De Vliegenmepper. Contactorgaan van de Sectie Diptera van de Nederlandse Entomologische Vereniging. Jaargang 23, nr. 2 maart 2015

Transcriptie

1 De Vliegenmepper Contactorgaan van de Sectie Diptera van de Nederlandse Entomologische Vereniging Jaargang 23, nr. 2 maart 2015

2 Colofon De Vliegenmepper, jaargang 23 nr. 2 ISSN-nummer: Inhoudsopgave 3 Door roofvliegen gegrepen 6 Het gedrag van enkele wolzwevers De Vliegenmepper is het contactblad van de Sectie Diptera van de Nederlandse Entomologische Vereniging en verschijnt twee keer per jaar. Sectie Diptera De sectie heeft als doel het bevorderen van de studie van de Diptera in het Nederlandse taalgebied. Hierin vervult De Vliegenmepper een belangrijke functie. Het bestuur Voorzitter en bijeenkomsten: Aat Barendregt Paulus Potterstraat 27,3781 EP VOORT- HUIZEN, +31(0) a.barendregt1@uu.nl Secretaris: André van Eck, Korte Hoefstraat 30, 5046 DB TILBURG, tel: +31 (0) , eckvana@xs4all.nl Penningmeester: Ruud van der Weele, Vliegerweg 11, 4101JK, CULEM- BORG; rvanderweele@gmail.com Contributie: 7,50 per jaar over te maken op: ING bankrekening/bankaccount t.n.v./of: Ruud vd Weele, Culemborg onder vermelding van: 'contributie Sectie Diptera 2013'. ING-Bank, Culemborg IBAN: NL94INGB BIC: INGBNL2A Dipteraweekeinden: Gerard Pennards, tel. +31 (0) , gerard_pennards@hotmail.com, Lidmaatschap Iedereen, ook niet-nev-leden, kan lid worden van de Sectie Diptera, opgave bij de secretaris. Alle leden van de sectie krijgen automatisch de Vliegenmepper toegestuurd. Redactie Vliegenmepper Laurens van der Leij, Gestelseweg KP ESCH, tel: +31 (0) , lvanderleij@mac.com André van Eck, gegevens zie secretariaat. André Schulten. Callunastraat 11, 6813 ET Arnhem. a_jm_schulten@hotmail.com Jaap van der Linden, W. Alexanderplein 18, 5271 AR SINT MICHIELSGESTEL, tel: +31 (0) , j.vanderlinden1961@vodafonevast.nl Redactieadres: zie Laurens van der Leij. Aanwijzingen voor de auteurs Kopij indien digitaal aangeleverd bij voorkeur als platte tekst of niet opgemaakt Worddocument. Eventueel kan een document met de gewenste opmaak toegevoegd worden. Eventuele afbeeldingen graag als separaat bestand aanleveren in drukkwaliteit (minimaal 300 dpi). De Vliegenmepper wordt internationaal gelezen. Indien een auteur een Engelstalige samenvatting bij het artikel wenst dient hij/zij deze zelf aan te leveren. De redactie kan hierbij ondersteuning bieden. Deze aflevering kan ook gedownload worden via: Foto's en afbeeldingen zijn dan in kleur te zien en af te drukken.op dit adres zijn ook alle oude nummers te downloaden. Foto voorplaat: Pamponerus germanicus, foto Jeroen van Soolingen 9 Dagexcursie Planken Wambuis, 7 juni Atlasproject Leuke vliegen: het databestand 18 Verslag Dipteraweekend 2012 te Simpelveld, Zuid-Limburg 31 Verslag Dipteradag Sectie Diptera van de Nederlandse Entomologische Vereniging Zaterdag 31 januari 2015 Naturalis Leiden Agenda: Dipteraweekend 2015 Grenspark: De datum is bekend: het Hemelvaartweekend mei. Waarschijnlijk een scouting te Weert. Opgeven kan nu al bij Gerard: gerard_pennards@hotmail.com (alléén als je niet over beschikt telefonisch: ) Contributie: Het verzoek is om spoedig de contributie van 2015 te voldoen. Zie voor de betalingsgegevens de colofon. Adres- en wijzingen: Niet alleen doorgeven aan de secretaris van de NEV (indien NEV-lid) maar ook aan de secretaris van de sectie. De Vliegenmepper (2014, nummer 2) 2

3 Door roofvliegen gegrepen André Schulten Bijna eind augustus Het regent, regent, regent. En het is nog koud ook. En ik ben er niet blij mee. Ik ben bepaald geen zonaanbidder, maar het naar mijn gevoel toch al korte vliegenseizoen wordt zo wel heel erg kort. Als ik niet oppas slijpt deze nattigheid stukjes van mijn goede humeur. Gelukkig is niet alles kommer en kwel. Ik heb dan wel een vijfdaagse werkweek, maar in de middagpauze is er regelmatig gelegenheid voor een wandeling naar bos en hei. Fototoestel en netje in de rugzak. Daarnaast is in de drukbezette weekenden is ook vaak wel een gaatje te vinden om een paar uurtjes te struinen. Sinds vorig jaar ligt mijn interesse vooral bij de roofvliegen. Asilidae, voor de kenners. De oorzaak daarvan ligt in het maken van mijn digitale zweefvliegengids. Toen deze gereed was kreeg ik van Reinoud van den Broek de vraag of ik hem wilde helpen om een soortgelijke gids voor roofvliegen te maken. Ik was behoorlijk gaar van alle werk voor de zwevers, maar ik voelde me wel vereerd en het ging tenslotte om maar zo n vijftig soorten. Geen probleem. Het bleek al snel een eindeloos project. En het werd een wonderlijke samenwerking. Bijna een jaar ging alle communicatie via de mail voordat wij elkaar op een Diptera-dag de hand konden geven. Twee eigenheimers, met ieder een eigen smaak, die uiteindelijk samen iets moois neerzetten. Maar van afsluiten lijkt voorlopig geen sprake. Ondanks de zachte winter kon het me dit jaar niet snel genoeg voorjaar worden. Helemaal in de greep van roofvliegen, zogezegd. Ik wilde naar buiten, het veld in. Mijn eerste waarneming was als vanzelf- een Vroege zandroofvlieg (Lasiopogon cinctus), samen met Reinoud, op de Veluwezoom. Eigenlijk was het nog te koud, maar we gloeiden nog een beetje van het interview over roofvliegen voor de website van Natuurmonumenten. Naast alle complimenten die we al voor gids hadden gekregen zelfs uit Amerika, voelde dit zeker ook als een opsteker. Hoe dan ook, de start was lastig. Ik had voor de roofvliegengids dan wel honderden, wellicht duizenden foto s doorgeworsteld en het halve internet afgestroopt om de beste beelden te vinden, maar de praktijk bleek weerbarstig. Ik kende de beesten dan wel van papier, maar wist in het veld nauwelijks waar ik op moest letten. De eerste stap was stoppen met bloemenkijken en gaan speuren naar vliegjes op grassprieten, bladeren, takjes, boomstammen en kale grond. Tegelijk moest ik het vlieggedrag en zithouding van de soorten ontdekken. Een hele exercitie. Voortdurend op de grens van frustratie en meditatie. Frustratie, omdat het nooit snel genoeg gaat en omdat ze relatief weinig voorkomen. Meditatie omdat het je leert stil te staan, aandacht te hebben. Blaadje voor blaadje afspeuren. En dan de roofvliegen zelf, die zich soms als een diva gedragen, zich vanaf enkele centimeters laten fotograferen en je op andere momenten als in hun privacy aangetast, aankijken om zich vervolgens plompverloren in het gras te laten vallen of tussen de bladeren te verdwijnen. Bramenbladeren dan meestal, zodat je met een netje ook niks begint. Het verwondert me overigens nog steeds dat me in alle jaren voordat ik deze vliegen in beeld kreeg nooit een beest is opgevallen waarvan ik nu kan zeggen dat het een roofvlieg was. Het wil er bijvoorbeeld maar niet in dat ik nooit een van Gele hommelroofvlieg (Laphria flava) geschrokken ben, terwijl dat toch een harig monster van bijna drie centimeter is, dat regelmatig pardoes op mensen landt. Het is blijkbaar niet alleen een kwes- De Vliegenmepper (2014, nummer 2) 3

