ZWEEFVLIEGENNIEUWSBRIEF

Transcriptie

1 ZWEEFVLIEGENNIEUWSBRIEF Jaargang 6, nummer 3, november 2002

2 2 ZWEEFVLIEGENNIEUWSBRIEF JRG 6 NR 3 Colofon De Zweefvliegennieuwsbrief is het mededelingenblaadje van het project 'Verspreiding en Ecologie van de Nederlandse Zweefvliegen' en gaat over de ontwikkelingen rond het zweefvliegengebeuren in Nederland. Dit Zweefvliegenproject (in de volksmond ZP) is in 1996 opgezet door de Nederlandse Jeugdbond voor Natuurstudie (NJN) en in 1998 uitgegroeid tot een samenwerkingsverband tussen European Invertebrate Survey - Nederland, sectie Diptera van de Nederlandse Entomologische Vereniging (NEV) en de NJN. Het doel is het verzamelen van verspreidingsgegevens van de Nederlandse zweefvliegen, en het verkrijgen van inzicht in de ecologie van zowel larven als volwassen zweefvliegen. Hopelijk leidt dit tot een groeiend enthousiasme voor zweefvliegen in de jeugdbond, en tot meer belangstelling voor insecten in het natuurbeheer. Voor je ligt ZWEEFVLIEGENNIEUWSBRIEF, Jaargang 6, nummer 3, november Oplage 400 exemplaren. Voorkant: Eristalis intricarius, mannetje. Foto: Herman Berkhoudt. Voor het aanvragen van handleiding, zoekkaarten, formulieren of database-voorbeelden kun je terecht bij EIS-Nederland t.a.v. Zweefvliegenproject Postbus RA Leiden eis@naturalis.nnm.nl telefoon: / Overige vragen of opmerkingen zijn welkom bij Wouter van Steenis, liefst per w.vansteenis@andros.demon.nl maar bellen mag ook ( ). Redactie van de nieuwsbrief: Bart Achterkamp W.A. Scholtenstraat KW Groningen b.achterkamp@zonnet.nl Kopij voor de volgende nieuwsbrief (verschijnt vermoedelijk in maart 2003) voor 10 februari 2003 aanleveren of in overleg. Het liefst op flop, in een format waar Word97 raad mee weet. Geen grote attachments s.v.p.: opslaan als.txt kan vaak ook. REDACTIONEEL Nu het project een nieuwe fase in gaat breekt ook voor de nieuwsbrief een spannende periode aan. Blijft het een relevante informatiebron voor zweefminnend Nederland (en zelfs daarbuiten)? Of is het straks geen nietje meer waard. Ik hoop het eerste, maar daar is wel iets voor nodig. Allereerst stukjes, ondanks blijft de nieuwsbrief een goede plek voor het uitwisselen van je ervaringen met zweefjes. Je mag dan wel vanaf nu geen nieuwe vindplaatsen meer ontdekken, nieuwe ecologische inzichten zijn nog hard nodig en kunnen wellicht nog in de atlas terechtkomen! Verder kan de redactie ook wel wat versterking gebruiken. Heb jij ideeën over de nieuwsbrief of, het meeste urgent, wil je helpen stukjes te ronselen? Neem contact met me op! Beschouw mijn telefoonnummer ook als kliklijn. Bart Achterkamp

3 ZWEEFVLIEGENNIEUWSBRIEF JRG 6 NR 3 3 Van de voorzitter Beste mensen, Het vangseizoen is alweer (bijna) voorbij! Nog enige late waarnemingen zullen worden gedaan, waaronder mogelijk enkele Didea s, hoewel ook voor deze soorten eind oktober al flink laat is. Het is niet zomaar het einde van het vangseizoen van 2002, ook het vangtijdperk van het Zweefvliegenproject is voorbij. Op 1 april 2003 sluiten we het bestand. Alle waarnemingen die voor deze datum in zijn geleverd worden toegevoegd en gebruikt voor kaartjes en statistische bewerkingen. Alles wat later binnenkomt wordt niet meer gebruikt. Gebruik deze winter daarom goed, en voer al je waarnemingen in of schrijf ze op formulier. Als je zoveel waarnemingen hebt dat je dat niet lukt voor 1 april, laat het dan even weten. Dan kunnen we kijken of we iets kunnen organiseren. Op dit moment zijn onze betaalde krachten niet meer in dienst. Hun contract is half oktober afgelopen. Bureau EIS-Nederland heeft aangeboden wel de waarnemingen gewoon te verwerken, zoals ook voor andere werkgroepen gebeurt. Hier zijn we zeer blij mee. Ook voor eenvoudige vragen kun je nog bij het EIS terecht. Andere vragen voorlopig naar mij, liefst per w.vansteenis@andros.demon.nl, anders per telefoon of post. Je kan natuurlijk ook iemand anders van het Zweefvliegenproject benaderen. De tweede fase, het schrijven van de zweefvliegenatlas, is begonnen. Voor de soortteksten is een stramien, we kunnen hiermee aan de slag. De hoofdstukindeling is ook vrijwel rond. Nog dit najaar zullen we met de uitgeefraad van de serie Nederlandse Fauna een intentieverklaring bespreken. We zijn bezig met het aanvragen van nieuwe subsidies om het redactie- en coördinatiewerk voor de atlas door betaalde krachten te kunnen laten doen. Succes met het invoeren van alle waarnemingen! Wouter van Steenis Voorzitter zweefvliegenproject Landelijke Zweefvliegendag 15 februari 2003 De vierde Landelijke Zweefvliegendag komt er aan. Deze zal gehouden worden op zaterdag 15 februari in Naturalis te Leiden. Noteer dit in je agenda! Het programma is nog niet precies bekend, maar we kunnen al verklappen dat er iemand uit Engeland komt om over het Engelse zweefvliegenproject te vertellen. Verder natuurlijk weer praatjes over uiteenlopende zweefvliegenonderwerpen en de beruchte mystery - zweefvliegcompetitie. Ook is er gelegenheid tot controle van determinaties. Iedereen die iets wil vertellen of laten zien wordt hiertoe van harte uitgenodigd. Neem van te voren contact op met Menno Reemer ( / reemer@naturalis.nnm.nl). Korte mededelingen (minder dan 5 minuten) hoeven niet aangekondigd te worden.

