begrotingstotaal, met een minimum van Voor 2017 geldt voor waterschap Aa en Maas een drempel van Programmabegroting 2017 versie

63 In onderstaande grafiek wordt per maand het eindsaldo van de liquide middelen weergegeven ten opzichte van de toegestane kasgeldlimiet. Grafiek 10: Liquiditeitsprognose 2016 (saldi x 1.000) Schuldenpositie Herfinanciering van een aantal geldleningen heeft vanaf 2015 geleid tot daling van het rentedeel, Het effect op het aflossingsdeel is dat dit nu langer verspreid wordt over de looptijd van de lening. Van de afgesloten geldlening van 180 miljoen zal in januari miljoen en april miljoen, ontvangen worden. Het effect hiervan en de overige uitgestelde betalingen is in onderstaande grafiek weergegeven. Grafiek 11: Lang vreemd vermogen De toename van de schuld tot 2021 komt met name voort uit de financiering van de investeringen in het kader van het WBP (voorkeursalternatief) en rwzi Den Bosch. Voor het meerjarig kader is vanaf Programmabegroting 2017 versie

64 2022 uitgegaan rekening gehouden met een gemiddeld benodigd leningenbedrag van 35,5 miljoen per jaar. De verhouding tussen de aflossingen en de afschrijvingen wordt in onderstaande grafiek gepresenteerd. Grafiek 12: Verhouding tussen aflossingen en afschrijvingen De piek in 2017 wordt betreft het versneld afschrijven van de investeringen met betrekking tot planvorming en innovatie en de extra afschrijving van het project rwzi Den Bosch. De verhouding tussen langlopend vreemd vermogen en de belastinginkomsten is in onderstaande tabel tot uitdrukking gebracht. Tabel 32: Schuldpositie Omschrijving Bedrag langlopende schuld Belastinginkomsten tot Verhoudingsgetal ( A gedeeld door B ) 2,76 3,00 3,13 3,33 3,39 3,38 3,39 3,38 3,35 3,30 3,25 3,19 3,14 Programmabegroting 2017 versie

65 2.9 Verbonden partijen Verbonden partijen zijn rechtspersonen waarmee het waterschap een bestuurlijke en financiële band heeft. Een bestuurlijk belang wordt gekenmerkt door een bestuurszetel en/of stemrecht. Er is sprake van financieel belang wanneer het waterschap middelen ter beschikking heeft gesteld en het risico loopt die kwijt te raken bij faillissement. Hiervan is ook sprake als financiële problemen bij verbonden partijen verhaald kunnen worden op het waterschap. Het beleid ten aanzien van verbonden partijen is vastgelegd in de beleidsnota Verbonden partijen/good Governance, vastgesteld door het AB op 16 december Onderstaand volgt een korte omschrijving van de verbonden partijen. Gedetailleerde informatie en ontwikkelingen zijn opgenomen in de Uitvoeringsinformatie bij de Programmabegroting. GR Afvalwater Vught met waterschap De Dommel Vestigingsplaats s-hertogenbosch Ingangsdatum 1 januari 1995 Openbaar belang (doelstelling, activiteiten en prestaties) Bestuurlijk belang Deelnemende partijen Relatie met programma Doelstelling(en) waterschap die worden gerealiseerd door deelneming in de verbonden partij Beleidsinformatie Beleidsvoornemens waterschap omtrent verbonden partij Aa en Maas ontvangt en behandelt voor waterschap De Dommel het afvalwater van de gemeente Vught op de rwzi te s-hertogenbosch Commissie van overleg waarvoor de DB s van beide waterschappen een lid en een plaatsvervangend lid aanwijzen Waterschappen Aa en Maas en De Dommel Schoon water Doelmatige behandeling van het afvalwater dat door de gemeente Vught wordt ingezameld en een optimale benutting van de beschikbare verwerkingscapaciteit op de rwzi s-hertogenbosch. Geen Aquon Vestigingsplaats s-hertogenbosch Ingangsdatum 1 juli 2011 Openbaar belang (doelstelling, activiteiten en prestaties) Beleidsinformatie Aquon verricht laboratoriumonderzoek en heeft als doel te komen tot vergroting van efficiency, vermindering van kwetsbaarheid, benutting van de mogelijkheden tot continue kwaliteitsborging en kwaliteitsverbetering en Programmabegroting 2017 versie

66 Bestuurlijk belang Deelnemende partijen Relatie met programma Doelstelling(en) waterschap die worden gerealiseerd door deelneming in de verbonden partij Beleidsvoornemens waterschap omtrent verbonden partijen versterking van innovatiekracht. Zetel in het Algemeen Bestuur met stemrecht Waterschappen Aa en Maas, De Dommel, Brabantse Delta, Schieland en Krimpenerwaard, Delfland, Rijnland, Hollandse Delta, Rivierenland en De Stichtse Rijnlanden. Schoon water Aquon verricht laboratoriumwerkzaamheden t.b.v. de kwalitatieve monitoring (KRW) van het watersysteem, de monitoring van de zuiveringsinstallaties en ten behoeve van handhavingsactiviteiten en calamiteiten. In 2017 worden nog specifieke analysewerkzaamheden verricht t.b.v. baggeren en de projecten renovatie rwzi Den Bosch, fijnzeven Aarle Rixtel, superkritisch vergassen, fractionering zuiveringen en monitoring slib zuiveringen. Geen, de bestuurlijke en bedrijfsmatige focus is gericht op een stabiele bedrijfsvoering en verlaging van de kosten. Om dit te bereiken is een nieuwe visie ontwikkeld en een ombouwplan gemaakt. Dit proces wordt door het AB van waterschap Aa en Maas gesteund. Tevens heeft het AB besloten om de deelname van Aa en Maas te continueren. Brabants Historisch Informatie Centrum (BHIC) Vestigingsplaats s-hertogenbosch Ingangsdatum 1 januari 2005 Openbaar belang (doelstelling, activiteiten en prestaties) Bestuurlijk belang Beleidsinformatie Het BHIC heeft als doel het behartigen van de belangen van de deelnemende partijen bij alle aangelegenheden betreffende de archiefbescheiden en collecties in rijksarchiefbewaarplaats in de Provincie Noord-Brabant en de archiefbewaarplaatsen van de deelnemende gemeenten en waterschappen. Bevoegdheden deelnemers (m.u.v. minister): Geven van algemene aanwijzingen, geven van instructies (aanwijzingen) aan bestuursleden, ter verantwoording roepen van de bestuursleden Ontslaan van leden van het bestuur, vaststellen van financiële bijdragen en bestemming batig saldo goedkeuren jaarbegroting, Programmabegroting 2017 versie