4 Figuur 1: Choerades gilvus. Foto André Schulten tie van aandacht hebben voor en speuren naar, maar heeft dus ook te maken met weten en kennis hebben van. Ik ben nogal honkvast, zeg gerust: een echte heikneuter, en ik reis dan ook niet stad en land af om soorten aan mijn lijstje toe te voegen. Laat staat dat ik aan de andere kant van de wereld nieuwe exoten probeer te ontdekken. Liever eerst maar eens de raadsels van de Nederlandse soorten zien op te lossen. Ondertussen ben ik, wonend in Arnhem, wel bijzonder blij dat ik in een roofvliegrijke omgeving woon waar meerdere zeldzame soorten voorkomen. Hoewel mijn veldkennis in een jaar flink is toegenomen, gebeurt het me nog steeds dat ik een roofvlieg te nonchalant een naam opprik. Ze vragen de volle aandacht. En dit heb ik wel geleerd; hoe meer je denkt te weten, hoe minder je weet en hoe meer vragen er opduiken. Neem de Stekelpootroofvlieg, Machimus arthriticus. Verleden jaar ving ik de soort meermalen in ruige stukjes op minder dan een kilometer van waar ik woon. Leuk, zo n zeldzame soort ook al bleek hij allang niet meer zo zeldzaam te zijn als aangegeven. Dit jaar, met een heerlijk warm voorjaar, verwachtte ik nog grotere aantallen. Maar eind juni dook te temperatuur omlaag en werden alle bermen in het gebied ook nog eens gemaaid. Dit jaar dus nauwelijks waarnemingen, maar in hoeverre genoemde factoren een rol spelen blijft onduidelijk. Dan de Dennen-stamjagers, Choerades gilvus (figuur 1) en de zopas als nieuwe soort beschreven Choerades igneus. De Rode en de Gouden dennen-stamjager. Namen die tot de verbeelding spreken. Prachtbeesten bovendien, vrijwel geheel zwart met een rode vlek op hun achterlijf. Alsof er een vuurtje vanbinnen brandt. Zeer zeldzaam, maar zeer plaatselijk algemeen. Het zijn, De Vliegenmepper (2014, nummer 2) 4

5 Figuur 2: Paritamus geniculatus. Foto André Schulten vermoed ik, de enige soorten die in zo grote aantallen op eenzelfde plek voorkomen. Ik heb met Elias de Bree en Marc de Winkel zo n plek bezocht en ben later nog eens gaan kijken. De dieren vlogen in een vrij jong grove dennenbos bij een recent open gekapte plek. Er vielen twee dingen op. Op een soortgelijke plek op minder dan tweehonderd meter afstand vloog geen enkel exemplaar. Beide soorten leggen hun eieren op boomstronken, waarin de larven leven van andere insectenlarven. Maar geen enkele van de stronken vertoonde gaatjes. Dus waar komen ze dan vandaan? Wat maakt die ene plek zo aantrekkelijk, want beide keren vlogen er meer dan tien exemplaren? En dan nog dit, deze zomer. Ik werk in Wolfheze in een fraai gebouw in een park. Vanwege de bezuinigingen wordt tegenwoordig vrijwel het hele terrein extensief beheerd. Veel bloemrijk grasland en gemengde bosjes. Dit jaar was dan ook een ware explosie van Bruine zandoogjes. Maar dat er dan een zeldzame Roodpoot (Neomochtherus pallipes) en een niet minder zeldzame Zwartdij (Paritamus (Neomochtherus) geniculatus) (figuur 2) zomaar mijn raam komen binnenvliegen is toch wel heel apart.. En de zweefvliegen? Tja, die komen er tegenwoordig bekaaid vanaf.. André Schulten Digitale roofvliegengids, versie fotogidsasilidae.pdf Zoekkaart roofvliegen Interview Natuurmonumenten darwin-in-je-achtertuin De Vliegenmepper (2014, nummer 2) 5

6 Het gedrag van enkele wolzwevers Wopke Wijngaard Wolzwevers vertonen een interessant gedrag. Het eileggedrag van enkele soorten is al eerder beschreven (Wijngaard 2012, 2013). Inmiddels kon ook het eileggedrag van Bombylius discolor (Mikan, 1796) en van Exoprosopa capucina (Fabricius, 1781) worden gefilmd. Verder worden hier enkele waarnemingen aan het gedrag van mannetjes besproken. Naast het zoekgedrag van mannetjes naar vrouwtjes zijn er ook onderdelen van baltsgedrag waargenomen. Als hulpmiddel bij de waarnemingen zijn filmpjes gemaakt met een Casio EX-F1 met 300 beelden per seconde (512x384 pixels) en een Canon SX40-HS met 120 beelden per seconde (640x480 pixels). Bombylius discolor Het eileggedrag van Bombylius discolor werd gefilmd op de Sint-Pietersberg. Een filmpje van het wegschieten van een ei wordt beeld voor beeld bekeken. De hoek van de lichaamsas met de onderkant van het beeld wordt gemeten en weergegeven als functie van de tijd, zie figuur 1. De metingen werden gefit met een Gauss kromme. De breedte op halve hoogte in dit voorbeeld is s. vergelijkbaar met de gevonden waarde voor Bombylius major (L.). Figuur 1: Hoek in graden van de lengteas van Bombylius discolor tijdens het schieten van een ei. Breedte op halve hoogte s. de website bombylidae/110-bombyliusdiscolor Bombylius major Bombylius major mannetjes zijn gefilmd op de Sint-Pietersberg, bij Gronsveld en langs de Maas bij Hedikhuizen. B. major mannetjes zweven op een hoogte van enkele meters boven de grond of in de buurt van een boomtop en volgen dan ieder langskomend insect (figuur 2). Dit gedrag lijkt veel op dat van enkele grotere soorten zweefvliegen (Collett and Land, 1978). Er is geen baltsgedrag waargenomen en ook geen copulaties. Figuur 2 : Bombylius major mannetje zwevend. Exoprosopa capucina Het gedrag van Exoprosopa capucina kon in 2013 en 2014 worden gevolgd op de Maasduinen (De Hamert) op zandpaden in een heideterrein. Eileggedrag werd waargenomen aan de rand van heidevegetatie, maar een enkele keer werden ook eieren onder de schoen van de waarnemer geschoten. Het wegschieten van een ei gebeurt op dezelfde manier als bij de andere onderzochte Bombyliidae. Als voorbeeld is in figuur 3 de relatieve lengte van een vlieg tijdens het wegschieten van een ei, gezien van boven door de camera, uitgezet als functie van de tijd. Bij het vullen van de zandkamer blijven de vleugels in beweging op dezelfde manier als bij B. major en B. venosus Mikan (zie: Wijngaard, 2013). Animaties zijn te bekijken op De Vliegenmepper (2014, nummer 2) 6