4 4 ZWEEFVLIEGENNIEUWSBRIEF JRG 6 NR 3 De successen van het WAP Menno Reemer & John T. Smit Twee nieuwsbrieven geleden kondigden we het WAP aan: het Wittegebieden-ActiePlan. Eén nieuwsbrief geleden gaven we een tussenstand. Nu het seizoen ten einde is, is het tijd voor de eindresultaten. En deze stemmen tevreden! WAT, WAAR EN WAAROM WAP? Afgelopen voorjaar begonnen we aan het laatste veldseizoen van het Zweefvliegenproject. Evenals in eerdere jaren bleek toen dat bepaalde delen van Nederland nog slecht onderzocht waren. Beruchte witte gebieden als de kop van Noord-Holland, Friesland en Groningen dreigden wit te blijven. Dat zou toch jammer zijn als straks de Zweefvliegenatlas verschijnt. Om deze traditie te doorbreken werd het Wittegebieden-ActiePlan in het leven geroepen. In Zweefvliegennieuwsbrief 6(1) uit april stond een overzicht van alle 5x5-kilometerhokken waaruit nog geen enkele zweefvliegenwaarneming in het bestand aanwezig was (figuur 1). Alle medewerkers van het project werden opgeroepen om hun aandacht op deze gebieden te richten. Als stimulans boden we een reiskostenvergoeding aan voor iedereen die in minimaal drie WAP-hokken minimaal 25 waarnemingen wist te verzamelen. Dit was de eerste keer dat iets dergelijks binnen het Zweefvliegenproject gebeurde, dus we waren benieuwd naar de respons. HET VERLOOP VAN HET PROJECT In de eerste maanden gingen 15 mensen op pad in de uithoeken van het land. Dit kostte Noord- Holland de kop, Noord-Brabant werd zwart gemaakt en ook in menig ander deel van Nederland kwam er een eind aan het zorgeloze leventje van de plaatselijke zweefvliegenbevolking. Uit de tussenstand in Zweefvliegennieuwsbrief 6(2) bleek dat er van de 169 WAP-hokken nog 100 over waren. Dit was een heel mooi resultaat in zo n korte tijd. Toch maakten we ons zorgen: het was al juli en de zomervakanties begonnen, dus hoeveel hokken zouden er overblijven? In de zomermaanden kwam een grote serie WAPactiviteiten op gang. Verschillende mensen schrokken er niet voor terug om enkele dagen door te brengen in de saaiste gebieden van Nederland, zoals de veenkoloniën op de grens van Groningen en Drenthe en de uitgestrekte kleipolders in Flevoland. Dit gebeurde vaak in verzengende zonneschijn die menig zweetdruppel deed vloeien. Het waren indrukwekkende prestaties. Elders in deze nieuwsbrief kun je een verslag lezen van één van deze expedities. Uiteindelijk hebben 26 mensen zich ingezet voor het WAP. Alle betrokkenen werden gedurende het seizoen op de hoogte gehouden van de vorderingen via . Wekelijks ontving iedereen een overzicht van de stand van zaken. Los daarvan stuurden verschillende WAPpers verslagen rond van hun avonturen. Dit stimuleerde de andere waarnemers en gaf vaak aardig leesplezier. DE RESULTATEN Van de 169 witte hokken zijn er uiteindelijk nog maar drie over: twee in Drenthe en één in Overijssel (figuur 2). Dit betekent dat in het afgelopen jaar maar liefst 166 witte hokken zijn geïnventariseerd. Om een idee te krijgen van de gegevens die dit oplevert, staat in tabel 1 een overzicht van de gevonden soortenaantallen in de WAP-hokken. Hieruit blijkt dat er in de meeste hokken een redelijk aantal soorten is gevonden. Dit geeft aan dat het WAP voor een waardevolle aanvulling op het databestand heeft gezorgd. Tabel 1: Overzicht van de aantallen aangetroffen soorten in de WAP-hokken (niet opgenomen in de tabel zijn niet onderzochte WAP-hokken en hokken waarvan het soortenaantal nog onbekend is). aantal gevonden soorten aantal WAP-hokken < > 60 1 Het WAP leverde ook een aantal welkome bijverschijnselen op. Het overzicht van grijze hokken in de vorige nieuwsbrief heeft verschillende mensen ertoe aangezet om hokken te bezoeken waaruit minder dan tien soorten bekend waren. Zo werd het soortenaantal in menig hok aardig opgekrikt. Hiervan kunnen we echter geen overzicht geven, want we hebben de meeste gegevens nog niet binnen. Een prijzenswaardig voorbeeld is de intensieve inventarisatie van de Haarlemmermeerpolder door de heer Wilfried H.O. Ernst (zie artikel elders in deze nieuwsbrief). Een andere prettige bijkomstigheid van het WAP is de vondst van zeldzaamheden. Op de meest onverwachte plekken doken bijzondere soorten op. De hoogtepunten vind je terug in de waarnemingenrubriek achterin deze nieuwsbrief.

5 ZWEEFVLIEGENNIEUWSBRIEF JRG 6 NR 3 5 WAT HEBBEN WE HIER NU AAN? Fiuur 1: Overzicht van de 169 hokken waaruit in april 2002 nog geen enkele zweefvliegenaarneming bekend was. De witte hokken lagen over het algemeen in gebieden die voor zweefvliegenvangers niet zo aantrekkelijk zijn. De fauna is hier meestal niet erg soortenrijk en de kans op bijzonderheden is er klein. Daarom kun je je afvragen of het niet nuttiger zou zijn om je energie te steken in gebieden met een meer bijzondere fauna. Immers, van de echt algemene soorten weet je eigenlijk toch wel dat ze overal voorkomen, en andere soorten kom je in de kleipolders en veenweidegebieden niet tegen. De waarde van een vlakdekkende inventarisatie gaat echter verder dan een het verkrijgen van een compleet verspreidingsbeeld van afzonderlijke soorten. Om iets te kunnen zeggen over de waarde van bepaalde gebieden voor zweefvliegen, is het nodig dat je gegevens uit verschillende gebieden kunt vergelijken. Pas als je uit heel Nederland gegevens hebt, kun je op een geloofwaardige manier aantonen dat die bijzondere gebieden ook echt bijzonder zijn. Een ander waardevol resultaat van het WAP is een beter inzicht op in de ecologie van veel soorten. Veel waarnemers hebben nu biotopen bezocht waar ze over het algemeen nog niet veel naar zweefvliegen hebben gekeken. Hierdoor leer je iets meer over de biotoopkeuze van zweefvliegen. DAPPERE WAPPERS Figuur 2: Overzicht van de drie hokken waaruit in oktober 2002 nog geen enkele zweefvliegenaarneming bekend is. Uiteindelijk hebben de volgende 26 personen hun steentje bijgedragen aan het WAP (met tussen haakjes het aantal hokken dat op hun naam staat): Bart Achterkamp (4), Michel van Adrichem (1), Liesbeth Bakker (15), Aat Barendregt (36), Louis Boumans (2), André van Eck (5), Leendert-Jan van der Ent (5), Henri Groeneveld (2), Jeannette Hoornenborg (1), Chiel Jacobussen e.a. (4), Bram Kuijper (1), Liane Lankreijer (3), Laurens van der Leij (25), Jaap van der Linden (1), Frank van der Meer (2), Tim van der Meer (2), Fons de Meijer (6), Joop Prijs (13), Frans Post (12), Hans Raaijmakers (8), Menno Reemer (1), Willem Renema (15), Wouter van Steenis (39), Lex Tervelde (20), Mark van Veen (11), Jan Velterop (4). Namens het Zweefvliegenproject heel hartelijk dank voor jullie inspanningen! Menno Reemer & John Smit p/a: EIS-Nederland Postbus RA Leiden