67 goedkeuren regels voor administratie Vaststellen van regels voor de begroting, financieel verslag jaarverslag en jaarrekening, vragen van inlichtingen Onderzoeken van de staat van de archieven Niet alle deelnemers (waaronder Aa en Maas) hebben zitting in het bestuur. Wel hebben alle deelnemers de mogelijkheid hun standpunten in te brengen middels het (adviserende) portefeuillehoudersoverleg waarin alle deelnemers zijn vertegenwoordigd. Deelnemende partijen Relatie met programma Doelstelling(en) waterschap die worden gerealiseerd door deelneming in de verbonden partij Beleidsvoornemens waterschap omtrent verbonden partij Waterschap Aa en Maas, Waterschap De Dommel, het Rijk en diverse Brabantse gemeenten (Bernheze, Boekel, Cuijk, Grave, Haaren, Landerd, Lith, Mill, Oss, Schijndel, Sint-Anthonis, Sint-Michielsgestel, Sint- Oedenrode, Uden, Veghel en Vught) Bedrijfsvoering Beheer van de overgebrachte archiefbescheiden en het toezicht op het beheer van niet-overgebrachte archiefbescheiden n.v.t. Belastingsamenwerking Oost-Brabant (BSOB) Vestigingsplaats Oss Ingangsdatum 1 juli 2011 Openbaar belang (doelstelling, activiteiten en prestaties) Bestuurlijk belang Deelnemende partijen Relatie met programma Doelstelling(en) waterschap die worden gerealiseerd door deelneming in de verbonden partij Beleidsinformatie Beleidsvoornemens waterschap omtrent verbonden partij BSOB verzorgt de heffing en invordering van waterschapsbelastingen en gemeentelijke heffingen en stelt de WOZ-waarde voor woningen en bedrijfspanden vast Zetel in het Dagelijks Bestuur en Algemeen Bestuur met stemrecht Waterschap Aa en Maas, gemeenten Boekel, Deurne, Landerd, Oss, Veghel en Uden Maatschappelijke rol en bedrijfsvoering Het behalen van een kwalitatief hoogwaardig en efficiënt niveau van belastingheffing en invordering. Dit leidt tot een adequate dienstverlening aan de deelnemers en belastingplichtigen en het reduceren van de maatschappelijke kosten. Toezien op het opstellen van een strategie voor toetreden van potentiele nieuwe deelnemers en het dientengevolge bereiken Programmabegroting 2017 versie

68 Het Waterschapshuis (HWH) Vestigingsplaats Amersfoort Ingangsdatum 1 juli 2010 van financieel voordeel voor de huidige deelnemers. Openbaar belang (doelstelling, activiteiten en prestaties) Bestuurlijk belang Deelnemende partijen Relatie met programma Doelstelling(en) waterschap die worden gerealiseerd door deelneming in de verbonden partij Beleidsinformatie Beleidsvoornemens waterschap omtrent verbonden partij HWH is de regie-, beheer- en uitvoeringsorganisatie voor de waterschappen op het gebied van Informatievoorziening. De regeling is getroffen om de informatie- en bedrijfsprocessen van de waterschappen te ondersteunen en daarmee te voorzien in een behoefte van algemeen belang. Zetel in het Algemeen Bestuur met stemrecht Alle Nederlandse waterschappen met uitzondering van waterschap Hunze en Aa s. Bedrijfsvoering Het verbeteren van informatie-- en bedrijfsprocessen met behulp van ICT ter bevordering van de kwaliteit en efficiëntie van taakuitvoering. Deelname aan (nieuwe) projecten van HWH wordt per project bekeken, mede op basis van een businesscase Muskusrattenbestrijding Noord-Brabant Vestigingsplaats Breda Ingangsdatum 2010 Openbaar belang (doelstelling, activiteiten en prestaties) Bestuurlijk belang Deelnemende partijen Beleidsinformatie Relatie met programma Doelstelling(en) waterschap die worden gerealiseerd door deelneming in de verbonden partij Beleidsvoornemens waterschap omtrent verbonden partij Doelmatige bestrijding van de muskusrat en beverrat en het voorkomen van schade door deze soorten aan waterstaatswerken in het bijzonder. Ieder waterschap wordt vertegenwoordigd door één lid van het dagelijks bestuur Waterschappen Brabantse Delta, De Dommel en Aa en Maas Veilig en bewoonbaar beheergebied Voorkomen van schade aan waterstaatswerken door muskusrat en beverrat. In de vergadering van 9 oktober 2015 heeft het AB van waterschap Aa en Maas ingestemd met een verlenging van de Programmabegroting 2017 versie