7 Figuur 3 : Lengte van de vlieg als gezien van boven met als eenheid de lengte van de vlieg. Breedte op halve hoogte s. Bij het vullen van de zandkamer worden de vleugels niet ten opzichte van het lichaam bewogen, maar het hele insect draait over een kleine hoek met een frequentie van ongeveer 12 keer per seconde en een amplitude van ongeveer 1 graad. Dit gedrag lijkt op dat van Thyridanthrax fenestratus. Mannetjes vertonen soms baltsgedrag. Als onderdeel van het baltsgedrag gaan de vliegen gedurende enkele seconden op korte afstand tegenover elkaar zitten (figuur 4), ook is een mannetje zwevend bij een vrouwtje waargenomen (figuur 5). Figuur 4 : Als onderdeel van de balts gaan de vliegen tegenover elkaar zitten. Figuur 5 : Exoprosopa mannetjes bij zittend vrouwtje (midden). Het linker mannetje komt aanvliegen. Animaties van het gedrag van Exoprosopa capucina zijn te vinden op de website exoprosopa Thyridanthrax fenestratus Het gedrag van Thyridanthrax fenestratus (Fallén, 1814) kon in 2012, 2013 en 2014 worden gevolgd op de Regte Heide ten zuiden van Tilburg, tussen Riel en Goirle. Het gaat hier om een stukje heide met lichte begroeiïng van struikhei en dophei. In 2014 werd T. fenestratus ook gefilmd op de Maasduinen (De Hamert) op een zandpad in de hei. De activiteit van T. fenestratus lijkt gerelateerd te zijn aan de activiteit van rupsendoders. Mogelijk leven de larven van de rupsen die door de rupsendoder worden aangevoerd. T. fenestratus mannetjes vallen het eerst op, omdat ze vanaf een zandig plekje, bijvoorbeeld een zandpad, langskomende insecten achtervolgen, waarna ze binnen een afstand van maximaal enkele meters weer landen. De mannetjes zijn ook waargenomen zwevend boven een vrouwtje en zwevend boven een Exoprosopa capucina (Fabr.) (figuur 6). De Vliegenmepper (2014, nummer 2) 7

8 Figuur 6 : Thyridanthrax fenestratus mannetje zwevend boven Exoprosopa capucina. De animaties van het zweefgedrag zijn te zien op de website : thyridanthrax Villa modesta Het gedrag van mannetjes Villa modesta (Meigen, 1820) werd gefilmd in de duinen van het zeedorpenlandschap bij Egmond aan Zee. Er zijn twee soorten gedrag waargenomen. Enerzijds kunnen mannetjes vanaf een plek op de grond andere insecten achtervolgen, anderzijds zoeken ze actief de vegetatie af. In beide gevallen lijken de mannetjes op zoek te zijn naar vrouwtjes. Er is ook baltsgedrag waargenomen, waarbij een mannetje gedurende een tiental seconden bij een vrouwtje blijft zweven (figuur 7). Conclusies Het eileggedrag van de beschreven Bombyliidae wordt bepaald door de aanwezigheid van een zandkamer (Yeates 1994). Alle gefilmde soorten schieten hun eitje weg met een slingerbeweging van het achterlijf, die slechts ongeveer 0,1 seconde duurt. Het vullen van de zandkamer is iets meer soortspecifiek, waarbij de soorten van het genus Bombylius de vleugels met een hoge frequentie blijven bewegen. Exoprosopa, Thyridanthrax en Villa houden de vleugels stil ten opzichte van het lichaam en maken met het achterlijf een kleine draaiende beweging. Mannetjes Bombylius major zweven vrij in de ruimte om van daaruit insecten, mogelijk vrouwtjes, te volgen. Mannetjes T. fenestratus worden waargenomen op de grond waarvandaan ze steeds allerlei langsvliegende insecten volgen. Bij Villa modesta kunnen mannetjes vanaf de grond insecten volgen, maar ook actief zoeken door de vegetatie. Baltsgedrag is waargenomen bij Exoprosopa capucina, Thyridanthrax fenestratus en Villa modesta. Het betreft hier overigens incidentele waarnemingen die verdere bevestiging behoeven. Op dit moment kan wel worden geconcludeerd dat het de moeite loont ook op het gedrag van mannetjes te letten. Literatuur Collett T.S. and Land M.F : How hoverflies compute interception courses. J.Comp. Physiol. 125: Wijngaard W : Control of hovering flight during oviposition by two species of Bombyliidae. Proc. Neth. Entomol. Soc. Meet. 23: Wijngaard W : Het eileggedrag van enkele soorten wolzwevers. De Vliegenmepper 22(2) : Yeates D.K : The cladistics and classification of the Bombyliidae (Diptera : Asiloidea). Bulletin of the American Museum of Natural History Nr 219. Figuur 7 : Baltsend mannetje Villa modesta. Mannetje aangeduid met rood cirkeltje, vrouwtje met groen. Het mannetje beweegt heen en weer over een lengte aangeduid met het rode streepje. Een animatie van dit gedrag is te bekijken op de website : villamodesta De Vliegenmepper (2014, nummer 2) 8