6 6 ZWEEFVLIEGENNIEUWSBRIEF JRG 6 NR 3 Zweefvliegen in de Haarlemmermeer Wilfried H.O. Ernst INLEIDING Het onderzoeksgebied Haarlemmermeer (185 km 2 ) is een landschappelijk en ecologisch gezien jong gebied. Voor de inpoldering in 1852 was het een groot meer met enkele moerassen en een klein hoogveen met Ronde zonnedauw bij Cruquius. Daarna had het gebied (twee tot zes meter beneden de zeespiegel) meer dan 100 jaar een agrarische bestemming met teelt van aardappelen, suikerbieten, geerst, rogge, tarwe, vlas en uien op de hogere gronden in het midden en noorden van de polder. In het zuiden en dicht aan de Ringvaart in het noordwesten daarentegen domineerde grasland. Foto s van boerderijen laten reeds in de 19e eeuw bomen zien, vooral iepen en populieren. Bos is pas in de 1940er jaren aangeplant in Hoofddorp (het Wandelbos, ca. één hectare), met nu vooral Gewone es en Gewone esdoorn en een dichte, goed ontwikkelde struik- en kruidenlaag. Vanaf 1975 is het Haarlemmermeerse Bos aangelegd, met vooral populieren en wilgen en kleine partijen gemengd bos. In 2000 is het recreatiegebied Groene Weelde ten dele bebost. Na de Tweede Wereldoorlog heeft een enorme verstedelijking in de Haarlemmermeer plaats gevonden die met de groei van de luchthaven Schiphol gepaard ging. Daarbij heeft naast het verlies van plantensoorten in het agrarisch gebied een grote toename van de botanische soortendiversiteit en als gevolg ervan ook van de diversiteit aan dieren door de aanleg van plantsoenen en tuinen plaats gehad. Met de VINEX locaties Floriande (Hoofddorp) en Getsewoud (Nieuw-Vennep) is de verstedelijking vanaf 1995 verder toegenomen. Op de nog niet voltooide bouwlocaties zijn ruderale terreinen ontstaan. Tegelijkertijd is veel verkeer- infrastructuur (onder andere de snelwegen A4 en A44) aangelegd. De spoorlijn Schiphol-Leiden heeft vanaf 1985 de doorsnijding van de polder geaccentueerd. In het overgebleven agrarisch gebied treedt eveneens vanaf de 1970er jaren een verandering in de geteelde gewassen op met een groter oppervlak voor graszaad, bloembollen en koolzaad; het verbouwen van mais is gelukkig erg beperkt gebleven. Met de komst van de Floriade in 2002 is het expositiegebied met veel kruiden beplant. Als een milieu-initiatief van de Agrarische Jongeren zijn in 2002 vele akkerranden en wegbermen ingezaaid met een mengels van onder andere Zonnebloem, Radijs, Echte kamille en Korenbloem. VANGTECHNIEK De zweefvliegen zijn niet met netten gevangen, maar - zo ver nodig (vooral Cheilosia-, Neoascia-, Platycheirus-, Pipiza-, en Pipizella-soorten) - met de hand in doorzichtige plastic potten (3,5 cm diameter, 5 cm hoog). Door deze vangmethode zijn misschien enkele minder zichtbare soorten aan de aandacht ontsnapt. Het viel op dat de meeste soorten niet voor 9 uur zomertijd actief waren en op warme dagen na uur een lange rustperiode namen. Bij windsnelheden boven 4 m/s en/of nat weer waren nauwelijks soorten boven het bodemoppervlak waar te nemen. De inventarisatie van 144 kilometerhokken (ca. 78 % van het gebied) is in 2002 vanaf medio mei begonnen. Daardoor zijn misschien enkele voorjaarssoorten niet wargenomen. Niet onderzocht zijn de gebieden rond Zwanenburg, Badhoevedorp en het luchthaventerrein van Schiphol. Ieder kilometerhok is ten minste twee keer geïnventariseerd. Figuur 1: Het aantal zweefvliegsoorten in de onderzochte kilometerhokken in de Haarlemmermeer in het jaar RESULTATEN De verandering van het landgebruik in de Haarlemmermeer heeft duidelijk zijn uitwerking op het voorkomen van zweefvliegen. Er zijn weinig waarnemingen voor 1975 (NJN 1998). Zelf heb ik tussen 1975 en 2002 nagenoeg 90 soorten gevangen, waarbij gebieden met een grote variatie aan vegetaties meer soorten opleverden (maximaal 54 in kilometerhok over de gehele periode) dan homogene akkergebieden met één t/m negen soorten per km 2 (figuur 1). De vier bosrijke gebieden (Wandelbos, Arnolduspark, Haarlemmermeerse Bos, Groene Weelde) hebben een gemiddeld aantal soorten van 25,2 ± 5,6.

7 ZWEEFVLIEGENNIEUWSBRIEF JRG 6 NR 3 7 In 18 dorpskernen lag het gemiddelde aanzienlijk lager met 13,6 ± 4,0. De acht wijken in Hoofddorp die tussen 1970 en 1990 gebouwd zijn, overtreffen met een gemiddelde van 19,5 ± 5,1 soorten de oude dorpskernen in de polder. Daarentegen liggen de acht km hokken in de twee VINEX locaties op hetzelfde niveau als de oude dorpskernen waarbij Floriande met veel ruderale vegetatie met 14,8 ± 1,0 soorten significant beter scoort dan Getsewoud met een heel dichte bebouwing (9,0 ± 3,3 soorten). Enkele andere aspecten van dit onderzoek zullen hier nader besproken worden. 1). Het ontbreken van nagenoeg alle soorten van oude bossen en paddestoelen wat te verwachten was. Toch komen een aantal soorten voor die typisch zijn voor bosranden zoals Baccha elongata, Brachyopa scutellaris, Dasysyrphus albostriatus, Epistrophe elegans, Meliscaeva auricollis en Xylota segnis. Van de larven van Myathropa florea wordt in de Voorlopige atlas van de Nederlandse zweefvliegen beweert dat deze in plasjes tussen beukenwortels leven. Maar in de Haarlemmermeer komt bijna geen beuk voor, toch is deze zweefvlieg zeer talrijk. Daarom lijkt de observatie van Rotheray (1993) meer aannemelijk dat de larven tussen rottend hout en strooisel van een groot aantal boomsoorten voorkomen; in de Haarlemmermeer is de populier de meest aangewezen boomsoort. Kormann (1988) beweert zelfs dat de lange adembuis de larven van deze soort geschikt maakt voor het bewonen van modder, zoals het de larven van Eristalis- en Helophilus-soorten doen. Van alle bosrandsoorten was M. florea het langst te vinden, van medio mei tot begin november waar twee exemplaren samen met vijf individuen van Eristalis tenax op bloemen van Klimop zaten. 2). Met de toename van bolgewassen in tuinen, met name narcis en tulp, zijn zulke soorten talrijker geworden waarvan de larven in bollen en rhizomen leven, zoals Eumerus strigatus, Eumerus tuberculatus en Merodon equestris. De uitbreiding van wilde voedselplanten aan bermen en spoorwegen wordt slechts ten dele door de herbivoren soorten gevolgd. Alleen Cheilosia bergenstammi die tot 1985 op de kleine populaties van Jacobskruiskruid in de Haarlemmermeer niet voorkwam, is na de grote uitbreiding van het Bezemkruiskruid vanaf 1990 (Ernst 1998) frequent aan te treffen (figuur 2). Daarentegen zijn vele wegbermen met grote populaties van Fluitenkruid vrij van Cheilosia pagana waarvan de larven zich in de stengel of wortel ontwikkelen. 3). De toename van mieren-, hommel- en wespennesten in de recreatiegebieden kan gecorreleerd worden met een verhoogde observatie van soorten die een affiniteit tot deze insecten hebben: Chrysotoxum festivum vooral in de Groene Weelde, Volucella pellucens en Volucella zonaria. De laatste soort is over de afgelopen decennia talrijker geworden. De eerste vangst in de Haarlemmermeer dateerd van 17 juli Na een afwezigheid van enkele jaren was deze zweefvlieg weer in augustus 1991 te zien. In 2002 kwam de soort op 18 juni 2002 binnen, tegelijkertijd met de aankomst van de Distelvlinder uit het Middelandse-Zeegebied en de grote aantallen van Episyrphus balteatus. Van V. zonaria zijn in voorafgaande jaren alleen vrouwtjes gezien, maar dit jaar (2002) waren niet alleen meer vrouwtjes aanwezig, maar kwamen ook enkele mannetjes in Hoofddorp voor Figuur 2: De uitbreiding van het Bezemkruiskruid Senecio inaequidens (jaartallen cursief) en van Cheilosia bergenstammi (vette jaartallen) in de omgeving van Hoofddorp na de eerste kolonisatie van de plant in het jaar Een streep geeft aan dat de zweefvlieg in dit kilometerhok nog niet gevangen is. Kilometerhokken zonder jaartal zijn nog niet door de plant gekoloniseerd. Langs de assen staan de Amersfoortcoördinaten.