69 Noord-Brabantse Waterschapsbond (NBWB) Vestigingsplaats Breda Ingangsdatum 1928 Openbaar belang (doelstelling, activiteiten en prestaties) Beleidsinformatie gemeenschappelijke regeling met minimaal 5 jaar. De NBWB behartigt de gemeenschappelijke belangen van de waterschappen in de provincie Noord-Brabant Bestuurlijk belang Bestuurslid (1 van de 4) Stemrecht in de algemene ledenvergadering Deelnemende partijen Waterschappen Brabantse Delta, De Dommel, Rivierenland en Aa en Maas Relatie met programma Alle programma s Doelstelling(en) waterschap die worden gerealiseerd door deelneming in de verbonden partij De behartiging van de belangen van de waterschappen vindt vooral plaats door: 1. Sterke en efficiënte (bestuurlijke) afstemming met partners; 2. Werk met werk maken: organisatie van cofinanciering op regionaal en landelijk niveau; 3. Beleidsmatige afstemming en gezamenlijke aanpak, zoals bijvoorbeeld het grondwaterbeleid; 4. Bij te dragen aan kennisontwikkeling t.b.v. de realisatie van waterdoelen door o.a. de leerstoel Natuurbeschermingswetgeving; 5. Participatie in het GroenOntwikkelfonds Beleidsvoornemens waterschap omtrent verbonden partij Brabant. Continuering huidige koers. De Nederlandse Waterschapsbank N.V. (NWB Bank) Vestigingsplaats Den Haag Ingangsdatum 1954 Openbaar belang (doelstelling, activiteiten en prestaties) Beleidsinformatie De NWB Bank is een vooraanstaande financiële dienstverlener voor de overheidssector. Voor gemeenten, provincies, instellingen voor volkshuisvesting, gezondheidszorg, onderwijs en activiteiten op het gebied van water en milieu, arrangeert de bank korte en langlopende kredieten. De NWB Bank financiert haar activiteiten op Programmabegroting 2017 versie

70 Bestuurlijk belang Deelnemende partijen Relatie met programma Doelstelling(en) waterschap die worden gerealiseerd door deelneming in de verbonden partij Beleidsvoornemens waterschap omtrent verbonden partij de internationale geld- en kapitaalmarkten op basis van een zeer sterke vermogenspositie en triple-a ratings van Moody s en Standard & Poor s. Doelstelling van de bank is het zo gunstig mogelijk en exact op maat aanbieden van de gewenste financieringen. Maatschappelijke relevantie, hoge kwaliteit, een sterke financiële positie en integriteit zijn de hoekstenen van het beleid van de bank. Middels algemene vergadering van aandeelhouders. Ieder aandeel A geeft recht op 1 stem, ieder aandeel B op 4 stemmen. 35 overheden (provincies, waterschappen en de Staat der Nederlanden) Bedrijfsvoering Bij de NWB Bank kan het waterschap vreemd vermogen aantrekken tegen een gunstigere rente dan elders in de markt. Daarnaast is de verwachting dat er op termijn weer sprake is van een te ontvangen dividenduitkering, welke ten gunste komt van de exploitatie van het waterschap. Actief participeren in de algemene vergadering van aandeelhouders. NV Slibverwerking Noord-Brabant (SNB) Vestigingsplaats Moerdijk Ingangsdatum 14 september 1994 Openbaar belang (doelstelling, activiteiten en prestaties) Bestuurlijk belang Beleidsinformatie Het tot stand brengen van en het in stand houden van de duurzame exploitatie van een slibverwerkingsinstallatie voor de verwerking van zuiveringsslib dat in beginsel afkomstig is van waterschappen. Ieder aandeelhoudend waterschap benoemt een vertegenwoordiger die de belangen van het waterschap behartigt (stemrecht) in de Algemene Vergadering van Aandeelhouders (AvA). Waterschap Aa en Maas wordt in de AvA vertegenwoordigd door DB-lid de heer Ketelaars. Deelnemende partijen Het geplaatste aandelenkapitaal van de NV bedraagt en is volledig volgestort. Aa en Maas is de grootste aandeelhouder met een aandelenbezit van 28,8%. Waterschappen Aa en Maas, De Dommel, Programmabegroting 2017 versie

71 Relatie met programma Doelstelling(en) waterschap die worden gerealiseerd door deelneming in de verbonden partij Beleidsvoornemens waterschap omtrent verbonden partij Brabantse Delta, Rivierenland, Vechtstromen en Scheldestromen. Schoon water Het verwerken van zuiveringsslib tegen zo laag mogelijke maatschappelijke kosten met minimale emissies naar het milieu en maximale terugwinning van energie en grondstoffen. In 2016 wordt gestart met het opstellen van een slibstrategie inclusief toekomstvisie SNB, welke volgens planning in het najaar van 2017 bestuurlijk vastgesteld wordt. Stowa (Stichting toegepast onderzoek waterbeheer) Vestigingsplaats Den Haag (cf statuten) Ingangsdatum 1971 Openbaar belang (doelstelling, activiteiten en prestaties) Bestuurlijk belang Deelnemende partijen Relatie met programma Doelstelling(en) waterschap die worden gerealiseerd door deelneming in de verbonden partij Beleidsinformatie Het (doen) verrichten van toegepast onderzoek ten dienste van instellingen belast met het beheer van watersystemen en waterketen, alsmede het vergaren en verankeren van deze kennis bij de deelnemers. Geen Alle waterschappen, provincies en Rijkswaterstaat Alle programma s Kennisontwikkeling & innovatie staan bij Aa & Maas hoog in het vaandel. De kennis die wordt ontwikkeld door STOWA wordt afgetapt en vertaald naar de eigen organisatie. Deels door een actieve inbreng in bestuur, commissies en werkgroepen, maar ook doordat STOWA co financiert in projecten van Aa & Maas. Beleidsvoornemens waterschap omtrent verbonden partij - Unie van Waterschappen (UvW) Vestigingsplaats Den Haag Ingangsdatum 1927 Programmabegroting 2017 versie