9 Dagexcursie Planken Wambuis, 7 juni 2014 André Schulten a_jm_schulten@hotmail.com Deelnemers: Reinoud van den Broek, Niels- Jan Dek, Roel van Ekeris (NM), Cees Gielis, Kees Goudsmits, Laurens van der Leij, Laetitia Martina, Jan Meekel, André Schulten, John Smit, Kees en Jeroen van Soolingen, Maaike Vervoort, Ruben Winter, Cor Zonneveld. Het beloofde een mooie dag te worden. En dat werd het ook. Natuurmonumenten had een vergunning verleend om een aantal akkers en voormalige landbouwgronden van Oud-Reemst te gaan onderzoeken. De nadruk zou liggen op de Zwartkoproofvlieg, maar gezien waarnemingen elders was op voorhand duidelijk dat de kans op de raadselachtige Rhadiurgus hier erg gering zou zijn. De excursie was aangekondigd op de diptera-dag en de leden van de sectie Diptera hadden via de mail een uitnodiging gekregen. Daarnaast had ik een aantal mensen die op het Vliegen-en-muggen-forum van Waarneming.nl erg actief zijn een uitnodiging gestuurd. Dat leverde een aantal enthousiaste reacties op, hoewel slechts enkelen in de gelegenheid waren om die dag mee te gaan. Een volgende keer wellicht. Op de zonnige zaterdagmorgen waren 14 man/vrouw present en na een klein voorstelrondje en een in allerijl geregeld kopje koffie konden we op pad. Boswachter en insectenliefhebber Roel van Ekeris was ook van de partij. Zonder dat hier iets over afgesproken was ontpopte hij zich tot vanzelfsprekend excursieleider. Een meerwaarde, omdat hij het gebied op zijn duimpje kent. Eerst bezochten we de bloemrijke akkers en graslandjes (1.) ten noorden van Oud- Reemst (woonhuis met daarnaast werkschuur NM). Allen omheind, maar een deel van het raster is zo laag dat herten er overheen kunnen om te grazen. De akkeronkruiden die daar groeien dienen als voedselbron voor vele insecten en zijn een als toevluchtsoord als de omliggende heide weinig voedsel te bieden heeft. De akkers zijn aan de noordzijde begrensd door bos en aan de oostzijde door een windsingel. Hier laten zich meteen een vijftal soorten roofvliegen vangen. Opvallend is dat in de berm naast het zandpad Machimus arthriticus (Stekelpootroofvlieg) en op een van de weilandjes het goed doet, maar dat de soort andere perceeltjes, waar je hem juist zou verwachten, ontbreekt. Opvallende afwezige in de randen is hier Neoitamus cyanurus (Bosrandroofvlieg). Andere opvallende soorten zijn hier Chrysotoxum octomaculatum (Heidefopwesp), fouragerend op kamille en Exoprosopa capucina, de Roodbruine heiderouwzwever. Opvallend zijn ook de grote aantallen Dialineura anilis (Diksprietviltvlieg). Dan naar de voormalige landbouwgrond (2.) ten zuiden van Oud-Reemst. Op dit terrein, dat nu acht jaar braak ligt, werd in het verleden voornamelijk maïs en aardappel verbouwd. Ondanks tamelijk intensieve begrazing door paarden en runderen is deze vlakte nog erg eenvormig qua begroeiing. Bovendien is de grens met de omringende bomen scherp, doordat een struikenlaag langs de randen ontbreekt. Deze plek levert dan ook weinig soorten op. Verder zuidelijk ligt de Dennenkamp (3), ook dit is voormalige landbouwgrond. Deze werd nog langer geleden aan de natuur terug gegeven, maar hier zorgen wroetende zwijnen voor een blijvende dynamiek. Op een oude dennenstronk treffen we een ei leggend wijfje Laphria flava (Gele hommelroofvlieg) en wordt de zeldzame Tephritis ruralis (Muizenoorboorvlieg) gevangen. Maar nog steeds geen Rhadiurgus. Roel stelt voor om het zoekgebied te vergroten en de duintjes langs de zuidrand van de Oud- Reemsterhei, ofwel Puthei, te bezoeken. Maar ook hier vangen we bot. Ondertussen is Roels enthousiasme aanstekelijk. Het liefst had hij ons die dag heel Planken Wambuis willen laten zien. In ieder geval mogen we volgend jaar contact met hem opnemen voor een zomerexcursie om op andere plekken Choerades gilvus en Choerades igneus te gaan zoeken. En deze dag kan, zoals dat heet, als geslaagd in de boeken. De Vliegenmepper (2014, nummer 2) 9

10 Overzicht van de bezochte gebieden Reinoud fotografeert eileggend vrouwtje Laphria flava. Foto André Scholten Pamponerus germanicus, foto Jeroen van Soolingen De Vliegenmepper (2014, nummer 2) 10

11 Machimus arthriticus, foto Jeroen van Soolingen Agromyzidae (Mineervliegjes) Liriomyza erucifolii Anthomyiidae (Bloemvliegen) Hylemya variata Paradelia intersecta Asilidae (Roofvliegen) Eiken-stamjager - Choerades marginatus Zwarte bladjager - Dioctria atricapilla Gewone bladjager - Dioctria hyalipennis Knobbelbladjager - Dioctria rufipes Borstelroofvlieg - Dysmachus trigonus Gele hommelroofvlieg - Laphria flava Grasjager - Leptogaster cylindrica Stekelpootroofvlieg - Machimus arthriticus Bruinvleugelroofvlieg - Pamponerus germanicus Bombyliidae (Wolzwevers) Roodbruine heiderouwzwever - Exoprosopa capucina Calliphoridae (Brom- of Vleesvliegen) Lijkenvlieg - Cynomya mortuorum Conopidae (Blaaskopvliegen) Roestbruine kromlijf - Sicus ferrugineus Lonchopteridae (Speervleugelvliegen) Lonchoptera lutea Muscidae (Echte Vliegen) Coenosia mollicula Helina impuncta Neomyia cornicina Spekvlieg - Polietes lardaria Polietes meridionalis Opomyzidae Geomyza balachowskyi Opomyza germinationis Sarcophagidae (Dambordvliegen) Miltogramma punctata Scathophagidae (Strontvliegen) Cordilura albipes Strontvlieg - Scathophaga stercoraria Sciomyzidae (Slakkendodende vliegen) Limnia unguicornis Trypetoptera punctulata Sphaeroceridae (Mestvliegen) Copromyza equina Dolichopodidae (Slankpootvliegen) Dolichopus ungulatus Sciapus platypterus Lauxaniidae Minettia fasciata Sapromyza quadripunctata Sapromyza sexpunctata De Vliegenmepper (2014, nummer 2) 11

12 Syrphidae (Zweefvliegen) Stipfopwesp - Chrysotoxum festivum Heidefopwesp - Chrysotoxum octomaculatum Kegelbijvlieg - Eristalis pertinax Blinde Bij - Eristalis tenax Grote Kommazweefvlieg - Eupeodes luniger Citroenpendelvlieg - Helophilus trivittatus Gewoon Krieltje - Paragus haemorrhous Gele Halvemaanzweefvlieg - Scaeva selenitica Donkere Langlijf - Sphaerophoria philanthus Grote Langlijf - Sphaerophoria scripta Menuetzweefvlieg - Syritta pipiens Bosbandzweefvlieg - Syrphus torvus Hommelreus - Volucella bombylans Tabanidae (Dazen) Langsprietregendaas - Haematopota italica Tachinidae (Sluipvliegen) Gymnosoma nitens Gymnosoma nudifrons Phasia pusilla Tachina magnicornis Zophomyia temula Tephritidae (Boorvliegen) Gesterde vederdistelboorvlieg - Tephritis cometa Muizenoorboorvlieg - Tephritis ruralis Biggenkruidboorvlieg - Tephritis vespertina Gevlekte vederdistelboorvlieg - Terellia ruficauda Speerdistelboorvlieg - Terellia serratulae Akkerdistelgalboorvlieg - Urophora cardui Vederdistelgalboorvlieg - Urophora stylata Akkerdistelboorvlieg - Xyphosia miliaria Therevidae (Viltvliegen) Diksprietviltvlieg - Dialineura anilis Plus: Groefbijendoder - Cerceris rybyensis Kleine Zeefwesp - Crabro peltarius Gewone Vlinderdoder - Lestica subterranea Schoffelbloedbij - Sphecodes pellucidus De Vliegenmepper (2014, nummer 2) 12