8 8 ZWEEFVLIEGENNIEUWSBRIEF JRG 6 NR 3 4). Opvallend waren de vangsten van Platycheirus manicatus op ruderale terreinen van de VINEX locatie Floriande, met name op bloemen en tussen bladeren van Echte, Reukeloze en Schijf-Kamille, Herik en Melganzenvoet. Deze planten waren nauwelijks bevallen van bladluizen, en dus zijn ook geen larven van deze zweefvliegen gevonden. Op welke bladluizen de larven van deze soort wel leven is nog niet duidelijk. 5). De verfraaiing van akkerranden met de bovengenoemde kruiden heeft ertoe geleid dat er een aantal van vroeger schaars voorkomende soorten nu heel algemeen was: Episyprhus balteatus, Eristalis arbustorum, E. horticola, E. pertinax, E. tenax, Eupeodes corollae, Helophilus pendulus, Melanostoma mellinum, M. scalare, Sphaerophoria scripta, Syritta pipiens, en Syrphus ribesii. 6). Soorten van drassige weilanden komen weinig voor. Eristalinus sepulchralis, die in het jaar 2002 bijzonder talrijk was, komt vooral in de buurt van recent (een tot vijf jaar oude) aangelegde grote sloten voor. De soort is nooit verder dan tien meter uit de slootkant gezien of/en gevangen. Eristalis intricaria is vooral gebonden aan sloten met in de buurt kleine bosjes waarbij de imago een voorkeur heeft voor bloemen van Reuzen- en Gewone Berenklauw. 7). Rhingia campestris is met het vervangen van weilanden door woningbouw uit het centrale gebied van de Haarlemmermeer verdwenen, maar komt nog in de door koeien begraasde weilanden bij Vijfhuizen voor. 8). Als bijzondere soorten moeten Cheilosia caerulescens en C. cyanocephala genoemd worden. C. caerulescens lijkt zich vanuit het zuiden naar het midden van Nederland uit te breiden (figuur 3). Hetzelfde lijkt voor Cheilosia illustrata van toepassing te zijn. CONCLUSIES Vele verspreidingskaarten van dieren, niet alleen van zweefvliegen, laten zien dat de pas 150 jaar oude Haarlemmermeerpolder een faunistisch niet goed onderzocht gebied is. Door de diversiteit van levensgemeenschappen die zich sedert de inpoldering in 1852 ontwikkeld hebben heeft zich een redelijk aantal soorten zweefvliegen (ca. 90) kunnen ontwikkelen. Toch is het aantal soorten per kilometerhok met gemiddeld 12 ± 5 niet hoog. Om en in de aangelegde bosgebieden is de diversiteit aan zweefvliegen het hoogst. Figuur 3: De verspreiding van Cheilosia caerulescens voor 1995 (vierkantjes) en vanaf 1995 (stippen). Bron: Databank Nederlandse Zweefvliegen (EIS-Nederland, Nederlandse Jeugdbond voor Natuurstudie, Sectie Diptera NEV). LITERATUUR Ernst, W.H.O Invasion, dispersal and ecology of the South African neophyte Senecio inaequidens in The Netherlands: from wool alien to railway and road alien. - Acta Botanica Neerlandica 47: Kormann, K Schwebfliegen Mitteleuropas. - Ecomed, Landsberg. NJN Voorlopige atlas van de Nederlandse zweefvliegen (Syrphidae). - EIS-Nederland, Leiden, & NJN, 's-graveland. Rotheray, G.E Colour Guide to Hoverfly Larvae (Diptera, Syrphidae) in Britain and Europe. - Royal Museum of Scotland, Edinburgh. Wilfried H.O. Ernst Sem Dresdenlaan KS Hoofddorp