72 Beleidsinformatie Openbaar belang (doelstelling, activiteiten en Behartiging van de belangen van de prestaties) Nederlandse waterschappen op nationaal, Europees en internationaal niveau, alsmede de ontwikkeling van een gezamenlijke visie en het bepalen van gezamenlijke standpunten van haar leden en het verlenen van service aan haar leden. Bestuurlijk belang Stemrecht in de algemene ledenvergadering (evenredige vertegenwoordiging) Deelnemende partijen Alle Nederlandse waterschappen Relatie met programma Alle programma s Doelstelling(en) waterschap die worden gerealiseerd Nationale en internationale behartiging van door deelneming in de verbonden partij de waterschapsbelangen. Binnen de Unie ligt de nadruk op lobby, communicatie en regievoering over het beleidsthema regionaal waterbeheer. Daarnaast kennisuitwisseling en samenwerking op een veelheid aan onderwerpen. Beleidsvoornemens waterschap omtrent verbonden geen partij 2.10 Bedrijfsvoering De stand van zaken en de beleidsvoornemens ten aanzien van de bedrijfsvoering zijn beschreven in paragraaf EMU-saldo In onderstaand overzicht is het EMU-saldo van het Waterschap gespecifieerd weergegeven overeenkomstig de bij ministeriële regeling gestelde regels. Tabel 33: Opbouw EMU-saldo OPBOUW EMU-SALDO (bedragen x 1.000) 1 EMU-exploitatiesaldo: Invloed investeringen: bruto-investeringsuitgaven -/ investeringssubsidies verkoop materiële en immateriële activa + afschrijvingen Invloed voorzieningen: toevoegingen aan voorzieningen t.l.v. exploitatie + onttrekkingen aan voorzieningen t.b.v. exploitatie -/- onttrekkingen rechtstreeks uit voorzieningen -/- 4 Deelnemingen en aandelen: boekwinst -/- boekverlies + EMU-SALDO VOLGENS BEGROTING Toegestaan EMU-Saldo volgens referentiewaarde Unie Programmabegroting 2017 versie

73 De toename van het EMU-saldo voor de jaren 2016 tot en met 2018 wordt voornamelijk veroorzaakt door het project aanpassing rwzi Den Bosch. Het uitgavenpatroon van de investeringen is gebaseerd op de 38,7 miljoen zoals bepaald in het WBP Op dit volume is een correctie doorgevoerd van de maatregelen die genomen zijn om zo min mogelijk lasten naar de toekomst door te schuiven en werkzaamheden die jaarlijks terugkomen geleidelijk in de exploitatie onder te brengen. Het betreffende uitgavenpatroon is aangevuld met mogelijke investeringsuitgaven ten behoeve van de agiostortingen ten behoeve van de SNB en de uitgaven voor het project aanpassing rwzi Den Bosch. Voor wat betreft de jaren 2022 en met 2027 is uitgagaan van een gemiddelde investeringsvolume van 35,5 miljoen netto per jaar. Programmabegroting 2017 versie

74 Programmabegroting 2017 versie

75 3 Begroting naar kostendragers Dit hoofdstuk presenteert de financiële effecten naar kostendrager van het bestaande beleid en het nieuwe beleid in deze begroting. Vanuit de totale kostenverdeelstaat wordt per kostendrager een nadere toelichting gegeven en wordt de opbouw van het tarief in meerjarig kader voor inzichtelijk gemaakt. 3.1 Incidentele lasten en baten Ondersteuning Tabel 34: Kostenverdeelstaat 2017 (Bedrag x 1.000) Totaal Afdelingskostenplaats Watersysteembeheer Zuiveringsbeheer Geactiveerde kosten Lasten Doorberekende kapitaallasten Personeelslasten Personeelslasten(urenverantwoording) Rente en afschrijving Goederen en diensten van derden Bijdragen aan derden Reserveringen Voorzieningen Totaal lasten Baten Financiële baten Personeelsbaten Goederen en diensten aan derden Bijdragen van derden Onttrekking bestemmingsreserves Totaal baten Saldo lasten - baten Totaal doorberekende kosten ondersteuning Te dekken lasten Dekkingsmiddelen Gederfde baten agv kwijtscheldingen Gederfde baten agv oninbaarverklaringen Opbrengst omslag gebouwd Opbrengst ingezetenenomslag Opbrengst omslag ongebouwd Opbrengst natuurterreinen Opbrengst verontreinigingsheffing bedrijven Opbrengst verontreinigingsheffing huishoudens Onttrekkingen aan voorzieningen Beschikking categoriereserves Beschikking egalisatiereserves Geactiveerde lasten Totaal dekkingsmiddelen Saldo Programmabegroting 2017 versie