13 Atlasproject Leuke vliegen: het databestand John Smit Menno Reemer De afgelopen twee jaar zijn we hard bezig geweest om een bestand op te bouwen van de leuke vliegen van Nederland. De museumcollecties zijn volledig gedigitaliseerd en er zijn erg veel waarnemingen op waarneming.nl ingevoerd. Daarnaast zijn er ook nog de nodige losse bestandjes van privécollecties of waarnemingen binnengekomen, deze zijn nog niet allemaal verwerkt, maar daar wordt wel hard aan gewerkt. In dit stukje willen we vooral een beeld geven van het databestand zoals dat er nu ligt en wat de basis zal gaan vormen voor de verspreidingsoverzichten die later dit jaar gemaakt zullen worden. Eerst nog even kort een overzicht van hetgeen er afgelopen jaar gebeurd is. De vierde veldtabel is gepubliceerd over de wapenvliegen en bastvliegen. Deze is net als de andere veldtabellen gratis te downloaden van waarneming.nl, onder het pull-down menu soorten. Er zijn nu dus rijk geïllustreerde veldtabellen voor de blaaskopvliegen, roofvliegen, wapenvliegen en wolzwevers. Verder zijn er nog een tweetal artikelen verschenen over de genera Choerades (Roofvliegen) en Leopoldius (blaaskopvliegen). In het Choerades-artikel wordt een nieuwe soort voor Nederland gemeld: C. igneus, die wordt afgesplitst van C. gilvus. Lange tijd is er discussie geweest over de status van C. igneus, maar in dit artikel worden naast de morfologische verschillen, ook de resultaten van DNA-onderzoek gegeven, waaruit blijkt dat beide als valide soorten moeten worden beschouwd. Het Leopoldius-artikel bevat een opsomming van al het opnieuw gecontroleerde materiaal dat er in de Benelux is aangetroffen. Recent is gebleken dat eigenlijk alleen de vrouwtjes van de verschillende soorten met zekerheid op naam te brengen zijn en de mannetjes in het geheel niet. Een tabel voor de vrouwtjes van alle zes de Noordwest Europese soorten is opgenomen in het artikel. Pdf s van deze artikelen zijn bij de auteurs op te vragen, evenals de eerder verschenen artikelen over Abrachyglossum, Zodion (beide blaaskopvliegen), Exoprosopa cleomene en het genus Villa (beide Wolzwevers). Het bestand In totaal bevat het bestand nu records. Splitsen we dit uit naar de verschillende bronnen dan zijn uit het digitaliseringsproject van de museumcollecties , uit waarneming.nl en uit overige bronnen records afkomstig. Een opvallend hoge bijdrage van de waarnemingen uit waarneming.nl, waarvan meer dan de helft voorzien is van een foto: (fig. 4). Dit is erg fijn, want alleen waarnemingen met foto worden gevalideerd. In 2013 zijn er waarnemingen ingevoerd in waarneming.nl, in 2014 waren dat er Dit is een flinke stijging. De verdeling van alle waarnemingen over de verschillende families is weergegeven in onderstaande tabel. Familie Asilidae Roofvliegen Bombyliidae Wolzwevers Conopidae Blaaskopvliegen Stratiomyidae Wapenvliegen Tabanidae Dazen Xylomyidae Bastvliegen Records Tabel 1. Aantal records per familie in het totaalbestand Bekijken we de opbouw van het bestand dan is onmiddellijk duidelijk dat een groot deel van de waarneming gebaseerd zijn op verzamelde exemplaren (fig. 1), dit wordt vooral veroorzaakt door het grote aandeel records afkomstig uit de museumcollecties (fig. 2). Halen we deze records er uit dan zakt het aantal waarnemingen gebaseerd op een verzameld exemplaar drastisch en is het merendeel dus afkomstig van veldwaarnemingen (fig. 3), al of niet voorzien van een foto op waarneming.nl (fig. 4). De Vliegenmepper (2014, nummer 2) 13

14 Figuur 1. Het aantal records per familie, uitgesplitst in verzamelde en niet verzamelde exemplaren Figuur Het Het aantal aantal re- per familie, uitgesplitst in records afkomstig records per familie, uitgesplitst van de museumcollecties in verzamelde en overige en bronnen. niet verzamelde exemplaren Figuur 3. Het aantal records per familie, zonder de museumcollectie-exemplaren, uitgesplitst in verzamelde en niet verzamelde exemplaren. De Vliegenmepper (2014, nummer 2) 14

15 Figuur 4. Het aantal waarnemingen ingevoerd in waarneming.nl, uitgesplitst in met en zonder foto. De waarnemingen door de tijd heen geven een mooi het beeld van de toename aan populariteit. De eerste waarnemingen zijn uit 1864, afkomstig van J. Kinker. Het betreffen 3 vrij, tot zeer, zeldzame soorten uit 3 verschillende families (fig. 5). In de jaren 1940 is er een duidelijke toename te zien doordat enkele van de inmiddels zeer bekende dipterologen actief worden (fig. 6). Gevolgd door de volgende generatie in de jaren 1960 en 1970, wat weer een flinke toename laat zien (fig. 7). In de jaren 1990 neemt dit aantal weer af, vermoedelijk omdat veel van mensen die nu nog actief zijn al in de jaren 1980 begonnen maar de gegevens nog niet of slechts ten dele hebben ingevoerd. Vanaf de start van waarneming.nl in 2005 is een spectaculaire toename te zien van het aantal waarnemingen (fig. 8). Figuur 5. Het aantal waarnemingen door de tijd, waarbij de eerste waarnemingen zijn ingetekend. De Vliegenmepper (2014, nummer 2) 15

16 Figuur 6. Het aantal waarnemingen door de tijd, met de eerste duidelijke toename door een aantal bekende dipterologen. Figuur 7. Het aantal waarnemingen door de tijd, met de tweede periode van toename door de tweede generatie dipterologen. Figuur 8. Het aantal waarnemingen door de tijd, waarbij de eerste waarnemingen zijn ingetekend. De Vliegenmepper (2014, nummer 2) 16

17 De komende maanden zullen we de resterende losse datasets die nog liggen worden toegevoegd aan het bestand. Mocht u zelf nog waarnemingen hebben dan zijn wij zeer geïnteresseerd om hiervan nog een bestandje te ontvangen, natuurlijk is het ook mogelijk de waarnemingen in te voeren op waarneming.nl. Daarna zullen de nodige controles op het bestand worden uitgevoerd en zullen de kaarten gemaakt worden voor de verspreidingsoverzichten. We hopen deze zomer een eerste versie van het verspreidingsoverzicht klaar te hebben, zodat het hopelijk dit jaar nog gepubliceerd kan worden. Literatuur De Bree, E De Stekeldrager Abrachyglossum capitatum, een nieuwe blaaskopvlieg voor de Nederlandse fauna (Diptera, Conopidae). Nederlandse Faunistische Mededelingen 38: De Bree, E., R. van den Broek & J.T. Smit De gouden stamjager Choerades igneus nieuw voor Nederland (Diptera: Asilidae). Nederlandse Faunistische Mededelingen 43: De Bree, E. & J.T. Smit Zodion kroeberi, een nieuwe blaaskopvlieg voor Nederland (Diptera, Conopidae). Nederlandse Faunistische Mededelingen 38: De Bree, E., J.T. Smit & J. Mortelmans Blaaskopvliegen van het genus Leopoldius in de Benelux (Diptera, Conopidae). Nederlandse Faunistische Mededelingen 43: Smit, J.T Duistere heiderouwzwever Exoprosopa cleomene duikt op in Nederlandse wolzwevercollectie (Diptera, Bombyliidae). Nederlandse Faunistische Mededelingen 39: Smit, J.T De Hotttentottenvilla Villa hottentotta toch op de Nederlandse lijst (Diptera: Bombyliidae). Nederlandse Faunistische Mededelingen 40: Adres van de schrijvers: EIS Kenniscentrum Insecten Postbus RA, Leiden John.Smit@naturalis.nl Menno.Reemer@naturalis.nl De Vliegenmepper (2014, nummer 2) 17