9 ZWEEFVLIEGENNIEUWSBRIEF JRG 6 NR 3 9 Nomenclatorische zaken met betrekking tot Nederlandse zweefvliegen Willem Renema In de afgelopen jaren speelden er een aantal zaken met betrekking tot de naamgeving van enkele soorten die in Nederland voorkomen. In tegenstelling tot het splitsen van een soort levert dit geen nieuwe soorten voor de Nederlandse fauna op, maar in een aantal gevallen verandert de naamgeving van al lang bekend zijnde soorten wel. Hieronder een tweetal gevallen, een waarin de naamgeving inderdaad verandert, de andere heeft hoegenaamd geen effect voor onze eigen naamlijst, maar neemt wel een hoop onduidelijkheid weg als we gegevens willen vergelijken met buitenlandse literatuur. XYLOTA JAKUTORUM OF X. COERULEIVENTRIS? Hoewel al in 1980 beschreven, is het gebruik van de naam Xylota jakutorum Bagachanova, 1980 pas wijder verspreid geraakt na de publicatie van Mutin & Gilbert (1999), waarin het verschil met X. coeruleiventris Zetterstedt, 1838 uitgelegd wordt. In 1843 stelt Zetterstedt dat er twee vormen van X. coeruleiventris zijn: type A met zilverkleurige vlekken en type B met licht rode vlekken. De oorspronkelijke beschrijving heeft betrekking op type A, met de zilverkleurige vlekken (Mutin & Gilbert 1999). De andere vorm is door Bagachanova (1980) beschreven als X. jakutorum. Het Nederlandse (en overige Noordwest-Europese materiaal, misschien met uitzondering van Groot- Brittannië) behoort tot de soort met de roodachtige vlekken op de tergieten. Speight (2001) is echter erg voorzichtig met het gebruik van de naam X. jakutorum voor deze populaties. Hij vindt de kenmerken waarop de twee soorten uit elkaar gehouden worden mager. Zo ziet hij geen verschillen in de genitaliën van de twee soorten, zoals afgebeeld in Mutin & Gilbert (1999) en Vujic & Milankov (1999). Uit controle van Zweedse exemplaren bleek het echter wel degelijk om twee soorten te gaan. X. coeruleiventris is een soort uit (Noord)Oost-Europa, die nog net in Noord-Zweden voorkomt, terwijl X. jakutorum in grote delen van Europa voorkomt, van Noord-Zweden (Bartsch 2001) tot de Balkan (Vujic & Milankov 1999). Dit komt er op neer dat de Nederlandse exemplaren allemaal tot X. jakutorum behoren, en Xylota coeruleiventris niet in Nederland voorkomt. CHRYSOTOXUM FESTIVUM, C. ARCUATUM EN XANTHOGRAMMA CITROFASCIATUM Na materiaal in de Linnaeus-collectie in Londen bestudeerd te hebben, concludeerden Thompson, Vockeroth & Speight (1982) dat de namen Chrysotoxum festivum (Linnaeus, 1758), Chrysotoxum arcuatum (Linnaeus, 1758) en Xanthogramma citrofasciatum (De Geer, 1776) verkeerd geïnterpreteerd waren, en ondanks het lange, en consequente gebruik van de bovengenoemde namen stelden zij voor om het gebruik te aan te passen aan de manier waarop Linnaeus het bedoeld zou hebben. Omdat alle drie desoorten een groot verspreidingsgebied hebben en in hun verspreidingsgebied talrijk zijn, veroorzaakten ze hiermee behoorlijk veel verwarring. De vertaling van de originele beschrijvingen van Musca festiva Linnaeus, 1758 door Thompson et al. (1982) bleek echter niet goed te zijn. Een naamval in Linnaeus' latijnse beschrijving was verkeerd geinterpreteerd waardoor er leek te staan antennes, zwart, korter dan kop in plaats van antennes, zwart, langer dan kop. Dit betekent dat Musca festiva zoals door Linnaeus beschreven een Chrysotoxum is, en geen Xanthogramma. Overigens hebben Thompson et al. (1982) ook de kleur over het hoofd gezien. Xanthogramma heeft gele antennes, Chrysotoxum zwarte. Dit waren de belangrijkste redenen voor Iliff & Chandler (2000) om aan de scheidsrechterscommissie voor nomenclatuur - de ICZN (Internationale Commissie voor Zoologische Nomenclatuur) - te vragen om nieuwe type exemplaren voor Musca festiva en Musca arcuatum aan te wijzen. Deze ICZN heeft deze aanvraag gehororeerd (ICZN 2001, opinion 1982), zodat de verwarring die ontstaan was weer is opgehelderd. Voor het Nederlandse project maakt dit overigens geen verschil, aangezien wij tot nu altijd koppig de oude namen zijn blijven gebruiken! LITERATUUR Bagachanova, A.K New species of Syrphidae (Diptera) from Central Yakutia. - Entomologicheskoe Obozrenie 59: [russisch]. ICZN, Opinion Musca arcuata and M. festiva Linnaeus, 1758 (currently Chrysotoxum arcuatum and C. festivum) and M. citrofasciatum de Geer, 1776 (currently Xanthogramma citrofasciatum) (Insecta, Diptera): proposed conservation of usage of the specific names by designation of neotypes for M. arcuatua and M. festiva. - Bulletin of Zoological Nomenclature 58:

10 10 ZWEEFVLIEGENNIEUWSBRIEF JRG 6 NR 3 Iliff, D.A Chrysotoxum festivum and Xanthogramma citrofasciatum: nomenclature. - Hoverfly Newsletter 20: Iliff, D.A. & P.J. Chandler Musca arcuata and M. festiva Linnaeus, 1758 (currently Chrysotoxum arcuatum and C. festivum) and M. citrofasciatum de Geer, 1776 (currently Xanthogramma citrofasciatum) (Insecta, Diptera): proposed conservation of usage of the specific names by designation of neotypes for M. arcuatua and M. festiva. - Bulletin of Zoological Nomenclature 57: Mutin, V. & F. Gilbert Phylogeny of the genus Xylota Meigen, 1822 (Diptera, Syrphidae), with descriptions of new taxa. - Dipteron 2: Speight, M.C.D Species accounts of European Syrphidae (Diptera): Special commemorative issue, First International Workshop on the Syrphidae, Stuttgart In: Speight, M.C.D., E. Castella, P. Obrdlik & S. Ball (eds.), Syrph the Net, the database of European Syrphidae, vol.26. Syrph the Net publications, Dublin. Thompson, F.C., J.R. Vockeroth & M.C.D. Speight The Linnaean species of flower flies (Diptera, Syrphidae). - Memoirs of the Entomological Society of Washington 10: Vujic, A. & V. Milankov New data for the tribes Milesinii and Xylotinii (Diptera, Syrphidae) on the Balkan Peninsula. - Dipteron 2: Willem Renema Naionaal Natuurhistorisch Museum Postbus RA Leiden

11 ZWEEFVLIEGENNIEUWSBRIEF JRG 6 NR 3 11 Twee belevenissen van Kees Goudsmits Kees Goudsmits EIAFZET VAN CHEILOSIA CAERULESCENS OP SCHUURDAK Vanaf 1998 kom ik jaarlijks Cheilosia caerulescens (figuur 1) tegen in de tuin van mijn moeder te Eindhoven (160,1-381,7). Op 6 juli-2002 werd mijn aandacht getrokken door een bijtje dat op een bloeiende huislook vloog. Na enig klimwerk en zorgelijke blikken van mijn moeder, zag ik geen bij maar wel een rondvliegend vrouwtje C. caerulescens, die vervolgens diep in een bladrozet van de huislook kroop, met het uitgeschoven achterlijf naar beneden. Dit herhaalde ze bij een ander bladrozet en ook tussen de humusachtige afgestorven bladeren aan de onderzijde van het rozet. Later vond ik op die plaats ook een eitje. Het schuurdak is van asbest en zit vol korstmossen. Er is 1,5 à 2m 2 bedekt met huislook, deels echt huislook (Sempervivum tectorum) en deels spinnewebhuislook (S. arachnoideum). Eiafzet kwam alleen op echt huislook voor. De andere soort heeft kleinere rozetten oversponnen met spinnewebachtige draden, waar denk ik niet doorheen is te komen om een ei af te zetten. Wellicht kan deze 'bergzweefvlieg' ook op andere 'Nederlandse bergen' worden gevonden zoals de met vetplantjes begroeide vegetatiedaken die je steeds meer ziet (bijvoorbeeld het dak van de parkeergarage op Schiphol), hoewel dit biotopen zijn waar je niet snel heen zult gaan voor zweefvliegen! Figuur 1: Cheilosia caerulescens, vrouwtje (foto Menno Reemer). CHRYSOTOXUM VERRALLI IN UTRECHT Op 14 juni 2002 ving ik op landgoed Sandenburg bij Langbroek een mannetje en vrouwtje Chrysotoxum verralli. (mannetje: 151,8-445,9; vrouwtje: 151,8-446,2). Beide exemplaren zaten op een kapvlakte van een populierenbos, waar weer nieuwe populieren waren aangeplant. Het geheel was kruidenrijk met veel schermbloemen, en omgeven door Essenhakhout. Een waarneming opvallend ver buiten het bekende verspreidingsgebied: het grensgebied met Duitsland. Kees Goudsmits Sitiolaan PG Doorn