76 3.2 Toelichting kostenverdeelstaat naar kostendrager Watersysteembeheer Tabel 35: Kostenverdeelstaat Watersysteembeheer (Bedrag x 1.000) Watersysteembeheer (incl. wijziging) Verschil Lasten Kapitaallasten Personeelslasten (direct) Personeelslasten (uren verantwoording) Goederen en diensten van derden Beschikkingen Reserves Voorzieningen Onvoorzien Totaal lasten Baten Overige opbrengsten Totaal baten Apparaatskosten Te dekken lasten Dekkingsmiddelen Gederfde baten agv kwijtscheldingen Gederfde baten agv oninbaarverklaringen Belastingopbrengsten Totaal dekkingsmiddelen Saldo voor bestemming resultaat mutatie reserves (positief = onttrekking) (negatief = toevoeging) Categoriereserve Ingezetenen Categoriereserve Gebouwd Categoriereserves Ongebouwd Categoriereserve Natuur Egalisatiereserves watersysteembeheer Egalisatiereserves zuiveringsbeheer 0 Saldo na bestemming resultaat Toelichting lasten De kapitaallasten zijn een gevolg van de geactiveerde investeringen ten behoeve van de verbetering van het watersysteem. De toename is het gevolg van het ineens in afschrijving nemen van de projecten in het kader van planvorming en innovatie en het in afschrijving nemen van diverse projecten. Tevens heeft de daling van het rente-omslagpercentage, mede door het rent-effect als gevolg van de herziening van het leningenpakket en de lagere uitgaven 2015 zijn impact op de kapitaallasten. De berekende personeelslasten bestaan enerzijds uit direct aan de taak toegerekende lasten en anderzijds uit de doorberekende tarieven van de diverse afdelingen die rechtstreeks uren geraamd hebben op de primaire producten voor watersysteembeheer. De toename wordt voornamelijk veroorzaakt door de opname van extra fte ten behoeve van het realiseren van de Omgevingswet. Daarnaast is sprake van een cao-stijging van 1% in Dit alles zorgt voor een lichte toename ten opzichte van Programmabegroting 2017 versie

77 Binnen de goederen en diensten van derden zijn de exploitatielasten verantwoord, die gemaakt moeten worden om de corebusiness van het waterschap met betrekking tot watersysteembeheer uit te kunnen voeren. Het grootste kostenaandeel betreft de kosten voor het onderhouden en het herprofileren/baggeren van waterlopen en de kosten voor thema- en gebiedsgerichte plannen. Er is een lichte toename in de goederen en diensten welke voornamelijk veroorzaakt worden door het naar exploitatie gebrachte investeringsprojecten (onder andere IBP en stimulering klimaatactieve stad), verhoogde bijdragen aan derden (o.a. de BSOB, Aquon door toename meetvraag, de Provincie, inzake Peelvenen budget Natura 2000-p, het opnemen van de effecten van de omgevingswet en toegenomen automatiseringskosten en stijging lasten in het kader van Wijzer Onderhoud hebben geleid tot een toename van de lasten. Het budget voor deelname in proefnemingen derden is herverdeeld over de taken (25%-75% naar 55%-45%). Dit leidt voor watersysteembeheer tot een stijging van Tevens is er een inflatiecorrectie gehanteerd van 1,0% en zijn er behoedzaamheidsmaatregelen doorgevoerd op niet uitgegeven budgetten Toelichting baten De baten betreffen voornamelijk bijdragen van derden voor uitgevoerde werkzaamheden en uitgeleend personeel. De daling t.o.v wordt met name veroorzaakt door minder renteinkomsten op eigen middelen bijstelling percentage van 2% naar 1% en de afname van de bijdrage van derden Apparaatskosten Op basis van het aandeel in de directe kosten of als aandeel in de directe uren zijn de kosten voor de ondersteunende producten doorbelast naar de primaire producten die betrekking hebben op watersysteembeheer Toelichting dekkingsmiddelen De nettokosten van de watersysteemtaak moeten worden betaald door de belastingcategorieën die belang hebben bij deze taak. Tenminste eenmaal in de vijf jaar moet door vaststelling van de zogenaamde kostentoedelingsverordening worden bepaald welk aandeel de verschillende belastingcategorieën moeten bijdragen aan de bekostiging van de watersysteemtaak. In het AB van 4 oktober 2013 is de kostentoedelingsverordening met ingang van vastgesteld. De Programmabegroting 2017 is opgesteld rekening houdend met de kostentoedelingsverordening waarbij de toerekening percentages van de kosten aan de belastingcategorieën zijn: Ingezetenen (29%), Gebouwd (58,4%), Ongebouwd (12,5%) en Natuurterreinen (0,1%). De heffingseenheden voor de berekening van de tarieven zijn gebaseerd op actuele opgaven vanuit de BSOB. Belastingeenheden Voor de berekening van de tarieven periode zijn de prognoses van de eenheden opgenomen in onderstaande tabel. Programmabegroting 2017 versie