18 Verslag Dipteraweekend 2012 te Simpelveld, Zuid-Limburg André van Eck Van 17 tot en met 20 mei 2012 waren we te gast in een scoutingsgebouw in Simpelveld voor alweer het, als ik goed geteld heb, 20e Dipteraweekend (1995 verviel). Het is niet de eerste keer dat we in Limburg waren, maar zo zuidelijk is wel voor het eerst. Zuid-Limburg is een populaire bestemming voor menig natuurliefhebber. Dankzij de bijzondere geologische omstandigheden kenmerkt de flora en fauna zich als 'on-nederlands'. Enerzijds lijkt Zuid-Limburg goed onderzocht op het gebied van de Diptera door de grote hoeveelheid beschikbare data, maar wie nauwkeuriger naar de data kijkt kan niet veel anders concluderen dan dat de meeste gegevens komen van eendagsbezoeken, en dat er weinig consistent en gebiedsdekkend geïnventariseerd wordt. Die tekortkoming valt niet goed te maken tijdens een enkel Dipteraweekend, maar de soms verrassende resultaten hiervan tonen maar eens te meer aan dat we nog te weinig bekend zijn met de huidige rijkdom van Limburg, en zelfs van Zuid-Limburg, op het gebied van de Diptera. Het weer tijdens het weekend was vrij goed te noemen. Geen halve of hele excursiedagen die verpest werden door koud of regenachtig weer. Aat en Joop hadden de moeite genomen om hun Malaisevallen mee te nemen en op verschillende zelfgekozen plekken hun werk te laten doen. De anderen vertrouwden vooral op hun vaardigheden met het insectennet. Daarnaast waren er ook een paar echte fotografen onder ons. Deelnemers: Gerard Pennards, Laurens van der Leij, Aat Barendregt, André van Eck, Theo Zeegers, Kees Goudsmits, Sander Bot, Ruud van der Weele, Hans Huijbrechts, Joop Prijs, Leendert Jan van der Ent, Jaap van der Linden, Ben Brugge, Wim Maassen, John Smit, Ximo Mengual, een vriend van Ximo, Elias de Bree, Sandra Lamberts, Paul Beuk, Niels-Jan Dek, Liekele Sijstermans, Jan Wind en Mariette Geluk. Bezochte gebieden Hieronder volgt een overzicht van de gebieden die tijdens en rondom het Dipteraweekend zijn bezocht en bemonsterd. Achter de vindplaats staan de Rd-coördinaten, gevolgd door de datum. Bemelen, Bemelerberg, , 21.V Berg, Ingendael , hellingloofbos, 21.V Brunssumer Heide , heide met loofbos, 22.V Colmont MT, , 19.V Cottesen, , 18.V Elsloo, Bunderbos, /328, 20.V Epen, Bovenste bos , 17 & 19.V Eys, De Piepert,, 17/18 & 20/23.V Geuldal, 192/ , 17/18.V Geulle, Snijdersbos, , 20.V Geverik, Kelmonderbos, parkbos, met veel hoog gras, brandnetel, , 19.V Gronsveld, boomgaarden en buitengebied, /314, 19.V Limbrichterbos, langs rand en in loofbos, , 19.V Meerssen, Geullerbos (Bunderbos), Nieuwstadt, Limbrichterbosch, , 19.V Nijswiller, Platte Bosch, , 16.V Riesenberg / Savelsbos, & , 18/19.V Simpelveld, kampterrein, , V Slenaken, Groote Bosch & Gulpdal, /310, 18/19/20.V Stokhem, , 19.V St. Odiliënberg, Munnichsbosch, gemengd bos met brandnetel en braam, , 17.V St. Pietersberg / Enci, , 19.V Urmond, Urmond, Heksenberg, loofbosrand, , 19.V Valkenburg, Ravensbosch, /321/ 322 & , 21/22.V Vijlener- en Elzetterbosch, /309/ 310 & , 17/18 & 22.V Voerendaal, loofbos, , V Wahlwiller-Nijswiller, Kruisberg, / 314, 17.V Wijlre, Kapolder, /315, 19.V Wrakelberg, & , V De Vliegenmepper (2014, nummer 2) 18

19 Resultaten Tijdens het weekend werden vliegen en muggen behorende tot zeker 28 families waargenomen. De beschikbare gegevens worden hieronder per familie weergegeven. Ten behoeve van de overzichtelijkheid zijn sommige gebieden samengevoegd in onderstaande soortenlijsten. Overzichten per familie: Anthomyiidae Wahlwiller- Nijswiller Kruisberg /314 Anthomyia procellaris 6ex Asilidae Wahlwiller- Nijswiller Kruisberg /314 Wrakelberg Vijlener- en Elzetterbosch /309 Riesenberg / Savelsbos & Groote Bosch & Gulpdal Slenaken Dioctria atricapilla Dioctria rufipes Neoitamus cyanurus, 7m, 5m,,,, Bibionidae Wahlwiller-Nijswiller Kruisberg /314 Wrakelberg Riesenberg / Savelsbos & Bibio leucopterus Bibio marci Bibio sp. Dilophus febrilis 3f Bombyliidae Wrakelberg Vijlener- en Elzetterbosch /309 Riesenberg/ Savelsbos & Groote Bosch & Gulpdal Slenaken Pietersberg/Enci Epen Bovenste bos Gronsveld boomgaarden en buitengebied /314 Bombylius major Bombylius venosus 6m, 18f,,, 7ex 5ex 2ex Calliphoridae Voerendaal St. Odiliënberg Munningsbosch Simpelveld kampterrein Urmond Heksenberg Nieuwstadt Limbrichter bosch Riesenberg / Savelsbos & Gronsveld boomgaarden en buitengebied /314 Bellardia vulgaris Calliphora vicina Cynomya mortuorum Lucilia ampullacea Lucilia caesar Lucilia richardsi Lucilia silvarum Pollenia angustigena Protophormia terraenovae, 14m, 3f 4m, 3f 3f, 3f 4m De Vliegenmepper (2014, nummer 2) 19

20 Conopidae Wrakelberg Vijlener- en Elzetterbos / 310 & Riesenberg / Savelsbos & Stokhem St. Pietersberg/ Enci Epen Bovenste bos Myopa buccata Myopa pellucida Myopa polystigma Myopa tessellatipennis Myopa testacea Thecophora atra,, 7m, 9f, 2ex In Van Veen (1984) nog opgenomen onder de oude synoniem M. extricata Collin1960, is M. pellucida een niet alledaagse verschijning in Nederland. Het is een soort met in Europa een Centraal- en Zuid-Europese verspreiding en Nederland ligt aan de noordwestelijke rand van haar verspreidingsgebied (Stuke & Clements, 2008). Ook voor Myopa polystigma geldt dat het aantal waarnemingen in Nederland nog zeer beperkt is. Beide soorten zijn voornamelijk gevangen op de hogere zandgronden (vooral de Veluwe) en de zuidelijke helft van Limburg. Empididae Wahlwiller- Nijswiller Kruisberg /314 Wrakelberg Simpelveld kampterrein Cottesen Geuldal 192/ Empis caudatula Empis chioptera Empis ciliata Empis femorata Empis nigricans Empis nuntia Empis opaca Empis pennipes Empis planetica Empis stercorea Empis tessellata Hilara brevistyla Hilara cornicula Hilara maura Rhamphomya sulcata Rhamphomyia nigripennis, 5f 3f 3m, 7f,,,,, 3f,,, 8m, 3f 2ex 10ex 10ex Empididae (vervolg) Vijlener- en Elzetterbosch /309/ 310 Riesenberg / Savelsbos & Groote Bosch & Gulpdal Slenaken Geulle Snijdersbos Stokhem Gronsveld boomgaarden en buitengebied /314 Empis ciliata Empis opaca Empis pennipes Empis planetica Empis prodromus Empis stercorea Empis tessellata Empis trigramma Empis woodi Hilara cornicula Hilara fuscipes Rhamphomya sulcata 2ex, 8f, 7m,, 3ex 4m,, De Vliegenmepper (2014, nummer 2) 20