12 12 ZWEEFVLIEGENNIEUWSBRIEF JRG 6 NR 3 WAPpen in de Achterhoek Laurens van der Leij Op 7 augustus kon ik het niet meer aanzien: vier vette WAP-stippen binnen treinbereik in de Achterhoek. Dus de dag er op de fiets op de trein gezet en naar Varsseveld gereisd om daar de laatste WAP-hokken van Gelderland van een soortenlijst te voorzien. De dag begon slecht met een dikke mist waardoor er in (geen WAP-hok) maar vier soorten te vinden waren. Gelukkig trok de mist al snel op en dat leverde in soorten op. Allemaal algemeen spul overigens. Een uurtje later levert soorten en de blaaskopvlieg Leopoldius signatus op, en dat in een triviaal bermpje waar werkelijk niets bijzonders aan was had ik in 2001 al bezocht (lees: drie soorten in de tuin van een oud-studiegenoot getikt). Op 7 augustus was het weliswaar niet zo gezellig maar het leverde wel 13 soorten op. De doorsteek van Dinxperlo naar Megchelen werd benut om een drietal hokken te bezoeken die al gewapt waren of als grenshok officieel niet WAPbaar waren. De resultaten daar: : 12 soorten : 11 soorten (grenshok bij Megchelen) : 4 soorten. Het laatste hok was het leukste. De zon begon echt goed te schijnen en bij het station van Terborg, het landgoed Wisch en in wat losse bermpjes ving ik in soorten waaronder Platycheirus scutatus (en niet P. europaeus zoals abusievelijk in de WAP-mailings vermeld werd) en Meligramma guttata. Op de totaallijst van de dag prijkten 30 soorten zweefvliegen en ik ben er van overtuigd dat er in het gebied nog heel wat leuke dingen te vangen zijn. Wie helpt? De meeste zweefvliegenwaarnemingen die op papier worden ingeleverd, staan keurig netjes op de waarnemingenformulieren die hier speciaal voor bedoeld zijn. Deze formulieren stuurt bureau EIS- Nederland door naar een data-invoerbureau en vervolgens krijgen we de waarnemingen in digitale bestanden weer terug. Een deel van de papieren waarnemingen staat echter niet op deze formulieren en kan dus niet op gestandaardiseerde wijze door het invoerbureau gedigitaliseerd worden. Voor het invoeren van deze stapel waarnemingen willen we graag de hulp inroepen van de medewerkers aan het Zweefvliegenproject. Als je mee wilt helpen met invoeren, dan sturen wij je een klein deel van de waarnemingen op. Deze kun je dan rustig thuis invoeren op een regenachtige middag en vervolgens stuur je ons het bestand. Het zal hooguit om een paar honderd waarnemingen per persoon gaan, dus daar ben je niet dagenlang mee bezig. Het is voor een goed doel, dus geef je op bij Menno Reemer: of reemer@naturalis.nnm.nl Alvast bedankt! Laurens van der Leij Van Coehoornplein BV Den Bosch

13 ZWEEFVLIEGENNIEUWSBRIEF JRG 6 NR 3 13 Planken Wambuis John T. Smit Het afgelopen jaar is het gebied Planken Wambuis te Ede geïnventariseerd op bijen en graafwespen door onder andere J. Smit sr. Tijdens deze inventarisatie heeft hij ook een aantal zweefvliegen verzameld. Enkele daarvan waren dusdanig leuk dat ik zelf het terrein ook tweemaal bezocht heb. Deze gezamenlijke inspanningen hebben geleid tot een korte maar desalniettemin indrukwekkende zweefvliegenlijst. Planken Wambuis is een natuurgebied van een kleine 2000 hectare, dat beheerd wordt door Natuurmonumenten. Het landschap is er typisch voor de Veluwe; heidevelden worden afgewisseld met naaldbos en er is zelfs een stuk stuifzand aanwezig (figuur 1). Hier en daar zijn enkele storingsplekken, gevormd door braakliggende akkers. Deze braakliggende akkers zorgen voor wat voedselrijkere plekken waardoor er een aantal meidoorns en tamme kastanjes te vinden zijn in het terrein. Daarbij bestaat een van de toegangswegen uit een beukenlaan. Deze voedselrijkere elementen zorgen vermoedelijk voor een rijkere fauna. Niet alleen landschappelijk maar ook faunistisch gezien is het terrein typisch voor de Veluwe. Zo zijn de beide kleine vliegjes van heide en dennebos, zoals Volkert van der Goot Pelecocera tricincta en Chamaesyrphus lusitanicus noemde, er waargenomen. Evenals de voor de Veluwe typische Chrysotoxum octomaculatum. Tevens zijn er, ook gebruikelijk, naast Sphaerophoria scripta ook andere Sphaerophoria s waargenomen; S. batava en S. philantus. Zie tabel 1 voor de totale soortenlijst. Dit zijn leuke soorten, maar niet echt schokkend voor een gebied op de Veluwe. De eerste waarnemingen die wel opvallend waren, en niet alleen voor dat terrein, werden gedaan op 13 mei, door J. Smit sr. Allereerst werd er een exemplaar van Criorhina floccosa waargenomen, die toch niet echt algemeen is zo noordelijk. Tevens werden er op de zelfde meidoorns 30 exemplaren van Criorhina pachymera waargenomen en twee vrouwtjes van Psilota anthracina. De vondst van deze laatste soort heeft mij er toe bewogen om op 18 mei ook een bezoek te brengen aan dat gebied. Die dag werden er wederom een vrouwtje van Criorhina floccosa, 20 mannetjes en drie vrouwtjes van Criorhina pachymera waargenomen. Allen eveneens rond meidoorns vliegend. Het hoogtepunt waren echter vijf mannetjes en één vrouwtje van Psilota anthracina. Figuur 1: Planken Wambuis (foto Raymond Broersma).

14 14 ZWEEFVLIEGENNIEUWSBRIEF JRG 6 NR 3 Evenals de Criorhina s vlogen de Psilota s vrij hoog in de meidoorns, tussen twee en zes meter hoogte. Door hun geringe grootte vallen de Psilota s niet echt op als ze op de bloemen zitten, ze gaan min of meer op in de wirwar van bloemen en blaadjes. In tegenstelling tot de veel grotere Criorhina s die ook zittend direct opvallen. In vlucht zijn Psilota s echter direct te herkennen als zweefvliegen door hun overeenkomstige manier van vliegen, zoals ook Zeegers et al. (1989) melden. Van P. anthracina is bekend dat de larven in naaldhout leven (Kassebeer et al. 1998). Het is dus niet echt verwonderlijk dat deze soort op de Veluwe opduikt, zeker gezien het feit dat een groot stuk naaldbos op de Planken Wambuis al ruim 50 jaar ongemoeid is gelaten waardoor er veel dood hout te vinden is. LITERATUUR Kassebeer, C.F., A. Maibach & G.E. Rotheray The third (= final) stage larva of Psilota anthracina Meigen and P. decessa (Hutton) (Dipt., Syrphidae). Entomologist s Monthly Magazine, 134: Zeegers, Th., M. van Veen & P. de Boer Psilota anthracina nieuw voor Nederland (Diptera: Syrphidae). Entomologische Berichten, 49: John Smit President Kennedylaan AK Velp Tabel 1: De waargenomen zweefvliegen in Planken Wambuis in Chamaesyrphus Cheilosia Cheilosia Chrysotoxum Chrysotoxum Chrysotoxum Chrysotoxum Criorhina Criorhina Didea Episyrphus Eristalis Eristalis Eristalis Eristalis Eupeodes Eupeodes Helophilus Helophilus Melanostoma Myathropa Paragus Pelecocera Platycheirus Platycheirus Psilota Scaeva Sphaerophoria Sphaerophoria Sphaerophoria Sphaerophoria Syritta Syrphus Xanthandrus lusitanicus bergenstammi caerulescens cautum festivum octomaculatum vernale floccosa pachymera intermedia balteatus arbustorum nemorum pertinax tenax latifasciatus luniger pendulus trivittatus mellinum florea haemorrhous tricincta albimanus clypeatus anthracina selenitica batava philantus scripta spec. pipiens ribesii comtus