78 Tabel 36: Heffingseenheden Watersysteembeheer Heffingseenheden Watersysteembeheer Ingezetenen (bruto aantal) Ingezetenen (kwijtschelding) Ingezetenen (netto aantal) WOZ-areaal (waarde gebouwd x ) Ongebouwd (herleide ha) Natuurterrein (ha) Categorie Ingezetenen Voor het meerjarenperspectief is van een jaarlijkse toename van het aantal eenheden met Het aantal is voor de verdere berekening neerwaarts gecorrigeerd met , zijnde de te verwachte verzoeken om kwijtschelding. Categorie Gebouwd Recente ontwikkelingen en de verwachte toename van de waarde Gebouwd (WOZ) zijn in de prognoses van de eenheden verwerkt. Vanaf 2022 is doorgerekend met een toename van het WOZ waarde van 400 miljoen per jaar. Categorie Ongebouwd Vanuit de aangeleverde gegevens door de BSOB wordt voor de jaren 2017 en verder lichte daling van het aantal herleide hectares met 250 ha verwacht. Categorie Natuur De verwachting vanuit de BSOB is dat het aantal hectaren natuurterreinen voor 2017 en verdere jaren gelijk blijft. Tariefontwikkeling Bij de prognose van het meerjarenperspectief in relatie tot de heffingseenheden zijn de volgende uitgangspunten gehanteerd: 1. Nota financieel beleid 2014; met betrekking tot de te hanteren ondergrens voor de egalisatiereserve watersysteembeheer van 8%, wordt voorgesteld deze voor 2017 eenmalig te verlaten. Om tot een acceptabel tariefvoorstel 2017 te komen, is voor 2017 eenmalig een aanpassing van de uitgangspunten van financieel beleid met betrekking tot de ondergrens van de algemene reserves (norm 8% voor watersysteembeheer en 7% voor waterzuiveringsbeheer) gehanteerd. Hierbij is de egalisatiereserve watersysteembeheer voor 2017 (7,1%) onder de norm gebracht. Vanaf 2018 wordt weer voldaan aan de norm. 2. VJN2016; 3. WBP De volgende effecten zijn hierin meegenomen: Geen lasten naar de toekomst verleggen; Structurele werkzaamheden geleidelijk in de exploitatie brengen. De financiële consequenties op de tariefontwikkeling zijn in de grafische voorstelling opgenomen. In de tabel worden de onderscheidende getallen voor het Watersysteembeheer gepresenteerd. Programmabegroting 2017 versie

79 Grafiek 13: Tariefontwikkeling watersysteembeheer Voorstel Tarief watersysteembeheer te wijzigen voor de categorie: Ingezetenen : met 3,2% Gebouwd : met 2,5% Ongebouwd : met 2,5% Natuurterreinen : met 0,0% Mutaties reserves / Meerjarenprognose watersysteemheffing nettolasten in relatie tot tariefontwikkeling Via de resultaatbestemming wordt het begrote resultaat toegevoegd of onttrokken uit de categoriereserves en de egalisatiereserve Watersysteembeheer. In 2017 zal geen aanvulling plaatsvinden van de negatieve categoriereserve Ongebouwd maar wordt deze in de planperiode afgebouwd tot nihil. Onderstaande tabel toont de meejarenprognose Watersysteemheffing in relatie tot de tariefontwikkeling. Per belastingcategorie wordt in beeld gebracht wat de netto lasten zijn en hoe deze worden gedekt via de belastingopbrengsten (tarief * eenheden) enerzijds en met welke beschikkingen uit de categoriereserve / egalisatiereserve (toevoegingen /onttrekkingen) anderzijds. Bovenaan de tabel wordt een en ander getotaliseerd weergegeven, waarna ook nog het percentage egalisatiereserve, het percentage kostendekking ongebouwd en het percentage kostendekking wordt weergegeven. Programmabegroting 2017 versie