21 Fanniidae St. Odiliënberg, Munningsbosch Slenaken, Groote bosch /310 Elzetterbos /310 Nieuwstadt, Limbrichter bosch Elsloo, Bunderbos /328 Fannia armata Fannia coracina Fannia fuscula Fannia hirticeps Fannia latipalpis Fannia lepida Fannia lustrator Fannia minutipalpis Fannia rondanii Fannia serena Fannia sociella, 5f 9m,, 5f, 9f Fanniidae (vervolg) Bemelen Bemelerberg Brunssumer Heide Colmont MT Valkenburg, Ravensbosch Voerendaal Wijlre Kapolder /315 Fannia armata Fannia hirticeps Fannia latipalpis Fannia lustrator Fannia rondanii Fannia serena 4f Alle vangsten en determinaties zijn gedaan door Joop Prijs. Het ondervermelde aantal hokken betreffen waarnemingen door hemzelf verricht. Fannia coracina: Larven van deze vlieg zijn gevonden in vogelnesten, in nesten van sociale wespen en in mest. Het aantal vindplaatsen in Nederland is beperkt; de soort is gevonden in de duinen van Terschelling, Meyendel en Oostkapelle, in het Robbenoordbosch (N-H), Metbroekbos (Vlagtwedde, Gr) en Platte Bosch (Nijswijler, L). Fannia hirticeps is niet algemeen in Europa; in Nederland bekend van drie hokken in ZO-Groningen, drie in Drente, twee in Overijssel, Meyendel en twee hokken in Z-Limburg. Fannia latipalpis heeft z'n larven in muizennesten en is in Nederland slechts bekend van 7 hokken. Heleomyzidae Vijlenerbosch Suillia affinis Suillia variegata, Hybotidae Wahlwiller- Nijswiller Kruisberg /314 Wrakelberg 191/ Elzetterbos /310 Bicellaria cf vana/sulcata Platypalpus minutus Tachydromia umbrarum Tachypeza nubila Lauxaniidae Vijlenerbosch Elzetterbos /310 Meiosimyza platycephala Meiosimyza rorida, De Vliegenmepper (2014, nummer 2) 21

22 Limoniidae Wrakelberg Riesenberg / Savelsbos & Epiphragma ocellare Limonia nigropunctata,, Micropezidae Elzetterbos /310 Groote Bosch & Gulpdal Slenaken Calobata petronella Neria commutata Muscidae Wahlwiller- Nijswiller Kruisberg /314 Voerendaal St. Odiliënberg, Munnings-bosch Simpelveld, kampterrein Slenaken, Groote bosch /310 Elzetterbos /310 Azelia triquetra Coenosia testacea Graphomya maculata Hebecnema umbratica Hebecnema vespertina Helina impuncta Helina lasiophthalma Helina reversio Hydrotaea cyrtoneurina Hydrotaea dentipes Hydrotaea meteorica Hydrotaea militaris Hydrotaea similis Mesembrina meridiana Morellia simplex Musca autumnalis Muscina levida Mydaea ancilla Mydaea corni Mydaea urbana Phaonia falleni Phaonia mystica Phaonia palpata Phaonia serva Phaonia subventa Phaonia trimaculata Polietes lardaria Polietes meridionalis Thricops semicinereus 1 5m, 5m 4m, 1 10m,, 1 1 5f, 3m,, 4f, 7m, 5f, 4f 6m,,, 14m, Alle vangsten en determinaties zijn gedaan door Joop Prijs. Het ondervermelde aantal hokken betreffen waarnemingen door hemzelf verricht. Helina lasiophtalma is tot nu toe voornamelijk in de kuststrook gevonden (fig. 1 verspreidingskaart) en ook in de Drunense Duinen; nu dus ook in aantal op de kalkhellinggraslanden. Hydrotaea cyrtoneurina vindt men in/bij dassenburchten; naast vier hokken in Z-Limburg bekend van een hok in Brabant, drie hokken in Achterhoek, vier in Utrecht en een hok in Drenthe. Hydrotaea militaris heeft haar larven in verse koemest. Hiervoor slechts bekend uit twee hokken in ZO-Groningen, twee in Het Gooi, twee in Zeeuws-Vlaanderen en een hok in Brabant. Hydrotaea similis leeft voornamelijk in loofbossen; tot nu bekend van een hok in Utrecht, een in de Achterhoek, een in Overijssel en een hok op Ameland. Van Phaonia mystica worden de poppen gevonden onder schors, in mos en in rottend hout; hiervoor slechts bekend van twee hokken in Drente en een hok op Z-Beveland. Van Thricops semicinereus leven de larven in humusrijke bodem; hiervoor bekend van Castricum, Denekamp en drie hokken in de NO-Polder (o.a. Voorsterbos). De Vliegenmepper (2014, nummer 2) 22

23 Figuur 1: verspreiding van Helina lasiophthalma in Nederland Malaiseval Joop Prijs in De Piepert. Foto: Joop Prijs De Vliegenmepper (2014, nummer 2) 23

24 Muscidae (vervolg 1) Nieuwstadt, Limbrichter bosch Riesenberg / Savelsbos & Elsloo, Bunderbos /328 Gronsveld boomgaarden en buitengebied /314 Bemelen Bemelerberg Berg Ingendael Brunssumer Heide Coenosia agromyzina Coenosia testacea Hebecnema umbratica Hebecnema vespertina Helina impuncta Helina reversio Hydrotaea cyrtoneurina Limnophora tigrina Mesembrina meridiana Morellia aenescens Musca autumnalis Muscina levida Mydaea ancilla Mydaea corni Mydaea urbana Phaonia palpata Phaonia rufiventris Polietes lardaria Polietes meridionalis 1,,,, 5m, 3f Muscidae (vervolg 2) Colmont MT Geverik Kelmonderbos Limbrichter -bos Valkenburg, Ravensbosch Urmond Voerendaal Wijlre Kapolder / 315 Hebecnema nigricolor Hebecnema vespertina Helina evecta Helina impuncta Helina lasiophthalma Helina reversio Hydrotaea cyrtoneurina Hydrotaea dentipes Hydrotaea diabolus Hydrotaea meteorica 3f Hydrotaea similis Morellia aenescens Morellia simplex Musca autumnalis Muscina levida Mydaea nebulosa Myospila meditabunda Phaonia halterata Phaonia palpata Phaonia rufiventris Phaonia subventa Phaonia trimaculata Polietes lardaria 9m, 3m 3m 3f,, 3m, 10f, 1 4m,, 9f 4m Platystomatidae Wahlwiller- Nijswiller Kruisberg /314 Wrakelberg Eys De Piepert Cottesen Platystoma seminationis 10 Psilidae Eys De Piepert Chyliza leptogaster De Vliegenmepper (2014, nummer 2) 24