15 ZWEEFVLIEGENNIEUWSBRIEF JRG 6 NR 3 15 Hoe je een Indische maaltijd bereidt tijdens het zweefvliegen vangen, of andersom Rob Timmer Sedert eind 2001 help ik mee aan het zweefvliegenproject. Nu is de natuur altijd al mijn hobby geweest, maar sinds 1986 ben ik best intensief torretjes wezen vangen. Ruim 350 soorten heb ik weten te vangen in mijn woonplaats Hollandsche Rading (naast het Gooi - red.). Naast mijn werk als wijkagent en klein hoveniertje is het een machtige ontspanning om met je netje op pad te gaan en soms twee uur achter elkaar te trachten een paar vliegen te vangen. Nu vind ik het niet zo'n kunst om zoveel mogelijk soorten te vangen en te verzamelen, maar veel interessanter om te zien wat er in een bepaald gebiedje voorkomt. Vandaar dat ik zeer stelselmatig en frequent bij mij in de tuin zweefvliegen ben gaan vangen. Op een stukje van ongeveer twee bij vijf meter begroeid met onder anderen springbalsemien, maagdenpalm, reigersbek, schildersverdriet, munt en andere vooral wilde planten heb ik vaak en soms uren achter de vliegen aangezeten. Nu is dat stukje tuin zodanig gelegen dat ik er vanuit de keuken direct zicht op heb. Ik had een aantal vrienden beloofd een Indische maaltijd te maken en beloofd is beloofd. Dus begon ik om 11 uur met het snijden van de uien, vlees, marineren, fruiten etc. Het was echter erg mooi weer en al snijdend stond ik me toch af te vragen of er niets te vangen was. Zo gebeurde dus dat ik tussen het koken door steeds met mijn netje en een aantal reageerbuisjes de keuken uit liep om wat te gaan vangen. Dit heb ik twee dagen zo vol gehouden, want een Indische maaltijd met 11 gerechten vergt best veel tijd. Zo heb ik toch op dat kleine stukje diverse soorten gevangen waaronder bijvoorbeeld een mannetje van Cheilosia semifasciata, een soort die toch best zeldzaam is in deze omgeving. Al kokend en vangend (er is niets aangebrand) heb ik dus een kleine bijdrage mogen leveren aan het project. Opvallend is wel dat vooral wanneer de zon achter de wolken vandaan komt de vliegen duidelijk actiever worden en zich ook laten zien. Vooral de Eristalissen en Helophilussen vliegen. Ze wachten echt onder een blaadje tot de zon gaat schijnen en gaan dan pas vliegen. Naast onze woning heb ik een serre gebouwd waarin we ook eten. Tijdens het eten zag ik ze weer vliegen: met veel herrie en gezoem een paar exemplaren Sericomyia silentis. Lijken in eerste instantie op een paar kwaaie wespen maar bij nadere bestudering dus duidelijk vliegen. Ook vloog er een hommel binnen, althans dat dacht ik. Alleen miste ik iets. Hij had geen grote sprieten zoals een hommel. Onder de microscoop bleek het een mannetje Criorhina berberina te zijn! Inmiddels heb ik zo'n kleine 30 soorten kunnen vangen in mijn tuin. Misschien wetenschappelijk niet zo interessant, maar voor mij als klein amateurentomoloogje best belangrijk. Rob Timmer Vuurse Dreef KV Hollandsche Rading

16 16 ZWEEFVLIEGENNIEUWSBRIEF JRG 6 NR 3 Waarnemingenrubriek De waarnemingenrubrieken in de laatste nieuwsbrieven waren niet erg gevuld. Dit wekte de indruk dat er weinig te beleven was in Zweefvliegenland, maar dit is niet het geval. Hiervan getuigen de vele verbazende en vermakelijke vangsten op deze en volgende bladzijden. Wie in de volgende nieuwsbrief ook een waarneming wereldkundig wil maken kan dit doen door deze door te geven aan Menno Reemer: reemer@naturalis.nnm.nl Deze waarnemingenrubriek bevat waarnemingen van Bart Achterkamp, André van Eck, Leendert-Jan van der Ent, Henk Beers, Wilfried Ernst, Kees Goudsmits, Willem Hurkmans, Laurens van der Leij, Gerard Pennards, Menno Reemer, Willem Renema, Jan Smit, John Smit, Wouter van Steenis, Arjan Stroo, Lex Tervelde, Sander Turnhout en Michiel Willemse. Arctophila mussitans Ondanks verschillende gerichte zoekacties was Arctophila mussitans sinds 1992 niet meer gevonden in het Vijlenerbos. Het leek er daarom op dat de laatste populatie van deze soort uit Nederland verdwenen was. Sander Turnhout bewees dat we te vroeg getreurd hebben: hij ving op 25 augustus een mannetje in het Geuldal langs de onderrand van het Vijlenerbos. Brachyopa panzeri Willem Renema ving op 8 mei een mannetje van deze zeldzaamheid in het Hoge Bos (bij het Bunderbos) in Limburg. Brachyopa vittata Alsof B. panzeri nog niet genoeg was ving Willem op dezelfde dag en plaats ook een mannetje B. vittata. Callicera rufa Op 10 augustus was Laurens van der Leij de gelukkige vanger van een vrouwtje Callicera rufa. Deze vloog in het Noord-Brabantse gebied de Plateaux boven struikheide nabij een vliegdennenbos met veel dood hout. De overige acht Nederlandse vondsten van de soort (in eerdere jaren) kwamen uit de voorzomer en dit lijkt dan ook het eerste Nederlandse exemplaar van de tweede generatie. Ceriana conopsoides Willem Renema ving maar liefst drie mannetjes en een vrouwtje op 2 juni in het Groningse Terborg. Chamaesyrphus lusitanicus Op het laatste heiderestantje in de Amsterdamse Waterleidingduinen, het Paardenkerkhof bij De Zilk, vond Willem Renema twee mannetjes en een vrouwtje van Chamaesyrphus lusitanicus. Jan Smit ving dit onopvallende heidevliegje in Planken Wambuis op de Veluwe op 22 augustus. Cheilosia caerulescens Ook dit jaar dook deze recente aanvulling op de Nederlandse soortenlijst weer op enkele plaatsen op. Een leuke waarneming is die van Kees Goudsmits (zie elders in deze nieuwsbrief). Wilfried Ernst vond een vrouwtje in Nieuw Vennep in de Haarlemmermeerpolder. In zijn artikel elders in deze nieuwsbrief staat een verspreidingsoverzicht van deze soort in Nederland. Leendert- Jan van der Ent ving twee vrouwtjes in zijn achtertuin en in die van zijn overburen in Malden. Menno Reemer ving een mannetje op een berenklauw langs een sloot bij het natuurhistorisch museum Naturalis in Leiden. Chrysogaster virescens Op 1 en 2 juni ving Willem Renema deze soort op twee plaatsen in het grensgebied tussen Drenthe en Groningen. Op 22 en 23 juni ving Menno Reemer enkele exemplaren in s-graveland in het Gooi. Eén van deze exemplaren, een mannetje, was s nachts om circa uur op een verlicht wit laken afgekomen dat bedoeld was om nachtvlinders te vangen. Chrysotoxum arcuatum WIllem Renema ving een vrouwtje van deze soort in de Amsterdamse Waterleidingduinen bij de Zilk op 13 augustus. Dit is een bijzondere vangst, want tot nu toe was de soort nog maar van één vindplaats in de duinen bekend, namelijk in Oostvoorne (in 1967). Chrysotoxum octomaculatum Deze soort is sterk achteruit gegaan in Nederland, maar op de Veluwe komt zij nog op verschillende plaatsen voor. In Planken Wambuis op de zuidelijke Veluwe zit zelfs een goede populatie: vader Jan en zoon John Smit vingen hier in totaal drie vrouwtjes op 9 augustus, 22 augustus en 1 september. Michiel Willemse vond een vrouwtje in Otterlo op 24 augustus.