80 Tabel 37: Meerjarenprognose watersysteemheffing TOTAAL WATERYSTEEMBEHEER Egalisatiereserve per Netto lasten Af: Bijdrage uit verontreinigingsheffing Af: Beschikking egalisatiereserve Af: Beschikking categoriereserves Opbrengst belastingen % Egalisatiereserve ,1% 7,1% 11,5% 13,9% 14,8% 15,5% 15,7% 16,0% 16,3% 16,7% 16,3% 16,2% % Kostendekking ongebouwd 95,3% 97,2% 103,9% 102,6% 101,4% 101,1% 100,9% 100,4% 100,4% 100,5% 99,7% 99,8% Percentage kostendekking 95,4% 93,9% 101,1% 100,6% 100,1% 100,3% 100,3% 99,9% 100,3% 100,0% 99,7% 100,2% INGEZETENEN 2 Saldo categoriereserve % aandeel categorie in netto lasten 29,00% 29,00% 29,00% 29,00% 29,00% 29,00% 29,00% 29,00% 29,00% 29,00% 29,00% 29,00% Aandeel Netto lasten Af: Bijdrage uit verontreinigingsheffing Af: Beschikking egalisatiereserve Af: Beschikking categoriereserve Opbrengst belastingen Aantal wooneenheden Netto lasten per woning 57,58 61,02 57,84 59,39 60,92 61,93 62,95 64,29 65,70 67,09 68,48 69,30 Tarief per woning 55,00 56,78 58,29 59,80 61,41 62,52 63,23 64,54 65,85 67,36 68,37 69,38 Toename tarief in % 3,2% 2,7% 2,6% 2,7% 1,8% 1,1% 2,1% 2,0% 2,3% 1,5% 1,5% GEBOUWDE EIGENDOMMEN Saldo categoriereserve % aandeel categorie in netto lasten 58,40% 58,40% 58,40% 58,40% 58,40% 58,40% 58,40% 58,40% 58,40% 58,40% 58,40% 58,40% Aandeel Netto lasten Af: Aandeel in verontreinigingsheffing Af: Aandeel in egalisatiereserve Af: Aandeel in categoriereserve Opbrengst belastingen Waarde WOZ areaal x Netto-lasten % WOZ-waarde 0,03844% 0,04013% 0,03804% 0,03906% 0,04007% 0,04074% 0,04141% 0,04231% 0,04326% 0,04421% 0,04515% 0,04572% Tarief percentage WOZ 0,03663% 0,03755% 0,03831% 0,03909% 0,03987% 0,04067% 0,04148% 0,04213% 0,04339% 0,04409% 0,04498% 0,04587% Toename tarief in % 2,5% 2,0% 2,0% 2,0% 2,0% 2,0% 1,6% 3,0% 1,6% 2,0% 2,0% ONGEBOUWDE EIGENDOMMEN Saldo categoriereserve % aandeel categorie in netto lasten 12,50% 12,50% 12,50% 12,50% 12,50% 12,50% 12,50% 12,50% 12,50% 12,50% 12,50% 12,50% Aandeel Netto lasten Af: Aandeel in verontreinigingsheffing Af: Aandeel in egalisatiereserve Af: Aandeel in categoriereserve Opbrengst belastingen Aantal herleide hectaren Netto lasten per herleide hectare 73,56 73,95 70,62 73,05 75,49 77,32 79,17 81,44 83,84 86,24 88,67 90,39 Tarief per herleide hectare 70,10 71,85 73,39 74,95 76,55 78,17 79,87 81,73 84,18 86,71 88,44 90,21 Toename tarief in % 2,5% 2,1% 2,1% 2,1% 2,1% 2,2% 2,3% 3,0% 3,0% 2,0% 2,0% NATUURTERREINEN Saldo categoriereserve % aandeel categorie in netto lasten 0,10% 0,10% 0,10% 0,10% 0,10% 0,10% 0,10% 0,10% 0,10% 0,10% 0,10% 0,10% Aandeel Netto lasten Af: Aandeel in verontreinigingsheffing Af: Aandeel in egalisatiereserve Af: Aandeel in categoriereserve Opbrengst belastingen Aantal hectaren Netto lasten per hectare 2,45 2,50 2,38 2,46 2,53 2,59 2,64 2,71 2,78 2,86 2,93 2,98 Tarief per hectare 2,40 2,40 2,40 2,40 2,40 2,45 2,50 2,55 2,65 2,75 2,80 2,90 Toename tarief in % 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 2,1% 2,0% 2,0% 3,9% 3,8% 1,8% 3,6% Toelichting: 1. Normaliter moet het verschil tussen de standen per per jaar de mutatie op de egalisatiereserve zijn. (vb: verschil 2017 en 2018 ( = ). Voor de jaren 2016 t.o.v is dit echter niet het geval daar in 2016 de begrotingswijziging van meegenomen moet worden. 2. Het verschil tussen de stand van de categoriereserves per van het ene jaar ten opzichte van het volgende jaar betreft de berekende onttrekking / toevoeging en de toerekening van de rente aan de categoriereserve. In 2017 komt het kostendekkingspercentage op 93,9% (belastingopbrengst/netto lasten). Het inzetten van de positieve saldo s van de categoriereserves, uitgezonderd de categorie Ongebouwd, maakt het mogelijk dat onder het percentage van 100% kostendekking gebleven wordt. Programmabegroting 2017 versie

81 3.3 Toelichting kostenverdeelstaat naar kostendrager Waterzuiveringsbeheer Tabel 38: Kostenverdeelstaat Waterzuiveringsbeheer (Bedrag x 1.000) Zuiveringsbeheer (incl. wijziging) Verschil Lasten Kapitaallasten Personeelslasten (direct) Personeelslasten (uren verantwoording) Goederen en diensten van derden Beschikkingen Reserves Voorzieningen Onvoorzien Totaal lasten Baten Overige opbrengsten Totaal baten Apparaatskosten Te dekken lasten Dekkingsmiddelen Gederfde baten agv kwijtscheldingen Gederfde baten agv oninbaarverklaringen Belastingopbrengsten Totaal dekkingsmiddelen Saldo voor bestemming resultaat mutatie reserves (positief = onttrekking) (negatief = toevoeging) Categoriereserve Ingezetenen Categoriereserve Gebouwd Categoriereserves Ongebouwd Categoriereserve Natuur Egalisatiereserves watersysteembeheer Egalisatiereserves zuiveringsbeheer Saldo na bestemming resultaat Toelichting lasten De afvalwaterketen bevindt zich al een aantal jaren in een transitie naar een duurzamere bedrijfsvoering. Waar het eerst ging om plannen (Energiefabriek, Grondstoffenfabriek) zitten we nu in een fase dat deze installaties daadwerkelijk gebouwd worden (onder andere renovatie rwzi s- Hertogenbosch; Fijnzeefinstallatie rwzi Aarle Rixtel) en in 2017 in exploitatie zullen komen en er dus effecten in de exploitatie (kapitaallasten, opbrengsten en kosten) zichtbaar worden. Bij de uitwerking van alle plannen is steeds rekening gehouden met de bestuurlijke kaders van de stijging van de netto lasten van de zuiveringstaak. De kapitaallasten zijn het gevolg van de geactiveerde investeringen ten behoeve van verbetering en optimalisering van het zuiveringsproces. De stijging ten opzichte van 2016 wordt veroorzaakt door een de versnelde afschrijving oude activa met betrekking tot het Renovatie Den Bosch en het ineens in afschrijving nemen van de projecten in het kader van planvorming en innovatie. Verder heeft de daling van het rente-omslagpercentage een neerwaarts effect op de rentekosten. Programmabegroting 2017 versie