25 Rhagionidae Cottesen Geuldal 192/ Vijlenerbosch /309 Elzetterbos /310 Riesenberg / Savelsbos & Groote Bosch & Gulpdal Slenaken Gronsveld boomgaarden en buitengebied /314 Chrysopilus cristatus Rhagio lineola Rhagio scolopacea Rhagio vitripennis 30ex,, 10ex Sarcophagidae Voerendaal St. Odiliënberg, Munningsbosch Wrakelberg Urmond, Heksenberg Riesenberg / Savelsbos & Cynomya mortuorum Discachaeta pumila Nyctia halterata Parasarcophaga aratrix Sarcophaga lasiostyla 3m Scathophagidae Wrakelberg Urmond, Heksenberg Cordilura albipes Scathophaga stercoraria Sciomyzidae Simpelveld Wrakelber g Eys De Piepert Ilione albiseta Limnia unguicornis Sepodon sphegea Tetanocera ferruginea Trypetoptera punctulata, Simuliidae Stokhem Simulium ornatum 9m Stratiomyidae Wahlwiller- Nijswiller Kruisberg /314 Wrakelberg Slenaken, Groote bosch /310 Geuldal 192/ Vijlener- en Elzetterbos /310 & Beris chalybata Beris clavipes Microchrysa cyaneiventris Microchrysa polita 3f De Vliegenmepper (2014, nummer 2) 25

26 Syrphidae Baccha elongata Brachyopa pilosa Brachyopa scutellaris Brachyopa spec. Brachypalpoides lentus Brachypalpus laphriformis Caliprobola speciosa Cheilosia aerea Cheilosia albitarsis Nijswiller Platte Bosch m, Cheilosia carbonaria Cheilosia chrysocoma Cheilosia pagana Cheilosia proxima Cheilosia soror Cheilosia variabilis Cheilosia vernalis Chrysotoxum cautum Chrysotoxum vernale Criorhina asilica Criorhina berberina Criorhina berberina berberina Criorhina berberina oxyacanthae Criorhina floccosa, Criorhina ranunculi Dasysyrphus albostriatus Dasysyrphus venustus Epistrophe eligans Epistrophe flava Epistrophe melanostoma Epistrophe nitidicollis Epistrophella euchroma Episyrphus balteatus Eristalinus aeneus Eristalis arbustorum Eristalis horticola Eristalis intricaria Eristalis nemorum Eristalis pertinax Eristalis picea Eristalis tenax 5m Eupeodes corollae Eupeodes lapponicus Eupeodes latifasciatus Eupeodes luniger Ferdinandea cuprea Helophilus pendulus Helophilus trivittatus Heringia (Neocnemodon) sp. Heringia spec Lejogaster metallina Leucozona lucorum Melangyna cincta Melanogaster hirtella Melanogaster nuda Melanostoma mellinum Melanostoma scalare Meligramma triangulifera Meliscaeva auricollis Myathropa florea Myolepta vara Neoascia meticulosa Neoascia obliqua,, Wahlwiller- Nijswiller Kruisberg /314 Wrakelberg m,, 5f Simpelveld, kampterrein Cottesen , 24f, 7f 8m, 7f, 3f 6f 8m, 8m, 3f, 4m,, 3m, 4m,, 3ex, 3f, 1, 3f,, 3m, 3f,, 9f 10f 6m, 7f 5m,, 5f 6f 24m, 2 4m,, 3ex 4ex 2ex, 8m, 5f Geuldal 192/ Vijlener- en Elzetterbos /310 & m, 4m,, 6ex,, 4f, 2ex 13m, 15f, 26ex, 8m,, 4f 3m 3ex,, 4ex, 4f, 1, 3m,, 3f,, 2ex 9m, 10f 13m, 1, 5ex, 3f, 3ex 4m, 3f, 10ex 3m,,, 10ex 3f, 2ex 3f,,, 120ex, 4f,, 20ex De Vliegenmepper (2014, nummer 2) 26

27 Syrphidae (vervolg 1) Nijswiller Platte Bosch Wahlwiller-Nijswiller Kruisberg /314 Wrakelberg Simpelveld, kampterrein Cottesen Geuldal 192/ Vijlener- en Elzetterbos / 310 & Neoascia podagrica Obliosyrphus laetus Orthonevra nobilis Parasyrphus annulatus Parasyrphus malinellus, 3f Parasyrphus punctulatus Pipiza bimaculata Pipiza lugubris Pipiza noctiluca Pipizella sp. Pipizella viduata Pipizella virens Platycheirus albimanus Platycheirus angustatus Platycheirus clypeatus Platycheirus manicatus Platycheirus peltatus Platycheirus rosarum Platycheirus scutatus Rhingia campestris, Scaeva pyrastri Sericomyia lappona Sphaerophoria scripta Sphaerophoria sp. Sphaerophoria taeniata Syritta pipiens Syrphus ribesii Syrphus vitripennis, Temnostoma vespiforme Trichopsomyia lucida Tropidia scita Volucella bombylans Volucella bombylans plumata Volucella bombylans type Volucella inflata Volucella pellucens Xanthogramma citrofasciatum A Xanthogramma pedissequum Xylota segnis Xylota xanthocnema 4f 25m, 3m, 5m,, 25m, 2, 14m, 4f 3f 6m,13f 1, 13f, 5ex,, 3m, 5m, 3f 5f, 3f,, 14f, 5m 5m, 3m,,, 7m, 7f 3f 3f, 10f,, 20ex, 6f, 3ex 6f, 5m, 6f, 3ex Enkele opmerkelijke vondsten op een rij. Twee mannetjes Caliprobola speciosa zijn samen met vier mannetjes Criorhina pachymera en twee vrouwtjes Cr. floccosa aangetroffen aan de voet van twee vlakbij elkaar staande oude populieren in het dal van de Gulp bij Slenaken. De stamvoeten hadden een doorsnee van ongeveer 1.70m. Even was er sprake van een territoriaal conflict tussen twee mannetjes Cr. pachymera. C. floccosa is op een stam ei-afzettend gezien: bij de ene boom onderaan de stamvoet, molmige randjes en naadjes afzoekend; bij de andere boom, die flink beschadigd was aan de onderste meter, in naadjes kruipend en ze verdween ook even minutenlang in een spleet. De vliegen maken typische 'bzzz-bzzz'-geluidjes met de vleugels, al rondlopend en zoekend. De functie daarvan werd niet duidelijk (waarneming A. van Eck). Luttele tientallen meters verder zat een mannetje Chalcosyrphus eunotus op een stuk hout, temidden van bijeen gedreven takken en stammetjes, midden op de Gulp. Olbiosyrphus laetus is dit weekend opvallend veel gevangen tijdens de excursie naar het Riesenberg/Savelsbos. Daar is ook een andere zeldzame soort aangetroffen die uitsluitend in Zuid-Limburg wordt gevonden, namelijk een man Epistrophe diaphana. Ook Cheilosia aerea is in Nederland zeer zeldzaam en tot op heden een echte Zuid-Limburgsoort. De vlieg plant zich voort in Verbascum sp. (toorts), en wordt vaak niet ver van de groeiplaats van deze plant gevangen. Pipizella virens wordt nauwelijks buiten Zuid-Limburg gevonden en geldt als vrij zeldzaam. De Vliegenmepper (2014, nummer 2) 27