17 ZWEEFVLIEGENNIEUWSBRIEF JRG 6 NR 3 17 Chrysotoxum verralli John Smit ving deze soort op 24 juni op de Luttenberg in Overijssel, een stuk westelijker dan de overige waarnemingen in Twente. Het kan echter nog veel westelijker, zie de waarneming van Kees Goudsmits in deze nieuwsbrief. Eriozona syrphoides Gerard Pennards ving deze soort van naaldbossen in het Bergherbos in de Achterhoek op 28 juli. Eristalis jugorum De populatie op de Zuid-Limburgse Riesenberg doet het goed: Willem Renema vond hier op 14 augustus twee mannetjes en vijf vrouwtjes. Eupeodes lundbecki Maar liefst twee exemplaren van deze zeldzame noordelijk soort zijn dit jaar gevangen: op 15 juli een mannetje op Griend door Date Lutterop, en rond 10 augustus in Noord-Friesland door Wouter van Steenis en Liesbeth Bakker. Helophilus affinis Het is alweer drie jaar geleden dat er een kleine invasie van de noordoostelijke zweefvlieg Helophilus affinis plaatsvond in Nederland. Dit jaar kende met drie vangsten ook een kleine opleving. Wouter van Steenis en Laurens van der Leij vingen de soort in juli bij Emmen, Lex Tervelde ving een vrouwtje in het stadspark van Groningen op 11 augustus en Menno Reemer ving een mannetje in IJmuiden op 15 augustus. Lejops vittata Achter de zeedijk in Noord-Friesland vond Wouter van Steenis rond 10 augustus maar liefst 60 exemplaren van Lejops vittata. Deze soort is in ons land sterk gebonden aan brakke gebieden langs de kust. Leucozona glaucia Deze soort wordt recent nog maar weinig buiten Zuid-Limburg gevonden. Op 28 juli ving Gerard Pennards een exemplaar in het Bergherbos in de Achterhoek. Meligramma guttata Deze soort is begin augustus op opvallend veel plekken in het kustgebied gevonden. Myolepta dubia Deze zeldzaamheid doet het in Nederland vooral goed op de Veluwe, maar ook in Malden (onder Nijmegen) blijkt zich een populatie te handhaven. Evenals vorig jaar vond Leendert-Jan van der Ent op het Maldens Vlak een vrouwtje op de bloemen van dolle kervel op 13 juni. Neoascia annexa Na een vangst in 1996 wist André van Eck dit jaar op 23 juni wederom enkele exemplaren te vangen in Ubbergen (Gelderland) van deze soort die verder alleen bekend is van één vondst in Zuid-Limburg. In Ubbergen vliegt de soort onderaan een beboste heuvelrug met bronnetjes. Paragus majoranae Willem Renema fietste half augustus door de Limburgse bossen van Brunssum tot Echt en trof in negen 5x5-kilometerhokken Paragus majoranae aan. De soort bleek vooral te vliegen tussen kruiden in bermen die er op het eerste gezicht niet interessant uitzien. Willem bemachtigde de beestjes vooral door met zijn net door deze bermen te slepen. Platycheirus immarginatus In Saeftinghe (Zeeland) vlogen op 3 augustus diverse exemplaren rond van deze brakwaterminnende moerassoort, aldus Wouter van Steenis. Op 15 augustus ving Menno Reemer een vrouwtje op het Kennemerstrand bij IJmuiden. Sphaerophoria loewi Deze zeldzame moerasliefhebber dook rond 10 augustus op in Noord-Friesland, waar Wouter van Steenis er een vrouwtje van verschalkte. Sphegina clunipes Sphegina clunipes is dit jaar al twee keer in de Flevopolder gevonden: door Bart Achterkamp & Liane Lankreijer (in het Roggebotbos in mei), en door Wouter van Steenis (27 juli in het Abbertbos). Sphiximorpha subsessilis Twee mannetjes van de soort met de meest exotische naam werden verschalkt op de Riesenberg in Zuid-Limburg, en wel door Willem Renema op 8 mei. Temnostoma bombylans Nadat deze soort in de duinstreek bij Leiden en Heemstede was opgedoken, bleek dat Temnostoma bombylans ook het Amsterdamse Bos heeft weten te vinden. Op 2 juni vond Menno Reemer hier een mannetje en een vrouwtje. Ook Den Haag is bereikt, getuige de vangst in de Scheveningse Bosjes eind juni (Liane Lankreijer en Bart Achterkamp). Arjan Stroo vond de soort in de Kromme Rade bij Hilversum op 26 mei. Xylota abiens Een vrij zeldzame soort, die vooral in het zuiden en oosten gevonden is. De vangst van een mannetje door Willem Renema in het Groningse Sellingen op 2 juni is dus bijzonder.

18 18 ZWEEFVLIEGENNIEUWSBRIEF JRG 6 NR 3 Xylota coeruleiventris (of X. jakutorum? zie stukje Willem Renema elders in deze nieuwsbrief) Een mannetje en twee vrouwtjes konden op 14 augustus op de Riesenberg (Zuid-Limburg) niet aan de aandacht van Willem Renema ontsnappen. Xylota florum Op 29 juli vond John Smit 10 mannetjes en een vrouwtje bij Gorp (NB). De mannetjes gedroegen zich territoriaal op stukken hout die in of nabij stromend water lagen. Xylota ignava Oud nieuws, maar daarom niet minder bijzonder. Tussen het ongedetermineerde materiaal in de collectie van het Zoölogisch Museum in Amsterdam bleek zich een mannetje Xylota ignava te verschuilen.. Dit was in 1986 gevangen in het Woold bij Winterswijk door Willem Hurkmans. De enige twee andere Nederlandse vondsten zijn die in Zuid-Limburg in 1953 en Xylota sylvarum Op 4 en 5 juli heeft Henk Beers in twee verschillende uurhokken op Terschelling Xylota sylvarum waargenomen. Dit is de eerste keer dat deze soort op de Waddeneilanden is gevonden. Terschelling is van oudsher veel bezocht door vliegenvangers, dus het lijkt aannemelijk dat het om een recente vestiging gaat. De soort heeft ook de bossen in de Flevopolder weten te vinden. Hiervan getuigen de waarnemingen in het Abbertbos op 27 juli door Wouter van Steenis.