82 De berekende personeelslasten bestaan enerzijds uit direct aan de taak toegerekende lasten en anderzijds uit de doorberekende tarieven van de diverse afdelingen die rechtstreeks uren geraamd hebben op de primaire producten voor zuiveringsbeheer. De toename ten opzichte van 2016 wordt voornamelijk veroorzaakt door een toename van het aantal toegestane fte s en de begrote 1,0% caostijging. Binnen de goederen en diensten van derden zijn de exploitatielasten verantwoord die gemaakt worden voor het uitvoeren van het zuiveringsproces: transporteren, zuiveren en slibverwerking. Onderstaande posten uit de Voorjaarsnota 2016 zijn verwerkt in de Programmabegroting 2017: implementatie Activiteitenbesluit en KaderRichtlijnWater, stijging calamiteiten in de waterketen opgenomen binnen CTBO, stijging structurele verlaging onderhoud Zuiveringsbeheer daling Tevens is de reguliere inflatiecorrectie van 1,0% verwerkt, alsmede behoedzaamheidsmaatregelen op budgetten die de laatste jaren onderschreden zijn. De daling van de lasten binnen de Goederen & diensten in de Programmabegroting 2017 wordt met name veroorzaakt door: Lagere Programmabegroting SNB 2017 ten gevolge van daling ton slibkoek. De daling ad leidt tot een begroot saldo 2017 van Een daling van de kosten elektra en netwerkkosten elektriciteit van , ten gevolge van biogasproductie op rwzi s-hertogenbosch voor eigen gebruik, Het budget voor deelname in proefnemingen derden is herverdeeld over de taken (75%-25% naar 45%-55%). Dit leidt voor zuiveringsbeheer tot een daling van Daar staat tegenover een stijging van de kosten ten gevolge van: Centrale slibverwerking rwzi s-hertogenbosch (chemicaliën ad en vervoer slib vanuit overige rwzi s ad ) Afvoer cellulosemateriaal afkomstig van de fijnzeven op rwzi Aarle-Rixtel naar de SNB ( ). Vervangen van de puntbeluchters op rwzi Oijen ten behoeve van een reductie van het energieverbruik in de toekomst ( ) Vervangen van 2 debietmeters en 3 airco s op rwzi Cuijk ( ) De bijdragen aan derden stijgen met name als gevolg van een stijging van de kosten van de BSOB naar aanleiding van de subsidieregeling klimaat Actieve stad (meer doen met groen) Toelichting baten De begrote baten betreffen de bijdragen van derden voor uitgevoerde werkzaamheden met name voor het beheer en onderhoud van gemeentelijke rioolgemalen en de bijdrage van waterschap De Dommel voor het zuiveren van afvalwater van de gemeente Vught en uitgeleend personeel. De stijging wordt veroorzaakt door eenmalige uitkering van de SNB van als gevolg van de opbrengst van de Switch Transaction. Daar staat tegenover dat de interne rentebaten over eigen financiële middelen dalen als gevolg de bijstelling van het rentepercentage. Programmabegroting 2017 versie

83 3.3.3 Apparaatskosten Op basis van het aandeel in de directe kosten of als aandeel in de directe uren zijn de kosten voor de ondersteunende producten doorbelast naar de primaire producten die betrekking hebben op Waterzuiveringsbeheer Toelichting dekkingsmiddelen De vervuilingseenheden zijn gebaseerd op basis van door de BSOB aangeleverde gegevens. Hierbij is rekening gehouden met de effecten van de huidige economische situatie. Het netto aantal vervuilingseenheden (ve) wordt voor 2017 geprognosticeerd op Belastingeenheden Voor de berekening van de tarieven periode zijn de prognoses van de eenheden opgenomen in onderstaande tabel. Huishoudelijke vervuilers/kleine bedrijven Voor de jaren 2017 en verder wordt door de BSOB uitgegaan van een gelijkblijvend vervuilingseenheden. Bedrijven Het aantal vervuilingseenheden 2017 is ten opzichte van 2016 met vervuilingseenheden bijgesteld. Voor de jaren na 2017 wordt door de BSOB een gelijkblijvend patroon verondersteld. Met betrekking tot de ontwikkeling van het aantal vervuilingseenheden kan het volgende overzicht worden gegeven. Tabel 39: Ontwikkeling van het aantal vervuilingseenheden Heffingseenheden Waterzuiveringsbeheer VE Meelifters forfait hh en bedrijven VE Bedrijven VE Totaal (Bruto) Corr. VE Kwijtschelding Corr. VE Indir. Lozingen tbv Watersysteembeheer VE Totaal (Netto) Programmabegroting 2017 versie

84 Tariefontwikkeling Grafiek 14: Tariefontwikkeling Zuiveren Voorstel Een tariefsverhoging toe te passen van 1,0% voor de zuiveringsheffing en de verontreinigingsheffing Mutaties reserves / Meerjarenprognose waterzuiveringsheffing nettolasten in relatie tot tariefontwikkeling Via de resultaatbestemming wordt het begrote resultaat voor 2017 toegevoegd aan de egalisatiereserve Zuiveringsbeheer. Onderstaande tabel toont de meejarenprognose waterzuiveringsheffing in relatie tot de tariefontwikkeling. In beeld is gebracht wat de netto lasten zijn en hoe deze worden gedekt via de belastingopbrengsten (tarief * eenheden) enerzijds en met welke beschikkingen uit de egalisatiereserve (toevoegingen /onttrekkingen) anderzijds. Daarnaast wordt ook nog het percentage egalisatiereserve en het percentage kostendekking weergegeven. Programmabegroting 2017 versie